Taalleerproblemen in het secundair onderwijs

253 taalleerproblemen in het secundair onderwijs ria kleijnen wie in het secundair onderwijs lees en spellingtoetsen afneemt komt nogal eens voor de onaangename verrassing te staan dat zo n 15 van de leerlingen de gestelde norm niet haalt wat er precies aan de hand is wordt duidelijk als na de kwantitatieve analyse een kwalitatieve analyse wordt gemaakt in dit artikel worden twee aspecten van taalleerproblemen besproken allereerst wordt ingegaan op leesproblemen die leerlingen in het secundair onderwijs belemmeren om de lessen goed te kunnen volgen en teksten te begrijpen daarna wordt de aandacht gericht op ernstige spellingproblemen die leerlingen parten kunnen spelen bij functionele schrijfopdrachten die in het secundair onderwijs veelvuldig worden gevraagd steeds wordt ingegaan op mogelijkheden voor signalering en remediering voor deze vormen van taalleerproblemen n publicaties over de sa beroepen en ook anderszins veel hinder menwerking tussen re ondervinden zeker als daaraan zonder gulier en buitengewoon verdere onderbouwing ook andere min onderwijs wordt herhaal der gunstige kwalificaties verbonden wor delijk gesproken over een den als hij niet goed kan lezen zal hij ook adequate begeleiding van de nota s niet kunnen begrijpen of bepaalde leerlingen met leerproblemen beslissingen niet kunnen nemen lees en spellingzwakke en dyslec tische leerlingen behoren tot de groep mede omdat we met betrekking tot dit laat kwetsbare leerlingen omdat ze in het ste punt voorlopig weinig verandering secundair onderwijs en daarna nog proble mogen verwachten is het noodzakelijk dat men hebben met een vaardigheid die veelal de zorgverbreding in het secundair onder als beheerst verondersteld wordt zowel in wijs en daarna zich ook richt op het verbe het regulier als in het buitengewoon onder teren van elementaire vaardigheden als wijs zitten kwetsbare leerlingen die in aan lezen en spellen uit ervaring weten we dat merking komen voor gerichte hulp ook bij oudere zwakke leerlingen gerichte begeleiding zinvol is mits er maar aangeslo het correct kunnen lezen en spellen is in ten wordt bij het specifieke probleem van de onze samenleving nog steeds een selectie leerlingen door dit goed in kaart te bren criterium waardoor diegenen die lees en gen en de leerling adequate strategieen aan spellingzwak of dyslectisch zijn ten onrechte te reiken kunnen we daar in het onderwijs niet in aanmerking komen voor bepaalde op inspelen juli 2011 nummer 5 40e jaargang 254 voor de remediering van hardnekkige taal gend op de waarneming van letters en let leerproblemen zal op school begeleidings tergroepen gericht in hoofdzaak is dit een materiaal voorhanden moeten zijn om ten activiteit van de rechterhersenhelft l ers behoeve van individuele leerlingen of groep daarentegen maken gebruik van linguale jes leerlingen specifieke routes uit te kunnen strategieen in hoofdzaak een activiteit van stippelen in dit artikel bespreken we enkele de linkerhersenhelft van de materialen die in het secundair onderwijs ingezet kunnen worden 1 naast de praktijk wijst uit dat het in het secundair goed materiaal is ruime aandacht voor spe onderwijs moeilijk is een helder beeld te krij cifieke instructie en het aanleren van strate gen van het type lezer niet zo verwonderlijk gieen noodzakelijk op deze laatste meer als we bedenken dat er al ten minste zes jaar interactionele aspecten zal ook in dit arti leesonderwijs aan de leestest in het eerste kel nader worden ingegaan jaar van het secundair onderwijs is voorafge gaan toch geeft de foutenanalyse de rich ting aan waarin je als begeleider kunt denken bij het opstellen van een behandelingsplan het opsporen van leesproblemen een laag niveau bij technisch en begrijpend het begeleiden van lezen kan in het secundair onderwijs ern leesproblemen stige problemen opleveren in het volgende gaan we eerst in op de wijze waarop lees een intensieve training ter verhoging van het problemen nader geanalyseerd kunnen wor technisch leesniveau heeft in het secundair den en geven we vervolgens aan welke onderwijs alleen zin als de leerling daadwer beslissingen er ten aanzien van de remedie kelijk in de lessen veel hinder ondervindt van ring van belang zijn het lage niveau van geletterdheid in alle andere gevallen is het beter de altijd met behulp van speciaal voor oudere leerlin beperkte tijd te besteden aan het begrij gen ontwikkelde losse woorden leestoetsen pend lezen door zich gerichte leesstrate en leesteksten kan worden bekeken of de gieen eigen te maken leert de leerling de leerling voldoende snel en accuraat leest in grote lijn van een tekst te doorzien in plaats tweede instantie kan door een foutenana van zich suf te staren op de losse woorden lyse gepoogd worden het type lezer vast te bij