Taalonderwijs of deelvaardigheidstraining? Een proef op de ‘som’

piet hein van de ve n koio to lezen taalonderwijs o f deelvaardigheidstraining en schrijven een proef op de som het valt te hopen dat het samengaan van kleuter en lagere school meer is dan een som der delen de verworvenheden van het kleuteronderwijs zouden dan ook terug te vinden moeten zijn in het onderwijs aan zesjarige en oudere kinderen voor wat betreft het leren lezen en schrijven vreest de auteur van dit artikel het omgekeerde te vaak stelt het lager onderwijs eisen aan het kleuteronderwijs bijvoorbeeld wat betreft het voorberei dend leesonderwijs piet hein van de ven vindt dat de praktijk in het lager onderwijs te weinig ter discussie staat en geeft een beschrijving van een aantal alternatieve werk wijzen inleiding zen m ijn werk als leraar aan een p a in nijmegen bracht me in contact met aanvankelijk lezen een in dit artikel probeer ik duidelijk te maken dat groot deel van het onderstaande is dan ook min het huidige aanvankelijk leesonderwijs voor of meer theoretisch van aard weergave van vra zover mijn waarneming reikt een belemmering gen die met betrekking tot leren lezen bij mij re kan vormen voor taalonderwijs op de geinte zen en een verslag van wat ik voor antwoorden greerde basisschool dat onderwijs dient te vol vond in werk van anderenz wel eindig ik met doen aan de uitgangspunten die ik in de volgende een praktijkverslag om aan te tonen dat bepaalde paragraaf formuleer en die voor een groot deel te antwoorden praktisch zeer uitvoerbaar zijn rug te vinden zijn in het kleuteronderwijs daar wellicht ten overvloede benadruk ik dat ik niet om geef ik een aantal suggesties voor een wat an de eerste laat staan de laatste waarheid wat be der aanvankelijk leesonderwijs die suggesties ge treft leren lezen en schrijven verkondig onder ven ook de gelegenheid eindelijk eens werk te staande overwegingen zijn vooral bedoeld als bij gaan maken van een zeer verwaarloosd onderdeel drage aan de discussie over taalonderwijs op de in ons taalonderwijs leren schrijven basisschool bij voorbaat zij de lezer gewaarschuwd ik ben geen leraar in het kleuteronderwijs of in de on derbouw van de lagere school ik ben zelfs geen specialist op het gebied van het aanvankelijk le 28 leren lezen en taalonderwij s de eigen natuurlijke communicatieve functies van taalgebruik komen weinig meer aan bod de huidige methodes voor leren lezen vormen leren lezen en schrijven gaat gepaard met het een ernstige bedreiging voor de volgende uit opleggen van nieuwe standaardtaalnormen gangspunten voor de basisschool ingaan op de kortom leren door praten maakt plaats voor lou natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen ze din ter schools leren aan een tafel met een boek gen laten leren waarvan ze het nut inzien die hun pen en papier interesseren het scheppen van zinvolle taalge deze verschoolsing is natuurlijk niet alleen de bruikssituaties rekening houden met de ontwik schuld van het leren lezen er zit een bepaalde keling van een kind met de waarden de normen vaak verborgen opvatting achter over onderwijs en de taal van thuis wereldorienterend leren een en leren dat echter de aanpak van het leren le selectievrij basisonderwijs zen 4 op zijn minst bijdraagt aan het in stand hou deze beschuldiging lijkt wat wonderlijk dat kin den van een dergelijke opvatting kan blijken uit deren moeten leren lezen en schrijven zal wel de volgende overwegingen niemand tegenspreken dat leren lezen en schrij ven geen gemakkelijke aangelegenheid is zal problemen met betrekking tot leren leze n ieder die enigermate op de hoogte is onmiddel lijk beamen ik durf rustig te stellen dat het leren het huidige leren lezen kan globaal als volgt wor lezen het meest gekoesterde stukje taal didac den gekarakteriseerd alle leerlingen dienen zon tiek in ons onderwijs is der onderscheid een bepaalde leerstof langs een een lange didactische geschiedenis van steeds van tevoren uitgestippelde weg onder de knie te weer nieuwe methodes historisch bezien krijgen waarin wel differentiatiemogelijkheden vindt het moedertaalonderwijs zijn oorsprong zijn in de ene methode letterstad geschiedt in leren lezen en schrijven gedurende eeuwen dat wat straffer dan in de andere veilig leren is het daar voornamelijk bij gebleven lezen maar in beide gevallen heb ik de volgende uitgekiende methodes met veel en goed leer bedenkingen materiaal methode ontwikkeling geschiedt mede op 1 leren lezen is moeilijk in de methodes staat basis van zorgvuldig onderzoek als vanzelfsprekend de schriftelijke taal centraal er bestaat een wanhopig grote hoeveelheid li de standaardtaal voor kinderen die van huis uit teratuur over leren lezen een dia of sociolect spreken is dat een extra han ouders en vaak kinderen en leraren hechten dicap stijven 1975 hoe ze deze extra barriere op geen ander leerstofgebied zoveel waarde kunnen nemen leren de methodes ons niet het aan de vorderingen