Taalleerproblemen in het secundair onderwijs

taalleerproblemen in het secundair onderwijs ria kleijnen wie in het secundair onderwijs lees en spellingtoetsen afneemt komt nogal eens voor de onaangename verrassing te staan dat zo n 159 o van de leerlingen de gestelde norm niet haalt wat er precies aan de hand is wordt duidelijk als na de kwantitatieve analyse een kwalitatieve analyse wordt gemaakt in dit artikel worden twee aspecten van taalleerproblemen besproken allereerst wordt ingegaan op leesproblemen die leerlingen in het secundair onderwijs belemmeren om de lessen goed te kunnen volgen en teksten te begrijpen daarna wordt de aandacht gericht op ernstige spellingproblemen die leerlingen parten kunnen spelen bij functionele schrijfopdrachten die in het secundair onderwijs veelvuldig worden gevraagd steeds wordt ingegaan op mogelijkheden voor signalering en remediering voor deze vormen van taalleerproblemen j n publikaties over de samenwerking der gunstige kwalificaties verbonden wor tussen regulier en buitengewoon den als hij niet goed kan lezen zal hij ook onderwijs wordt herhaaldelijk gespro de nota s niet kunnen begrijpen of bepaalde ken over een adequate begeleiding van beslissingen niet kunnen nemen leerlingen met leerproblemen lees en spellingzwakke en dyslecti mede omdat we met betrekking tot dit laat sche leerlingen behoren tot de groep ste punt voorlopig weinig verandering kwetsbare leerlingen omdat ze in het mogen verwachten is het noodzakelijk dat secundair onderwijs en daarna nog pro de zorgverbreding in het secundair onder blemen hebben met een vaardigheid die wijs en daarna zich ook richt op het verbe veelal als beheerst verondersteld wordt teren van elementaire vaardigheden als zowel in het regulier als in het buitenge lezen en spellen uit ervaring weten we dat woon onderwijs zitten kwetsbare leerlingen ook bij oudere zwakke leerlingen gerichte die in aanmerking komen voor gerichte begeleiding zinvol is mits er maar aange hulp sloten wordt bij het specifieke probleem van de leerlingen door dit goed in kaart te het correct kunnen lezen en spellen is in brengen en de leerling adequate strategieen onze samenleving nog steeds een selectie aan te reiken kunnen we daar in het onder criterium waardoor diegenen die lees en wijs op inspelen spellingzwik of dyslectisch zijn ten onrech te niet in aanmerking komen voor bepaalde voor de remediering van hardnekkige taal beroepen en ook anderszins veel hinder leerproblemen zal op school begeleidings ondervinden zeker als daaraan zonder materiaal voorhanden moeten zijn om ten verdere onderbouwing ook andere min behoeve van individuele leerlingen of groep 2 26 jaargang nummer 1 sept okt 1996 w ii iw ffi 3 jes leerlingen specifieke routes uit te kunnen maken gebruik van linguale strategieen in stippelen in dit artikel bespreken we enkele hoofdzaak een activiteit van de linkerher van de materialen die in het secundair senhelft onderwijs ingezet kunnen worden de exac te gegevens zijn te vinden in de materialen de praktijk wijst uit dat het in het secundair lijst die aan het einde van dit themanummer onderwijs moeilijk is een helder beeld te krij is opgenomen naast goed materiaal is gen van het type lezer niet zo verwonderlijk ruime aandacht voor specifieke instructie en als we bedenken dat er al ten minste zes het aanleren van strategieen noodzakelijk jaar leesonderwijs aan de leestest in het op deze laatste meer interactionele eerste jaar van het secundair onderwijs is aspecten zal ook in dit artikel nader worden voorafgegaan toch geeft de foutenanalyse ingegaan de richting aan waarin je als begeleider kunt denken bij het opstellen van een behande lingsplan het opsporen van leesproblemen het begeleiden een laag niveau bij technisch en begrijpend van leesproblemen lezen kan in het secundair onderwijs ernsti ge problemen opleveren in het volgende gaan we eerst in op de wijze waarop lees een intensieve training ter verhoging van het problemen nader geanalyseerd kunnen technisch leesniveau heeft in het secundair worden en geven we vervolgens aan welke onderwijs alleen zin als de leerling daadwer beslissingen er ten aanzien van de remedi kelijk in de lessen veel hinder ondervindt van ering van belang zijn het lage niveau van geletterdheid in alle andere gevallen is het beter de altijd met behulp van speciaal voor oudere leer beperkte tijd te besteden aan het begrij lingen ontwikkelde losse woorden leestoet pend lezen door zich gerichte leesstrate sen en leesteksten kan worden bekeken of gieen eigen te maken leert de leerling de de leerling voldoende snel en accuraat grote lijn van een tekst te doorzien in plaats leest in tweede instantie kan door een fou van zich suf te staren op de losse woorden tenanalyse gepoogd worden het type lezer bij leesstrategieen