leesstrategieen ligt het accent op het stellen de speller de rader of het gemengde zogenaamde top down iezen waarin alle type het centrum voor taalleerproblemen kennis die de leerling over het onderwerp en vu amsterdam werkt onder andere met over logische verbanden heeft wordt inge een neuropsychologische typologie die door zet om tot begrip van de tekst te komen de bakker 1986 is ontwikkeld hij maakt inhoud van de tekst afleiden uit de titel tus onderscheid tussen langzame lezers die rela sentitels en cursieve woorden ook wel aan tief weinig fouten maken de zogenaamde geduid als voorspellend lezen is een vorm p erceptuele iezers en snelle lezers die rela van top down lezen niet het woord voor tief veel fouten maken de l inguale iezers woord lezen de bottom up benadering deze p en l typen bedienen zich van ver wordt gestimuleerd maar het ontdekken schillende leesstrategieen p ers zijn overwe van de grote lijn in de tekst 40e jaargang nummer 5 juli 2011 255 een ander belangrijk punt bij de leesbegelei het geven van taalactiveringsoefenin ding is het bevorderen van het leesplezier gen als van de leerling dat kan gedaan worden raden van woorden met behulp van door aan te sluiten bij het leesniveau en de de context door bijvoorbeeld gebruik belevingswereld van de leerling de laatste te maken van gatenteksten jaren zijn er boeken verschenen die aan deze rijmen associeren het vormen van voorwaarden voldoen de inhouden zijn tegenstellingen en samengestelde afgestemd op oudere leerlingen maar het woorden niveau van de teksten is aangepast aan hun lettergroeplezen waarin het accent ligt leesniveau zie boeken voor moeilijk lezen op moeilijke clusters in woorden bv den in de materialenlijst in vonk 26 1 verst kerst gerst het werken met flitswoorden ter bevor dering van het leestempo woorden specifieke begeleiding van technisch lezen worden op kaartjes of op de computer aangeboden door de aanbiedingstijd de specifieke training van het technisch te varieren kan het leestempo worden lezen die in kleinere groepen gegeven kan verhoogd voorwaarde is dat de leerling worden dient aan te sluiten bij de verschil de woorden correct kan lezen lende typen leesproblemen zoals we die boven kort hebben beschreven het aanleren van leesstrategieen bij de radende lezers en l typen zal vooral aan nauwkeurigheidsbevordering gewerkt de in de vorige paragraaf beschreven deel moeten worden door oefeningen als vaardigheidsoefeningen voor de verschil het herkennen van twee gelijke woorden lende typen lezers dienen in het secundair in een reeks op elkaar lijkende woorden onderwijs altijd gepaard te gaan met het het aanbieden van perceptueel ver aanleren van leesstrategieen we gaven zwaarde teksten waarbij de leerling bij hiervoor al kort aan dat met deze aanpak voorbeeld de twee woorden moet ont kennis geactiveerd wordt die in veel gevallen dekken die verborgen zijn in bvrauksas reeds aanwezig is bij de leerling namelijk netlie omdat er gebruik is gemaakt van kennis van de wereld en impliciete kennis verschillende lettertypes moet de leerling van logische verbanden gedacht moet wor heel nauwkeurig kijken om de woorden den aan oefeningen die brussel en vakantie te ontdekken voorkennis over het tekstonderwerp het lezen van pseudowoorden bv mobiliseren kronpag de leerling kan geen gebruik inzicht bieden in tekststructuur titel maken van woordbeelden die reeds tussenkopjes functie van cursieve opgeslagen zijn in het mentale lexicon woorden alinea indeling maar wordt gedwongen goed te kijken inzicht bieden in hoofd en bijzaken en naar wat er precies staat logische verbanden middel doel oor zaak gevolg bij de spellende lezers en de p typen zal vooral gewerkt moeten worden aan stimule voor het oefenen van deze vaardigheden ring van de semantische aspecten en verho hebben van kan en aarnoutse 1993 en gen van het leestempo door nies en aarnoutse materialen ontwikkeld juli 2011 nummer 5 40e jaargang 256 ook zijn geschikte oefeningen te vinden in het aanleren van strategieen gebeurde door lijmbach hacquebord en galema 1993 middel van voordoen en hardop denken uitgebreid begeleidingsmateriaal is voorhan door de leraar dat werd gedaan door rol den in bakker renes en fennis poort 1991 wisselend leren reciprocal teaching de leerlingen nemen afwisselend de rol van de in combinatie met deze strategische lees leerkracht over brown palincsar 1989 er aanpak zal ook expliciet aandacht besteed werd gewerkt in kleine groepjes of deze moeten worden aan het vergroten van de specifieke instructie ook werkt in grotere woordenschat aarnoutse 1993 grofweg groepen of klassikaal moet nog nader wor zijn er de volgende manieren om de woor den onderzocht voor oudere leerlingen denschat te vergroten bevat dirks en vlamings donkers 1993 een door specifiek onderwijs te geven in de specifieke aanpak voor