Taalmethodes voor het tweede leerjaar van het lager onderwijs. Van langsom leuker en leerzamer!

54 taalmethodes voor het tweede leerjaar van het lager onderwijs van langsom leuker en leerzamer marc stevens een dikke vijftien jaar geleden begonnen vanuit de koepels de nieuwe leerplannen taal voor de lagere school te verschijnen de meeste uitgeverijen maakten er een halszaak van om zo snel mogelijk een aangepast schoolboek taal op de markt te brengen de concurrentie was groot en de verschillen ook met als teneur dat er goede pogingen gedaan werden om nieuwe inzichten met betrekking tot taal te realiseren maar dat er toch nog heel veel klassieke manieren van werken gehandhaafd werden om er maar eentje te noemen het leermodel waarbij de leerkracht eerst de instructie geeft en de leerlingen vervolgens de toepassingen maakten in meer dan vijftien jaar tijd is er nogal wat veranderd zowel in de maatschappij als in het onderwijs we zijn zover dat de kennisberg onoverzichtelijk wordt en vaardigheden om daar als leerlingen zelfstandig mee om te gaan heel belangrijk worden zodat we uit andere vaatjes moeten tappen en andere leermodellen moeten hanteren nno 2007 en zonder veel externe om geen appelen met citroenen te druk tot vernieuwing merken we vergelijken zijn we bij de bespreking dat drie uitgeverijen opnieuw de uitgegaan van het boek voor het tweede handschoen hebben opgenomen leerjaar hieronder vindt u een indringende en beslist hebben om een nieuwe bespreking van de drie boeken en laat dat taalmethode op de markt te bren duidelijk zijn we doen dat vanuit een visie gen het gaat om uitgeverij die keure in concreto gaat het om de criteria voor met kameleon uitgeverij van in met schoolboeken taal geactualiseerde lijst tijd voor taal en uitgeverij wolters 2007 die we eerst preciseren tot slot van plantyn met totemtaal van die drie staat het artikel formuleren we een vergelijkende tijd voor taal het verst in het uitgeven van conclusie boeken voor alle leerjaren totemtaal wil dat snel doen bij kameleon is het nog even afwachten tegen welk tempo er gewerkt wordt 36e jaargang nummer 4 april 2007 55 criteria voor schoolboeken taal geactualiseerde lijst 2007 om de recent gepubliceerde reeks boeken in te schatten gingen we uit van de elf aandachtspunten die we vroeger reeds gebruikten om analyses van schoolboeken uit te voeren enkele nuanceerden we of pasten we aan en we hergroepeerden de normen ook omdat de wereld niet blijft stilstaan en zo ook de opvattingen over wat goed en werkzaam taalonderwijs impliceert dat levert in deze lijst negen criteria op 1 algemeen concept onder dit puntje gaan we na op welke manier de methode te werk gaat we vermelden telkens welke onderdelen en materialen er bij de methode horen gaat het om een boek of verscheidene delen zijn er aparte boekjes of lopen de onderdelen in mekaar over bestaan er ook werkboekjes welke extra materialen kunnen worden aangeschaft bij dit onderdeel houden we ook in de gaten hoeveel tijd een leerkracht nodig zal hebben om het boek volledig te behandelen in vlaanderen beschikt een leerkracht voor taal over ongeveer zeven lessen van 50 minuten in brussel is dat raar maar waar wat minder vanwege het grotere aantal lesuren frans wanneer een boek meer materiaal voorziet en ervan uitgaat dat je meer dan zeven lesuren moet investeren in nederland is dat bijvoorbeeld principieel mogelijk om de inhouden aan te leren dan kan dat op de lange duur ook frustreren 2 aanpak de tijd van exclusief cursorisch onderwijs is achter de rug de meeste lesgevers zijn het erover eens dat je ook in de taalles de echte wereld in de klas moet binnenbrengen reden genoeg om in de lagere school uit te gaan van thematisch onderwijs en daarin de talige leerlijnen onder te brengen onder dit punt houden we in de gaten of een methode uitgaat van boeiende en aantrekkelijke thema s die direct verbonden zijn met de leef en ervaringswereld van de kinderen eenzijdigheid is hier geen goede zaak de thema s moeten zeer gevarieerd worden gekozen zo garanderen ze voldoende gevarieerde contexten om taal in te ontwikkelen fris zijn niet uitgemolken en afgezaagd zijn en een eigentijdse werkelijk heid presenteren dat betekent ook dat er oog moet zijn voor multiculturaliteit soms gaat een boek uit van een interessant thema maar hebben de oefeningen die eronder vallen weinig of niets met het thema te maken uiteraard is dit een fout die wij proberen te vermelden wanneer een boek echt thematisch werkt staan de oefeningen in verband met elkaar verkaptheid is voor een thematische aanpak geen goede zaak april 2007 nummer 4 36e jaargang 56 we geven ook een indruk met betrekking tot de doelen die de auteurs formuleren bij dit onderdeel zullen we ook sterk letten op de variatie van het boek in kwestie en dan vooral op het vlak van werkvormen de vraag is of een boek nog steeds de leerkracht de instructie laat geven of ook kiest voor andere aanpakken en andere vormen van leren waarbij leerlingen actief kunnen zijn en samenwerkend en probleemgericht kunnen leren suggesties en materiaal voor hoekenwerk lijken ons ook een meerwaarde mocht het boek op een bepaald vlak eenzijdig zijn dan zullen we daarop wijzen 3 leerlijnen leerlijnen vind je op een heleboel niveaus op microniveau spreken we van een geslaagde leerlijn wanneer er voor het aanleren van de lesinhoud stappen worden gezet in oudere taalmethodes gebeurde het nogal eens dat er tientallen losse oefeningen werden aangeboden vaak moest de leerkracht bij het oplossen zelf de goede antwoor den geven omdat de leerlingen nergens voordien een steun of houvast hadden gekregen tegenwoordig wordt er vanuit gegaan dat er in een les een opbouw zit dat betekent minimaal dat er voor het bereiken van een leerdoelstelling stappen worden gezet bijvoorbeeld in de vorm van een aantal gegradeerde oefeningen op macroniveau betekent leerlijn dat er een planning wordt gemaakt van hoe leerlingen binnen de onderdelen van een vak kunnen groeien welke stappen daarbij worden gezet niet elk boek doet dit op dezelfde manier toch is het voor leerkrachten zinvol dat ze deze planning kunnen inzien zodat ze weten waarmee hun collega s in andere leerjaren bezig zijn het spreekt dat we dit onderdeel in ons onderzoek weinig of niet kunnen beoordelen omdat er nog geen enkele methode voor alle leerjaren op de markt is waar we wel rekening mee kunnen houden zijn de gepubliceerde voornemens van de auteurs alleen blijft de vraag of ze hun beloften wel kunnen nakomen 4 taalvaardigheden vakdidactici en leerplanmakers zijn het erover eens dat bij het aanleren van de taalvaar digheden op een aantal pijlers moet gesteund worden die zien wij ook graag uitgewerkt in de nieuwe schoolboeken de voornaamste pijlers van taalvaardigheidsonderwijs zijn er moet voldoende aandacht gaan naar de vier taalvaardigheden luisteren spreken lezen en schrijven leerlingen moeten leren communiceren naast het aanleren van de taalsystematiek op een concrete inductieve manier en in context zodat er transfer mogelijk is naar taalvaardigheid moet er veel meer aandacht gaan naar de directe aanpak van taalleren dus naar taalvaardigheidsonderwijs leerlingen moeten zo mogelijk in authentieke situaties leren om optimaal en gericht te communiceren daarbij moeten zij zelf actief aan de slag kunnen gaan in een les waarbij de leerkracht het centrum 36e jaargang nummer 4 april 2007 57 van het leren vormt worden leerkansen gemist functionele communicatie oefeningen zijn dus een conditio sine qua non leerlingen moeten strategisch taalgedrag ontwikkelen eerder dan steeds maar weer exemplarische oefeningen te maken doen we er goed aan leerlingen een gedrag aan te leren dat ze in elke volgende situatie kunnen toepassen we moeten hen zich leren orienteren op een communicatieve taak die leren realiseren en ze leren afronden waarbij revisie een rol speelt dat strategische gedrag zal zich pas volop ontwik kelen wanneer leerlingen er bewust bij leren stilstaan dit laatste impliceert dat er in de lessen en het schoolboek veel meer oog moet zijn voor effectieve instructie en leermomenten het oplossen van tekstgebonden vraagjes na een tekst is bijvoor beeld