Documenten
43 taalbeleid uitgeleid frans daems de twee themanummers van vonk over taalbeleid bieden tal van handreikingen aan leraren en scholen die hier iets aan willen doen ik spreek van handreikingen omdat er veel praktische aanwijzingen voor concrete uitwerkingen gekoppeld aan theoretische inzichten in staan hoewel het onderwerp niet echt nieuw is zijn deze twee nummers wel vernieuwend omdat ze hulp bieden aan wie met taalbeleid op school wil beginnen en omdat ze kunnen helpen om een nieuwe dynamiek op gang te zett en nieuw vlaanderen vanaf 1932 was een belangrijke stap voor de emancipatie van de vlamingen e idee dat taal niet alleen een in een belgie waar de taal die je sprak zaak van het vak nederlands bepaalde of je aan de macht kon deelnemen is en als zodanig niet nieuw is of niet naast de abn acties moest het hele heeft rita rymenans in vonk 31 1 vlaamse onderwijs eraan meewerken dat de sept okt 2001 beschreven voor de kinderen in plaats van hun plaatselijke dialect periode vanaf eind jaren 60 eigenlijk is die dat hen sociaal stigmatiseerde als behorend idee nog ouder dat elke leraar ook of zelfs tot de maatschappelijke minderheid hoewel in de eerste plaats leraar nederlands is meerderheid in aantal abn leerden wat in stond al in de belgische rijksleerplannen van de ogen van de vlaamse bewegers een met na 1932 als ik het me goed herinner stond het frans sociaal gelijkwaardige standaard er eigenlijk in leraar moedertaal ook al ging taal moest zijn met de beste bedoelingen het om de standaardtaal en niet om het dia begingen de vlaamse intellectuelen de denk lect de echte moedertaal van de leerlingen fout het middel doel patroon te verwarren de vernederlandsing van het onderwijs in met het oorzaak gevolg patroon vandaag nov dec 2001 nummer 2 31 e jaargang yoe r de dag kan je trouwens nog merken dat het ieren door de leerlingen op de eerste plaats er niet toe doet dat je met een zwaar west moet komen dat de instructie door de leraar vlaams of antwerps of gents of limburgs en met behulp van allerhande leermiddelen accent spreekt als je maar economisch of die leeractiviteit in de hoofden van de leerlin politiek sterk staat want je deelt in de macht gen ook bij manuele vaardigheden moet sti waar het het is de verdienste van sociaal bewogen muleren ondersteunen linguisten onderwijskundigen en sociologen begeleiden en evalueren fundamenteel om vanaf 1970 geweest de relaties tussen taal het succes van de leer gaat is dat taal sociale identiteit leren en gelijke kansen in activiteiten van de leer het nederlands termen van sociaal psychologische en ver ling hangt cruciaal af van vooral in zijn volgens ook van cognitivistische theorieen de mate van succes van standaardtalige over leren bloot te leggen in het denken de verbale en niet verba academische of over het vlaamse taalon le communicatie tussen schoolse variant het succes van de derwijs hebben we na leraar en leerling tussen zowel doel als 1970 langzamerhand een leerling en medeleerlin middel is bij elk leeractiviteiten van omslag gekregen het gen en tussen leerling leergebied of de leerling hangt formeel correcte taalge en niet talig te verwer cruciaal af van de schoolvak bruik in het algemeen ken informatie mate van succes nederlands niet meer van de verbale en het abn bleef niet lan eigenlijk gingen we dat allemaal tenminste niet verbale ger het hoogste leerdoel intuitief vanaf 1970 al wel inzien maar het communicatie het moest veel meer had toen nog geen directe gevolgen voor tussen leraar en gaan om het adequate de praktijk van ons onderwijs hoewel de leerling tussen taalgebruik het meest economische expansie van de jaren 50 en leerling en mede effectieve dialect en 60 de vlamingen ten opzichte van de leerlingen en regiolect waren niet louter franstaligen in belgie geemancipeerd had geografisch bepaalde besefte het taalonderwijs dat nauwelijks of tussen leerling en codes het waren ook niet en ging het nog geruime tijd door met niet talig te ver sociolecten ze waren formeel talige correctheid in het an als werken informatie sociaal bepaald ze con hoogste leerdoel mede door het kerkrade stitueerden mee iemands project van toon hagen ton vallen sjef sociale identiteit en attitudes van de leer stijnen gingen we inzien dat dialect een kracht daartegenover beinvloedden mee de onderwijsprobleem kon zijn en dat toleran leermotivatie van de leerlingen tie tegenover taalvarieteiten beter rendeerde dan verbieden dat taal op school d w z de geleidelijk aan gingen we ook ontdekken dat moeilijkheidsgraad van met name academi passend en effectief taalgebruik niet alleen sche of schooltaal een probleem voor het een belangrijk leerdoel voor het vak ieren kon vormen zijn we pas ten volle gaan nederlands was maar dat ook andere vak erkennen