Taalleerproblemen op school. Schipperen tussen therapiemoeheid en begeleidingsnood.

taalleerproblemen op school schipperen tussen therapiemoeheid en begeleidingsnoo d peter van vugt wanneer men in een formele of informele schoolse context praat over leerlingen met taalleerproblemen tlp heeft men het meestal alleen over die ene leerling en dan nog bij voorkeur over wat die ene leerling niet goed kan men kan dus gerust stellen dat er blikverenging optreedt wanneer men naar de gehele communicatieve situatie kijkt is er echter een verschil tussen de verbale en niet verbale signalen meestal is het zo dat de boodschap leerling negatief genoemd kan worden de heftig of dramatisch aandoende intonatie en mimiek van de spreker verraden dat het om meer gaat dit als inleiding bedoeld opstel wil dit meer exploreren en expli citeren hiermee is meteen gezegd dat wat volgt verkennend en zeker niet exhaus tief is maar ook dat onder het daglicht gebracht zal worden wat vaak vergeten verzwegen of verdrongen wordt is uitgangspunt diende de eenvou de leerling met een dige vaststelling dat de leerling met taalleerprobleem tlp niet alleen door het leven stapt hij of zij wordt geconfronteerd met verschillende actoren en factoren die zijn taalleerproblemen quid of haar schoolloopbaan beinvloeden in onderstaande figuur brachten we deze op het eerste gezicht lijkt een term als samen het moet meteen gezegd dat taalleerprobleem vrij duidelijk er is een deze voornamelijk uit praktijkervaringen probleem met het aanleren van taal de gegroeide voorstelling enkel bedoeld is concrete invulling van het begrip wordt als leidraad voor dit betoog voor theore echter bepaald door de vorming of tisch meer onderbouwde inbeddingsmo invalshoek van diegene die de term han dellen van leerlingen en of problemen teert iemand met een klinische orientatie verwijzen we de lezer graag naar rourke zal bij het horen ervan denken aan een et al 1986 westman 1990 gieles niet vlotte verwerving van de gesproken 1992 meijer 1995 moedertaal in de loop van de eerste levensjaren gaat het om een verworven of ontwikkelingsafasie 2 of om een taal achterstand al dan niet kaderend in een sept okt 1996 nummer 1 264 jaargang nm leerkracht ouders leerstof of mensgericht socio economische situatie schoolorganisatie schoolverleden leerkracht of remedial teacher familie verwachtingen leerling aard ernst evolutie en speci ficiteit van het probleem persoonlijkheid spontane en onderwezen compensatie motivatie en perspectief diagnosticus begeleider onderwijsbeleid visie en traditie ideologie ervaring maatschappij visie marktpositie financien figuur actoren en factoren betrokken bijj de begeleiding9 van leerlingen 9 met l taa eermoeilikheden algehele vertraging van de ontwikkeling er nog een ander onderscheid gemaakt van het kind de taalkundige zal zich de worden refereert de leerkracht in het vraag stellen met welk aspect van de taal basisonderwijs met de term tlp uitslui de leerling met tlp het moeilijk heeft is tend aan de autochtone leerlingen die het er een slechte articulatie blijft de woor moeilijk hebben met nederlands of kan denschat in gebreke is de grammatica men ook van tlp spreken wanneer wat zwakjes of zijn er begripsmoeilijkhe allochtone leerlingen problemen onder den voor expliciete of voor verzwegen vinden met onze taal en in hetzelfde boodschappen perspectief wat wordt er bedoeld wan neer de leraar frans over tlp spreekt de leerkracht zal bij tlp eerder denken worstelt de leerling alleen met de franse aan het moeizaam verlopen van de ver taal of heeft de collega van het vak werving van de geschreven taal lezen en nederlands ook taalproblemen bij die spellen omdat in het onderwijs deze leerling geobserveerd dimensie van taal nu eenmaal en nog altijd vaak aan de orde is mogelijk moet n i 26 jaargang nummer 1 sept okt 1996 de lezer zal het met ons eens zijn dat evolutie ernst en specificiteit tlp toch beter iets nauwkeuriger wordt bepaald hopelijk zal hij het ons niet kwa men kan gerust stellen dat bij gezonde lijk nemen dat we een begripsvernauwing leerlingen het tijdsaspect dat wil zeggen doorvoeren die berust op voornamelijk de leeftijd van de leerling en dus ook de praktische gronden voor een publiek van duur van het probleem de doorslag geeft leerkrachten nederlands in het reguliere bij het bepalen van het type van begelei onderwijs lijkt ons de volgende omschrij ding voor de tlp het is namelijk zo dat ving werkbaar heel wat jongere kinderen 10 a 250 tot ongeveer