een werkvorm die voor leerlingen niet voldoende leerzaam is een schoolboek dat in de tweede klas aanzetten levert om lees en schrijfkaarten te gebruiken geeft signalen dat het menens is met strategisch gericht taalonderwijs de taalvaardigheden beinvloeden elkaar doorlopend wie leert op het vlak van lezen groeit ook op het vlak van luisteren een schoolboek doet er daarom goed aan de vaardigheden en de onderdelen van het vak taal niet te veel op een artificiele manier van elkaar te scheiden taalonderwijs zal zo mogelijk geintegreerd moeten worden aangeboden een thematische aanpak kan daarbij helpen maar biedt geen waarborg voor een degelijke geintegreerde aanpak een schoolboek zal dus intensiever en op een andere manier werk moeten maken van het aanleren van de taalvaardigheden daarnaast moet de methode oog hebben voor een aantal belangrijke onderdelen bij het aanleren van de taalvaardigheid die items ze zijn inderdaad van een wat concretere aard overlopen we in de volgende vijf punten 5 taalbeschouwing je moet leerlingen niet enkel taal laten beoefenen hun taalvaardigheid is erbij gebaat wanneer er nu en dan expliciet wordt bij stilgestaan er is ook taalreflectie nodig daarbij mag het schoolboek zich niet beperken tot enkele taalelementen zoals dat vroeger het geval was zins en woordontleding leerplannen en eindtermen zijn het er duidelijk over eens dat alle facetten van taal bij deze reflectie de nodige aandacht moeten krijgen wanneer de taalbeschouwing bovendien voldoende concreet en op een inductieve manier wordt aangepakt is de kans groot dat ze het verwerven van de vaar digheden kan ondersteunen taalreflectie kan ook als bedoeling hebben om de kinderen inzicht te verschaffen in dit ver wonderlijke communicatiemiddel lessen taalbeschouwing gaan dan wat lijken op lessen werkelijkheidsonderricht zulke lessen moeten in ieder geval ook motiveren en taal in ieder geval vanuit voldoende verschillende hoeken bekijken zeker ook de hoek waarbij een klas samen reflecteert over het uitvoeren van een communicatieve en functionele taak april 2007 nummer 4 36e jaargang 58 6 basale taalonderdelen 6 1 woordenschat het is de verdienste van nt2 didactici dat zij de aandacht voor het woordenschat onderwijs opnieuw hebben aangewakkerd duidelijk is op dit ogenblik dat goed woor denschatonderwijs aan enkele voorwaarden moet voldoen die sommen we hieronder kort op op een jaar tijd kunnen kinderen geen onbeperkt aantal nieuwe woorden leren er zal moeten worden nagedacht over welke woorden worden aangeboden de meest interessante oplossing is om bij het selecteren van aan te leren woorden gebruik te maken van frequentietabellen als taalgebruiker ben je het meest met woorden die een serieuze gebruiksfrequentie hebben een lesje waarin twintig of dertig nieuwe woorden worden aangebracht is niet leerzaam woorden leer je pas wanneer je er frequent mee in contact komt bij het aanleren van woorden onderscheiden we dan ook fasen aanbreng semantisering en consolidering woorden moeten op een zo natuurlijk mogelijke manier worden aangeleerd dat betekent dat nieuwe woorden in veelzeggende contexten moeten worden aange boden de kinderen moeten zoveel mogelijk zelf vanuit de context de woordbetekenis distilleren voor een boek betekent dit dat de woordenschat moet geintegreerd zijn in andere onderdelen aparte lessen woordenschat zullen het taalonderwijs te veel verkappen ook schoolboeken zullen op deze manier werk moeten maken van hun woordenschat aanpak op zijn minst verwachten we geen aparte woordenschatlesjes maar per onder deel thema een toelichting in de handleiding van welke woorden worden aangebracht en in welke lessen dat voornamelijk zal gebeuren ook geeft een schoolboek de leer kracht best wat raad van hoe hij of zij woorden kan aanbrengen suggesties in verband met betekenisonderhandeling zijn bijvoorbeeld erg welkom 6 2 technisch lezen ook van dit onderdeel moet zeker in de lagere klassen op een zinvolle en efficiente manier werk worden gemaakt goede technisch leesoefeningen voldoen aan volgende criteria als er technisch gelezen wordt blijft het begrijpen van de tekst nog steeds belang rijk ook voor technisch lezen moet er met interessante teksten worden gewerkt vertrekken van woordjes dan evolueren naar het lezen van zinnen en tot slot eindi gen bij een tekst is niet de ideale aanpak misschien zullen kinderen op die manier 36e jaargang nummer 4 april 2007 59 hun techniek vergroten maar wat een leerkracht en het schoolboek ook steeds moeten bewaken is dat leerlingen zin blijven hebben in taal en lezen een thema beginnen met een technische leesoefening is geen goede zaak voor het themaverloop een tekst mag niet kapot worden gelezen wanneer kinderen hun teksten tot driemaal toe moeten opdreunen zullen zij hoe langer hoe minder zin in het lezen krijgen een schoolboek moet dus voldoende en gevarieerd leesmateriaal aanbieden oefeningen waarbij met woordenreeksen rijtjes wordt geoefend zijn zinvol wanneer ook hier niet in overdreven wordt en er een extra uitdaging in de oefening zit zoals volgende betekenisvolle opdracht vind in de woordrij de naam van een dier 6 3 spelling ook op het vlak van spelling zijn er de laatste jaren interessante inzichten gegroeid belangrijk is dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen soorten van moeilijkheden en dat de leerlingen op een strategische manier werk leren maken van die moeilijkheden omdat er in de klas zeer regelmatig aan spelling wordt gewerkt moet een boek ook veel gevarieerde werkvormen en leermiddelen aanbieden 7 materiaalkeuze dit onderdeel heette vroeger tekstkeuze maar dat willen we opentrekken omdat er bij het taalonderwijs van nog zoveel meer materialen gebruik kan worden gemaakt zodat het leren veel boeiender wordt ook in een taalboek moeten we spelmaterialen vinden veel beeldmateriaal en noem maar op uiteraard blijft onze aandacht naar teksten gaan we vinden het opvallend en vreemd dat leerlingen na de lagere school nog zo weinig lezen toch deden de oudere schoolboeken er alles aan om leerlingen de zin tot lezen te ontnemen er werd vaak gewerkt met oninteressante teksten meestal geschreven door de auteurs zelf zodat er veel woordenschat in kon worden aangeboden en die lectuur moesten leerlingen tot vervelens toe afdreunen een eis die we hier zeker aan koppelen is dat de teksten die in het schoolboek worden opgenomen uitdagend en boeiend moeten zijn voor kinderen traditioneel gebeurde het nogal eens dat een tekst werd ingekort en dat de spanning eruit verdween willen we leerlingen in een wereld van beeld en geluidscultuur zin in lezen doen krijgen zullen we onze instrumenten zeer zorgvuldig moeten kiezen de schoolboeken zullen in ieder geval met inhoudelijk aantrekkelijke en uitdagende teksten moeten opdraven geschreven door goede kinderboekenschrijvers gelukkig is er materiaal april 2007 nummer 4 36e jaargang 60 genoeg beschikbaar het aanbod van naslagwerken vaak in vertaling kinderkranten en kinderliteratuur is tegenwoordig bijzonder groot het is voor schoolboekenmakers een must om daaruit te putten variatie brengen qua tekstsoort en onderwerpen zal dan niet eens zo moeilijk meer zijn tot slot moet er in het schoolboek veel aandacht gaan naar boeken zowel fictie als non fictie tot slot nog twee algemenere criteria 8 differentiatie en evaluatie wie leerlingen steeds klassikaal laat werken mist kansen differentiatie naar tempo interesse of leerinhoud is zowel voor leerling als leerkracht een extra uitdaging feno menen als hoeken en contractwerk mogen dan al wel modewoorden geworden zijn toch garanderen ze een grotere aandacht voor noden en motivatie bij de individuele leerling het probleem voor de leerkracht bestaat er evenwel in dat hij of zij meestal geen tijd vindt om extra materialen aan te maken een schoolboek dat differentiatie materiaal aanbiedt creeert dus extra kansen zeker voor taalzwakkere kinderen ook inzake evaluatie kan het boek de leerkracht helpen door toetsen in te bouwen en suggesties te geven van hoe leerlingen het best opgevolgd kunnen worden 9 realisatie het is uiteraard prettiger om te kunnen werken met een degelijk uitziend en lekker in