en we zijn er ook pas echt iets ken daaraan moesten participeren en aan gaan doen dankzij de groeiende en blij bovendien dat succes daarin ook een voor vende aanwezigheid van allochtone kinde waarde was voor succes in alle schoolvak ren in de scholen ook het numerieke suc ken taal gingen we inzien was immers het ces van de vlaamse scholen in brussel met medium van de instructie door de leerkracht in het basisonderwijs vaak een minderheid van de leermiddelen en van de toetsen die van autochtone nederlandstaligen is een we gebruiken om de leereffecten vast te stel eye opener geweest hun problemen waren len we zijn intussen nog een stap verder en zijn in feite dezelfde als die van autochto gekomen we zijn ook gaan inzien dat het ne kinderen uit minder gegoede milieus nit 31 e jaargang nummer 2 nov dec 2001 r dubbele rol van taal terisering wat misleidend als je de artikels samen legt zie je dat de auteurs proberen waar het fundamenteel om gaat is dat taal te laten zien dat je onder taalbeleid niet het nederlands vooral in zijn standaardtali zomaar allerlei dingen kunt stoppen er ge academische of schoolse variant wordt integendeel gepleit voor een welover zowel doel als middel is bij elk leergebied of wogen systematisch en georganiseerd schoolvak taalvaardigheid in de ruime zin is taalbeleid op het niveau van de klas en de niet alleen het grote leerdoel van het vak school meso en op het macroniveau over nederlands het is ook een hoofddoel van elk de scholen heen ander schoolvak en elk schoolvak vereist een flinke dosis taalvaardigheid omdat taal het het is evident en gezond dat elke school instrument is bij het leren en bij het toetsen een eigen taalbeleid uitwerkt dat rekening van het geleerde van beide functies van taal houdt met de eigenheid van die school o a moet werk gemaakt worden in elke school het onderwijsniveau lager secundair de op elk onderwijsniveau basis en secundair onderwijsvorm en de onderwijs in alle onderwijsvormen niet alleen kenmerken en de het is evident en in het beroepsonderwijs en bij leerlingen van behoeften van de leer gezond dat elke elke sociale of etnische herkomst niet alleen lingen dus zal dat taal beleid in concreto school een eigen in zwarte of multiculturele scholen taalbeleid uitwerkt enigszins anders zijn in een brusselse lagere dat rekening houdt school met een min met de eigenheid taalbeleid door heel derheid van vlaamse van die school de school kinderen en een meer o a het onderwijs derheid van kinderen niveau de onder voor wie het frans de wijsvorm en de het werkt nauwelijks wanneer leraren daar eerste of al de tweede alleen individueel in hun vak in hun klas kenmerken en de taal is anders dan in behoeften van de werk van maken het werkt ook nauwelijks een aso school in wanneer alleen de leraren nederlands al brugge met leerlingen leerlingen dan niet als vakwerkgroep daar mee bezig uit een beter sociaal zijn daar moet door alle leraren bij alle vak economisch milieu en nog anders in een ken op een gecoordineerde manier aan beroepsschool in mechelen met marok gewerkt worden dat moet gedragen wor kaanse en turkse en assyrische leerlingen den door de hele school en dus is daar een beleid in voor en door de hele school voor nodig top down of bottom up gedifferentieerd taalbeleid ik denk dat het onvruchtbaar is hier een te sterke tegenstelling te willen zien natuurlijk ik kan begrijpen dat sommige auteurs in hebben we slechte herinneringen aan deze twee themanummers taalbeleid een onderwijsvernieuwingen die al te zeer top containerbegrip ward peinen of een down geintroduceerd werden denk maar paraplubegrip johan van braak werner aan het vso indertijd maar we weten ook schrauwen noemen en daarmee aangeven dat vernieuwingen die compleet en uitslui dat je er nogal wat uiteenlopende invullingen tend van de basis komen weinig kansen voor kunt bedenken toch vind ik die karak van slagen hebben als ze niet tegelijk van nov dec 2001 nummer 2 31 e jaargang boven naar beneden ondersteund en gesti atie heeft kennelijk wel begrepen dat een muleerd worden dat geldt zowel op het zekere talige competentie tot de basiscom niveau van de school als op ruimere petenties van alle leraren gerekend moet niveaus worden hoewel de stuurgroep naar de onderwijsinspectie verwijst is het concept op een school kan taalbeleid van de grond van talige competentie van leraren dat hij komen als een aantal leraren daar zelf mee hanteert echter jammer genoeg veel te smal willen beginnen en als ze daarin gesteund zoals uit het hiernavolgende citaat blijkt worden door de collega s en door het schoolbestuur maar er algemeen is vastgesteld dat docenten heel zijn ook stimulansen en veel klagen over de taalvaardigheid van hun er is in mijn ogen hulp vanwege de peda studenten vermits de taal