het aanleren van betekenis van woorden strategieen bij zwakke lezers door onderwijs te geven in het gebruik van de context door het woordenboek te ieren hanteren leren leren het aanleren van metacognitieve door veel te lezen strategieen methodes die aan dit aspect speciaal aan uit het voorgaande wordt duidelijk dat als dacht geven zijn verhallen verhallen we het aanleren van leesstrategieen succes 1994 en het onderdeel woordenschat van vol willen laten zijn de aandacht veel meer lestra peeters 1993 moet liggen bij het proces dat vraagt een andere benadering van zowel leraar als leer dat het aanleren van leesstrategieen bij ling de leerling moet deze aanpak terug zwakke lezers erg belangrijk is spreekt voor zien bij alle vakken simons 1992 laat heel zich hoewel er steeds meer begeleidingsma duidelijk zien dat transfer van deze cogni teriaal voorhanden is rijst de vraag of zwakke tieve strategieen niet spontaan optreedt lezers naast goed materiaal nog meer nodig het kunnen toepassen van metacognitieve hebben de laatste jaren wordt onderzoek strategieen zelfregulatiestrategieen die de gedaan naar de mogelijkheden die zwakke leerlingen in staat stellen hun eigen leerpro leerders hebben om zich deze strategieen ces te bewaken te toetsen en te sturen eigen te maken welke problemen doen zich blijkt een belangrijke variabele te zijn bij voor en wat is een goede instructiemanier en leerresultaten van leerlingen wang haertel leeromgeving om bij zwakke lezers het onder walberg 1990 een leerling die zichzelf wijs in strategieen zo effectief mogelijk te reguleert vraagt zich bijvoorbeeld als hij laten verlopen walraven reitsma en kappers vastloopt af tot waar begrijp ik de tekst 1993 hebben een experimenteel instructie wat kan ik doen is dit gedeelte noodzake programma ontwikkeld en getoetst bij een lijk voor een goed begrip enz deze strate groep leerlingen van 10 12 jaar die problemen gieen moeten onderwezen worden simons had met begrijpend lezen uit hun onderzoek 1992 van hout wolters 1992 en aan vak bleek dat het mogelijk is zwakke lezers strate inhouden worden gekoppeld in het vol gieen voor begrijpend lezen aan te leren na gende geven we met betrekking tot de spel de instructieperiode wisten de leerlingen beter lingbegeleiding een concrete uitwerking van hoe ze teksten moesten aanpakken en pres deze strategieen teerden ze beter op begrijpend leestoetsen 40e jaargang nummer 5 juli 2011 257 het opsporen van regelwoorden woorden waarbij regels spellingproblemen toegepast dienen te worden inprentwoorden woorden waarvan de evenals voor het lezen geldt voor het spellen schrijfwijze expliciet geleerd dient te dat er een strategische aanpak gevolgd worden de klank en de regel bieden dient te worden in het volgende gaan we nauwelijks steun eerst nader in op het opsporen van spelling problemen en vervolgens op het nut van naast algemene leerstrategieen structure gerichte spellingtraining in het secundair ren relateren herhalen enz en de hiervoor onderwijs voor die leerlingen die deze basis genoemde vakspecifieke strategieen dienen vaardigheid onvoldoende beheersen om de leerlingen evenals bij lezen ook aan functionele schrijfopdrachten met succes te gezet te worden tot het ontwikkelen van volbrengen zelfregulatiestrategieen waarmee ze hun eigen leerproces kunnen sturen plannen ook voor het opsporen van spellingprobie zichzelf toetsen bijstellen reflecteren deze men zijn toetsen voorhanden zie materialen integratie van strategieen wordt nu vervol lijst in vonk 26 1 de voorkeur gaat uit naar gens kort toegelicht een combinatie van een woorddictee een zinnendictee en een spontaan schrijfproduct het overzicht in tabel 1 laat zien welke fou het aanleren van specifieke ten leerlingen in de verschillende spelling spellingstrategieen categorieen kunnen maken nadat de fouten geanalyseerd zijn dienen er oefeningen ge zwakke spellers en dyslectische leerlingen geven te worden voor de verschillende onder hebben specifieke instructiebehoeften van delen ook laat het schema zien welke speci der leij 1986 ook hebben ze veel steun fieke spellingstrategieen bij de verschillende aan een externe structurering van de leerin onderdelen nadere aandacht verdienen houd deboisserie 1989 in grote lijnen kunnen we de strategieen waarvan de spel ler gebruik kan maken als volgt samenvat ten verhoeven 1985a b marsh e a 1980 het begeleiden van reitsma 1983 kleijnen 1992 spellingproblemen fonologische strategie wil remediering van spellingproblemen kans bij deze strategie wordt de klank als middel van slagen hebben dan dient de leerling zicht gebruikt om het woord te schrijven de leer te krijgen op zijn eigen spelling probiemen ling kan schrijven wat hij hoort deze strate uitleg met betrekking tot de verschillende gie kan toegepast worden als de letters soorten woorden