de hand liggend boek pluspunten in de realisatie zijn dan ook boeken die voorzien werden van een harde kaft en uitgewerkt in een leuke lay out op het vlak van het kijken kan er ook een uitdaging van uitgaan vierkleuren oogt beter dan zwart wit daarnaast kunnen foto s en prettige aanvullende tekeningen het boek veel levendiger maken ook aan de handleiding stellen we eisen een handleiding moet voor zover mogelijk bondig en in ieder geval overzichtelijk zijn onderdelen moeten goed aangegeven zijn en per les verwachten we een situering van het onderwerp de doelen een didactische aanpak en oplossingen voor wat moeilijkere oefeningen 36e jaargang nummer 4 april 2007 61 kameleon uitgeverij die keure educatief diekeure be kameleon typering totaalmethode voor het tweede tot het zesde leerjaar algemeen concept het is ook de bedoeling dat uitgeverij die keure de gebruikers toegang verschaft tot kameleon hieronder afgekort als kam is een website waarop de kinderen resultaten een volledige methode waarin alle onder van stelwerken presenteren en waarop ook delen van taalonderwijs verwerkt zitten nog andere diensten worden aangeboden naast handleidingen kijk en leesboeken en werkboeken heeft de gebruiker de moge lijkheid om cd s audio en cd rom en extra aanpak leesboekjes bij de methode aan te schaffen de handleiding voor taal bestaat uit een kam vertrekt net zoals de andere nieuwe dubbele map wat betekent dat de auteurs methodes vanuit thema s twaalf per jaar hun aanpak goed proberen te verantwoorden die zijn niet echt verrassend te noemen en en hun opzet aan de gebruiker proberen sluiten zoals dat traditioneel nogal eens het duidelijk te maken voor spelling is er een geval was vaak aan bij onderwerpen uit apart deel met een aparte handleiding en wo op zich is het goed om taal en wo aparte leermiddelen werkboek hulpboekje bij niet te zeer te scheiden maar de auteurs het leren van spellinggevallen alfabeestje van kam hebben daardoor blijkbaar niet scheurblokken enz alle handleidingen zijn steeds de inspiratie gevonden om kinderen mooie veelkleurige overzichtelijke en verzorg te blijven boeien thema s zoals school de publicaties net zoals de kijk en lees werkende ouders feesten dieren en de boeken en werkboeken van deze methode boerderij geven iets vaker aanleiding tot clichelessen of de auteurs daardoor echt er worden twaalf thema s aangeboden en binnengeraken in de leef en vooral bele tussendoor bovendien vier cursorische delen vingswereld van kinderen overigens een samen zijn die goed voor zes en een halve van hun beloftes blijft de vraag lestijd per week spelling inbegrepen onge veer twee keer 50 minuten per week achter die eerder sloganeske beloftes uit het alge aan elk thema vindt de gebruiker telkens nog mene deel van de handleiding zoals het aan twee facultatieve lessen sluiten bij de eigen leefwereld blz 7 hand april 2007 nummer 4 36e jaargang 62 leiding 2a en het werken met concrete situa tische nog wat raars het leren voeren van ties kunnen de auteurs niet altijd waarmaken een kringgesprek wordt aangepakt in de omdat ze vaak kiezen voor een taalonderwijs cursorische delen terwijl het juist iets is dat dat gereduceerd wordt tot het werken met hoort bij het uitwerken en uitdiepen van de aparte woorden bijvoorbeeld bij technisch thematische inhoud lezen of taalbeschouwing en dan stelt zich de vraag naar de leerresultaten op het vlak in het hanteren van werkvormen zien we in van communicatieve vaardigheden realiseert dit boek grote verschillen naast de toch kam wel voldoende transfer naar het eigen wel erg frequent opduikende klassikale taalgebruik van kinderen naar met andere aanpak waarbij de leerkracht vaak het woorden de gewenste taalvaardigheid dat is grote werk doet wordt er ook meermaals een pertinent bij dit boek te stellen vraag een gekozen voor duowerk werk in groepjes en heleboel lessen zijn niet taakgericht te noemen zelfs peer tutoring leerlingen helpen leer en sluiten eigenlijk ook niet echt aan bij het lingen voor technisch lezen worden er thema onder meer de lessen technisch lezen twee werkvormen gehanteerd de klassieke zijn eigenlijk puur cursorisch van aard niveaugerichte lezen in niveaugroepen en de heterogene in duo s waarbij beide lezers in dit boek wordt geopteerd voor een vaste helaas enkel met het hun toegewezen opeenvolging van lestypes per thema dat materiaal verder mogen komt uiteraard de rode draad doorheen het thema niet ten goede kam denkt vanuit de doelen van elke les vindt de gebruiker in vaste leerstofelementen die in elk thema in de handleiding bovenaan de les we hebben dezelfde structuur worden aangeboden de de indruk dat ze niet altijd de lading dekken lessen van een thema horen daarom eerder en het leren tamelijk fragmentarisch op een losse manier bij elkaar in de hand bekijken kan je een doel bereiken door voor leiding wordt een les ook niet gesitueerd dat doel welgeteld een oefening te maken binnen het thema leuk is nochtans wel de eerste les van een aantal thema s omdat verder worden er voor elk lesverloop ook daarin op een inhoudelijk prettige manier tips gegeven met betrekking tot de les het thema de klas wordt binnengeloodst realisatie en wordt een lijst met leermiddelen waarschijnlijk houden de kinderen aan deze gepresenteerd in de linkermarge wordt lessen veel verwachtingen over helaas steeds duidelijk en efficient verwezen naar volgt dan telkens de tweede les waarin op het kijk en leesboek of het werkboek en een heel technische manier woordjes vaak geven logo s weer met welke groeperings in rijen moeten worden gelezen en geleerd vorm gewerkt wordt naast de thema s werkt kam ook met cursorische periodes vier per jaar hierin leerlijnen komen allerlei losse taalonderwerpen aan bod het leukste onderdeel hiervan lijkt ons de steloefening omdat de kinderen in de op microniveau een zeer goede zaak is dat cursorische delen samen werken aan het er in dit schoolboek per les doorgaans schrijven van een eigen verhaal maar voor slechts een onderwerp aan bod komt en dat het overige zit er in de cursorische delen het stapsgewijs ontwikkeld wordt wat dat nog minder samenhang dan in de thema betreft kunnen we van leren spreken uitzon 36e jaargang nummer 4 april 2007 63 dering is vaak de eerste luister en spreekles telefoneren opduikt wordt er niet met door van het thema waarin wordt gekozen voor los de leerkracht aangereikte situaties gewerkt van elkaar staande activiteiten en mogen de leerlingen hun telefoongesprek blijkbaar voorbereiden en in duo s oefenen binnen het thema is er niet echt van een wat ons niet erg leerzaam lijkt aangezien je thematische leerlijn sprake omdat de in een telefoongesprek juist goed moet leren auteurs ervoor kozen de taalonderdelen reageren op onvoorziene vragen en opmer steeds eenzelfde plek binnen het thema toe kingen bij deze methode hoort een audio cd te bedelen vaste volgorde die sporadisch in de spreek en luisterlessen kan worden gebruikt op macroniveau in de handleiding van kam vindt de gebruiker wel overzichten van activi strategisch gericht zijn de spreek en teiten maar met uitzondering van een lijst met luisterlessen van kam niet echt wel wordt leesmoeilijkheden worden de leerlijnen niet er in het kader van leren leren frequent met verduidelijkt leerkrachten van verschillende afbeeldingen gewerkt waarop de stappen leerjaren zullen het dus niet zo eenvoudig weergegeven staan die de kinderen moeten hebben om elkaar te vertellen waar indivi zetten om de oefening af te werken duele leerlingen zich bevinden op de leerlijnen van taalonderdelen het talig leren blijft dus lezen impliciet ook naar de leerplannen en eind termen wordt er niet verwezen lessen 6 en 13 zijn telkens lessen begrijpend lezen naast lessen die een strategische aanpak van het lezen ondersteunen tekst onafhankelijke vragen of activiteiten waardoor vaardigheden de kinderen vandaag iets leren dat ze zelf luisteren en spreken standig een volgende keer kunnen gebruiken bijvoorbeeld de zesde les van thema s 9 10 lessen 1 en 8 van elk thema betreffen de 11 en 12 vinden we in kam ook vaak lees luister en spreeklessen van dat thema de lessen waarin dat opvallend niet gebeurt in de