de leeftijd van 9 a 10 jaar een taalleerproblemen doen zich voor wan min of meer uitgesproken vorm van tlp neer een leerling gedurende een periode vertonen de schoolse aanpak klas inter van minstens 6 maanden opmerkelijk ne differentiatie verwijzing naar de taak meer moeilijkheden dan zijn leeftijdgeno klas een beroep doen op leesmoeders ten ondervindt bij het verwerven van die enz en specialistische buitenschoolse vaardigheden die lijden tot een normale aanpak bij deze jonge kinderen is er mondelinge en schriftelijke beheersing vooral op gericht het tekort weg te wer van taalbegrip van woordenschat en of ken en bestaat voornamelijk uit training van grammatica in zijn of haar moeder van de deficitaire functie of aanverwante taal deze problemen zijn niet toe te deel functies dit alles gebeurt onder het schrijven aan een onderbreking in het olympisch aandoend motto als je een schoonopen fen gevolge van ziekte of goede loper wil worden moet je veel veranderde gezinssituatie lopen als je een goede fietser wil wor den moet je veel fietsen en bijgevolg we gebruiken het woord omschrijving als je een goed redenaar wil worden eerder dan definitie omdat we duidelijk moet je veel spreken als je goed wil kun willen maken dat het hier niet om een nen lezen moet je veel lezen men loopt diagnostische categorie gaat dit zal ver hiermee het risico zich blind te staren op der nog verduidelijkt worden deze invul het deficit op de storende factor cf ook ling van tlp wordt werkbaar genoemd de bijdrage van de wilde in dit nummer omdat ze leerkrachten helpt een geheel in driekwart van de gevallen blijkt het tlp van fenomenen te benoemen en tegelijk op te helderen in ongeveer een vierde ook helpt meer specifieke vragen naar van de gevallen lijkt het tlp resistent aan de hulpverleners specialisten toe te stel de therapie en blijven de moeilijkheden len meer bepaald vragen naar de aard bestaan in het eerste geval zal men van de geobserveerde tlp kunnen spreken van een vertraagde ontwikkeling gezondheidsproblemen een verklaring in het tweede van een constitutioneel bieden de evolutie zijn de tlp voorbij probleem5 gaand of blijvend de ernst wat is nor male beheersing en de specificiteit zijn met deze tweede groep leerlingen dienen de schriftelijke prestaties beter dan de dus andere wegen te worden opgegaan mondelinge is de grammatica even in essentie komt het erop neer dat men zwak als de woordenschat beheersing naar middelen zoekt om het tlp te de antwoorden op deze vragen zullen omzeilen dit kan echter enkel op voor dan het aangrijpingspunt voor de begelei waarde dat men het tlp goed kent en ding vormen dat men weet dat ook de betreffende leerling zijn haar tlp heeft onderkend en aanvaard bij dit omzeilen wordt heel dik wijls een beroep gedaan op de zoge sept okt 1996 nummer 1 26 jaargang nit naamde metacognitieve vaardigheden leerlingprofielen die men beter kent zijn kleijnen verduidelijkt in haar bijdrage aan deze van de leerlingen die beduidend dit nummer hoe dat in zijn werk gaat zwakker scoren op schriftelijke dan op wanneer er wordt vastgesteld dat tlp mondelinge taken omdat dit een erg fre blijven bestaan wil dit niet zeggen dat quent beeld is doet men er goed aan hun uitingsvorm en ernst ongewijzigd zou een opdeling te maken op basis van het blijven integendeel leerlingen met tlp al dan niet bevredigend zijn van de mon ieren inderdaad bij op taalgebied maar delinge taalbeheersing zijn woorden dit gebeurt merkelijk veel trager dan bij schat grammatica en taalbegrip bij een leerlingen zonder tlp het ligt toch wel leerling erg zwak en blijven de lees en voor de hand dat het taalbeheersingsni schrijfprestaties onbevredigend dan kan veau van een 11 jarige tlper anders ligt men aan een veralgemeend taalprobleem dan dat van een 16 jarige tlper het gaan denken de clinicus zal dan bij het specifiek trainen van nog steeds onbe jonge kind een taalontwikkelingsachter vredigende vaardigheden is dus niet hele stand of bij de oudere leerling een taal maal uit den boze alleen moet men op zwakte opsporen en al dan niet bevesti zijn hoede zijn voor het demotiverend gen effect van het steeds maar weer wijzen op wat een leerling niet goed kan of van geheel anders is de situatie van die leer het steeds maar weer hernemen van lingen die op het mondelinge vlak over vroeger reeds vruchteloos gebleken oefe een normale tot uitmuntende taalbeheer ningen sing beschikken en alleen op het niveau van de schrijftaal onderpresteren gaat een tweede belangrijke