Taalbeschouwing… levenshouding.

36 taalbeschouwing ievenshouding jos thijssens je weet niet wat je weet widen enkele nederlanders ongeveer 25 jaar geleden zij wilden een taalbeschouwelijke houding bij de leerlingen aankweken de leerlingen moeten op hun niveau leren nadenken over de betekenis en de functie van wat zij zeggen schrijven horen en lezen schreven ze at is mooi vonden vale moedertaal leraars en ze bladerden in de boek het kan ook anders jes je weet niet wat je weer als het been presentexemplaren wa lk lig in mijn bed en hoar op de radio ik hou van jou ren die ze aan de uitgever moesten zegt rob de nijs al en toe terugbezorgen belandden ze in hun boe soms draai ik mij om en slaap maar als u even met kenkast het idea taalbeschouwing stierf bij hen mij wakker blijft kunnen we wat spelen met die zin een prenatale dood als je lang en hard genoeg lk lig in mijn bed en hoor op de radio hou van veegt kun je ze nu nog onder het stof tevoorschijn jou zegt rob de nijs of ell toe zien komen de boekjes bedoet ik of dat latijn en grieks al eeuwen dood zijn weet u lk fig in mijn bed en hoor op de radio hou van hun lijken worden desalniettem in nog steeds harts jou zegt rob de nip maf en toe tochtelijk geanalyseerd en doorkliefd de organen misschien hoor ik helemaal niet in mijn bed maar worden steeds maar weer blootgelegd niemand wet op de radio spreekt van lijkschennis integendeel het lijkt wel in plaats van 1k hou van jou kun je ook zeggen een sport ingewijden verkondigen dat je er zeer 1k heb je lief verstandig van wordt in een kleine zuideuropese die zin kan twee betekenissen hebben en als je staat slaagt men er zelfs in ermee te communice v6or lief een kom ma plaatst heb je nog een derde ren als ik geluk heeft ziet hij haar bij de capper anders met onze moedertaal is het anders gesteld zij is het alleen maar haar leeft nederlands is inderdaad een tevende teal lemand vindt dat dwaze taalspelletjes en zegt en loch vinden tallow moedertaalleraars er een itaalspel dat vreemdsoortig genoegen en een wellustige bevre of aarzelend taalspel dal diging in haar als een it te behandelen of resoluut taal spel dat r febr 1990 19 de jaargang nummer 4 111111111 1111111111111111111i 37 hoe dan ook niemand kan ontkennen dat hier met schouwing is taalbeschouwing is voor velen de taal gewerkt wordt met spraakkunst spelling stijl nieuwe onbekende elk vernieuwingsproces roept woordenschat we nem en taalverschijnselen waar weerstanden op het verloopt zeer geleidelijk en en denken erover na de belangrijke rol van hetvraagt inspanningen een mentaliteitswijziging modaliteit in het taalgebeuren valt daarbij op is zeer moeilijk geduld is de sleutel van het gelei wie in de klas taalbeschouwelijk werkt tracht de delijkheidsprincipe aandacht van de leerlingen voor hun eigen taalge om als leraar taalbeschouwelijk te willen en kun drag en dat van de anderen te activeren de leer nen werken moat je waakzaam zijn je bent in je ling gaat daarover op zijn eigen niveau nadenken dagelijks bestaan voortdurend bezig met de taal hij wil dat is het attitudineet aspect van taalbe die je hoort least en schrijft die taal brengt je in schouwelijk moedertaalonderwijs beroering of vervoering ze beinvloedt je besten daarnaast is er een vaardigheidsaspect de leer dig ze is een belangrijk stuk van je leven een ling leert zijn gedachten juist uitdrukken hij leert levenshouding naargelang van de situatie gepast communiceren hoe kun je nu die taalbeschouwelijke boodschap overbrengen op leerlingen in de eerste graad van taalbeschouwing houdt zich