leerinhouden ervan vinden we behoorlijk titel staat dan gemengde opdrachten er schraal blijkbaar hadden de auteurs weinig worden voor en na het uitvoeren van een inspiratie om zinvolle en betekenisvolle activiteit maar niet tijdens wel vragen opgelost communicatieve spreek en luistersituaties overigens hier een vaak terugkerende werk en taken te genereren meer dan een keer vorm maar de leesstrategie die erachter zit zoeken ze in dit onderdeel hun toevlucht tot blijft vaag of onbestaande de meeste teksten drama voordragen het benoemen van worden ook niet gelezen met een echte geluiden het zeggen van dialoogjes en het leesbedoeling leerlingen schoolse oefeningen spelen van rijmspelletjes een aantal hiervan laten maken na het lezen getuigt niet van een zijn natuurlijk muzisch belangrijke onder strategische en communicatieve aanpak van delen maar ook op het vlak van zakelijke de leesvaardigheid en leert de meesten niet communicatie moet er geleerd worden want hoe ze het lezen een volgende keer efficienter daar is bij heel veel leerlingen nood aan van kunnen aanpakken raar is dat een luister authentieke taakgerichte mondelinge com oefening naar een door de leerkracht voorge municatie is er in kam helaas nauwelijks of lezen verhaal valt onder de in het boek gehan geen sprake wanneer er dan toch een les teerde noemer van toegepast lezen april 2007 nummer 4 36e jaargang 64 schrijven worden de taal beschouwing die we in sommige lessen begrijpend lezen terug in kam vinden we een aantal schrijflessen die vinden is daarentegen wel interessant en boeiend en communicatief gericht zijn zoals relevant bijvoorbeeld de lessen over zen de lessen over kattebelletjes of het schrijven ders en ontvangers van ansichtkaartjes of van een uitnodiging wat soms vergeten het nadenken over de taal van strips wordt is dat voor iemand die leert communi kinderen moeten ook doorgaans zender ceren de hele communicatieve situatie duide boodschap en ontvanger van de tekst lijk en voorstelbaar moet zijn bij een schrijf inschatten taak moet dus duidelijk gesteld worden naar wie er geschreven wordt leuke lessen als het schrijven van een identiteitskaart en het op taalonderdelen stellen van onderschriften bij foto s zijn echter in dit bedje ziek er wordt naar niemand woordenschat geschreven de formulering van deze in essentie zinvolle taken verschraalt de activiteit in les 7 van de cursorische delen gaat er tot een schoolse oefening leerlingen moeten telkens aandacht naar de moeilijke woorden bij dierenfoto s mooie zinnen schrijven wat van de drie voorgaande thema s in het kijk een rare uitspraak wat is dat eigenlijk een en leesboek vinden we een woordinventaris mooie zin geven wij hen misschien die met verklaring die met de kinderen bespro opdracht omdat ze vaak lelijke zinnen maken ken moet worden niet boeiend en niet leuk en in het werkboek staan oefeningen met die woorden het gaat om oefeningen waarbij de kinderen woorden moeten invullen in een taalbeschouwing zin of betekenissen moeten aankruisen alhoewel het een goede idee is om nieuwe dat taalbeschouwingslessen niet droogjes woorden te herhalen is er van een echte hoeven te zijn en transfer kunnen realiseren woordenschatdidactiek waarin een opbouw naar de eigen taalvaardigheid werd de laatste zit viertakt en waarbij woorden geleerd wor jaren in tal van publicaties bewezen voor den vanuit de context geen sprake dat blijkt waarde is wel dat je vanuit concrete taal bijvoorbeeld ook uit de blijkbaar toevallige situaties en leuk materiaal met je leerlingen op selectie van moeilijke woorden en uit het feit onderzoek uit gaat dus inductief werkt dit dat de auteurs woordenschat catalogeren vinden we in kam te weinig terug in een les onder taalbeschouwing kopjes bovenaan de die tegelijk over zelfstandige naamwoorden bladzijden van werk en kijk en leesboek werkwoorden en bijvoeglijke naamwoorden moeilijke woorden in de leesteksten worden gaat wordt begonnen met het verzamelen onder de tekst in een apart kadertje verklaard van woorden die dan geordend worden technisch lezen ook spijtig is dat kansen die het thema biedt om aan taalbeschouwing te doen niet anno 2007 denken schoolboekenmakers blijk gegrepen worden een heleboel taalbe baar nog zeer verschillend over hoe je kinderen schouwingslessen staan eigenlijk los van het technisch leert lezen de auteurs van kam thema en konden eigenlijk even goed in de hanteren op dat vlak een eerder traditionele cursorische hoofdstukken ondergebracht aanpak zij gaan er blijkbaar van uit dat kinde 36e jaargang nummer 4 april 2007 65 ren eerst woorden moeten leren lezen dan het beeldmateriaal dat in kam gebruikt zinnen en dan teksten dit houdt in dat bij wordt is prettig getekend en oogt leuk en technisch lezen a la kameleon betekenis uitdagend ook het kopieermateriaal draagt hoegenaamd geen rol speelt er is dus eerst die eigenschap met zich mee het lezen zonder context en met aparte zinne tjes waarna wel zinvol lezen aan bod komt was het niet deze aanpak die er grotendeels differentiatie en evaluatie verantwoordelijk voor was dat leerlingen hun zin in lezen gaandeweg verloren de logo s die zich richten tot aan de ene kant spelling zwakkere en aan de andere kant sterkere lezers vinden we ongelukkig gekozen boven we twijfelen eraan of het spellingsysteem dien kunnen ze discriminerend overkomen van kam voldoende transparant is om het gaat namelijk over een klein en een groot makkelijk door leerlingen geassimileerd te blik voor leesvoer vraag is of daar geen worden een heel mooi initiatief namelijk het andere oplossingen voor bestaan waarom alfabeestje waarin de samenvatting staat bijvoorbeeld niet teksten in twee niveaus aan van de spelling voor een leerjaar toont bieden waarbij kinderen zowel de ene als de bijvoorbeeld zoveel verschillende invals andere versie uitproberen en misschien de hoeken en insteken dat ons inziens de makkelijke versie kunnen gebruiken als kinderen wel eens moeite zouden kunnen opstapje naar de moeilijkere door bijvoor hebben om door de bomen het bos nog te beeld voor technisch lezen te werken in zien verder wel veel oefeningen en een homogene groepen ingedeeld naar niveau duidelijke handleiding we zijn benieuwd zoals voorgesteld door de logo s zou het wel naar resultaten van de methode op dit vlak eens kunnen dat de groep van de minder vlotte lezers te weinig uitdaging en steun vindt bij elkaar het gevaar van het technisch vereenvoudigen van teksten loert overigens in materiaalkeuze kam om het hoekje de teksten voor de zwakkere lezers zijn inhoudelijk soms moei de teksten die we in kam vinden zijn vaak lijker dan die voor de betere lezers omdat er leuk maar soms ook niet meer dan eens door het vereenvoudigen belangrijke infor gebruiken de auteurs materiaal van bekende matie is weggevallen bijvoorbeeld de raadsels kinderboekenschrijvers en tevens van de van blz 12 in kijk en leesboek 2a huisschrijver joris denoo zijn gedichten vinden we voor een tweede klas meer dan kam kiest inzake leesdifferentiatie verder eens wat te moeilijk want symbolisch geladen ook voor het model van verlengde instruc en nogal associatief maar daarnaast vinden tie waarbij vlotte lezers snel zelfstandig aan we in kam wel vaak leuke gedichten en de slag gaan en de zwakkere lezers extra ideeen om in de klas met gedichten te werken begeleiding krijgen dit lijkt ons een goede bijvoorbeeld het viergedichtenboekje de mogelijkheid op voorwaarde dat de aanpak principes in het algemene deel van de hand ook voor de zwakkere lezer boeiend blijft leiding om met gedichten om te gaan willen of dat zo is is twijfelachtig omdat er met we onderschrijven intercultureel gericht zijn de teksten gewerkt wordt die al gekend zijn teksten niet op zijn minst hadden er nieuwe leesuit april 2007 nummer 4 36e jaargang 66 dagingen in het materiaal moeten gestoken realisatie worden zoals het weglaten van makkelijk te vinden woorden of het veranderen van kam is een knap gerealiseerd boek de enkele gegevens buiten de verschillende handleiding in vierkleurendruk is luchtig en leesaanpakken vinden we weinig andere goed leesbaar het kijk en leesboek met vormen van differentiatie in dit boek teksten