het meest pri ook niets op tegen gogische begeleiding maire vehikel is van het onderwijs is het integendeel als nodig taalbeleid ver falen op dat vlak meteen een zware handi taalbeleid door de eist deskundigheid van cap voor een leraar men moet zeker niet de verschillende be terugkeren naar de vroeger gangbare uit overheid erkend trokkenen en moet m i sluitingen d t fouten en dergelijke maar de wordt als een ook een plaats vinden opleiders zouden veel meer moeten bena aspect van in lerarenopleiding en drukken dat het correct en vlot hanteren van kwaliteitszorg nascholing van leraren de taal een essentiele voorwaarde voor het en directies er is in onderwijzen is daarbij mag men ervan uit mijn ogen ook niets op gaan dat het om een startvoorwaarde voor tegen integendeel als taalbeleid door de de student gaat en dat het niet de opleiding overheid erkend wordt als een aspect van zelf is die moet remedieren verwijzing naar kwaliteitszorg daarom vind ik de aandacht andere taalinitiatieven is dan wel aangewe voor taalbeleid door de onderwijsinspectie zen de opleiders zelf moeten het hele pro in haar inspectieverslag 1999 2000 over het ces nochtans bewaken secundair onderwijs ministerie van de misschien toch wel een licht stekelige vlaamse gemeenschap onderwijsinspectie opmerking de teams hebben moeten vast 2000 p 67 70 een belangrijke stimulans stellen dat vele studenten nog zware dia en steun voor de scholen zie ook van lectkenmerken vertonen in hun spreken en ceulen vonk 31 1 sept okt 2001 dat heel wat docenten op dat vlak evenmin vrijuit gaan dat is onaanvaardbaar en de opleidingsverantwoordelijken zouden ten aanzien van dergelijke situaties drastisch competenties van leraren moeten optreden luisterend naar de onderwijsinspectie die het belang van de rol van taal in het hele steunt op haar bevindingen in de doorlichtin onderwijsgebeuren is door de vlaamse over gen van het leerplichtonderwijs is de alge heid heel duidelijk erkend althans door de mene aanbeveling naar het hele onderwijs inspectie van de vlaamse gemeenschap toe er echt werk van te maken de eisen inza wel kan diezelfde vlaamse overheid nog heel ke taalbeheersing veel scherper te stellen wat bijleren de recente overheidsevaluatie geen enkele school geen enkel opleidings van het onderwijsbeleid inzake lerarenoplei instituut kan zich veroorloven in haar beleid ding was sterk gericht op de vraag in welke de taalbeheersing door leerlingen studen mate de lerarenopleidingen erin slagen de ten cursisten en docenten niet sterk op de zgn basiscompetenties van leraren te reali voorgrond te plaatsen ministerie van de seren de stuurgroep bij deze beleidsevalu vlaamse gemeenschap 2001 p 36 37 r 31 jaargang nummer 2 nov dec 2001 de stuurgroep beveelt aan om voor de lera andere schoolvakken renopleidingen de huidige basiscompetenties af te slanken tot start in de twee themanummers van vonk heb competenties en het ik getuigenissen van leraren andere vakken in een school met ziet ernaar uit dat die gemist in een school met een goed taal een goed taal aanbeveling door het beleidsplan is er een belangrijke taak weg beleidsplan is er overheidsbeleid over gelegd voor de leraren beroepspraktijk een belangrijke genomen gaat worden technische vakken biologie wiskunde taak weggelegd als die afgeslankte aardrijkskunde moraal en godsdienst hoe voor de leraren startcompetenties dan pakken zij dit nu al aan wat zien zij nu als ontwikkeld gaan wor mogelijkheden en als hindernissen zijn er beroepspraktijk den hoop ik dat de buitenlandse voorbeelden en wat kunnen technische vakken centrale rol van leraren biologie we daaruit leren met deze vragen wil ik ten aanzien van taal aangeven dat de thematiek van taalbeleid wiskunde daarin ook in een cen aardrijkskunde juist ook door de leraren niet taalvakken en trale positie opgenomen hun verenigingen opgepakt zou moeten moraal en wordt omdat elke worden moet er een derde themanummer godsdienst leraar daar vanaf het van vonk met hun getuigenissen komen begin van zijn loopbaan of moet de thematiek juist door andere tijd mee te maken krijgt en schriften opgepakt worden omdat hopelijk hoe langer hoe meer scholen aan een taalbeleid zullen gaan werken frans daems universiteit antwerpen uia departement didactiek en kritiek universiteitsplein 1 2610 witrijk frans daems ua ac be bibliografie ministerie van de vlaamse gemeenschap rapport van de stuurgroep van de evaluatie van de lerarenopleidingen brussel augustus september 2001 ond vlaanderen be berichten lerarenopleidingen beleidseva uatie htm ministerie van de vlaamse gemeenschap onderwijsinspectie onderwijsspiegel verslag over de toestand van het onderwijs schooljaar 1999 2000 deel b brussel 2000 ond vlaanderen be onderwijsspiegel nov dec 2001 nummer 2 31 e jaargang