ligt het accent op het vast te stellen de speller de rader of het zogenaamde top down lezen waarin alle gemengde type het centrum voor taalleer kennis die de leerling over het onderwerp en problemen vu amsterdam werkt onder over logische verbanden heeft wordt inge andere met een neuropsychologische typo zet om tot begrip van de tekst te komen de logie die door bakker 1986 is ontwikkeld inhoud van de tekst afleiden uit de titel tus hij maakt onderscheid tussen langzame sentitels en cursieve woorden ook wel aan lezers die relatief weinig fouten maken de geduid als voorspellend lezen is een vorm zogenaamde p erceptuele lezers en snelle van top down lezen niet het woord voor lezers die relatief veel fouten maken de woord lezen de bottom up benadering l inguale lezers deze p en l typen wordt gestimuleerd maar het ontdekken bedienen zich van verschillende leesstrate van de grote lijn in de tekst gieen p ers zijn overwegend op de waar neming van letters en lettergroepen een ander belangrijk punt bij de leesbege gericht in hoofdzaak is dit een activiteit van leiding is het bevorderen van het leesplezier de rechterhersenhelft l ers daarentegen van de leerling dit kan gedaan worden sept okt 1996 nummer 1 26 jaargang wit g o door aan te sluiten bij het leesniveau en de gebruik te maken van gatenteksten belevingswereld van de leerling de laatste rijmen associeren het vormen van jaren zijn er boeken verschenen die aan tegenstellingen en samengestelde deze voorwaarden voldoen de inhouden woorden zijn afgestemd op oudere leerlingen maar lettergroeplezen waarin het accent ligt het niveau van de teksten is aangepast aan op moeilijke clusters in woorden bij hun leesniveau zie boeken voor moeilijk voorbeeld verst kerst gerst lezenden in de materialenlijst achteraan in het werken met flitswoorden ter bevor dit nummer dering van het leestempo woorden worden op kaartjes of op de computer aangeboden door de aanbiedingstijd te specifieke begeleiding van varieren kan het leestempo worden ver technisch lezen hoogd voorwaarde is dat de leerling de woorden correct kan lezen de specifieke training van het technisch lezen die in kleinere groepen gegeven kan worden dient aan te sluiten bij de verschil het aanleren van leesstrategieen lende typen leesproblemen zoals we die boven kort hebben beschreven de in de vorige paragraaf beschreven deel vaardigheidsoefeningen voor de verschillen bij de radende lezers en l typen zal vooral de typen lezers dienen in het secundair aan nauwkeurigheidsbevordering gewerkt onderwijs altijd gepaard te gaan met het moeten worden door oefeningen als aanleren van leesstrategieen we gaven het herkennen van twee gelijke woorden hiervoor al kort aan dat met deze aanpak in een reeks op elkaar lijkende woorden kennis geactiveerd wordt die in veel geval het aanbieden van perceptueel ver len reeds aanwezig is bij de leerling name zwaarde teksten waarbij de leerling bij lijk kennis van de wereld en impliciete voorbeeld de twee woorden moet ont kennis van logische verbanden gedacht dekken die verborgen zijn in moet worden aan oefeningen die bvrauksasnetue omdat er gebruik is voorkennis over het tekstonderwerp gemaakt van verschillende lettertypes mobiliseren moet de leerling heel nauwkeurig kijken inzicht bieden in tekststructuur titel om de woorden brussel en vakantie tussenkopjes functie van cursieve te ontdekken woorden alinea indeling het lezen van pseudowoorden b ijvoor inzicht bieden in hoofd en bijzaken en beeld kronpag de leerling kan geen logische verbanden middel doel oor gebruik maken van woordbeelden die zaak gevolg reeds opgeslagen zijn in het mentale lexicon maar wordt gedwongen goed voor het oefenen van deze vaardigheden te kijken naar wat er precies staat hebben van kan aarnoutse programma structuur van informatieve teksten voor het bij de spellende lezers en de p typen zal voortgezet onderwijs 1993 en nies aar vooral gewerkt moeten worden aan stimule noutse programma schema s maken mate ring van de semantische aspecten en ver rialen ontwikkeld ook zijn geschikte oefenin hogen van het leestempo door gen te vinden in lijmbach hacquebord het geven van taalactiveringsoefeningen galema weet watje leest 1993 uitgebreid als begeleidingsmateriaal is voorhanden in bak raden van woorden met behulp van ker renes fennis poort remedial de context door bijvoorbeeld teaching hulp bij leerproblemen 11 1991 nrifi 26 jaargang nummer 1 sept okt 1996 y u r piii 2t i i i ifi r fi j in combinatie met deze strategische lees wisselend leren reciprocal teaching de aanpak zal ook expliciet aandacht besteed leerlingen nemen afwisselend de rol van de moeten worden aan het vergroten van de leerkracht over brown palincsar 1989 woordenschat aarnoutse 1993 grofweg er werd gewerkt in kleine groepjes of deze zijn er