bezig met alle aspec het secundair onderwijs ten van taalgebruik taalbeschouwing ondersteunt het taalhanterings vermogen daarbij worden taalstrategieen gehan teerd voorbeelden taalbeschouwing levert hulpmiddelen om goad te leren schrijven spreken luisteren en lezen het komt er vooral op aan de leerling bezig te laten zijn met taalactiverende opdrachten en lesm om en in belgie wordt op dit ogenblik een nieuw moeder ten zeker in het eerste jaar moet taalbeschouwing taalleerplan voor het lager onderwijs geschreven een spat blijven waarbij we het leerrendement van een van de commissieleden vroeg me vanaf welke het spel niet molten onderschatten al spelend klas taalbeschouwelijk gewerkt kan worden het is verkent de leerling de mogelijkheden van het taal duidelijk dat op taalbeschouwing praktisch geen systeem enkele voorbeelden leeftijdsbeperking staat taalbeschouwing kan al 1 letter en woordspelletjes bij kinderen van vijf tot acht jaar worden aange a woorden laten groeien kweekt of op zijn minst gestimuleerd ui rui ruin ruine urines rasuien uilenras onderwijs in taalbeschouwing is in feite een be stalruine truienhals wustmakingsproces om de leerling en an te over b alfabetisch rangschikken tuigen dat hij voortdurend met taal bezig is en dat c ontbrekende letters invullen zijn taal ook voortdurend op een of andere wijze een effect veroorzaakt taalbeschouwing is een integrate taalzorg het is nichtngsdnstn geen vak of vakonderdeel je werkt taalbeschou sprkjschtg welijk jegaatals het ware taalbeschouwelijk leven mtdkppnpstkgn uiteraard benader je de moedertaal dan taalbe tgnwndminsychtn schouwelijk en dat levert bij heel wat moedertaal d woorden zoeken waarin een klinker kort of lang leraarsgrote moeilijkheden op de systematische wordt uitgesproken duidelijk uiteenrafelende traditionele stadia van e met lose lettergrepen woorden maken de moedertaal is wag de leraar is een houvast neer bo non ten ka kwijt misschien wet de stok achter de deur boven f met letters woorden maken dien hebben zij de steeds maar cruder wordende revog leraars in hun opleiding nooit geleerd wat taalbe kneppi 19 de jaar gang nummer 4 febr 1990w 38 g zoeken op hoeveel manieren je iets kuntzeggen ontmoeten ja inderdaad beslist jazeker jewel natuurlijk de moeder is op zoek naar hear dochter zijn pro akkoord u haalt me de woorden uit de mond i met b v punten vraagtekens en hoofdletters de s waar okido zo is t je hebt gelijk zinnen maken 2 lezen van verkeersborden en andere soorten waar leven die mensen van hoeveel kost dat nu pictogram men eigenlijk ieder jeer proberen miljoenen toeristen 3 woordbetekenissen en gebruiksmogelijkheden dat op te lossen ze komen er nooit achter de meeste 4 vinden van kemwoorden ftalianen zitten op een muurtie een eenzame boerderij j zinnen met fosse woorden maken een vrouw van vijfentwintig getuige beschrijving bader een aflevering van de franse politiereeks de getuige kon een beschnjving geven van de da door een verschrikkelijk geschreeuw op de trap der 5 ontdekken van zinsdelen door verplaatsing k zinsdelen ordenen 6 spelen met zinnen kennen aan de boorden van een rivier een echte a van onzin zin maken rake man leert de vagebond nog de zelfs in mijn langste land mensen de altijd verschillende oplossingen vergefijken eigen verstandigste niet zijn i zinnen verbinden b zinnen maken het kanaal stinkt buiten naar toen ruimtesloepide snel school je krijgt er hoofdpijn van wine m zinnen aanvullen c zinnen anger maken lk vraag me of of lk als ik tijd heb lk ga n mededelende vragende en gebiedende zinnen