vinden we niet altijd even uitno digend voor kinderen maar het is wel ver op het einde van elk thema is een toets zorgd uitgegeven de zacht kartonnen kaft moment ingebouwd waarin wisselend van het kijk en leesboek zou wel eens iets vaardigheden worden getoetst te snel versleten kunnen zijn conclusie kameleon is een boek dat ons verward heeft het is een boek met veel gezichten zijnde verschillende aanpakken die qua visie eigenlijk behoorlijk uit elkaar liggen we vroegen ons tijdens het doornemen van dit boek een paar keer af of je als auteursteam wel consequent bezig bent wanneer je probeert zulke uiteenlopende opvattingen van taal met elkaar te combineren misschien is het zo dat aan dit boek auteurs hebben meegewerkt met andere visies op taalonderwijs naast een aantal boeiende oefeningen worden er toch heel veel opvattingen die vrij traditioneel kunnen worden genoemd in dit boek opnieuw gepropageerd even op een rijtje wat ons aansprak in kameleon de verzorgde uitgave in vier kleuren van alle onderdelen aantrekkelijk ogend beeldmateriaal een duidelijke en uitvoerige handleiding lessen waarin een opbouw zit sommige communicatief gerichte lessen lezen en schrijven nadelen kinderen moeten veel bezig zijn met losstaande taalonderdelen de vaste opeenvolging van taalonderdelen lestypes er wordt weinig taakgericht en functioneel gewerkt er wordt weinig taalstrategisch tekstonafhankelijk gewerkt de thema s zijn niet echt fris er wordt niet consequent gewerkt vanuit een duidelijke visie op taalonderwijs al bij al overtuigt het boek ons niet echt omdat er te technisch wordt gewerkt en er nogal wat leerkansen op taalvaardigheidsvlak worden gemist helaas kunnen we de complimenten over de vormgeving van het boek niet volledig herhalen voor de leerinhouden die we erin aantreffen kameleon is daarom geen volgende stap in het evoluerende taalonderwijs anno 2007 en volgende het is een aantrekkelijk ogende heruitgave van wat ongeveer al bestond 36e jaargang nummer 4 april 2007 67 tijd voor taal uitgeverij van in vanin be tijdvoortaal typering totaalmethode voor het tweede tot het zesde leerjaar algemeen concept ongeveer anderhalf lesuur bij de spelling wordt aangeboden in een apart boek hand tijd voor taal hieronder afgekort als tvt leiding werkschriften extra materialen biedt de gebruiker dertien thema s aan die verdeeld zijn over twee boeken a en b en de gebruiker van dit boek kan ook terecht twee werkschriften de methode is volledig op een speciaal gecreeerde website voor te noemen omdat er naast de nodige tvt waar extra oefeningen en ander kopieerbladen en toetsen ook een reme materiaal op te vinden is dat is boeiend dieringsmap voorzien is en een cd voor omdat de gebruiker op de hoogte kan luister en spreekmomenten worden gehouden van nieuwe ideeen en praktijken op die manier zouden gebrui opvallend en knap is ook dat er in de hand kers ook met elkaar in contact kunnen leiding per les verwijzingen zijn opgenomen treden het boek is reeds uitvoerig uitge naar alle in vlaanderen gebruikte leer test waarna aanpassingen zijn uitgevoerd plannen de uitvoerige handleiding van het taalboek bestaat uit twee dikke kaften de gebruiker van het boek krijgt naast een aanpak duidelijke introductie ook uitvoerige toelich tingen bij alle lessen een aparte kolom met logo s en verwijzingen die zich naast de het taaldeel van de methode vertrekt vanuit doorlopende tekst bevindt dient als een thema s die vaak verrassend zijn en boeiend soort van landkaart voor de gebruiker uitgewerkt werden maar soms toch een beetje droog zijn en niet helemaal geschikt leerkrachten vinden in dit boek materiaal om een echte confrontatie aan te gaan met voor 33 lesweken het gaat om dertien de ons omringende werkelijkheid zoals het thema s van twee weken vier herhalings thema haar hier en daar zou het er nog weken en drie facultatieve thema s van wel wat confronterender en kritischer aan telkens een week voor de gewone taal toe mogen gegaan zijn multiculturele lessen moet je beschikken over vijf lesuren teksten of inhouden zijn in dit boek bijvoor per week voor spelling komt daar nog eens beeld ver te zoeken geruststellend is dan april 2007 nummer 4 36e jaargang 68 weer dat het niet gaat om de traditionele soms vinden we de aanpak van een wo thema s die voor kinderen al te gekend bepaald lesmoment iets te vanzelfsprekend zijn na een paar jaar wo onderwijs en dan zoals in een les gedichten schrijven waarbij ook nog eens in de taalles moeten in plaats van het maken van een dicht verorberd worden de thema s zijn jaarlijks bundel of een posterpresentatie een paar anders dat lijkt ons een goede zaak want leerlingen hun gedicht voorlezen dat verandering van spijs doet eten gebeurt ook met vragen bij een tekst in de aard van wat bedoelt andreus met zo het boek kiest met uitzondering van de nu en dan treffen we dus wel eens een technische leeslessen niet voor een vaste gemiste kans aan dat is zeker zo bij het volgorde van lestypes eerst lezen dan begin van een thema waar heel vaak schrijven binnen de thema s maar laat de begonnen wordt met een aantal ervarings volgorde afhangen van de ontwikkeling van gerichte vragen verrassend is anders het thema op zich vinden we dat een goede zaak maar het rare is dat de gebruiker weinig de doelen die de auteurs hanteren worden zicht krijgt op waar de auteurs met het thema duidelijk in de handleiding omschreven het naartoe willen in de handleiding vinden we bij zijn brede en valabele taaldoelen die zich het begin van elk thema wel een overzicht soms richten op het geheel van een situatie van lessen maar de thematische leerlijn of gesprek interview brief en soms op rode draad wordt nergens gepreciseerd relevante aspecten van de communicatie verhaallijn verwijswoorden zo nu en tvt wil het talig leren tot stand laten komen dan dekken de doelen de les niet of vanuit communicatieve situaties leerlingen omgekeerd in een les gedichten schrijven moeten allerlei talige situaties doorwerken en boek 3a handleiding blz 88 suggereert er via negen terugkerende vragen over het doel dat leerlingen dingen zullen moeten nadenken dit uitgangspunt is voor het leren beschrijven en vergelijken maar in die les van taal een goede zaak communiceren gebeurt er veel veel meer en op blz 209 leer je immers niet door zinnen aan te vullen van dezelfde handleiding vinden we een met het juiste woord of door twee korte ambitieuze reeks van tien lesdoelen die zinnen te combineren tot een lange achteraf gezien elk verwijzen naar een vraag bij een tekst aan de hand van een vraag in tvt wordt er gebruikt gemaakt van een realiseer je natuurlijk geen lesdoel knap heleboel uiteenlopende aanpakken en vinden we dat de voornaamste doelen werkvormen alweer een goed punt maar opgenomen werden in zowel het leer als toch merken we dat er op dit vlak nog meer werkboek en wel in voor leerlingen had kunnen gebeuren we vinden in het begrijpelijke taal boek wel aanpakken als dramatiseren clim groepswerk forumlezen rollenspel we kennen allemaal de schoolboeken waarin terug prima voldoende suggesties voor per les vier of vijf totaal uiteenlopende hoekenwerk spelvormen ontbreken oefeningen worden gemaakt dat is gelukkig helaas we hebben de indruk dat er op het niet het geval bij tvt in een les staat er vlak van werkvormen serieuze verschillen telkens slechts een talig onderwerp centraal bestaan tussen boeken 2 en 3 zou dit met dit vergroot de samenhang en garandeert dat de overtuiging van auteursgroepen te er leerstappen worden gezet maken hebben gehad 36e jaargang nummer 4 april 2007 69 leerlijnen vaardigheden luisteren en spreken op microniveau binnen een les kunnen we zeker spreken van leerlijnen de de luister en spreekoefeningen van dit handleiding legt duidelijk uit hoe een les boek werken echt inspirerend voor kinderen opgebouwd wordt en op welke manier er en leerkracht uitgangspunt is vaak een daardoor geleerd wordt een prima zaak denkhandeling zoals beschrijven samen vatten of vergelijken die de kinderen vanuit binnen het thema hebben we al meer het thema gestalte moeten geven er is vragen bij het fenomeen leerlijn de auteurs daarbij aandacht voor strategieen kin hebben