de volgende manieren om de woor specifieke instructie ook werkt in grotere denschat te vergroten groepen of klassikaal moet nog nader wor door specifiek onderwijs te geven in de den onderzocht voor oudere leerlingen betekenis van woorden bevat procesgericht interactief onderwo in door onderwijs te geven in het gebruik begrijpend lezen van dirks vlamings don van de context kers 1993 een specifieke aanpak voor het door het woordenboek te leren hante aanleren van strategieen bij zwakke lezers ren door veel te lezen leren leren het aanleren van methodes die aan dit aspect speciaal aan metacognitieve strategieen dacht geven zijn woorden leren woorden onderwijzen verhullen verhallen 1994 en het onderdeel woordenschat van lestra uit het voorgaande wordt duidelijk dat als lessen in leesstrategieen voor moeilijk we het aanleren van leesstrategieen suc lezenden van 11 tot 16 jaar peeters 1993 cesvol willen laten zijn de aandacht veel meer moeten liggen bij het proces dit dat het aanleren van leesstrategieen bij vraagt een andere benadering van zowel zwakke lezers erg belangrijk is spreekt voor leraar als leerling de leerling moet deze zich hoewel er steeds meer begeleidings aanpak terugzien bij alle vakken simons materiaal voorhanden is rijst de vraag of 1992 laat heel duidelijk zien dat transfer zwakke lezers naast goed materiaal nog van deze cognitieve strategieen niet spon meer nodig hebben de laatste jaren wordt taan optreedt het kunnen toepassen van onderzoek gedaan naar de mogelijkheden metacognitieve strategieen zelfregulatie die zwakke teerders hebben om zich deze strategieen die de leerling in staat stellen strategieen eigen te maken welke proble hun eigen leerproces te bewaken te toet men doen zich voor en wat is een goede sen en te sturen blijkt een belangrijke varia instructiemanier en leeromgeving om bij bele te zijn bij leerresultaten van leerlingen zwakke lezers het onderwijs in strategieen wang haertel walberg 1990 een leer zo effectief mogelijk te laten verlopen wal ling die zichzelf reguleert vraagt zich bij raven reitsma kappers 1993 hebben voorbeeld als hij vastloopt af tot waar een experimenteel instructieprogramma begrijp ik de tekst wat kan ik doen is dit ontwikkeld en getoetst bij een groep leerlin gedeelte noodzakelijk voor een goed gen van 10 12 jaar die problemen had met begrip enzovoorts deze strategieen moe begrijpend lezen uit hun onderzoek bleek ten onderwezen worden simons 1992 van dat het mogelijk is zwakke lezers strate hout wolters 1992 en aan vakinhouden gieen voor begrijpend lezen aan te leren na worden gekoppeld in het volgende geven de instructieperiode wisten de leerlingen we met betrekking tot de spellingbegelei beter hoe ze teksten moesten aanpakken ding een concrete uitwerking van deze stra en presteerden ze beter op begrijpend lees tegieen toetsen het aanleren van strategieen gebeurde door middel van voordoen en hardop denken door de leraar dit werd gedaan door rol sept okt 1996 nummer 1 26 jaargang 50 het opsporen regelwonden woorden waarbij regels toegepast dienen te worden van spellingproblemen inprenfwoorden woorden waarvan de schrijfwijze expliciet geleerd dient te evenals voor het lezen geldt voor het spel worden de klank en de regel bieden len dat er een strategische aanpak gevolgd nauwelijks steun dient te worden in het volgende gaan we naast algemene leerstrategieen structure eerst nader in op het opsporen van spel ren relateren herhalen enzovoorts en de lingproblemen en vervolgens op het nut van hiervoor genoemde vakspecifieke strate gerichte spellingtraining in het secundair gieen dienen de leerlingen evenals bij onderwijs voor die leerlingen die deze lezen ook aangezet te worden tot het ont basisvaardigheid onvoldoende beheersen wikkelen van zelfregulatiestrategieen waar om functionele schrijfopdrachten met suc mee ze hun eigen leerproces kunnen stu ces te volbrengen ren plannen zichzelf toetsen bijstellen reflecteren deze integratie van strategieen ook voor het opsporen van spellingproble wordt nu vervolgens kort toegelicht men zijn toetsen voorhanden zie materia lenlijst achteraan in dit nummer de voor keur gaat uit naar een combinatie van een het aanleren van specifieke woorddictee een zinnendictee en een spon taan schrijfprodukt het overzicht op de vol spellingstrategieew gende pagina laat zien welke fouten leerlin gen in de verschillende spellingcategorieen zwakke spellers en dyslectische leerlingen kunnen maken nadat de fouten geanaly hebben specifieke instructiebehoeften van seerd zijn dienen er oefeningen gegeven te der leij 1986 ook hebben ze veel steun worden voor de verschillende onderdelen aan een externe structurering van de leerin ook laat het schema zien welke specifieke houd deboisserie 1989 in grote lijnen spellingstrategieen bij de