lk ga al maken lk ga al buiten erwin is een echte knutselaar ja nee lk ga al buiten wandelen sandra kreeg een baan e in de supermarkt wie lk ga vandaag al buiten wandelen lk feliciteer je hartetijk lk ga vandaag al heerlijk buiten wandelen o zinnen omzetten vragend gebiedend mede d zinsdelen langer maken delend de graaf bezit een huis p interpreteren van gebiedende zinnen o m in de graaf bezit een oud huis reclameboodschappen de graaf bezit een oud huis met vervallen ramen q vormveranderingen van het werkwoord en een verwiderde tuin r de woordvolgorde in een zin s woorden veranderen je hoeft dat echt niet te doen mijn vader koopt dikwijls bloemen op de markt je hoeft dat niet echt te doen haar moeder maakt nooit groenten schoon in de lk heb bart op de tv gezien kelder bart heb ik op de tv gezien 1 zinnen veranderen op de tv heb ik bart gezien hij kocht een stukgrond in de ardennen g zinnen korter maken in elk zinsdeel blqft het in het tweeds jaar kunnen de leerlingen ook be betangrijkste over wust gemaakt worden van de varieties in het taal de moedige jongen fietste met de schaatsen op gebruik naargelang van de communicatieve situa z n rug naar de obaart van zijn tante te enkele voorbeelderr de jongen fietste met de schaatsen naar de ifs a iailofjoeso klinkt op de radio baan wat bedoelt de zanger met iailofjoeso h woorden in een zin vervangen in welke andere talen kun je dat zeggen onderweg ontmoet ik miin table maar thuis zegt iedereen gewoon febr 1990 19 de jaargang hummer 4 lk vind je aardig sportartikel maak een lijstje van zoveel mogelijk vertalingen c tekstsoorten van elkaar onderscheiden o a een sprookje een fabel een cursiefje een reisgids b mevrouw vermeulen is dierenarts bij haar komen een kookboek een woordenboek een gebruiks heel verschillende mensen met hun dieren aanwijzing een toespraak een bezorgd grootmoedertje met haar hondje een ruige havenarbeider met een duitse herders we laten de leerlingen verschillen zoeken in taal hond gebruik van vroeger en nu woordgebruik schrijf een verlegen jongetje met een cavia wijze van woorden leestekens zinslengte een mannequin met een siamese kat als voorbeeld 3 vertalingen van een fragmentje de dierenarts gaat ook haar een veehouder voor uit de zoon van de berejager karl may een zieke koe a 1941 die toneeltjes worden gespeeld bekeken en be b 1948 luisterd besproken c 1972 a niet ver verwijderd van de plaats waar de drie c vertalen van dialect in standaardtaal en an noord amerikaansche staten dakota nebraska dersom en wyoming aan elkaar grenzen reden twee mannen wier verschijning in een and ere streek ban wij kunnen de leerlingen in contact brengen met hier groot opzien gebaard zou hebben diverse taalvormen zo kunnen wij hen vreemde b een weinig ten westen van de streek waar de bingen laten zoeken daardoorgroeit het besef bat grenzen van de drie noord amerikaanse staten de keuze de volgorde de plaats van zinnen dakota nebraska en wyoming te zamen komen woorden letters leestekens van belang zijn voor reden twee mannen wier verschijnen in een andere de preciese weergave van wat je wilt uitdrukken omgeving dan deze grootopzien gebaard zou heb enkele voorbeelden van vreemde bingen ben te koop nieuwe tandem vooraan voor man c niet ver ten westen van de streek waar drie achteraan vrouw en elektrisch vuur zo goed als noordamerikaanse staten dakota nebraska en nieuw met marmeren blad en pingpongtafel en wyoming bij elkaar komen reden twee mannen antiek juk hun verschijning zou overal elders opzien hebben een telefoonconsulente kan mijn bestelling 