van hun kinderen van probleem wordt zelfs niet aan de orde gesteld dongen schelfhout 1979 p 133 hebben denk ik zonder meer gelijk als ze stellen in 2 een ander soms met het vorige samenhangend het onderwijs aan 4 tot 8 jarigen staat het ver probleem geldt voor kinderen met leesmoeilijkhe verwerven van de lees en schrijfvaardigheid den als de nieuwe basisschool de vergroting van centraal de zorgbreedte serieus neemt vergt dat herbezin toch kan ik me niet aan de indruk onttrekken ning op het leren lezen veel kinderen worden dat deze praktijk een aantal negatieve kanten immers nu naar bijvoorbeeld een lom school heeft verwezen vanwege de leesproblemen individuali lentz 1 98 0 p 134 constateert een aantal ver sering aansluiten op de eigen ontwikkeling en anderingen die als vanzelfsprekend tegelijkertijd mogelijkheden zal dan nodig zijn niet elk kind plaatsvinden wanneer de leerkracht met het lees leert lezen op dezelfde manier litmaath 1980 en schrijfonderwijs begint hij noemt onder an ook de onderstaande overwegingen dienen in dit dere perspectief te worden gezien een strengere controle op het gedrag van kin deren 3 receptief hebben de methodes kinderen niet eigen ervaringen van de kinderen als gespreks zo heel veel te bieden aansluiten bij de ervarin stof en als lees en schrijfstof raken op de ach gen van kinderen bij hun normen en waarden tergrond ontbreekt nagenoeg geheel kooreman 1976 p 29 30 stelt als een goed lezer een klankzuiver tailleerde illustratie het kind geeft een niet door woord leest neemt hij informatie in zich op door werkte illustratie geeft het kind een gevoel van betekenis te hechten aan het geschrevene een teleurstelling didactisch logische consequentie lijkt me dan dat volgens mij moet een illustratie getekend worden je dan voor kinderen zinvolle informatie poogt met veel aandacht voor het detail en begrip voor aan te bieden in je leesmethode niets daarvan het eigene van het kind met zijn behoefte aan rosen rosen 1973 noemen het niet voor niets lang door kunnen kijken door de meeste uitge belangrijk dat kinderen bij het leren lezen vooral vers wordt alleen rekening gehouden met ouders met hun eigen ideeen en gepraat worden gecon die in de winkel haastig een kinderboek doorbla fronteerd dat voorkomt een enorme teleurstel derend zich laten verleiden door de impact van ling de verhalen in de leesboekjes zijn immers een eenvoudig felgekleurd beeld de volwas verschrikkelijk pover vergeleken met de liedjes sene heeft daar genoeg aan het kind daarentegen versjes sprookjes die de kinderen eerder hebben hunkert naar detaillering het valt te betwij leren kennen mommers 1979 p 8 vraagt zich felen of leerkrachten uit hoofde van hun beroep dan ook terecht af of we bij het onderzoek van meer gevoel voor illustraties hebben dan ouders het lees taalonderwijs niet het gevaar lopen al te op de pedagogische academies wordt veel aan zeer te denken in termen van formele vaardighe dacht besteed aan taal nauwelijks aan beeld ter den waarbij geabstraheerd wordt van de inhoud wijl als tekst en beeld op een blad staan ze toch de betekenis de zin mommers suggereert dat onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn als men door de inhoud het onderwerp sterk het illustreren is een door de pers veronacht gemotiveerd is men ook in formeel opzicht zaamd terrein de beeldende kunst kritiek gaat tot betere prestaties in staat zal zijn in zijn eraan voorbij en de literaire kritiek laat het links methode veilig leren lezen besteedt mommers liggen daarom is het een vogelvrije markt waar dan ook veel aandacht aan het aanbieden van op schadevrij geknoeid kan worden goed of door kinderen te leren globaalwoorden ik vraag slecht niemand maakt er een woord aan vu i l me af of teksten van de kinderen zelf niet van wat voor kinderen bestemd is heeft dezelfde sta zelfsprekender aan dit inhoudelijke criterium vol tus als die kinderen nog niet rijp voor het echte doen en daarom in dit opzicht de voorkeur ver leven dienen maar daarover later meer mooren 1980 p 293 bekijkt deze problema 5 in methodes voor leren lezen is er hoege tiek vanuit een emancipatorisch perspectief hij naamd geen aandacht voor het produktieve taal stelt dat leren lezen wordt verengd tot een louter gebruik leren schrijven schrijven dan in de be technische aangelegenheid zowel wat betreft de tekenis van stellen en dat terwijl overal te prestaties van de kinderen de indeling in niveaus lezen en te horen valt dat kinderen die leren van leesmateriaal als de na te streven leesdoelen lezen ook willen leren schrijven met wie wat en waartoe iemand leest lijkt louter een speurtochtje leert dat er nauwelijks informa een zaak van techniek de inhoud van een tekst tie over te vinden is er zijn geen methodes er is en de interesse van een kind daarin lijkt niet van geen onderzoek naar leren schrijven er is wel belang emancipatorisch leesonderwijs heeft ech heel wat te vinden over leren spellen en over het ter