verschillende kunnen we de strategieen waarvan de spel onderdelen nadere aandacht verdienen ler gebruik kan maken als volgt samenvat ten verhoeven 1985a o marsh e a 1980 reitsma 1983 kleijnen 1992 fonologische strategie het begeleiden bij deze strategie wordt de klank als middel van spellingproblemen gebruikt om het woord te schrijven de leer ling kan schrijven wat hij hoort deze strate gie kan toegepast worden als de letters wil remediering van spellingproblemen kans ondubbelzinnig met de klankcomponenten van slagen hebben dan dient de leerling van de gesproken vorm samenhangen in zicht te krijgen op zijn eigen spellingproble feite moeten drie stappen luisteren schrij men uitleg met betrekking tot de verschil ven en controleren aangeleerd en geauto lende soorten woorden en de aanpakstrate matiseerd worden een woord als duikers gieen die deze woorden vragen is daarbij uitrusting kan volledig volgens de klank onontbeerlijk het volgende onderscheid worden geschreven wordt vaak naar leerlingen toe gehanteerd regelstrategie luisterwoorden woorden die op het globaal zijn er drie soorten regels te onder gehoor geschreven kunnen worden een scheiden die elk om een aparte strategie goede klanktekenkoppeling is voor vragen in de tabel zijn voorbeelden van waarde deze regels gegeven ypx 26 jaargang nummer 1 sept okt 1996 foutencate ons w erk bock aan te leren strategie b ongemarkeerde tegen n6 luisterwoorden fonologische strategie woord del en woord delen onderdelen p een relatie tussen op klanken analyseren y schrijf wat je 1 hoort klank en teken raa i inclusief uitspraak p letter combinatie s ppc de juist koppel juiste letters van fouten klanktekcnko ppe 8 lip in de goede8 volgorde 8 horlo l8 es autokisten controle aan de klanken en lo p leveren p i v geven werkverzorging b controleer of alles er handschrift staat leesbaar fouten tegen b gemarkeerdheid 8 regels e8 in een woord regelstrategie door context onderdelen conditionele regels e8 de schrijfwijze i 1 van het woord klanken en klankgroepen wordt mede bepaald door de context klank b roe pe nre6els van de klank binnen het woord korte klinkerreel 8 als dan lange klinkerregel b 6 voorbeelden van fouten doffe klinker optredens p ap anten famjelie speciale pe gevallen k dll1w str financiele trema b v y voor duw beleg be e r februwari trema klankverkleurin g 8e de gemarkeerdheid fouten tegen b 6 voor woorden die met regels regelstrategie door morfologie andere woorden samenhangen 8 p paradigmatische sm regels s de schrijfwijze schrijfwijze wordt bepaald p door onderdelen schrijf volgens b model de regel 8 van de61 gelijkvormigheid 8 verlep88 in srcgel band want banden en analogie 8t 8 samengestelde woorden band je 1 grondwoord sr ver band gaas 8 voorbeelden van fouten voor en achtervoegsels g band bloos a en ondekkin 6s reizen tussenletters band opname p beroe 1ils te onmidde1 ijk 1 id en verkleinwoorden op tredes voo urcnde 8 de 8 gemarkeerdheid fouten tegen regels 8 voor werkwoorden regelstrategie door syntaxis y onderdelen syntagmatische r els de schrijfwijze 1 wordt bepaald ptijd door tegenwoordige tijd algoritme al b grammaticale categorieen d g verleden tijd 1 infinitief voorbeelden van fouten onvoltooid deelwoord benadert vd verzind pv voltooid deelwoord wordt maakte mv deelwoord bijvoeglijk i g gebruikt andere f mede door syntaxis y hoofdletters bepaalde p zaken interpunctie eb r ii fouten tegen 8 de 8 gemarkeerheid la p restwoorden woordbeeldstrategieg door etymologie onderdelen de schrijfwijze uit een vroegere f algemene b inp renttechnieken maak een interne representatie p taalfase van het nederlands of speciale inprenttechnieken p van het woord mrt behulpp uit een andere taal is bepalend p grondwoordtechniek 8r van inp rentstratebiein steuntechniekondersteund door de betekenis voorbeelden van fouten havik techniek versch dene u ele tr e mi spellinguitspraak or8 ani ren a zie schr cri6 bouw en slooptechniek p tabel overzicht van foutencategorieen en aan te leren strategieen uit handleiding strategisch spellen voor het analyseren van de spolingfouten is ook een computerprogramma ontwikkeld spelest i leijnen tenge 1995 sept okt 1996 nummer 1 26s jaargang wiz 4 1 conditionele regels of context gevoelige wordt en probeert op die manier de schrijf regels wijze te onthouden ook kunnen zoge de speller moet naar de omgeving van de naamde pseudoregels goede diensten klank kijken om te weten hoe de klank bewijzen als hulpstrategie bijvoorbeeld na geschreven wordt het gaat in hoofdzaak een korte klinker en voor een t schrijf je om de klankgroepenregels korte klinkerre bijna altijd ch bv licht lacht vocht bij gel lange klinkerregel in feite wordt steeds werkwoorden gaat deze regel niet op een als dan redenering gevraagd die zich binnen het woord voltrekt analogie