7 verwekt dagen op 7 en 24 uur op 24 opnemen van maan dag tot vrijdag de leerlingen kunnen ouderwetse teksten bewer mijn dochter kon niet haar school komen daar zij ken tot moderne bijvoorbeeld niet kon gaan maar nu is het beter misschien gaat dikwerf dwaalden uilenspiegel en nele getweeen het morgen wel fangs de wegen nele ging aan ullenspiegels arm gevraagd knecht voor het laden van varkens en hied hem met hare twee handjes vast uilen met rijbewijs spiegel had bit geeme en sloeg sours zijn arm om neles middel om haar beter vast te houden zegde enkele mogelijkheden om schriftelijke taalvormen hij en dot deed heur genoegen doch zij uitte geen te herkennen woord a o a een wetenschappelijk artikel een toekom st nooit is onze taal eenig aendagt verleent van t verhaal een dagboekfragment een interview een hooggezag nog hoogschool van loven nog onze avonturenverhaal een liefdesbrief een toneelfrag brusselsche academics hebben haer nooit meer ment een mop een gedicht gedaen als niet vetworpen onze schryfwys is nog b soorten proza b v in of uit een krant een niet gevestigt ende en heeft nog niet die bescha verslag van een ongeval een huwelijksadverten ving wegens een openbare hand die de fransche tie tv programma s een overlijdensbericht een geproeft heeft niet ondergaan en de hollanders 19 de jaargang nummer 4 febr 1990va zyn hier wynig regelvaster als wy johannes woorden manager monitor chemicus inge baptist verlooy nieur receptionist we kunnen een zeer oud woordenboek vergelij c het gebruik van afkortingen ken met een hedendaags a 1893 boeiend zijn ook de verkleinwoorden om taalbe b hedendaags schouwelijk mee te werken sommige woorden taring worden altijd als verkleinwoord gebruikt bijvoor a eerie eigenaardige ziekte aan de microob van beeld koch toe te schrift en die al de dealer en weefsels meisje prage des 1ichaams kan aantasten een klein die dat verkleinwoorden drukken dikwijls een gevoel uit door middel van een vergrootg1as gemakkelijk op lk zal je wel krijgen kereltje te merken is zit in de fluimen der teringlijders last wat mankeert ons prinsje nu eigenlijk het diertje de longen aan dan is de zieke van er is een klein probleempje voor zaterdag longteringaangedaan onlangsbeweerde dr koch een geneesmiddel tegen de tering te hebben gevonden de deugdelijkheid blpdrukbesproken b verouderd die vorm van titerculose die de patient uitteert zijn gestel sloop drie de indeling van de teksten kunnen we onderzoe benaderingswegen ken in een schoolboek een jeugdboek een wetenschappelijk werk voor een we kunnen een tekst in een andere tijd zetten taalbeschouwelijke ook kunnen we onderzoeken of de tijdsvorm van het werkwoord overeenstemt met de echte tijd aanpak en zoalsgezegd is het bijzonder boeiend om rond modaliteit te werken we kunnen zinnen met en met al de voorbeelden tracht ik aan te torten dat zonder modaliteit vergelijken bijvoorbeeld een concrete taalbeschouwelijke aanpak mogelijk 1k bekijk het programma is de leerlingen zijn bezig met taal ze komen in mag het programma bekijken contact met taalverschijnselen de term inologie is hij staarcie met opengesperde ogen naar de daarbij een middel zeker geen doel beeldbuis naar het schijnt staarde hij met opengesperde naast taalbeschouwelijke lesmcimenten is er uiter ogen naar de beeldbuis aard een systematische aanpak mogelijk en wen interviews zijn bijzonder dankbaar om modaliteit in selijk in taal hebben we te maken met letters te zoeken woorden woordgroepen zinnen die elementen kunnen een uitgangspunt zijn voor de systemati ook personeelsadvertenties