bezinning op de inhoud broodnodig zal lite aanleren van de schrijfmotoriek in literatuur ratuur moeten geven die elk kind helpt mondig te over leren lezen en schrijven wordt het begrip worden schrijven dan meestal verengd tot een van die aspecten 4 naast de inhoud van de teksten zijn ook de spelling het zal wel duidelijk zijn dat het verlet illustraties weinig overdacht leren lezen is onder teren van klanken een ingewikkelde operatie is meer kennismaken met de wereld van de visuele voor kinderen hoe belangrijk spelling wordt ge communicatie de samenhang tussen tekst en acht hoef ik in moer niet meer uit te leggen beeld lijkt me zeer van belang ook bij teren hoezeer spellingseisen de schriftelijke expressie lezen margriet heijmans zegt in een interview van leerlingen blijvend kunnen belemmeren is van dijk mooren 1981 p 20 21 dat illustraties ook al eens beschreven litmaath 1980 1981 in het kleuter en lager onderwijs aandacht ook ludwig menzel 1975 stellen nadrukkelijk verdienen vanwege het genot dat een rijk gede dat de spellingseisen aan het communicatieve as 30 pect van het schrijven afbreuk doen door me samenvattend de belangrijkste bezwaren tegen thodes voor leren lezen wordt het belang van het huidige aanvankelijk leesonderwijs spelling teveel onderstreept waardoor ook in dit 1 de inhoud van de teksten en illustraties slui opzicht de leerstof centraal staat ten koste vaak ten niet aan bij de ervaringen van kinderen van het kind 2 de standaardtaal van de methodes botst met het motorische aspect er is een hele reeks speci het taalgebruik van de kinderen fieke schrijfvoorwaarden grove motoriek fijne 3 het technische aspect van het lezen staat cen motoriek oog handco rdinatie vormwaarneming traal de functionele zijde van lezen en het en vormonderscheidingsvermogen kritische waar schrijven worden verwaarloosd waardoo r neming en ruimtelijke orientatie keulen 1975 4 ieren lezen bijdraagt aan het in stand houden de belangrijkste factor is de fijne motoriek vol van een opvatting over onderwijs waarin de gens haenen van der hout 1976 doet de kleuter leerstof belangrijker is dan de leerling school er goed aan kinderen voor te bereiden zo komen we weer uit bij de bovengenoemde er door middel van schrijfpatronen als overgang varingen van lentz anders geformuleerd het naar het uiteindelijke letterschrift de kring de feit dat aanvankelijk lezen zozeer gekoesterd zigzag de krul spiralen zie ook van de pavert wordt terwijl leren schrijven hoegenaamd geen zuiderveld 1975 ook de methodes le bon de aandacht krijgt weerspiegelt een onderwijs waar part en pantina gaan uit van schrijven als een mo in reproduktie belangrijker is dan produktie torische daad die zo vloeiend en ritmisch moge waarin kinderen kennis dienen te nemen van wat lijk moet worden aangeleerd en verder ontwik anderen voor hen hebben bedacht en beschre keld van dijk 1979 ven terwijl wat ze zelf te zeggen hebben niet van de visie op de schrijfmotoriek heeft als logische belang is consequentie dat het in methodes voor aanvanke ik geef meteen toe dat dit nogal zwart wit lijk lezen gebruikelijke overtrekken van geisoleer klinkt maar in zo n belangrijke zaak mag dat wel de railsletters en het tekenen van drukletters eens moet worden afgewezen algera 1974 conclu deert dat men er teveel van uit ging dat een te een aantal s ugges t ies kenende beweging bij automatisering vanzelf zou overgaan in een echte vloeiende schrijfbeweging ik wil niet alleen bedenkingen opperen ik wil ten onrechte veilig leren lezen besteedt in de ook proberen aan te geven waaruit eventuele jongste druk meer aandacht aan dit aspect en deel oplossingen kunnen bestaan globaal zijn nuanceert bovenstaande visie van schrijfdidactici deze oplossingen in te delen in twee categorieen het naast elkaar laten oefenen van schrijfpatro 1 aanzetten tot een didactiek voor leren schrij nen en het gebruiken van blokschrift lijkt wel ven naast een voor leren lezen mogelijk wat overigens niet wegneemt dat hier 2 integratie van leren lezen en leren schrijven reele moeilijkheden te overwinnen zijn caesar 1980 p 15 leren schrijven een voorzichtige conclusie in methodes voor le bij het leren schrijven in de betekenis dus van ren lezen en schrijven ontbreekt een visie over le produktief schriftelijk taalgebruik moeten er ren schrijven als vorm van taalgebruik communi tenminste twee aspecten veel aandacht krijgen catief conceptualiserend en expressief het expressieve kinderen stimuleren tot expres de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat caesar sie en het communicatieve kinderen laten ont 1980 p 15 ook stelt dat schrijven meer is dan dekken dat schriftelijke taal communicatie kan alleen maar techniek schrijven en lezen verwij betekenen5 zen naar elkaar schrift wordt geproduceerd om voor het eerste aspect zijn suggesties te vinden in gelezen te worden verbindingen tussen lezen en dijkstra 1973 p 51 85 voorbeelden verhaal schrijven liggen dan