Taalstudie en onderwijs – Samen-scholing van aanstaande leraren

taalstudie en onderwij s s a m e n sch ol i ng va n aa n staa nd e l e rar e n dr j b drewes res um e v an de ope ni ngsrede van 2 apri l 1 970 het von co ngr es is een u n ie ke gebeur tenis voor het onderwijs in n e d e rl and omdat het a lle on de rwijssectore n hee ft ve r e nigd in de same nscholing van het congres vor m t het onderwijs in de moedertaal he t centrale thema moedertaal gebru i ken is een ku nnen gee n kennen deze treffende uitspraak is zoetjes aan teve ns een afgrijselijke pla titude geworden evenals een tweede kernachtige uitspraak die luidt da t het onderwijs dient uit te gaan van de gespro k en taal de levende t aal ondanks de lippendie n st aan deze uitg angs punten is er toch iets mis met ons onderwijs in de moedertaal op het ve rband t u ssen de wetenschappelijke taalstudie en taalonderwijs is reeds vroeger geweze n in 1 968 heeft professor uhlenbeck gesproken ove r taalonder wijs en taa l onderzoe k hij noe m t het een onbevredigende situatie dat er in nederl an d a an de a s lerare n veel taalonderwijs wordt gegeven maar da t er aan de universiteite n weinig taal onde rzoek p l aats vindt de vra gen wat is taal en wat is taa l leren zouden voor de letterenfaculteiten ce ntra le v ragen moete n zijn bovendie n zou vanuit het gezich tspunt van het vree m detal enonde rwij s he t onde rzoe k v an de moederta al basisonderzoek m oet en zijn i ndi en deze beschouwi ng van uhlenbeck juist is voor de uni versitair gevormde leraren hoev eel ong uns tiger mo et de s itu a tie dan we l zijn voor de cur sussen voor de akte na de un iv ers i te i te n h ebbe n i mm ers de dubbe le taak van on de rwijs en onderzoek de un ive r siteiten en hogescholen beogen in ieder geval naast het geve n va n onderwijs de beoe fe ning v an de wetenschap art 2 2 e l i d wet op het wete nschappelijk onderwijs curs ussen voor de 1 o en de m o exa me n s l eide n all e en o p vo or ex ame ns de situatie aan de universiteiten kentert echter er zijn veel tek enen van nieuw l even va n bese f van verantw oo rdelij khei d 88k v o or and ere onderwijs sectoren dan de academische va n nieuwe mogelijkheden de verheugende groei van instituten voor de leraarsopleiding de belangrijke medewerking van vee l hoogleraren in de verschillende commissies voor mo derni sering v an leerplanne n de grote m e dewerking v an hoogl er ar en en wete n schappelijke ambtenaren in programmacommissies van de commissie opleiding leraren de voortreffelijke wijze van bijscholing van allerlei groepen mavo en kweekschool docenten vormen evenzoveel beginpunten van verbeterde opleidingen deze be m oeie n issen v orm e n teve ns b egi npunten v an ni euw onderzo ek de oud inspecteur van dis heeft zich in een lezing over een didactiek van het moedertaal onderwijs gekeerd tegen het verwijt van onwetenschappelijkheid 9 geuit tegen het rapport van den ent 1 94 1 langeveld heeft de auteurs des tijds toevalsdidactici genoemd de gehele discussie over het rapport van 1 94 1 bewijst de juistheid v a n u hlenbecks typering wij geven veel taalonder wijs maar doen vrijwel ni ets a an ta alonderzoek i k zou hierbij toch nog een onderscheid willen maken een soort verfijning van de kl acht willen a anbrengen voor een ver antwoord onderwijs in de moe dertaal hebben wij meer dan ooit behoefte aa n wete n schappelijk onderzoek inzake het taalbezit en de taalverwerving van alle groepen onderwezenen alle groepen lerenden en studerenden het onderwijs heeft behoefte aan modellen van taalbezit en taalvaardigheid die passen bij bepaalde leeftijden en ontwik kelingsfasen voor bep a al de doelstell ingen en functies en in a anslu iting hierop aan wetenschappelijk verantwoorde methoden die ta a lver werving bevorderen in de oxhey wood junior mixed school 20 mijl noordwest v a n londen wer ken de leerlingen th ans met een enorm a pp ar a at van projectors tape recorders televisie apparaten en c a ssettes zij m ogen a l l erlei a pparaten mee na ar huis nemen en maken aldus volgens het enthousi a ste hoofd enorme vorderingen ook taalkundig de organisatie van nieuwe opleidingen voor nieuwe onderwijsbevoegdheden kan niet wachten op de resultaten van het veelomvattende onderzoek d a t nog plaats moet vinden de toekenning van onderwijsbevoegdheden blijft min of meer op veronderstellingen berusten en op al of niet gecontroleerde ervarings feiten wij zullen voorlopig grotendeels toevalsdidactici blijven toekenning van onderwijsbevoegdheid en longitu dinale leerstofplanning hebben allebei behoefte aan feitelijke gegevens verkregen