de speller schrijft het woord met behulp van 2 paradigmatische regels een gedeeltelijke overeenstemming met de spellingprincipes analogie en gelijkvor een ander woord deze strategie is van een migheid liggen ten grondslag aan deze andere orde dan de vorige drie in feite kan regelstrategie de speller moet niet alleen de speller bovenop de fonologische de kijken naar de structuur van het woord regel of woordbeeldstrategie analogie toe maar ook naar die van verwante woorden passen spellingzwakke leerlingen hebben en flexievormen het betreft hier onder daar te weinig houvast aan in incidentele andere de verlengingsregel en regels voor gevallen kan gewezen worden op analoge samengestelde woorden deze regels heb schrijfwijzen maar bij de instructie dienen ben vaak een groter domein dan het woord duidelijke regels of inprentingstips voorop te anders gezegd je hebt andere woorden staan nodig om te beoordelen hoe het woord in kwestie geschreven moet worden de goede speller is een gemengde speller verhoeven 1985 die in hoofdzaak gebruikt 3 syntagmatische regels maakt van de woordbeeldstrategie en deze de speller moet voor het correct schrijven indien nodig aanvult met of vervangt door van het woord rekening houden met een de regelstrategie bijvoorbeeld bij werk aantal grammaticale functies met behulp woorden en of de fonologische strategie van algoritmen kan de leerling geleid wor bij nieuwe nog onbekende woorden den in het zetten van de verschillende stap pen bij deze regelstrategie heeft de speller om na te gaan met welke spellingcatego de hele zin of een gedeelte van de zin nodig rieen de leerlingen nog moeite hebben om te beoordelen welke schrijfwijze de juis worden de fouten van een aantal dictees en te is spontane schrijfprodukten geanalyseerd in het ideale geval wordt ook nagegaan welke woordbeeldstrategie spellingstrategie die leerling in hoofdzaak bij deze strategie dient de speller de infor toepast de verschillende strategieen die matie over het woord op te slaan in zijn nen eerst geisoleerd aangeboden en geoe geheugen en deze informatie weer op roe fend daarna moeten de leerlingen ze inte pen als dat nodig is om dit goed te kunnen greren en in samenhang gebruiken veelal is doen moeten inprenttechnieken en tips het immers zo dat de verschillende onder aangereikt en geoefend worden het is van delen van een woord om meer strategieen belang dat met behulp van deze strategieen vragen omdat leerlingen vaak met uiteen ook andere dan de geoefende woorden lopende probleem kampen zal een gediffe kunnen worden ingeprent soms kunnen rentieerde aanpak noodzakelijk zijn hulpstrategieen een goede dienst bewijzen het gebruik maken van spellinguitspraak is bijvoorbeeld zo n hulpstrategie de leerling spreekt het woord uit zoals het geschreven icili 26 jaargang nummer 1 sept okt 1996 t rii7 i y y y vs i n jys ii v i l u yfi i y m a j 3f yiis het aanleren van algemene leer structureren en instructiestrategieen afzonderlijke onderdelen bijvoorbeeld klankcombinaties en lettercombinaties die zwakke teerders hebben er meer nog dan nen samengebracht te worden in een geor leerlingen zonder leerproblemen baat bij ganiseerd geheel er worden overzichten zich aanpakken eigen te maken waarmee aangeboden en de leerling moet de leerstof ze greep krijgen op de leerstof spelling zelf structureren dit stelt de leerling in staat zwakke en dyslectische leerlingen die om de nieuw verworven kennis over klan inmiddels het secundair onderwijs bezoe ken letters regels inprenttechnieken te ken hebben op de basisschool spellingon integreren met reeds aanwezige kennis derwijs gehad en ondanks dit onderwijs en hierover eventuele speciale begeleiding kampen ze toch nog met spellingproblemen selecteren de leerling dient zicht te krijgen op hoofd in het secundair onderwijs is het dan zaak en bijzaken van de spelling per hoofdstra om over een zodanige aanpak te beschik tegie luister regel en inprent dient de ken dat er meer kans op succes is die leerling zich bewust te worden van de aanpak kan ook anders zijn dan in het hoofdlijnen gaandeweg dient hij zelfstandig basisonderwijs want de leerling heeft ande de verschillende stappen te zetten als de re mogelijkheden veelal zijn de leerlingen leerling een woord eenmaal geidentificeerd zich bewust van hun spellingproblemen en heeft kan hij er de aangeleerde strategie op willen ze er zelf gericht aan meewerken om loslaten hij is dan ook in staat om een aan deze te verminderen zij zijn meer dan jon tal bijzaken behorend bij die hoofdzaak te gere leerlingen in staat om hun eigen fou identificeren en vervolgens de bijbehorende ten op te sporen en er met hulp ordening in aanpakstrategie te selecteren aan te brengen ze hebben het vermogen om zich aanpakstrategieen die bij de ver herhalen schillende soorten