en de aanpakstrategieen die ondubbelzinnig met de klankcomponenten deze woorden vragen is daarbij onontbeer van de gesproken vorm samenhangen in lijk het volgende onderscheid wordt vaak feite moeten drie stappen luisteren schrij naar leerlingen toe gehanteerd ven en controleren aangeleerd en geauto luisterwoorden woorden die op het ge matiseerd worden een woord als duikersuit hoor geschreven kunnen worden een rusting kan volledig volgens de klank goede klanktekenkoppeling is voor worden geschreven waarde juli 2011 nummer 5 40e jaargang 258 tabel 1 overzicht van foutencategorieen en aan te leren strategieen foutencategorie werkboek aan te leren strategie fouten tegen ongemarkeerde luisterwoorden fonologische strategie woorddelen onderdelen een op een relatie tussen klank en klanken analyseren schrijf wat je hoort teken inclusief uitspraak koppel de juiste letters in de letter combinatie s goede volgorde aan de klanken en voorbeelden van fouten klanktekenkoppeling controleer of alles er staat horlorges automilisten lopun controle leesbaar leveren i p v geven werkverzorging handschrift fouten tegen gemarkeerdheid door regels in een woord regelstrategie context onderdelen conditionele regels de schrijfwijze van het woord klanken en klankgroepen wordt mede bepaald door de klankgroepenregels als dan context van de klank binnen het korte klinkerregel woord lange klinkerregel doffe klinker voorbeelden van fouten speciale gevallen optreedens aparaten famielie bv u voor w duw duuw stroo financiele trema trema klankverkleuring belleg februwari fouten tegen de gemarkeerdheid regel voor woorden die met andere regelstrategie door morfologie woorden samenhangen paradigmatische regels de schrijfwijze wordt bepaald door onderdelen schrijf volgens model de regel van de gelijkvormigheid en verlengingsregel analogie samengestelde woorden band want banden grondwoord band je voorbeelden van fouten voor en achtervoegsels ver band gaas achtien ondekkingsreizen tussenletters band eloos beroemste onmiddelijk ideen verkleinwoorden band opname optredes voordurende fouten tegen de gemarkeerdheid regels voor werkwoorden regelstrategie door syntaxis onderdelen syntagmatische regels algoritme de schrijfwijze wordt bepaald door tegenwoordige tijd grammaticale categorieen verleden tijd infinitief voorbeelden van fouten onvoltooid deelwoord benadert vd verzind pv voltooid deelwoord werdt maakte mv deelwoord bijvoeglijk gebruikt hoofdletters andere mede door syntaxis interpunctie bepaalde zaken fouten tegen de gemarkeerheid inprentwoorden woordbeeldstrategie door etymologie onderdelen de schrijfwijze uit een vroegere algemene inprenttechnieken maak een interne representatie taalfase van het nederlands of uit speciale inprenttechnieken van het woord met behulp van een andere taal is bepalend grondwoordtechniek inprentstrategieen steuntechniek ondersteund door de betekenis voorbeelden van fouten haviktechniek verschijdene electrice mileu spellinguitspraak organizeren acktie schreewerig bouw en slooptechniek uit strategisch spellen handleiding kleijnen e a 1995 2 40e jaargang nummer 5 juli 2011 259 regelstrategie pen als dat nodig is om dit goed te kunnen globaal zijn er drie soorten regels te onder doen moeten inprenttechnieken en tips aan scheiden die elk om een aparte strategie gereikt en geoefend worden het is van vragen in tabel 1 zijn voorbeelden van deze belang dat met behulp van deze strategieen regels gegeven ook andere dan de geoefende woorden kunnen worden ingeprent soms kunnen conditionele regels of contextgevoelige hulpstrategieen een goede dienst bewijzen regels het gebruik maken van spellinguitspraak is de speller moet naar de omgeving van de bijvoorbeeld zo n hulpstrategie de leerling klank kijken om te weten hoe de klank spreekt het woord uit zoals het geschreven geschreven wordt het gaat in hoofdzaak wordt en probeert op die manier de schrijf om de klankgroepenregels korte klinkerre wijze te onthouden ook kunnen zoge gel lange klinkerregel in feite wordt steeds naamde pseudoregels goede diensten een als dan redenering gevraagd die zich bewijzen als hulpstrategie zoals na een binnen het woord voltrekt korte klinker en voor een t schrijf je bijna altijd ch bv licht lacht vocht bij werk paradigmatische regels woorden gaat deze regel niet op de spellingprincipes analogie en gelijkvor migheid liggen ten grondslag aan deze analogie regelstrategie de speller moet niet alleen de speller schrijft het woord met behulp van kijken naar de structuur van het woord een gedeeltelijke overeenstemming met maar ook naar die van verwante woorden een ander woord deze strategie is van een en flexievormen het betreft hier onder andere orde dan de vorige drie in feite kan andere de verlengingsregel en regels voor de speller bovenop de fonologische de samengestelde