factor bij de het om jonge kinderen dan zal men spre begeleiding van tlp is de ernst waarmee ken over leerlingen met een vertraagde de moeilijkheden zich manifesteren het lees en spelontwikkeling blijkt het pro is bekend dat tlp zeer discreet kunnen bleem constitutioneel te zijn dan zal de zijn zeker wanneer het specifieke vormen diagnose dyslexie dysorthografie gesteld betreft cfr infra maar dat er ook erg uit worden de differentiaal diagnose tussen gesproken vormen bestaan het inschat vertraagde lees en spelontwikkeling en ten van de ernst heeft echter ook met de de restdiagnose dyslexie dysorthografie beoordelaar te maken daarom zal dit hebben we elders besproken van vugt aspect verder nog aan bod komen de 1995 we noemen dyslexie en dysortho aandachtige lezer zal evenwel al hebben grafie hier in een adem omdat in 95 opgemerkt dat we in de beste der psy van de gevallen beide samen voorkomen chologische tradities de leeftijdgenoten dit betekent echter niet dat lezen en als anker voor normaliteit hebben inge spellen in een individu met dyslexie dys voerd in onze omschrijving orthografie altijd in dezelfde mate zouden zijn aangetast soms verloopt het lezen de specificiteit van de tlp vormt het merkelijk beter dan het spellen soms derde aanknopingspunt van de begelei komt het omgekeerde beeld voor in ding bij het lezen en herlezen van onze slechts 5 van de gevallen ziet men een tlp omschrijving zal men zich wellicht de zuivere dyslexie met intacte spelling of bedenking gemaakt hebben dat er erg zuivere dysorthografie met intact lezen weinig tlpers moeten te vinden zijn leerlingen die even zwak mondeling en in zijn meest specifieke vorm komt dys schriftelijk presteren op woordenschat lexie dysorthografie tot uiting als een proeven zinsbouwevaluaties en taalbe moeizaam blijven worstelen met het hard grippeilingen zullen wel zeldzaam zijn op voorlezen en met het neerschrijven van nrt 26 jaargang nummer 1 sept okt 1996 woorden en zinnen traditioneel worden volbrengen vanuit neuropsychologisch er ook meer fouten gemaakt tegen de perspectief verrast het bestaan van dit kleine woordjes en de maar niet spiegelbeeld van de leerlingen met lees waarom hij voor bij enz het leesbe en spelproblemen helemaal niet opmer grip na een in stilte herlezen is vaak kelijk is alleen dat deze asymmetrische opmerkelijk beter dan wat men zou ver distributie van vaardigheden veel minder wachten na het aanhoren van de eerst zo frequent is dan deze die bestaat bij dys erbarmelijk voorgelezen tekst een aantal lectici de ervaring leert immers dat wan dyslectici ondervindt daarenboven moei neer een leerling mondeling vrij zwak uit lijkheden bij het vormen van zinnen ook de hoek komt het heel dikwijls gaat om mondeling tussen dyslexie dysorthogra een problematiek van teruggetrokken fie en intelligentie is er geen enkel aan heid faalangst beperkte sociale vaardig toonbaar verband hoe het komt dat heden enz meteen is duidelijk geworden sommigen deze leerlingen als dom en dat er naast tlp ook andere leerproble anderen ze als geniaal zijn gaan beschou men en leerstoornissen bestaan waarbij wen is een cultuur wetenschappelijk inte een bepaald talig kenmerk slechts een ressant gegeven van vugt 1994b onderdeel vormt van een meer complex 1995 voor een bespreking van subty geheel van sterke vaardigheden en tekor pes van leesmodellen van de onbe ten staande invloed van eenzijdige leesin structie verwijzen we graag naar een eerdere schets van de dyslexie problema variabiliteit en valkuilen tiek van vugt 1994a naast deze vrij goed identificeerbare leer dat men bij het inschatten van een lingen komen er echter ook leerlingen mogelijk tlp steeds oog dient te hebben voor die weinig of zelfs helemaal geen voor de gehele mens leerling is een vaak problemen hebben met lezen en spellen beleden maar jammer genoeg vaak niet die daarenboven heel taalvaardig zijn beleefde wijsheid om didactische rede maar die soms de dingen niet goed schij nen moeten handboeken en in meerdere nen te begrijpen een simpele vraag als mate nog voorlichtingsbrochures het nele waarover gaat deze tekst resul hebben van globale karakteristieken de teert in een bijna woordelijk herhalen van hieruit door leerkrachten geputte informa het gelezene het herleiden van het ver tie leidt soms tot een irreeel beeld van het haal tot zijn essentie verloopt daarente ene of andere leerprobleem tot voor kort gen heel moeizaam of is niet mogelijk kon je in leerkrachtenkamers nog regel meestal hebben