immers nagelaten om de volgorde deren leren iets dat ze een volgende keer van lessen binnen een thema te verduide zelfstandig kunnen gebruiken voor een lijken omdat ze niet kiezen voor een aantal luister oefeningen kan de cd gebruikt standaardvolgorde moeten ze andere worden dat is best handig dus een aantal objectieven in hun hoofd hebben gehad om van de oefeningen zijn ook uitgesproken een thema te ontwikkelen maar daar komt taakgericht bijvoorbeeld na een leesoefe de gebruiker nergens iets over te weten ning moeten de kinderen wat ze gelezen hebben aan de anderen vertellen in de vorm op macroniveau dus voor een jaar of over van een tv show jaren heen vinden we wel een overzicht van leerinhouden maar we hebben er als lezen leerkracht gebruiker een beetje het raden naar waarom en in welke volgorde voor in het tweede en derde leerjaar wordt er bepaalde onderwerpen gekozen wordt het nog veel tijd en energie geinvesteerd in verduidelijken van leerlijnen zou helemaal technisch lezen zie hieronder daarnaast geen kwade zaak zijn uiteraard zie je een duiken er in elk thema begrijpende lees aantal elementen in het boek terugkeren lessen op die zeer afwisselend en uiteen de taalkaart met strategische vragen is lopend ingevuld zijn opvallend is dat het daar een voorbeeld van begrijpend lezen toch nog vaak klassikaal en aan de hand van een tekst gebeurt we we vragen ons binnen de optiek van leerlijnen hadden liever gezien dat er ook eens een af of er nog niet iets sterker over de opbouw keer meer teksten werden aangeboden van het boek kon worden nagedacht zo lijkt waaruit kinderen mochten kiezen taak ons het systeem met de negen vragen om gericht is de leesoefening niet steeds wat vat te krijgen op communicatieve situaties impliceert dat er ook nogal eens gelezen prima voor het vijfde en zesde leerjaar voor moet worden zonder een realistisch lees een tweede leerjaar vinden we echter negen doel maar afgezien daarvan mogen we vragen van het goede te veel een opbouw stellen dat de auteurs met teksten en lezen over leerjaren heen van minder naar meer vrij dynamisch omgaan de taalkaart met vragen had overwogen kunnen worden strategische vragen wordt regelmatig gehanteerd tvt schenkt regelmatig aan voor spelling zie onder gelden boven dacht aan kinderboeken staande vaststellingen niet het spelling boek heeft een duidelijke opbouw en geeft die ook weer april 2007 nummer 4 36e jaargang 70 schrijven woorden en dan bedoelen we zeker niet uit het hoofd leren van lijsten van woorden met ook inzake schrijven kunnen we spreken hun betekenis ernaast maar het werken van zowel nieuwe als wat meer traditionele aan de zogenaamde viertakt invloeden bij clausules in de handleiding als enkele leerlingen vertellen aan de ook het selectiecriterium van wat de klas hun verhaal of een schrijfopdracht auteurs moeilijke woorden noemen is ons om een droom te bedenken kunnen we niet duidelijk veel aandacht gaat er bijvoor ons niet ontdoen van de idee dat er kansen beeld niet naar instructietaalwoorden zijn gemist worden opdrachten als het maken woorden van voorwerpen die je op school van een opsporingsbericht zijn wel gericht niet meer ziet overigens zo relevant dat je er en relevant ten aanzien van de vorige een oefening moet voor in het leven generatie schoolboeken taal gaat er einde roepen op het vlak van woorden kan tvt lijk expliciet aandacht naar de schrijfvaar echt nog wel een stukje verbeteren digheid dat is een zeer goede zaak technisch lezen tvt schenkt uitgebreid aandacht aan taalbeschouwing technisch lezen we vinden het spijtig dat dat telkens helemaal vooraan in het thema in het tweede leerjaar wordt er niet expliciet gebeurt en dat de werkvormen op dit vlak werk gemaakt van taalbeschouwingslessen erg beperkt zijn hier was meer mogelijk de taalbeschouwing is in heel veel lessen een ingredient van de les gaandeweg spelling derde en vierde leerjaar worden er wel aparte lessen opgezet rond de taalsyste het spellingonderwijs van tvt gaat uit van matiek aandacht is er wel voor reflectie op strategieen hoor weet die heel communicatieve taken die de kinderen gestructureerd worden aangebracht in een uitvoeren er wordt dan stilgestaan bij apart boek met een eigen cursorische strategieen die je kan hanteren om efficient aanpak uitgangspunten zijn woordrijen die te communiceren gelukkig niet als rij uit het hoofd moeten worden geleerd maar waar telkens een strategie bijhoort taalonderdelen opvallende kenmerken van deze methode woordenschat die ook apart bruikbaar is zijn de handige pictografische ondersteuning de heel tvt negeert niet dat leerkrachten bewust goede en verduidelijkende pictogrammen moeten omgaan met het aanleren van van taaljournaal worden ook in tvt ge woorden maar al bij al blijven de suggesties bruikt en het feit dat er behoorlijk wat op dit vlak erg mager achteraan in het herhalingsoefeningen worden aangeboden werkschrift vinden we een woordenlijst want spelling blijft een zaak van inoefenen terug maar of die echt kan functioneren en herhalen betwijfelen we zolang er in de thema s niet echt werk wordt gemaakt van het leren van 36e jaargang nummer 4 april 2007 71 minpunt is zeker dat deze methode erg differentiatie en evaluatie uitvoerig is we vragen ons af of ze niet meer tijd in beslag neemt dan wat voorzien tvt voorziet herhalingsmomenten met wordt een ander minpunt dat we opvingen verdiepings en uitbreidingsoefeningen ver na gesprekken met gebruikers is dat der suggereert de handleiding dat vanuit de ondanks de leuke ingredienten liedjes situatie moet blijken hoe een leerkracht best bijvoorbeeld de methode nu en dan mono differentieert naar interesse maar structu toon is maar diezelfde gebruikers konden reel is dat nog niet ingebouwd in de dan ook weer bevestigen dat de meeste methode bijvoorbeeld aan de hand van leerlingen met dit boek zeer behoorlijk leren keuzeopdrachten of materiaal spellen de spellingmethode van tvt is overigens al volledig klaar tot en met het tvt voorziet in elk thema ook toetsen maar zesde leerjaar al bij al is het niet steeds even duidelijk welke leerinhouden uit een thema nu juist getoetst worden schiet hier de handleiding wat tekort materiaalkeuze de auteurs voor tvt hebben geprobeerd realisatie om een dynamische methode in het leven te roepen het gevarieerde materiaal is daar een eigenschap van langere en kortere tvt is een mooi uitgegeven methode de teksten schema s prenten foto s zorgen handleidingsdelen zijn overzichtelijk vorm ervoor dat de kinderen doorlopend aange gegeven inhoudelijk soms wat te complex of sproken worden en dat er leeruitdagingen te uitgebreid de leesboeken in vierkleuren ontstaan graag hadden we nog iets meer druk nodigen uit tot kijken en lezen hier en differentiatie naar interesse gerealiseerd daar vinden we de vormgeving wat te druk gezien waarbij kinderen keuzes kunnen en wellicht omdat er veel informatie op een blad mogen maken raar is dat een eigentijds zijde is geplaatst de harde kaft van de lees boek als tvt niet bijster veel aandacht boeken is een goede zaak het voelt prettig en schenkt aan multiculturele inhouden de boeken gaan omwille daarvan langer mee conclusie tijd voor taal is het snelst en eerst verschenen boek van een nieuwe lichting taal boeken het is in ieder geval evenwichtiger en communicatiever gericht dan een doorsnee boek uit de voorgaande lichting wat een zeer goede zaak is het verzorgd uitgegeven boek overtuigt op heel wat vlakken de thematische aanpak en de doorgaans leuke thema s het communicatief en strategisch gericht leren met aandacht voor het ontwikkelen van alle taalvaardigheden vanuit zinnige situaties april 2007 nummer 4 36e jaargang 72 de rigoureus uitgewerkte spellingmethode het gevarieerde materiaal waarmee gewerkt wordt niet in het minst het beeld materiaal de nadelen wegen zeker niet op tegen de voordelen maar het is goed dat de gebruiker ze kent het gaat om de soms wat moeilijk geformuleerde teksten van de handleiding het niet verduidelijken van de leerlijnen het feit dat de spelling apart staat van de andere taallessen enkele thema s die wat makjes zijn ook inzake tekstkeuze dus niet erg uitdagend of eigentijds voor