woorden deze regels heb regel of woordbeeldstrategie analogie toe ben vaak een groter domein dan het woord passen spellingzwakke leerlingen hebben anders gezegd je hebt andere woorden daar te weinig houvast aan in incidentele nodig om te beoordelen hoe het woord in gevallen kan gewezen worden op analoge kwestie geschreven moet worden schrijfwijzen maar bij de instructie dienen duidelijke regels of inprentingstips voorop te syntagmatische regels staan de speller moet voor het correct schrijven van het woord rekening houden met een de goede speller is een gemengde speller aantal grammaticale functies met behulp verhoeven 1985 die in hoofdzaak gebruik van algoritmen kan de leerling geleid wor maakt van de woordbeeldstrategie en deze den in het zetten van de verschillende stap indien nodig aanvult met of vervangt door pen bij deze regelstrategie heeft de speller de regelstrategie bv bij werkwoorden en de hele zin of een gedeelte van de zin nodig of de fonologische strategie bij nieuwe nog om te beoordelen welke schrijfwijze de onbekende woorden juiste is om na te gaan met welke spellingcatego woordbeeldstrategie rieen de leerlingen nog moeite hebben bij deze strategie dient de speller de infor worden de fouten van een aantal dictees en matie over het woord op te slaan in zijn spontane schrijfproducten geanalyseerd in geheugen en deze informatie weer op roe het ideale geval wordt ook nagegaan welke juli 2011 nummer 5 40e jaargang 260 spellingstrategie die leerling in hoofdzaak zouden moeten uitvoeren voor en tijdens toepast de verschillende strategieen dienen het leren onderstaand overzicht laat zien op eerst geisoleerd aangeboden en geoefend welke van deze algemene leerstrategieen daarna moeten de leerlingen ze integreren boekaerts simons 1993 p 72 de spel en in samenhang gebruiken veelal is het lingtraining een beroep moet doen immers zo dat de verschillende onderdelen van een woord om meer strategieen vragen analyseren omdat leerlingen vaak met uiteenlopen de spellingtraining dient de leerling aan te de problemen kampen zal een gedifferen zetten tot het stap voor stap richten van de tieerde aanpak noodzakelijk zijn aandacht op feitelijke informatie over bij voorbeeld klanken regels en op specifieke details als klankverkleuring en uitzonderin het aanleren van algemene leer en gen op regels instructiestrategieen structureren zwakke leerders hebben er meer nog dan afzonderlijke onderdelen bv klankcom leerlingen zonder leerproblemen baat bij binaties en lettercombinaties dienen samen zich aanpakken eigen te maken waarmee gebracht te worden in een georganiseerd ze greep krijgen op de leerstof spelling geheel er worden overzichten aangeboden zwakke en dyslectische leerlingen die inmid en de leerling moet de leerstof zelf structu dels het secundair onderwijs bezoeken heb reren dat stelt de leerling in staat om de ben op de basisschool spellingonderwijs nieuw verworven kennis over klanken let gehad en ondanks dat onderwijs en eventu ters regels inprenttechnieken te integreren ele speciale begeleiding kampen ze toch met reeds aanwezige kennis hierover nog met spellingproblemen selecteren in het secundair onderwijs is het dan zaak de leerling dient zicht te krijgen op hoofd om over een zodanige aanpak te beschikken en bijzaken van de spelling per hoofdstrate dat er meer kans op succes is die aanpak gie iuister regel en inprentstrategie dient kan ook anders zijn dan in het basisonder de leerling zich bewust te worden van de wijs want de leerling heeft andere mogelijk hoofdlijnen gaandeweg dient hij zelfstan heden veelal zijn de leerlingen zich bewust dig de verschillende stappen te zetten als van hun spellingproblemen en willen ze er de leerling een woord eenmaal geidentifi zelf gericht aan meewerken om deze te ver ceerd heeft kan hij er de aangeleerde stra minderen zij zijn meer dan jongere leerlin tegie op loslaten hij is dan ook in staat om gen in staat om hun eigen fouten op te een aantal bijzaken behorend bij die hoofd sporen en er met hulp ordening in aan te zaak te identificeren en vervolgens de bijbe brengen ze hebben het vermogen om zich horende aanpakstrategie te selecteren aanpakstrategieen die bij de verschillende soorten fouten passen eigen te maken herhalen voor zeer spellingzwakke leerlingen dient er in recente literatuur vermunt van rijswijk zeer regelmatig herhaling plaats te vinden 1988 vermunt 1992 boekaerts simons hierin dient begeleidingsmateriaal te voor 1993 wordt een overzicht gegeven van de zien interne en externe activiteiten die leerlingen 40e jaargang nummer 5 juli 2011 261 relateren feit dat leerlingen met leerproblemen zich in de meeste woorden komen meerdere vrijwel niet bewust zijn van de wijze waarop spellingcategorieen voor en zijn dus ook ze een taak kunnen aanpakken ze hebben meer aanpakstrategieen