ook voor de hand helaas laten leggen van plaatjes uit tijdschriften teke wordt daarna de leraar wel in de steek gelaten ningen in volgorde laten leggen rangschikken van praktische aanwijzingen ontbreken misschien voorwerpen rahn 1972 overigens een van de mag ik die ook niet verlangen van een methode weinigen die ook over de inhoudelijke kant van aanvankelijk lezen maar dat is nou net mijn pro het schrijven schrijft suggereert soortgelijke ac bleem tiviteiten en wijst ook nog op bijvoorbeeld klei 31 en en het verhalen maken met klei figuren ook niet teveel aandacht een uitgewerkt lesidee voor het communicatieve zowel bij de ideeen van dijkstra en rahn als van aspect bieden menzel vieweg 1975 6 kort samen menzel vieweg gelden mijns inziens vuistregels gevat laat kinderen die nog niet kunnen schrij als de volgende ejeman larsson 1976 ven een kritzelbrief een krabbelbriefje aan ga uit van de interesse van de kinderen de leraar schrijven deze motiveert de vraag aan laat ze hun eigen taal gebruiken de kinderen als volgt ik kan aan jullie brieven de inhoud gaat voor de vorm veel zien of je liever op een groot of op een klein steun de kinderen in hun trots zijn op hun vel schrijft of je graag groot of liever klein met taal verhaal dikke of dunne stift los of aan elkaar schrijft hij laat de kinderen lezen en schrijven zoals ze kan voorbeelden laten zien ter stimulering ter spreken wijl de kinderen schrijven krabbelen maakt de schep een klasklimaat waarin persoonlijke leraar naambordjes plakstrookjes voor onder vrijheid kan bestaan aan de brieven als kinderen hun eigen naam kunnen schrijven of al enkele letters dan mogen integratie van leren lezen en leren schrijven ze dat in hun brieven laten blijken belangrijk is de vraag of leren schrijven tegelijk deze eerste kritzelbriefe geven de leraar een met leren lezen moet worden aangeleerd het le goed observatiemateriaal hoe is de motoriek van ren lezen met een kleine vertraging moet volgen een kind wat voor type schrift ligt hem haar het of pas later dient te worden onderwezen engelen meest grote kleine letter los aan elkaar welke 1975 constateert dat ieren schrijven vooral letters zijn bekend wat is de aard van het schrift weer motoriek spelling het leren lezen volgt op verkrampt losjes met of zonder kracht geschre een afstand van zes tot tien weken dijkstra ven enz het belang van een dergelijke eerste ob 1973 benadrukt het abstracte karakter van schrij servatie voor het later systematisch aanleren van ven en concludeert dat het creatief schriftelijk de schrijfmotoriek lijkt me duidelijk zeker als taalgebruik niet voor het begin van het tweede het gaat om een min of meer individuele aanpak jaar plaats kan vinden groth 1972 beweert dat daarvan de ware schrijfbehoefte pas zou ontstaan bij het als volgende activiteit suggereren menzel vieweg begin van het derde schooljaar maar geeft geen het onderling laten uitwisselen van dergelijke argumenten voor deze bewering een duidelijke briefjes steeds vaker komen dan namen letters opvatting hierover gebaseerd op observatie van en woorden in de briefjes voor de brieven kun kinderen en op opvattingen over taalonderwijs nen de schrijver en de lezer samen ontcijferen lijkt me onmisbaar bij het opstellen van een voor de klas hangen en voorlezen in zijn haar schoolwerkplan voorlopig geloof ik zelf het opdrachten wijst de leraar steeds op inhoudelijke meest in een parallelle liever nog een integratie mogelijkheden schrijf teken iets liefs moois van leren schrijven en leren lezen ik steun daar boos enz bij wat betreft de parallellie mede op caesar de overgang van kritzelbriefe naar het echte 1980 zie het citaat hiervoor schrijven kan zo vrij soepel verlopen terwijl de ludwig menzel 1975 pleiten ook voor een gelijk kinderen meteen inzien dat het voor het lezen tijdig aanleren van lezen en schrijven omdat be nodig is gemeenschappelijke tekens te gebruiken paalde leermoeilijkheden voor lezen en schrijven menzel vieweg merken terecht op dat in de identiek zijn kennismaking met schriftelijk taal praktijk het schrijven meestal eerst aan het eind gebruik motivatie en concentratieproblemen en van de tweede klas beoefend wordt omdat dan omdat het leren produceren van teksten een gun pas een aantal spellingsproblemen zijn te voorko stige invloed kan hebben op het leren reproduce men dat zij het met die praktijk oneens zijn is ren ervan en omgekeerd hun opvatting gaat dui duidelijk ze wijzen tevens nog op het volgende delijk in de richting van een geintegreerde aanpak op de vraag naar de zin van het leren schrijven voor leren lezen en schrijven antwoordden kinderen van vijf en zes jaar dat ze ik ben vijf voorbeelden tegengekomen van derge graag zelf hun naam uitnodiging voor een ver lijke min of meer integratieve werkwijzen er jaardagsfeest kerstkaarten brieven boodschap zijn er ongetwijfeld meer een schets van vier van penbriefjes en dergelijke wilden schrijven aan deze vijf de aanpak volgens