leerlingen anno 2006 hetzelfde geldt voor sommige oefeningen binnen sommige thema s en tot slot het soms wat monotoon worden van het werken met de taalkaarten en de technische leesoefeningen tijd voor taal is wat ons betreft zeker een boek waarmee prettig gewerkt kan worden en waarmee leerlingen talig hun mannetje zullen leren staan laatste voordeel van deze methode is dat ze bijna integraal klaar is totemtaal uitgeverij wolters plantyn woltersplantyn be typering totaalmethode voor het tweede tot het zesde leerjaar algemeen concept materiaal zoals een audio cd de spelling wordt geintegreerd aangeleerd voor spel totemtaal hieronder afgekort als ttt is een ling vinden we bij deze methode daarom volledige methode van tweede tot zesde geen aparte handleiding een spelling leerjaar het boek bestaat uit hand werkboek is er wel leidingsdelen lees en werkboeken en extra 36e jaargang nummer 4 april 2007 73 heel erg leuk en praktisch is dat de gekozen en echt afgestemd op de leef en handleiding is opgedeeld in katernen die uit belevingswereld van leerlingen de thema s de grote map kunnen worden gehaald zodat komen tot leven in kinderhoofden en vormen de leerkracht niet met zware mappen hoeft te de eerste motivatie tot leren we nemen aan sleuren maar per thema eigenlijk over een dat de thema s jaarlijks en dus van boek tot dun en handig handleidingetje beschikt boek veranderen multiculturaliteit wordt niet overigens creeerde men voor ttt twee benadrukt zeker niet in het beeldmateriaal soorten handleiding de praktische bij de maar in verhalen hebben kinderen ook minder thema s horende twee mappen en vlaams klinkende namen daarnaast de algemene achtergronden en visie aanbiedende handleiding een map dat er is niet gekozen voor een vaste opvolging visie en achtergronden in een aparte map van lestypes wel wordt er in alle thema s werk gestoken werden betekent meteen dat ttt gemaakt van alle vaardigheden per les staan bijzonder goed onderbouwd is en de er vanuit telkens motiverende taken een of theoretische achtergronden klaar en duidelijk enkele vaardigheden centraal vooraan elke omschrijft overigens is die houding tot les krijgt de leerkracht in de handleiding een verduidelijking ook merkbaar in de thema duidelijk overzicht van het lesverloop de tische handleidingen omdat men nu op een doelen helaas geformuleerd vanuit de criteria handige manier zowel schetst hoe een voor de eindtermen en daardoor veel te vaag activiteit kan verlopen praktische aanpak en het te gebruiken materiaal dan volgen de kolom met witte achtergrond maar ook hoe lesbeschrijvingen met het lesverloop en de leerkracht het leren van leerlingen kan daarnaast frequent leertips die de leerkracht in ondersteunen strategische aanpak kolom de gaten kan houden prima keuze met grijze achtergrond een vondst hoor ttt kiest voor een gevarieerde aanpak met het boek voor het tweede leerjaar biedt veel verschillende werkvormen waarbij kinde tien thema s aan die telkens drie weken ren vaak het zware werk mogen doen er duren en 21 lesuren omvatten zeven per wordt dus minder gewerkt vanuit het leer week in elk thema komen alle vaardig model van aanbieden van de leerstof door de heden aan bod waarbij soms een bepaalde leerkracht en inoefening door de kinderen er vaardigheid afhankelijk van het thema wordt vaak in duo s of groepen gewerkt sug benadrukt wordt gesties voor hoekenwerk biedt ttt sporadisch aan maar die worden niet verder uitgewerkt op de site van wolters plantyn vindt de ge bruiker onder meer suggesties voor het ge de doelen die we in de handleiding aan bruik van internetsites bij een aantal thema s treffen bij het begin van elk thema vinden we een beetje raar geformuleerd de ingre dienten van het doel worden in kolommetjes ondergebracht aanpak deze methode is georganiseerd vanuit thema s waarbinnen vaak taakgericht wordt gewerkt in de lijn van de voorganger de toren van babbel zijn deze thema s zeer goed april 2007 nummer 4 36e jaargang 74 leerlijnen luistertaken zijn communicatief leuk en relevant bij ttt hoort ook een audio cd met op microniveau lessen kennen een duidelijk teksten voor de luisteroefeningen verloop er worden met andere woorden stap pen gezet in het leren de activiteiten binnen lezen een les volgen elkaar goed op zodat er meestal van een echte lesopbouw sprake is bij lezen gelden dezelfde principes als voor luisteren en spreken de leuke taken binnen de thema s ook op dit niveau is er nodigen uit tot lezen het nadeel van de goed werk verricht door de auteurs van ttt uitgesproken taakgerichte aanpak is dat er de rode draad in een thema zit doorgaans minder aandacht gaat naar het genietend goed in elkaar er wordt gewerkt vanuit een lezen zeker is evenwel dat ttt geen tegen beginpunt en inhoudelijk geevolueerd naar zin opwekt bij kinderen om hun tanden in nieuwe inzichten en vaardigheden de teksten te zetten thematische leer lijn die gevolgd wordt doorheen de lessen wordt duidelijk het strategische element goed aan de man geexpliciteerd gebracht in de algemene inleiding mocht ook in de thematische delen van de hand op macroniveau ttt is het enige van de leiding nog wat sterker in de verf worden nieuwe schoolboeken taal dat erin slaagt gezet met kinderen praten en ervaringen om leerlijnen te expliciteren heel knap uitwisselen over hoe ze de taak aanpakten en oplosten om daar een volgende keer gebruik van te maken vaardigheden schrijven luisteren en spreken en dezelfde vaststellingen moeten we maken ttt werkt sterk taakgericht de kinderen krijgen bij de schrijftaken die ttt voorziet ze zijn namelijk vaak de opdracht om taken uit te leuk motiverend en communicatief relevant voeren en gebruiken daarbij taal als instrument in de voorganger van ttt eindigde het leren daar wie leerde wat maar ttt zorgt ervoor taalbeschouwing dat het leren gesystematiseerd wordt dat gebeurt onder meer door vooraf een goede aanloop te nemen bij het aanvatten van de in twee a drie lessen van elk thema ligt de taak tijdens de uitvoerig goede ondersteuning nadruk op taalbeschouwing het gaat hier om te bieden en na het uitvoeren van de taak zeer concrete en praktische manieren van gerichte nabesprekingen te voorzien voor dit nadenken over taal het verplichte nummertje alles vindt de leerkracht tips in de handleiding rond het zoeken van rijmwoorden vinden we we willen wel vermelden dat die nabespreking terug maar ook een onderzoek van geheim de betrokkenheid van niet alle kinderen taal in het kader van het herkennen van garandeert hier had vaker gekozen moeten klinkers en medeklinkers leuke vondst en het worden voor meer activerende materialen en vergelijken van teksten of werken met titels werkvormen zoals naspelen van de tekst een rigide les zinnen splitsen in zinsdelen invullen van een raster enz de spreek en staat niet op het programma 36e jaargang nummer 4 april 2007 75 zoals reeds gesteld mocht er inzake reflectie lezen van losse zinnen er wordt wel geopteerd nog wat meer concrete aandacht gaan naar voor meer taakgerichte aanpakken waarin de de strategieen die kinderen hanteren bij het technische verwoording van de tekst een grote communiceren raar is dat de auteurs zich rol speelt voorbeelden zijn korte raadsels daarvan bewust zijn want in het algemene gedichten of tekstfragmenten voorlezen een inleidende deel van de handleiding lezen we radiobericht naar voren brengen enz op blz 80 reflectie maakt deel uit van het lesverloop maar is niet als dusdanig spelling benoemd laat echter geen kansen liggen en geef deze reflectie voldoende ruimte een spelling is in de thema s ingebouwd de gewaarschuwd leerkracht auteurs proberen spelling te integreren maar hebben toch ook oog voor systematisering er wordt gewerkt vanuit spellingstrategieen types van woorden of wegen om een spelling taalonderdelen probleem op te lossen wat een goede zaak woordenschat is maar toch vinden we de spellingsystematiek die de kinderen aangeboden krijgen net iets te in ttt is er aandacht voor woordenschat weinig transparant en scherp opgedeeld we maar op een minder expliciete manier dan zouden zelf niet zo snel lessen geven waarin in de toren van babbel per thema worden heel veel gevallen