mogelijk door moeite met het selecteren van de voor de steeds langere woorden en teksten aan te taak relevante gegevens het adequaat bieden en uit te gaan van eigen schrijfwerk opslaan en oproepen van informatie en het kunnen ook de relaties tussen de strategieen hanteren van efficiente oplossingsstrate worden gelegd gieen dinger 1989 concretiseren recent onderzoek de jong 1992 laat zien teksten dienen zo veel mogelijk betrekking dat er grote verschillen zijn in zelfregulatie te hebben op eigen ervaringen of ervaringen strategieen van betere en zwakkere leerlin van leeftijdgenoten in ieder geval moeten gen de betere leerlingen orienteerden zich de teksten die in de oefeningen aan bod en planden meer zij hielden hun leeractivi komen aansluiten bij de leefwereld van de teiten beter in de gaten ze toetsten zichzelf leerlingen vaker en stelden hun leeractiviteiten beter bij wanneer zich problemen voordeden personaliseren kortom zij waren actiever in alle metacogni het is de bedoeling dat de leerling zich de tieve vaardigheden het is van het grootste spellingregels controlestrategieen en tech belang dat bij het onderwijs aan zwakke nieken zodanig eigen maakt dat hij in leerlingen veel aandacht besteed wordt aan andere schrijfproducten rekening houdt met deze metacognitieve strategieen omdat het geleerde herhaaldelijk wordt de leerling anders de inspanningen met betrekking tot aangezet tot het kritisch bekijken van zijn het aanleren van algemene leerstrategieen eigen werk en tot verandering van zijn atti of vakspecifieke strategieen grotendeels ver tude met betrekking tot bijvoorbeeld goed loren gaan controleren of werkverzorging vooraanstaande auteurs op dit terrein oefenen in toepassen simons 1992 van hout wolters 1992 de oefeningen dienen een beroep te doen bepleiten het aanleren van deze strategieen op het toepassen van de geleerde spelling in directe relatie met de vakinhouden de conventies in andere situaties het schrijven zelfregulatiestrategieen dienen niet als een van verhalen dialogen enz uiteindelijk losstaand onderdeel in de studielessen aan moet de leerling in staat zijn de strategieen de orde te komen maar zullen een wezen flexibel toe te passen waarbij hij de ideale lijk onderdeel van het vak of de leerstof strategieaanpak van de goede speller zo inhoud moeten zijn goed begeleidings dicht mogelijk benadert materiaal voor spellingproblemen dient de leerling aan te zetten tot het plannen bewaken controleren van zijn eigen leerpro het aanleren van metacognitieve strategieen ces om dat te realiseren kunnen twee wegen worden bewandeld het materiaal naast vakspecifieke strategieen en alge leidt de leerling of de leerkracht leidt de mene leerstrategieen dient er in een me leerling thode voor spellingzwakke leerlingen ter dege rekening te worden gehouden met het juli 2011 nummer 5 40e jaargang 262 het materiaal leidt de leerling voorspellen van het verloop van het door de verbindende teksten tussen de leren wat denk ik te kunnen na het oefeningen en samenvattingen wordt de doornemen van een werkboek wat leerling geleid bij het structureren en plan doe ik daarna nen van zijn taak indien deze begeleidende teksten onoverkomelijke moeilijkheden voor monitoren actief observeren van leeractivi de leerling en opleveren kan de leerkracht teiten bv ze voorlezen en van commentaar voorzien uit welke onderdelen bestaat de regel welke punten vind ik moeilijk registreren van vorderingen bijhouden de leerkracht leidt de leerling wat al goed gaat en constateren van de leerkracht vertoont modelgedrag en sti begrip zich bewust zijn van het feit dat muleert de leerling tot zelfregulatiegedrag de stappen van een bepaalde strategie hij heeft bij het aanleren en voordoen van een regel of een techniek daadwerkelijk metacognitieve vaardigheden de grootste worden begrepen taak in de interactie tussen leerkracht en leerling worden deze vaardigheden zicht toetsen controleren of inzicht is ontstaan baar gemaakt voordat de leerling aan een door in eigen woorden te vertalen bv schrijftaak begint kan de leerkracht hem zichzelf vragen stellen heb ik het be uitnodigen om zijn taak te plannen indeling grepen kan ik het ook toepassen maken doel en publiek bepalen enz conclusies trekken en vergelijken als deze inprenttechniek voor bijvoorbeeld gerichte steun van de leerkracht blijft vooral ei ij woorden geschikt is is hij dan ook bij zwakke leerders onontbeerlijk hieronder voor c k woorden geschikt zijn een aantal regulatieactiviteiten de jong 1992 beschreven die de leerkracht kan herstellen voordoen op den duur moeten de leerlin beslissen om de planning te verande gen zich deze vaardigheden eigen maken ren bv ik dacht in een rt periode alle ter illustratie zijn bij de verschillende activi regelwoorden wel onder de knie te teiten voorbeelden gegeven hebben dit