freinet vind je elders dergelijke tekstsoorten besteedt het onderwijs in dit nummer lijkt me voldoende duidelijk t e 32 maken hoe je zo n integratie zou kunnen aanpak zin hoofdletter punt worden geintroduceerd in ken een zinvolle context fase 3 verwerking met een of enkele woorden 1 een beetje in de goede richting gaat een uit de tekst gaat de leraar aan het werk hij zij zweedse aanvankelijk leesmethode nu dser vi geeft oefeningen zoals in een aanvankelijk lees inderdaad nu lezen we beschreven in ejeman methode analyse en synthese larsson 1976 deze methode gaat er onder meer fase 4 opnieuw lezen een of enkele dagen later van uit dat leren lezen altijd leesplezier moet lezen de kinderen individueel de uitgetypte en waarborgen en dat daarom de inhoud van tekst uitgedeelde tekst hardop bij de leraar de andere en illustratie voor kinderen belangwekkend dient kinderen illustreren hun tekst of werken aan an te zijn observatie van kinderen leerde dat tekst dere leesopdrachten en tekening gelegenheid dienen te geven tot iden aanbevolen wordt te beginnen met de beste le tificatie met name waar het gaat om gezinssitua zers zodat de andere meer aandacht kunnen krij ties en relaties met anderen gen overigens blijken kinderen tot zeer verschil verder constateerden de samenstellers dat kinde lende prestaties te komen ze kennen totaal ande ren zeer geinteresseerd waren in wat andere kin re woorden de woorden die een kind kan lezen deren schreven en dat ze duidelijke voorkeur onderstreept de leraar enerzijds geeft dit op den voor bepaalde illustraties hadden nu dser vi be duur een beeld van vorderingen anderzijds kun vat dan ook voor een deel teksten en illustraties nen ze met deze woorden verder oefenen tevens van kinderen naast illustraties door kinderen uit bepaalt het kind welke woorden het wil gaan gezocht de samenstellers benadrukken boven leren dien dat een boek om te leren lezen niet alleen fase 5 afronding het kind werkt met de gekozen methodisch verantwoord maar ook een goed kin en onderstreepte woorden overschrijven op een derboek dient te zijn een opzet voor leren schrij kaart schrijven eigen woorden kaartenbak de ven ontbreekt nog maar kinderteksten worden kaart van een tekening voorzien deze kaarten wel al serieus genomen bovendien kun je met kunnen de kinderen dan later weer voorlezen en dergelijke teksten als voorbeeld wel zelf met je spellen controle op het teren kinderen aan de gang gaan schelfhout 1979 wijst erop dat in deze methode het leesonderwijs nauw is verbonden met andere 2 een nadrukkelijker koppeling leren lezen le taalactiviteiten dat kinderen worden aangemoe ren schrijven biedt de eveneens zweedse metho digd om hun gedachten gevoelens te uiten de la sning pa ta ets grund letterlijk lezen op erlandsson 1981 noemt het van belang kinderen basis van het spreken leren lezen op basis van tot dat taalgebruik te stimuleren en ze dan ook het taalgebruik van k i nderen e in oorsprong zon te stimuleren tot duidelijk taalgebruik geen on der traditione l e leerm i ddelen de werkwijze valt duidelijkheden als weet je wel zo n ding te op te delen in vijf fasen plus een voorbereidende vens wijst ze erop dat met name in de derde fase fase de leraar zeer methodisch te werk dient te gaan voorbereidende fase een kind tekent de leraar deze opmerking sluit aan bij een van de twee schrijft onder de tekening wat het kind daarbij voorwaarden die voor het gebruik van de metho vertelt doel het kind ervaart dat wat het zegt de gelden leraren die ervaring hebben met tradi kan worden gecodeerd in schrift tegelijkertijd is tioneler methodes de tweede voorwaarde de er aandacht voor begrippen als links rechts eer groep kinderen mag niet groter zijn dan acht a ste laatste woord le tter tien een handig getal voor het kringgesprek fase 1 kringgesprek doel stimuleren van mon maar vooral om elk kind daadwerkelijk de tekst deling taalgebruik aan de orde stel l en van een mee te laten opstellen door de klas in twee groe thema leren door praten pen te verdelen is daar steeds gelegenheid voor fase 2 dicteren over het besproken thema wordt de ene groep komt en vertrekt de ene dag een uur met de groep kinderen een tekst gemaakt de eerder de andere groep de andere dag kinderen dicteren de leraar noteert bijvoorbeeld de jong 1980 p 87 88 geeft aan dat in het op een flap ook nu is er weer aandacht voor project naar een leerplan fries met deze metho links rechts woord en andere begrippen schelf de wordt geexperimenteerd op een project hout 1979 wijst erop dat er nu ook begrippen als school is de ervaring van de leraar dat de kinde 33 ren met plezier er mee bezig zijn wel blijkt dat druktechnieken vanaf het begin met elkaar ver de kinderen uit de eerste en de tweede klas in bonden een beschrijving hiervan vergt voor dit vergelijking met vorige jaren iets lager scoren op artikel teveel ruimte de opva tt ingen van freinet de een minuuttest van brus de leerkracht wijt zijn bovendien