deze charmante volgza matig horen dyslexie ah ja da s als ze me een beetje onhandige leerlingen ook d en b verwisselen er zijn nochtans dys problemen met wiskunde of met ruimtelij lectici die nooit letterspiegelingen en ke taken tekenen meetkunde lichamelij rotaties hebben vertoond een tweede ke opvoeding het hier opgeroepen gevaar bestaat erin te denken en te ver beeld is dat van het individu dat te kam wachten dat de opgesomde kenmerken pen heeft met de zogenaamde nonverbal van bijvoorbeeld dyslectici volgens een learning disability rourke 1995 zekere wetmatigheid zullen optreden in werkelijkheid zit er een grote variabiliteit in volledigheidshalve moeten we ook de het foutenpatroon van dyslectici de ene aandacht vestigen op die leerlingen die keer schrijven ze het woord correct de bij het schrijven veel sterker blijken te zijn volgende dag gaat het foots dan wanneer zij mondeling taken moeten sept okt 1996 nummer 1 26 jaargang 1r li andere bronnen van variabiliteit zijn meer alle anderenbenaderd willen worden om leerlinggebonden vooreerst dient men te vermijden dat ze het zichzelf nodeloos rekening te houden met de spontane moeilijk maken is hier een gesprek rond compensatie voor een tekort dat altijd zelfaanvaarding op zijn plaats anderen optreedt bijvoorbeeld leerlingen die geven dan weer graag een spreekbeurt moeite hebben met het ontcijferen van over de moeilijkheden die ze ondervin gedrukte woordjes zullen proberen het den deze zelfbeleving mag men ook tekstje van bulten te leren soms gaan ze nooit uit het oog verliezen wanneer het woordjes leren identificeren aan een weer eens komt tot motivatieverhogende bepaald visueel kenmerk d g was altijd gesprekken op de speelplaats ook wel al iets wat je als dagen moest uitspreken eens preken genoemd het dysortho en dus zeg ik dat ook nu weer alleen grafische jongetje pas terug van vakantie jammer dat het nu over de venetiaanse bij zijn dyslectische oom zaakvoerder doge gaat men houdt er best ook reke met geinformatiseerde secretaresse krijg ning mee dat leerlingen die reeds een je heus niet meer van harte aan het oefe tijdje begeleid worden al een hele reeks nen door te blijven beweren dat het compenserende trucs hebben geleerd belangrijk is zonder fouten te schrijven als ze blijken te werken heeft het geen om later veel geld te verdienen met deze zin ze af te leren omdat ze toevallig niet in laatste voorbeelden wordt het belang van het eigen supersystematische en theore de interactie tussen leerling en leerkracht tisch volkomen onderbouwde didactisch voor de concrete uitingsvorm van het universum passen tlp geillustreerd het blijven bieden van een realistisch toekomstperspectief werkt ten tweede zal de persoonlijkheid van de ongetwijfeld stimulerend maar is zeker leerling met tlp zeer zeker bepalen hoe geen eenvoudige zaak deze zich in de klaspraktijk zullen mani festeren de taalzwakke leerling met een kleurrijk temperament zal toch zijn verhaal over het leuke verblijf aan zee willen de ouders afmaken ook al heeft de leerkracht drie vriend of vijand woorden aangebracht en een zin verbe terd het wat piekerige kereltje met een vergelijkbare taalzwakte zal echter al zwij naast het mondeling nog eens herhalen gen na de eerste proestaanzet die volgt van de bij tlpers soms ontgoochelende op zijn verspreking gevaarlijk wordt het rapportquoteringen vormt dit toekomst wanneer een leerkracht de frequente perspectief een vast onderdeel van de interventies van een verstandige open en contactmomenten met ouders omdat taalvaardige dyslecticus afdoet als bet beide partijen deze contacten niet altijd weterij en bijgevolg voorbijgaat aan het als even vruchtbaar beschouwen geven feit dat deze jongen zich op zijn manier we graag de volgende tips mee bij het tracht waar te maken even riskant is het mentaal voorbereiden van een ouder toleranter te zijn voor een stille bezorgde avond helpt het als men even uit de rol en zorgzame leerling met eenzelfde dys van leerkracht stapt en men zich ook als lexie omdat hij toch zo hard werkt ouder opstelt bij welk soort leerkrach ten attitude wordt men zelf kregelig men niet alleen de persoonlijkheid maar ook iaat zich ook niet onmiddellijk terug in de de beleving van het tlp zullen het rol duwen door vragen als en meester gedrag kleuren soms weigeren leerlin wat denkt ge ervan men repliceert dan gen met tlp alle hulp omdat ze liever als met had u dit verwacht of kan u mij nm 26 jaargang nummer 1 sept okt 1996 ii iif s rii r c iiri j i