is echter niet zo dus ik moet in de volgende periode nog door orienteren nadenken over gewenste leer gaan met regelwoorden doelen en beschikbare tijd bv extra aandacht geven aan moeilijke ik wil acceptabel kunnen spellen om stukken moeilijke stukken onderstre betere brieven te kunnen schrijven pen of de woorden op een kaartje zet naast mijn ander huiswerk wil ik twee ten kaartenbak uur per week extra besteden aan spel lingtraining hulp vragen niet aarzelen om de hulp in te roepen van de leerkracht of een medeleer plannen van leeractiviteiten en hun volg ling bv orde bv nieuwe leeractiviteiten proberen tot welke onderdelen moet ik doornemen nu toe heb ik moeilijke woorden geleerd en op welk niveau door ze aan te kijken en uit te spreken tijdsplanning hoe lang denk ik over zoals je ze schrijft spellinguitspraak een onderdeel te doen misschien kan ik ook eens een andere tec h niek proberen 40e jaargang nummer 5 juli 2011 263 evalueren bv met sociaal motivationele training vauras zich laten overhoren ouder medeleer e a 1992 de leerling zal gesteund door de ling of leerkracht vragen om geleerde leerkracht kleine succeservaringen moeten woorden te overhoren opdoen waardoor hij meer zelfvertrouwen zelf corrigeren behandelde woorden opbouwt sociaal interactief leren is een gebruiken in bijvoorbeeld een dialoog voorwaarde voor het bereiken van dit ver en dan zelf checken of ze goed zijn trouwen en fundament voor zelfregulerend gedrag reflecteren nadenken over het verloop van het leer en informatieverwerkingsproces deze interactieve spellingtraining vraagt veel met het oog op latere processen bv van de leerkracht zij moet de leerling stu ik ben nu al een jaar bezig met luister ren stimuleren en taak en procesgerichte woorden de meeste luisterwoorden feedback geven om deze reden heeft het schrijf ik nu goed als ik goed contro volledig zelfstandig werken met een leer hierna zou ik door moeten gaan methode door de leerling niet onze voor met de regelwoorden er is echter nog keur door interactie leert de leerling meer maar weinig tijd zou het misschien hij krijgt meer modelgedrag van de leer beter zijn om eerst de inprenttechnieken kracht aangeboden krijgt meer gerichte te leren daarmee kan ik ook veel regel feedback kan zijn handelingen toetsen en woorden schrijven kan meer genieten van zijn kleine successen verder dient de leerling vaak te worden uit deze zelfregulatiestrategieen zijn voor genodigd tot interactie met medeleerlingen zwakke taalleerders lang niet zo vanzelfspre leerlingen kunnen niet alleen met betrek kend als we zouden wensen het onderzoek king tot de leerstof veel van elkaar leren van de jong 1992 laat zien dat de zwakke maar ook met betrekking tot de aanpak leerders na training wel over meer metacog ervan ook kunnen ze elkaar controleren nitieve kennis beschikten maar niet vaardi samen plannen en evalueren ger waren geworden in het sturen van hun leerproces krijgsman 1994 zegt hierover metacognitieve kennis die niet geinternali begeleidingsmaterialen seerd is functioneert niet leerlingen met een negatief zelfbeeld lage prestatiemotiva de hier geformuleerde uitgangspunten en tie negatief attributiegedrag impulsief of principes komen in een aantal van de ge rigide gedrag lage motivatie zijn minder in noemde begeleidingsmaterialen voor lezen staat zich zelfregulerend gedrag eigen te en spellen zie materialenlijst in vonk 26 1 maken ook moeten we niet zonder meer in min of meerdere mate terug wellicht aannemen dat de leerling zijn eigen ineffec biedt dit artikel handreikingen om de nu tieve strategieen inruilt voor strategieen die gebruikte begeleidingsmaterialen of nog de leraar hem aanbiedt aan te schaffen materialen te beoordelen in de recent door het centrum voor taalleer willen we ook zeer zwakke leerlingen aan problemen vu amsterdam ontwikkelde zetten tot effectieve leerstrategieen dan zal methode strategisch spellen is een poging de instructie in cognitieve en metacognitieve gedaan om deze principes voor spelling in vaardigheden geintegreerd moeten worden leerlingenmateriaal te vertalen de praktijk juli 2011 nummer 5 40e jaargang 264 zal leren of de aanpak inderdaad aanslaat het staat of valt met de leerkracht die in de leerkracht vervult daarin een belangrijke staat moet zijn om tegen alle verdrukking rol welk materiaal er ook gebruikt wordt in de leerling te motiveren tot leren ria kleijnen onderwijscentrum vu amsterdam m h l kleijnen vu nl noten 1 de referenties zijn te vinden in de materialenlijst lees en spellingproblemen in vonk 26 1 p 88 96 2 voor het analyseren van spellingfouten is ook een computerprogramma ontwik keld spelcat kleijnen tenge 1995 bibliografie aarnoutse c 1983 ontwikkeling van leeswoordenschat school begeleiding 38 p 28 31 aarnoutse c 1993 woordenschattest 1ste leerjaar vbo en mavo havo