redelijk bekend ik volsta daarom dit aan het feit dat hij minder dan vorige jaren met een verwijzing naar het bulletin 17 van de klassikaal is bezig geweest met analogie oefenin pa de eekhorst te assen gen analyse en synthese oefeningen in het vol gende cursusjaar wil hij daar iets meer aan doen zowel bij de aanpak l sning pa talets grund uiterst positief ervaart hij ook dat de kinderen als bij fernald nash en freinet zijn lezen en zich ook schriftelijk in hun verhaaltjes beter schrijven zoveel mogelijk zinvolle activiteiten en uiten en verhoudingsgewijs minder fouten ma niet louter technische zaken ze gaan uit van er ken varingen van kinderen leren lezen en schrijven verloopt in sterke mate parallel de aanpak is 3 een individuele aanpak voor leren lezen en sterk individualiserend spelling is van minder be schrijven geeft fernald 1943 lang dan schrijven schrijfmotorische activiteiten ook zij maakt gebruik van kritzelbriefe daarbij zijn eveneens geintegreerd de individuele aanpak gaan kinderen steeds vaker vragen om het schrift zou misschien leesproblemen kunnen voorko beeld van bepaalde woorden die de leraar dan men ook voor kinderen die dia of sociolect spre voorschrijft parallel hieraan vraagt de leraar de ken kan individualisering gunstig zijn de jong kinderen iets te tekenen vraagt wat de tekening 1980 een kind bepaalt dan zelf zijn leertempo voorstelt en schrijft dit bij de tekening op een misschien leert een groep kinderen dan langzamer kaart het kind tast de eigen woo rden vervolgens dan de methode wil maar er zijn misschien ook af in de schrijfrichting schrijft ze in de lucht na minder afvallers en schrijft ze tenslotte zonder voorbeeld op pa kortom gezien de geformuleerde uitgangspunten pier voor taalonderwijs op de basisschool zijn derge herhal i ng van dit procede doet de eigen woord lijke werkwijzen misschien te prefereren boven in voorraad gestaag groeien elk kind krijgt zo een ons land bekender methoden de keuze van een eigen doos met woordkaarten zijn eigen lees en team voor het inrichten van het onderwijs in spellingsvocabulaire deze voorraad groeit steeds leren lezen en schrijven geeft dan ook goed aan sterker naarmate het kind om meer woorden gaat hoe het denkt over taalonderwijs de keuze ligt vragen in zijn kritzelbriefe de leraar tikt de tussen in een hoog tempo leren lezen met afval verhalen van de kinderen uit zo kr ijgt elk kind lers of langzamer in eigen tempo maar vermoe een eigen leesboek delijk gemotiveerd en inhoudelijk zinvol nu klinkt dat simpel het kiezen en met name het 4 een soortgelijke aanpak geeft nash 1973 uit overzien van de praktische consequenties daar gangspunt is het scheppen van een schrijf zeg van is heel wat moeilijker het gaat om kiezen maar belevingsstimulerende omgeving de leraar tussen de zekerheid van uitgebalanceerde me stelt serieuze vragen over de tekeningen van de thodes aan de ene en het onzekere avontuur aan kinderen en schrijft hun informatie er in vette de andere kant niet voor niets worden voor de letters bij zo leggen kind en leraar verhalen en aanpak van l sning pa talets grund ervaren le het individuele taalgebruik spreekritme vast in raren geeist boekjes die ze samen hebben gemaakt die vor dat het avontuur mogelijk is kan blijken uit het men de basis voor het dagelijkse leren van het volgende praktijkverslag kind de leraar leest de genoteerde zinnen steeds voor daarna leest het kind dat wil zeggen het pra k tijk op d e p r i nses m a rijk esc h oo l herinnert zich aanvankelijk zijn eigen taal daar geld er malse n na wordt het steeds meer lezen tegelijkertijd volgt het overschrijven van door de leid st er ge op deze jenaplanschool heeft rolande posthu schreven zinnen pal eronder mus10 een onderbouwgroep van een dikke 20 kin deren deze zitten in groepen als regel geldt dat 5 in het freinet onderwijs zijn leren schrijven en geen groep uit alleen eerste tweede of derde leren lezen door onder meer het gebruik van jaars bestaat de eerstejaars zitten sterk verspreid 34 zodat de oudere kinderen hen zoveel mogelijk enz in plaats van op de gang spelen mag een kunnen helpen eerstejaars ook meedoen aan een onderzoekje leren lezen en schrijven gaat sinds een paar jaar een keer per week een groepsthema de tweede uit van de ideeen van doris nash na enige aarze keer een individueel onderwerp dat eerst in de ling betreffende andere leeftijd van de kinderen kring besproken wordt waarom wat precies 5 7 in plaats van 6 9 een andere taal andere hoe enz al gauw willen een paar eerstejaars schoolorganisatie en een proefjaar is zo besloten hieraan meedoen wat later kan al schrijvend ver uitgangspunt is uitgaande van de taal van het slag worden gedaan er ontstaat schriftelijke com kind het te leren lezen en het zo kans te geven municatie toegang te krijgen tot geschreven taal van zichzelf hierboven heb ik de kern van het eerste begin en anderen weergegeven later maakt rolande gebruik van dit onderwijs start meteen