bieden tal van moge sche behandeling in het eerstejaar kan begonnen lijkheden om taalbeschouwelijk te werken bijvoor worden rond letters daarbij wordt het onderscheid beeld tussen letters en spraakklanken duidelijk de klin a het genus van persoonsnamen medewerk st er kers en medeklinkers worden beluisterd gelezen verkoper verkoopster onderviikeles geordend geleidelijk kom en grotere structuren aan opvallend bij die advertenties is het suggestief bod bij de woorden groeit het onderscheid tussen aanduiden verpleegster mn woordsoorten de leerlingen zien in dat er een b het onderscheid tussen vreemde en bastaard verband bestaat tussen woorden za komen we bij febr 1990 19 de jaargang nummer 4 ii i iii iii ifi i1 41 woordgroepen bij zinsdelen de woorden hebben hen met de systematisatie van belangrijke spraak allerlei verschijningsvormen getal genus tijd kundige begrippen en onderscheidingen waarmee woorden kunnen haar andere woorden verwijzen de leerlingen reeds voldoende concrete ervaring met woorden kun je andere woorden maken zo hebben opgedaan in ieder geval worden zij aan belanden we bij de woordvorming in woordgroe gespoord om te luisteren te spreken te schrijven pen zoek je wat belangrijk is en dat we ook intens te denken m a w zij worden actief bij de taalstudie met zinnen bezig zijn is in vroegere voorbeelden betrokken zij zijn deelnemers reeds duidelijk gemaakt door taalgebruik en taalbeoefening krijgen de de wantrouwige en sceptische spraakkunstleraar leerlingen taalervaring en taalkennis die kunnen hoeft zich duidelijk niet ongerust te maken de uitgroeien tot taalbewustzijn taalgevoel en taal leerstof waar iedereen zo bezorgd over is wordt vaardigheid misschien wel tot taalliefde wel en degelijk behandeld en ik koester de illusie dat bij een taalbeschouwelijke benadering onze jos thijssens leerlingen geen kater overhouden van het moe codperatielaan 103 dertaalonderricht misschien zien ze in dat onze 2710 antwerpen hoboken taal inderdaad fantastisch is samenvattend geef ikdrie benaderingswegen voor een taalbeschouwelijke aanpak noot di artikel is de tekst van een gedeelte van 1 bij de leraar moet de taalbeschouwelijke attitude een lezing die in brussel gehouden werd op de vonk aanwezig zijn hij is voortdurend alert het school hij neemt taalverschijnselen waar reflecteert erop vak nederlands 4 op 7 oktober 1989 nvdr is blij met woordspelingen en taalvondsten steeds verwonderd steeds bereid om bij vraagtekens of bibl1ografie twijfels bronnen te raadplegen zo kan dat vuur tje thijssens j talistaal 1 taalspel een taal bij hem aanwezig overslaan op de leerlingen in beschouwelijke benadering van de gram elke moedertaalles bij elke moedertaalcomponent matica malle de sikkel 1988 91 p is taalbeschouwing aanwezig vonk 18 4 themanummer over taalbe 2 de leerlingen krijgen als permanente opdracht schouwing sept okt 1988 om in de klas verslag uit te brengen over hun gtaalverwonderingen in de taal waarmee zij in het dagelijks leven geconfronteerd worden zoeken zij haar opmerkenswaardigewoorden uitdrukkingen teksten fouten m a w naar allerlei taaltekens die worden voorgelegd bespoken geanalyseerd geovalueerd door die voortdurende taalwaak zaamheid kan de taalgevoeligheid verfijnd worden 3 daarnaast is er nog de systematische aanpak dat kan zeer goed via een taalbeschouwelijke benadering van de grammatica in het eerste jaar worden de leerlingen door gewenning aan gere gelde waameming en bespreking van taalverschijn selen voorbereid in het tweede jaar wordt begon 19 de jaargang nummer 4 febr 1990vni