en vwo nijmegen berkhout bakker j 1987 zijdelings neuropsychologische methoden ter behandeling van dyslexieen lisse swets zeitlinger boekaerts m simons p r j 1993 leren en instructie psychologie van de leerling en het leerproces assen dekker van de vegt brown a l palincsar a s 1989 guided cooperative learning and individual knowledge acquisition in l b resnick ed knowing learning and instruction hills dale new yersey lawrence erlbaum associates 40e jaargang nummer 5 juli 2011 265 deboiserie m 1989 spellingproblemen een integratieve visie op behandeling leuven amersfoort acco de jong f p c m 1992 zelfstandig leren regulatie van het leerproces en het leren reguleren een procesbenadering academisch proefschrift tilburg katholieke uni versiteit brabant de jong f p c m simons p r j 1990 training metacognitive processes of self regulated learning in b wong ed intervention research with students with lear ning dysabiiities berlijn springer dinger t red 1989 handicaps bij het leren muiderberg coutinho hacquebord h i 1991 diagnose en behandeling van problemen met begrijpend lezen in het voortgezet onderwijs in dyslexie 91 lisse swets zeitlinger kleijnen r 1992 hardnekkige spellingfouten een taalkundige analyse amster dam lisse swets zeitlinger kleijnen r 1993 spellingstrategieen van zwakke spellers in het voortgezet speciaal onderwijs in e van aarle k henneman dyslexie 1992 nederlandse bijdragen aan de european dyslexia conference gehouden te amsterdam op 19 en 20 maart 1992 lisse swets zeitlinger krijgsman a 1994 compenserende strategieen en technieken zelfregulerend leer gedrag bij de moderne vreemde talen en de zwakke taalleerder levende talen 487 marsh g friedman m welch v desberg p 1980 the development of strate gies in spelling in u frith ed cognitive processes in spelling london academic press palincsar a s brown a l 1984 reciprocal teaching of comprehension fostering and comprehension monitoring activities cognition and instruction 1 p 117 175 reitsma p 1985 de verwerving van orthografische kennis in e assink g ver hoeven red visies op spelling groningen wolters noordhoff rispens j 1986 leesproblemen in het voortgezet onderwijs toegepaste taal wetenschap in artikelen 24 vu uitgeverij p 148 158 tak stoop w 1994 leesvaardigheid en de zwakke leerder in rt op herhaling ontwikkelingen binnen remediale hulp interne publicatie amsterdam centrum voor taalleerproblemen ido vu amsterdam van der leij a 1986 inprentingsmethodiek informatieverwerking en differentiele instructiegevoeligheid een aanzet tot theorievorming in l m stevens a van der leij red dyslexie 1986 lisse swets zeitlinger van hout wolters b h a m 1992 cognitieve strategieen als onderwijsdoel gro ningen wolters noordhoff juli 2011 nummer 5 40e jaargang 266 vauras m lehtinen e kinnunen r salonen p 1992 socio emotional coping and cognitive processes in training learning disabled children in b wong ed con temporary intervention research in learning disabilities new york berlin springer verlag verhoeven g 1985a het gebruik van orthografische kennis bij het schrijven in visies op spelling groningen wolters noordhoff verhoeven g 1985b de strategieen van de speller een analyse van het spelling vraagstuk groningen wolters noordhoff vermunt j d h m 1992 leerstijlen en sturen van leerprocessen in het hoger onder wijs academisch proefschrift tilburg katholieke universiteit brabant vermunt j d h m van rijswijk e 1988 analysis and development of students skill in self regulated learning higher education 17 p 647 682 walraven m 1993 aanleren van leesstrategieen aan zwakke lezers school begeleiding 38 p 32 34 wang m c haertel g d walberg h j 1990 what influences learning a con tent analysis of review literature journal of educational research 84 p 30 43 materialen bakker renes h w fennis poort c m red 1991 remedial teaching hulp bij leerproblemen ii houten antwerpen bohn stafleu van loghum dirks a c vlamings donkers 1993 procesgericht interactief onderwijs in begrij pend lezen gewestelijk onderwijs advies centrum schoolbegeleidingsdienst stads gewest s hertogenbosch nijmegen berkhout kleijnen r tenge m 1995 spelcat computerprogramma voor het analyseren van spelfouten lisse swets zeitlinger kleijnen r e a 1995 strategisch spellen lisse swets zeitlinger lijmbach b hacquebord h galema k 1993 weet wat je leest de logische leerweg naar leesvaardigheid en leesbegrip groningen jacob dijkstra nies s aarnoutse c a j programma schema s maken nijmegen berkhout peeters 1993 lessen in leesstrategieen voor moeilijk lezenden van 11 tot 16 jaar lisse swets zeitlinger van kan n aarnoutse c a j 1993 programma structuur van informatieve tek sten voor het voortgezet onderwijs nijmegen berkhout verhallen s verhallen m 1994 woorden leren en woorden onderwijzen hoe velaken cps 40e jaargang nummer 5 juli 2011