de eerste schooldag alfabetstroken woordenboekjes en dergelijke bij de ervaringen van zo n eerste dag maken veel in het schrijven vindt ze het het meest van belang druk elk kind mag in zijn haar plakboek een te dat de kinderen schrijven spellingsfouten onder kening maken bijvoorbeeld over die eerste dag streept ze niet wel bespreekt ze die als het kind om de beurt komen ze bij rolande en vertellen he t probleem aankan omdat ook andere activi over hun tekening soms na doorvragen ze kun teiten wereldorientatie veel aandacht krij nen bij haar op schoot zitten zodat ze goed zien gen willen de kinderen wel eens langzamer leren hoe zij de woorden en de zin opschrijft die uit de lezen dan op andere scholen de meeste ouders vertelling van het kind gekozen worden het geconfronteerd met de plakboeken zijn echter schrijven geschiedt met dikke oranje viltstift in met deze prestaties meer dan tevreden het valt methodisch schrift met hoofdletters en inter op hoezeer de oudere kinderen zelf in de gaten punctie onvolledige zinnen of zinnen in dialect hebben wat de vorderingen zijn van de jongere acceptee rt ze en hoezeer ze daar soms stimulerend op reageren bewust kiest ze voor methodisch schrift om te zo werkt de heterogene samenstelling van de voorkomen dat kinderen tweemaal moeten leren groep zeer positief dat geldt ook voor de leer schrijven eerst blokschrift later methodisch motivatie kinderen die nog niet kunnen lezen en schrift en omdat het lezen van drukletters daar schrijven zien dat om zich heen gebeuren en wil naast toch nauwelijks problemen oplevert len dat ook leren de oudere kinderen w i llen de elk kind kiest een woord uit dat het wil leren kleuters graag voorlezen voorschrijven en op schrijven dit woord schrijft rolande in het plak andere manieren helpen misschien is zo n groeps boek met dikke oranje stift enkele malen spel samenstelling wel heel belangrijk ik heb dat ook lend en analyserend voor het kind trekt het op een andere school gehoord woord met de vinger na spreekt daarbij de klan over het leren lezen en schrijven op de prinses ken uit klank teken koppeling gaat dit goed marijkeschool valt nog heel wat meer te vertellen dan gaat het kind terug naar zijn plaats daar dat vraagt echter teveel ruimte ik hoop te heb leest het de zin bij zijn tekening voor aan de ou ben duidelijk gemaakt dat alternatieven niet al dere kinderen en gaat zijn woord met potlood leen op papier levenskracht hebben overtrekken daarom dikke oranje stift probeert het daarna zelf te schrijven de oudere kinderen onde rzo e k corrigeren indien nodig bijvoorbeeld de schrijf richting bij het geschreven woord wordt een te er wordt zie noot 3 nogal wat tijd geld en kening gemaakt energie gestopt in het onderzoek van het aanvan de volgende dag leest het kind fijn woord weer kelijk lezen ik zou graag zien dat dat onderzoek in het begin is dat meer herinneren dan lezen zich meer ging richten op problemen en experi rolande probeert of het al woordjes herkent menten als in dit artikel genoemd onderzoeksre klanken of letters deze tweede dag maakt het sultaten zouden dan niet alleen eventueel bijdra kind weer een tekening bijvoorbeeld over wat gen tot een beter onderwijs in het aanvankelijk het op de gang heeft gedaan een gang ingericht lezen maar waarschijnlijk ook bouwstenen kun als een kleuterlokaal om de overgang te verge nen opleveren voor een grondige aanpak van de makkelijken met d i e tekening gebeurt dan weer evaluatieproblematiek van het totale taalonder hetzelfde vertellen dicteren woordje kiezen wijs 35 noten voor een deel is dit artikel een bewerking van een discussiepapier leren schr ijven d i daktiek van onve r enigbaarheden dat ik samen met mijn pa collega ad van hoof een paar jaar terug fabriekte voor een deel komen die antwoorden u i t buitenland se literatuur o a engeland west duitsland zwe den praktijken uit die landen kunnen vanzelfspre kend niet zonder meer naar hier worden overgeplant taal schoolsysteem beginsituatie van de kinderen 3 jaax 5 maanden zijn immers anders de kern van die andere praktij ken vind ik echter de moeite van het overdenken meer dan waa rd twee voorbeelden van dit spotlicht op leren lezen mommers smits 1979 bevat 14 bijdragen betref fende onderzoek van lees taalonderwijs in de ba sisschool tien van die bijdragen betreffen direct of indirect het leren lezen ejeman larsson 1976 is een zweedse taaldidac tiek voor onderwijs aan kinderen van 7 tot 12 jaar het boek bevat 350 pag i na s tekst e e nv i jfde 70 daa rv an wordt besteed aan leren lezen ter 4 iaax vergelijking spreken 25 pagina s luisteren en kij ken 10 drama 25 schrijven 54 spelling 60 voortgezet lezen 30 in dit kader past de opmerking dat er een enorme hoeveelheid literatuur over leren lezen te vinden is mijn artikel is beslist geen resultaat van grondig on derzoekdaa rv an maar meer weergave van schuchter doorbladeren van een klein deel van die bibliotheek rose n rosen 1973 p 156 de