fouten passen eigen te voor zeer spellingzwakke leerlingen dient er maken zeer regelmatig herhaling plaats te vinden hierin dient begeleidingsmateriaal te voor in recente literatuur vermunt van rijswijk zien 1988 vermunt 1992 boekaerts simons 1993 wordt een overzicht gegeven van de relateren interne en externe activiteiten die leerlingen in de meeste woorden komen meerdere zouden moeten uitvoeren voor en tijdens spellingcategorieen voor en zijn dus ook het leren onderstaand overzicht laat zien meer aanpakstrategieen mogelijk door op welke van deze algemene leerstrate steeds langere woorden en teksten aan te gieen boekaerts simons 1993 p 72 de bieden en uit te gaan van eigen schrijfwerk spellingtraining een beroep moet doen kunnen ook de relaties tussen de strate gieen worden gelegd analyseren de spellingtraining dient de leerling aan te concretiseren zetten tot het stap voor stap richten van de teksten dienen zo veel mogelijk betrekking aandacht op feitelijke informatie over bij te hebben op eigen ervaringen of ervarin voorbeeld klanken regels en op specifieke gen van leeftijdgenoten in ieder geval moe details als klankverkleuring en uitzonderin ten de teksten die in de oefeningen aan gen op regels bod komen aansluiten bij de leefwereld van de leerlingen sept okt 1996 nummer 1 26 jaargang viz personaliseren ste belang dat bij het onderwijs aan zwakke het is de bedoeling dat de leerling zich de leerlingen veel aandacht besteed wordt aan spellingregels controlestrategieen en tech deze metacognitieve strategieen omdat nieken zodanig eigen maakt dat hij in anders de inspanningen met betrekking tot andere schrijfprodukten rekening houdt met het aanleren van algemene leerstrategieen het geleerde herhaaldelijk wordt de leerling of vakspecifieke strategieen grotendeels aangezet tot het kritisch bekijken van zijn verloren gaan eigen werk en tot veran dering van zijn atti tude met betrekking tot bijvoorbeeld goed vooraanstaande auteurs op dit terrein controleren of werkverzorging simons 1992 van hout wolters 1992 bepleiten het aanleren van deze strategieen oefenen in toepassen in directe relatie met de vakinhouden de de oefeningen dienen een beroep te doen zelfregulatiestrategieen dienen niet als een op het toepassen van de geleerde spelling losstaand onderdeel in de studielessen aan conventies in andere situaties het sch rijven de orde te komen maar zullen een wezen van verhalen dialogen enzovoorts uitein lijk onderdeel van het vak of de leerstofin delijk moet de leerling in staat zijn de strate houd moeten zijn goed begeleidingsmate gieen flexibel toe te passen waarbij hij de riaal voor spellingproblemen dient de ideale strategie aanpak van de goede spel leerling aan te zetten tot het plannen bewa ler zo dicht mogelijk benade rt ken controleren van zijn eigen leerproces om dit te realiseren kunnen twee wegen worden bewandeld het materiaal leidt de het aanleren van metacognitieve leerling of de leerkracht leidt de leerling strategieen het materiaal leidt de leerling door de verbindende teksten tussen de naast vakspecifieke strategieen en algeme oefeningen en samenvattingen wordt de ne leerstrategieen dient er in een methode leerling geleid bij het structureren en plan voor spellingzwakke leerlingen terdege nen van zijn taak indien deze begeleidende rekening te worden gehouden met het feit teksten onoverkomelijke moeilijkheden voor dat leerlingen met leerproblemen zich vrij de leerling en opleveren kan de leerkracht wel niet bewust zijn van de wijze waarop ze ze voorlezen en van commentaar voorzien een taak aan kunnen pakken ze hebben m oe ite met het selecteren van de voor de de leerkracht leidt de leerling taak relevante gegevens het adequaat de leerkracht ve rtoont modelgedrag en sti opslaan en oproepen van informatie en het muleert de leerling tot zelfregulatiegedrag hij hanteren van efficiente oplossingsstrate heeft bij het aanleren en voordoen van meta gieen dinger 1989 cognitieve vaardigheden de grootste taak in de interactie tussen leerkracht en leerling recent onde rzoek de jong 1992 laat zien worden deze vaardigheden zichtbaar dat er grote verschillen zijn in zelfregulatie gemaakt voordat de leerling aan een schrijf strategieen van betere en zwakkere leerlin taak begint kan de leerkracht hem uitnodi gen de betere leerlingen orienteerden zich gen om zijn taak te plannen indeling maken en planden meer zij hielden hun leeractivi doel en publiek bepalen enzovoorts teiten beter in de gaten ze toetsten zichzelf vaker en stelden hun leeractiviteiten beter gerichte steun van de leerkracht blij ft vooral bij wanneer zich problemen voordeden bij zwakke teerders onontbeerlijk hieronder kortom zij waren actiever in alle metacog zijn een aantal regulatie activiteiten de nitieve vaardigheden het is van het