samen aan bod komen een een aantal woorden geselecteerd die de aantal extra leermiddelen kan wellicht hulp bie kinderen in dat thema maar best kunnen den we raden gebruikers van deze methode leren en aan de hand van een logo wordt er aan om zelf goede simpele en transparante in de lesschets aangeduid waar een overzichten te maken en zeker ook te opteren bepaald woord aandacht kan krijgen de voor een goed georganiseerd spellingschrift geselecteerde woorden zijn relevant te we zijn in ieder geval benieuwd naar de noemen want ze behoren tot de frequent spellingresultaten van dit schoolboek gebruikte woordenschat van kinderen een overzicht van welke en hoeveel woorden op deze manier worden aangepakt krijgt de materiaalkeuze gebruiker niet dat lijkt ons een gemiste kans om collega s van het volledige school team zicht te laten krijgen op de woorden ttt biedt heel veel gevarieerd materiaal aan er schatevolutie en groei van de kinderen zitten veel kijkuitnodigingen in het boek zodat beeld en taal handig gecombineerd kunnen worden opvallend is dat er weinig met langere technisch lezen teksten wordt gewerkt en dat er in vergelijking met andere schoolboeken minder teksten uit ttt probeert technisch en begrijpend lezen niet kinderboeken op het programma staan de te zeer uit elkaar te trekken maar heeft op een reden is duidelijk ttt werkt taakgericht wat evenwichtige manier oog voor het inoefenen betekent dat teksten meestal functioneel van technische leesmoeilijkheden de auteurs gebruikt worden ze dienen ergens voor kiezen duidelijk niet voor de meest vanzelf spelregels leesboek 2a blz 62 dienen om sprekende tevens saaiste oplossing namelijk een spel te spelen recepten leesboek 2a blz het lezen van woordrijtjes gevolgd door het 56 dienen om een heksenbrouwsel te maken april 2007 nummer 4 36e jaargang 76 wegbeschrijvingen leesboek 2a blz 28 taakgerichte oefening waarbij de leerkracht dienen om de dierentuin te verkennen enz geholpen wordt om de taalvaardigheid van vaker dan in de andere besproken methodes de kinderen te observeren en te beoordelen biedt ttt verscheidene teksten aan waaruit taken met uitgewerkte analyse kinderen kunnen of moeten kiezen realisatie differentiatie en evaluatie zoals reeds hier en daar aangegeven is ttt ttt differentieert niet expliciet naar niveau een verzorgd uitgegeven methode de hand wel bijvoorbeeld naar tempo of naar inte leiding zwart wit heeft een aangename en resse toch krijgt de leerkracht in de reeds functionele lay out de boeken en schriften zijn genoemde rechterkolom van de handleiding uitgevoerd in vierkleurendruk en ogen prettig ook tips om te differentieren bij leerlingen alhoewel we de lay out van het leesboek net waarvoor de taak te moeilijk is ttt biedt iets te eenvoudig vinden wat ondersteunende verder op regelmatige momenten toetsen kaders of achtergronden hadden het geheel met materiaal en andere evaluatie nog wat sterker kunnen opsmukken en voor momenten aan die kunnen gericht zijn op kinderen aantrekkelijker kunnen maken het een onderdeel van taal leestoets maar ook leesboek is overigens uitgevoerd met een harde op het geheel het gaat hier dan om een kaft wat de duurzaamheid ten goede komt conclusie totemtaal is voor kinderen een zeer leuk boek het wordt gekenmerkt door volgende positieve eigenschappen de leuke thema s en het boeiende themaverloop het materiaal waarmee de kinderen taakgericht aan de slag moeten gaan de ondersteuning die de zeer handige handleiding biedt bij het leren en het inleidende deel van de handleiding de leerlijnen die worden uitgezet op alle niveaus nadelen die we zien we vragen ons af of de besprekingen wel voldoende effect zullen hebben en alle kinderen zullen bereiken de strategische component mocht in de praktische delen van de handleiding nog iets sterker aanwezig zijn de spelling lijkt ons niet genoeg duidelijk en transparant het leesboek mocht nog iets sterker vormgegeven zijn maar laat dat duidelijk zijn totemtaal is een zeer leuke leerzame en evenwichtige methode waar zowel leerkracht als leerlingen veel plezier aan kunnen beleven 36e jaargang nummer 4 april 2007 77 slotconclusie allereerst willen we de drie auteursteams proficiat wensen met hun inspanningen we beseffen wellicht onvoldoende dat er in het schrijven van een taalmethode voor de lagere school onmogelijk veel tijd en energie kruipt van in ieder geval gemotiveerde en goedbedoelende schrijvers maar juist deze vaststelling roept veel vragen op met betrekking tot een van de drie boeken dat een methode als kameleon zich namelijk zo weinig richt op vernieuwing en werken in de geest van het leren anno 2007 verontrust ons wel in het boek is natuurlijk ook enorm veel energie gekropen waarom gaan de auteurs dan toch voorbij aan nieuwe inzichten waarom pakken zij taal zo eng aan waarom wordt er voornamelijk vanuit het klassieke leerkrachtgecentreerde instructieleermodel gewerkt en waarom ook niet sterker werken naar het motiveren van kinderen want juist die kinderen zijn niet meer hetzelfde als pakweg twintig jaar geleden hun interesses zijn immers anders gevarieerder en uiteraard eigentijds hebben de auteurs van kameleon die conserverende reflex bewust gemaakt of niet moeten uitgevers de aanpakken van een auteursteam niet bewaken en opentrekken wanneer blijkt dat auteurs de vigerende taaldidactische ideeen en opvattingen niet kennen of ontkennen en tot slot helpt dit boek ons taalonderwijs vooruit op die laatste vraag durven we aarzelend negatief antwoorden want we bekeken totnogtoe enkel materiaal voor het tweede leerjaar maar ook dan kameleon is een boek dat o i te weinig leerkansen genereert taal wordt er te technisch in aangepakt en te weinig strategisch communicatief het leermodel van waaruit gewerkt wordt is te statisch en te kennisgericht overdragen van leerstof alhoewel de auteurs verschillende werkvormen hanteren worden de leerlingen algemeen genomen te weinig geactiveerd en wordt er slechts heel beperkt strategisch en communicatief gewerkt tijd voor taal en totemtaal staan verder ze vertrekken beide vanuit intrinsiek boeiende thema s hanteren voldoende gevarieerde manieren van werken en richten zich op communicatie en praktische taalvaardigheid ze doen dat door leerlingen actief te laten instappen in het leerproces hun leermodel is niet hoofdzakelijk dat van instructie toepassing maar ze werken bijvoorbeeld ook vanuit ontdekkend of zoekend leren experiment onderzoek conclusie en kiezen vaker voor open samenwerkingsvormen tussen de laatste twee boeken bestaan ook duidelijke verschillen tijd voor taal is iets meer gericht op het expliciet werken met strategieen de negen vragen in dit boek zitten meer langere teksten maar er wordt minder taakgericht gewerkt in de echte zin van de betekenis dit boek expliciteert zijn leerlijnen niet echt tijd voor taal werd wordt uitvoerig uitgetest en op basis daarvan herzien er wordt bij dit boek gewerkt met een apart deel voor spelling totemtaal is veel sterker taakgericht maar gaat daarbij iets minder expliciet strategisch te werk in dit boek gaat ook minder aandacht naar genietend lezen er is ook beperkter aandacht voor leesboeken de visie van totemtaal is heel knap verwoord en uitgetekend tot en met de leerlijnen de spelling wordt binnen de thema s aangebracht ze wordt op het april 2007 nummer 4 36e jaargang 78 eerste gezicht iets minder duidelijk gefaseerd aangepakt dan in tijd voor taal totemtaal werd tot slot vakkundig bekeken door een resonansgroep en op basis daarvan werden bijsturingen uitgevoerd ons werk als schoolboekencriticus zit er voorlopig even op het is afwachten of in de volgende leerjaren de geschetste aanpakken en lijnen van werken zich doorzetten we blijven dit uiteraard volgen en houden u te gelegener tijd op de hoogte misschien verschijnen er ook nog wel taalmethodes bij andere vlaamse uitgeverijen we hopen in ieder geval schoolteams wat te hebben geholpen om te beslissen tot een goede keuze van taalboek succes bij het lezen zelf onderzoeken en selecteren van uw toekomstige taalmethode marc stevens ehsal brussel nascholing brussel universiteit antwerpen marc stevens skynet be 36e jaargang nummer 4 april 2007