methodes waarin ik mij heb georienteerd zijn vei lig leren le zen e n letterstad ov er igens heb ik daar mee wel het grootste deel van het terrein te pakken voor taalonderwijs lijken me naast communicatieve 4 jaar s 5 men en expressieve ook conceptualiserende functies van wr e w arr lykkv i kwr trl w c belang ik heb echter nog geen helder idee hoe die bij leren schrijven functioneren lr y iahs a4 t yn ap i k n het nummer van praxis deutsch geeft een paar voor wfal 1 v l yt u rl 4 1 y lw vv l rit et a t beelden van dergelijke briefjes ik heb ze maar ge if tw c kopieerd om een indruk te geven de laatste brief be tekent zo ongeveer mamma we hebben vandaag de r teren schrijven van maren 5 j aar 6 jaar 36 erland sson e s s venskund ervisningen pa lags tadiet kan d et lekas f r am i n sven s k a rare n 1981 2 ma m fernald g m r em edial techniq ues in basic sc ho ol ene w1 i rl o ph subjects new york 194 3 groth j aufsatzunterricht mundliches und schriftli c h es darstellen in wol f rum 19 7 2 haenen van der hout c g kriebels krabbels hanepo ten baarn 197 7 jong s de het o nder wijs aan a n derstaligen verslag van rrr r r ri wr r n ma pf v een studiereis naar zweden en fin la nd slo en schede 1 980 k eulen m c ee n descriptief exploratief onderzoek me t betrekking tot schrijfvoorwaarden utrecht 1975 niet in 7 z ie noo t 3 misschien gelden dergelijke opmerkingen de handel niet voor de nederlandse situatie k oore m an h j de l40 b enadering toegepast op het le 8 b esch reven in leimar 19 7 4 een summiere n eder zen en spellen groningen 197 6 lands ta lige beschri j ving in sch elfhout 1979 die deze leimar u l esn ing pa aalets gron d lasinldrning som meth ode een zweedse bew erking noemt van de bygger pa barpe ts ege l sprak lund 197 4 l angu age ex perience approach a j harris i k h eb lentz l taalonderwijs an ders b ekeken 1 ervaringen me daar niet verder in verdiept met thema tisch cursorisch o n derwijs in h et innovatie e en uitgebreider n ederlandstalige besc h rijving van project amsterdam slo enschede 198 0 l sning pa talets grond in de jong 1980 litmaa t h fr j e zult maar ge l uk hebben enkele no t i 9 h et aantal k inderen in een n ederlandse klas is vaak ties over spellingonderwijs in jeug d in sch ool en we grote r z ie noot 2 reld 65 1980 1 98 1 9 10 de beschrijving van de situatie berust op een bezoek litmaath fr je zult maar pech hebben kritische kan aan geldermalsen en op lezing van een deel van haar tekeningen en suggesties bij een pra k tij k van het aanvan scriptie ontdekkend lezen bewoordingen die ik kelijk leesonderwijs in moer 1980 6 h eb geb rui k t komen soms letterlijk uit die scriptie lu dwig o w m emel s chreiben in praxis deu tsch i k he b het t erwille van de leesrust nagelaten steeds 9 197 5 w eer aanhalingste kens te gebruiken memel w h v ieweg k ritzelbriefe erste m i tteilun 11 d e e x perimentele basisschool elderveld in a rnhem gen in pra xis de u tsch 9 197 5 werkt met een onderbouw van 5 8 jarigen ook daar m ommers m j c inleiding op het th ema lees taalonder leren d e kinderen in eigen tempo lezen en schrijven wijs in kleuter en basisschool in hommers s m its 1 979 en oo k daar wer kt de heterogene groepssamenstelling h ommers m j c b w g m smits l ees taalon der wijs zeer positief in de basissch ool bijdragen t o t de onder w ijsresearch dagen 1979 svo reeks 24 den haag 197 9 mooren p lezen met p erspectief in jeugd in sc h ool en wereld 65 1980 198 1 l iteratu ur nash d m lezen een onderdeel van de totale ont wikkeling van jonge kinderen in pedomorfose 5 1973 caesar f b veilig leren lezen kort overzich t ten dien pavert j van de d z uiderveld kind schon e n schrij ste va n opleidingsinstitu ten voor onderwijsgevenden ti l ven amsterdam 1 973 burg 1 980 r ahn g schreiberzie h ung in wolfrum 19 7 2 d ijck l van p mooren i k ben het kind waarvoor ik r osen c h the la nguange of primary sch oolch ildren teken in margriet heymans expositie 18 maart 4 april h armondsworth 1 973 1981 school be g eleidingsdiens t tilbur g schelfhout a a anvankelijk lezen in z weden enkele dijk e van rea der schrijven b euningen 1 979 niet in impressies in paedagogische studien 1979 56 de handel sowinski b red fachdidaktik deutsch koln wiep d i jkstr a p e a creatief taalonder wijs van klein p ra ten 197 5 oi groot sch rijven p urmerend 19 7 3 slijpen p j j he t van h uis uit sprek en van dialect en donge n d v a n a s chelhou t pr eventie van ieesmoei onderwijs een literatuurstudie d eelrapp or t 3 van stu lijkh eden in h ommers s mi t s 197 9 die ter voorbereiding van onderzoek van de taalsitua t ie ejeman g m larsson svenskimnet i skolan lagsta in kerkrade e o speciaal ten beh oe ve van het o nderwijs diet mellanstadiet stockholm 197 6 op de basisscholen svo project 02 41 n ijmegen 1 975 e n gele n b der a nfangsunterricht im lesen und w olfrum e red tasch enbuch des deu tsch un terrich ts sch rei b en in s owinski 19 75 esslingen 1972 37