groot jong 1992 beschreven die de leerkracht t 25 jaargang nummer 1 sept okt 1996 kan voordoen op den duur moeten de leer de volgende periode nog doorgaan met lingen zich deze vaardigheden eigen regelwoorden maken ter illustratie zijn bij de verschillende extra aandacht geven aan moeilijke activiteiten voorbeelden gegeven stukken moeilijke stukken onderstrepen of de woorden op een kaartje zetten orienteren nadenken over gewenste leer kaartenbak doelen en beschikbare tijd bv ik wil acceptabel kunnen spellen om hulp vragen niet aarzelen om de hulp in te betere brieven te kunnen schrijven roepen van de leerkracht of een medeleer naast mijn ander huiswerk wil ik twee ling bv uur per week extra besteden aan spel nieuwe leeractiviteiten proberen tot nu lingtraining toe heb ik moeilijke woorden geleerd door ze aan te kijken en uit te spreken plannen van leeractiviteiten en hun zoals je ze schrijft spellinguitspraak volgorde bv misschien kan ik ook eens een andere welke onderdelen moet ik doornemen techniek proberen en op welk niveau tijdsplanning hoelang denk ik over evalueren bv een onderdeel te doen zich laten overhoren ouder medeleer voorspellen van het verloop van het ling of leerkracht vragen om geleerde ieren wat denk ik te kunnen na het woorden te overhoren doornemen van een werkboek wat zelf corrigeren behandelde woorden doe ik daarna gebruiken in bijvoorbeeld een dialoog en dan zelf checken of ze goed zijn monitoren actief observeren van leeractivi teiten bv re flecteren nadenken over het verloop van uit welke onderdelen bestaat de regel het leer en informatieverwerkingsproces welke punten vind ik moeilijk met het oog op latere processen bv registreren van vorderingen bijhouden ik ben nu al een jaar bezig met luister wat al goed gaat en constateren van woorden de meeste luisterwoorden begrip zich bewust zijn van het feit dat schrijf ik nu goed als ik goed contro de stappen van een bepaalde strategie leer hierna zou ik door moeten gaan een regel of een techniek daadwerkelijk met de regelwoorden er is echter nog worden begrepen maar weinig tijd zou het misschien beter zijn om eerst de inprenttechnieken toetsen controleren of inzicht is ontstaan te leren daarmee kan ik ook veel regel door in eigen woorden te vertalen bv woorden schrijven zichzelf vragen stellen heb ik het begrepen kan ik het ook toepassen deze zelfregulatiestrategieen zijn voor zwak conclusies trekken en vergelijken als ke taalleerders lang niet zo vanzelfsprekend deze inprenttechniek voor bijvoorbeeld als we zouden wensen het onderzoek van eiij woorden geschikt is is hij dan ook de jong 1992 laat zien dat de zwakke leer voor c k woorden geschikt ders na training wel over meer metacognitie ve kennis beschikten maar niet vaardiger herstellen waren geworden in het sturen van hun leer beslissen om de planning te verande proces krijgsman 1994 zegt hierover ren bv ik dacht in een rt periode alle metacognitieve kennis die niet geinternali regelwoorden wel onder de knie te heb seerd is functioneert niet leerlingen met ben dit is echter niet zo dus ik moet in een negatief zelfbeeld lage prestatiemotiva sept okt 1996 nummer 1 26 jaargang nrit tie negatief attributiegedrag impulsief of rigi terug wellicht biedt dit artikel handreikingen de gedrag lage motivati e zijn minder in staat om de nu gebruikte begeleidingsmaterialen zich zelfregulerend gedrag eigen te maken of nog aan te schaffen materialen te beoor ook moeten we niet zonder meer aanne delen in de recent door het centrum voor men dat de leerling zijn eigen ineffectieve taalleerproblemen vu amsterdam ontwik strategieen inruilt voor strategieen die de kelde methode strategisch spellen is een leraar hem aanbiedt poging gedaan om deze principes voor spelling in leerlingenmateriaal te vertalen de willen we ook zeer zwakke leerlingen aan praktijk zal leren of de aanpak inderdaad zetten tot effectieve leerstrategieen dan zal aanslaat de leerkracht vervult daarin een de instructie in cognitieve en metacognitie belangijke rol welk mate ri aal er ook gebruikt ve vaardigheden geintegreerd moeten wor wordt het staat of valt met de leerkracht die den met sociaal motivationele training vau in staat moet zijn om tegen alle verdruk ras e a 1992 de leerling zal gesteund king in de leerling te motiveren tot leren door de leerkracht kleine succeservaringen moeten opdoen waardoor hij meer zelfver ria kleijnen trouwen opbouwt sociaal interactief leren centrum voor taalleerproblemen is een voorwaarde voor het bereiken van dit instituut voor didactiek en onderwijspraktijk vertrouwen en fundament voor zelfregule vrije universiteit amsterdam rend gedrag de boetelaan 1115 nl 1081 hv amsterdam deze interactieve spellingtraining vraagt veel van de leerkracht zij moet de leerling stu ren stimuleren en taak en procesgerichte feedback geven om deze reden heeft het bibliografie volledig zelfstandig werken met een metho aarnoutse c ontwikkeling van lees de door de leerling niet onze voorkeur woordenschat school begeleiding 38 door interactie leert de leerling meer hij 1983 p 28 31 krijgt meer modelgedrag van de leerkracht aangeboden k rijgt meer gerichte feedback aarnoutse c woordenschattest lste kan zijn handelingen toetsen en kan meer leerjaar vbo en mavo havo en vwo nij genieten van zijn kleine successen megen kerkhout 1993 bakker j zijdelings neuropsychologi verder dient de leerling vaak te worden uit sche methoden ter behandeling van dys genodigd tot interactie met medeleerlingen lexieen lise swets zeitlinger 1987 leerlingen kunnen niet alleen met betrek boekaerts m p r j simons leren en king tot de leerstof veel van elkaar leren instructie psychologie van de leerling en maar ook met betrekking tot de aanpak het leerproces assen dekker van de ervan ook kunnen ze elkaar controleren vegt 1993 samen plannen en evalueren brown a l a s palincsar guided cooperative learning and individual knowledge acquisition in l b resnick begeleidingsmaterialen ed knowing learning and instruction hillsdale new yersey lawrence erlbaum de hier geformuleerde uitgangspunten en associates 1989 principes komen in een aantal van de deboiserie m spellingproblemen een genoemde begeleidingsmaterialen voor integratieve visie op behandeling leu lezen en spellen zie materialenlijst achteraan ven amersfoort acco 1989 in dit nummer in min of meerdere mate nrgi g 26 jaargang nummer 1 sept okt 1996 de jong f p c m zelfstandig ieren regu gezet onderwijs toegepaste taalweten latie van het leerproces en het leren regu schap in artikelen nr 24 1986 w uitge leren een procesbenadering academisch verij p 148 158 proefschrift tilburg katholieke universiteit brabant 1992 tak stoop w leesvaardigheid en de zwakke teerder in rt op herhaling ont de jong f p c m p r j simons training wikkelingen binnen remediale hulp interne metacognitive processes of self regulated publikatie amsterdam centrum voor taal learning in b wong ed intervention leerproblemen id0 w amsterdam 1994 research with students with learning dysabi 1dies berlijn springer 1990 van der leij a inprentingsmethodiek informatieverwerking en differentiele dingen t red handicaps bij het leren instructiegevoeligheid een aanzet tot muiderberg coutinho 1989 theorievorming in l m stevens a van der leij red dyslexie 1986 lisse swets hacquebord h i diagnose en behande zeitlinger 1986 ling van problemen met begrijpend lezen in het voortgezet onderwijs in dyslexie van hout wolters b h a m cognitieve 91 lisse swets zeitlinger 1991 strategieen als onderwijsdoel groningen wolters noordhoff 1992 kleijnen r hardnekkige spellingfouten een taalkundige analyse amsterdam vauras m e lehtinen r kinnunen p lisse swets zeitlinger 1992 salonent socio emotional coping and cognitive processes in training learning kleijnen r spellingstrategieen van zwakke disabled children in b wong ed con spellers in het voortgezet speciaal onder temporary intervention research in learning wijs in e van aarie k henneman disabilities new york berlin springer ver taxie 1992 nederlandse bijdragen aan de lag 1992 european dyslexia conference gehouden te amsterdam op 19 en 20 maart 1992 lisse verhoeven g het gebruik van orthografi swets zeitlinger 1993 sche kennis bij het schrijven in visies op spelling groningen wolters noordhoff krijgsman a compenserende strate 1985x gieen en technieken zelfregulerend leer gedrag bij de moderne vreemde talen en verhoeven g de strategieen van de spel de zwakke taaltaander levende talen nr ler een analyse van het spellingvraagstuk 487 februari 1994 groningen wolters noordhoff 1985b marsh g m friedman v welch p vermunt j d h m f van rijswijk analy dalberg the development of strategies in sis and development of students skill in spelling in u frith ed cognitive pro self regulated learning higher education cesses in spelling london academic 17 1988 p 647 682 press 1980 vermunt j d h m leerstijlen en sturen palincsar a s a l brown reciprocal van leerprocessen in het hoger onderwijs teaching of comprehension fostering and academisch proefschrift tilburg katho comprehension monotoring activities lieke universiteit brabant 1992 cognition and instruction 1 1984 p 117 175 walraven m aanleren van leesstrate gieen aan zwakke lezers school bege reitsma p de verwerving van orthografi leiding 38 1993 p 32 34 sche kennis in e assink g verhoeven red visies op spelling groningen wol wang m c g d haartel h j walberg ters noordhoff 1985 what influences learning a content ana lysis of review literature journal of educa rispens j leesproblemen in het voort tionalresearch 84 1990 p 30 43 sept okt 1996 nummer 1 26 jaargang ex