door wetenschappelijk on derzoek dat geldt voor alle vakken inzonderheid voor de moedertaal het voornaamste hulpmiddel bij het onderwijs in de andere vakken de commissie opleiding leraren meent d at nive a uverbetering van de opleiding voor leraar concentratie van de opleidingen vereist de scha arste a an goede opleiders dwingt daar eveneens toe ma ar voora l de noodz a ak om de opleiders in staat te stellen het onmisbare onderwijskundige onderzoek te verrichten bij dat onderzoek zullen dan hoop ik de studere n den op g r ote scha a l worden ingeschakeld op grond van de elk a ar overla ppende scholen in het voortgezet onderwijs van de elkaar volgens de wet gedeeltelijk overlappende bevoegdheden en van de eenheid van de vakken ze l f ziet de commissie opleiding leraren de opleiding voor de akten van bekwa a mheid als een geheel een geheel zowel voor het sameng a an van de studie voor de dri e graden als v an de studie voor de ver schillende vakken daarbij streeft de commissie e rna ar dat de studie voor de akte van bekw a amheid van de eerste graad zo ver a ls dat mogelijk is s a men gaat met de studie voor het doc toraa l die immers eveneens een eerstegr aa ds bevoegdheid kan opleveren een verbeterde leraarsopleiding heeft behoefte aan wetenscha ppelijk onderzoek en aan concentratie 10 in de w ere ld van de pe da gogische akade mies plei t m e n ervoo r opleidingen voor de akten van bekwaamheid van de derde graad te verbinden aan deze akade mies d e c omm issie opleidi ng ler aren heeft zich van m eet aan uitgesproken tegen een der gel ijke v ersnippe ring i n de voorste ll en va n d e c o mm issie de commissie weet zich hierbij gesteund door de programmacommissies kiezen de s tu de nten eerst na een gemeenschappelijk ee rste studi ejaar voor een oplei ding voor een akte van bekwaamheid van de tweede of voor een van de derde graad de programmacom m issie neder la nds a cht b ij een voldoende a antal stu derenden vorm ing v an een derde groep in het tweede studiejaa r nog gewenst en wel v a n een gr oep wa arvoo r in de loop v a n het tweede jaar nog de be slissing kan val len of het tweede of derde graad moet worden n a het eerste studiej aa r wordt de stu dent opzettelijk voor een aantal beslissin gen gepl aatst hij m oet zich er rekenscha p van geven of de beide bestudeerde v a kke n hem voldoen hij k a n zonder veel tijdverlies nog v an keuze verande ren de tweede beslissing die moet vallen betreft de keuze tweede of derde gr aa dsopleiding de de r de bes l issing r aakt de keuze van het vak dat bi j een tweedeg raa dsopleiding he t hoofdv ak zal wor d en de bewust gekozen fasering van de studiegang houdt tevens in dat de studie voor de eerste graad pas kan worden begonnen als de studie voor het hoofdwak van de tweede graad is voltooid in deze fasering past een geisoleerde opleiding vo or de akten van bekwaamheid van de derde graa d aa n peda gogische akademies niet een stukje lera arsoplei ding aa n een ped agogisc h e akademie zou een samenvoeging van disparate del en zijn het is zoals een groot deel van de wet op het voortgezet onderwijs zelf is een weerspiege l ing va n een voorbije fa se de dri edeling in de akten van bekw aamheid de hieru i t voortv l oeiende verdeling v an de be voegdheden over de verschil l ende schol en en het eindeloze aantal schoolsoorten van de nieuwe we t zijn gr otendee ls spiegelbeelden v a n de n ede la nds e onde rwijsgeschiedenis een stukj e l e raar sopl ei ding onderbrengen bij de pedagogische ak a demies biedt geen ui tzi cht op nive auve rbetering v an de lera arsoplei ding het probleem komt echter geheel anders te liggen als wij nagaan of de op leiding voor onderwijzer bij het basisonderwijs en voor kleuterleidster geen deel zou kunnen uitmaken van een nieuwe verbeterde leraarsopleiding de commissie opleiding leraren heeft geen opdracht hierover te adviseren over dit punt uit de spreker slechts prive gedachten de aa so leraar studeert in het eerste gemeenschappelijke jaar van de nieuwe opleiding twee vakken intensief niets anders kan dat introductiejaar niet tevens introductiejaar zijn voor de a s onderwijzer en kleuterleidster neder lands aardrijkskunde geschiedenis wiskunde als basis voor het moderne reken onderwijs tekenen handvaardigheid muziek gymnastiek het zijn allemaal vakken die in de leraarsopleiding in het eerste jaar worden gegeven vakken die tevens behoren in de opleiding voor onderwijzer en die grotendeels oo k 11 onmisbaar zijn voor de kle u terleidster er moet een programm a mogelijk zijn dat aan de te stellen eisen voldoet voldoende introductie voor de a s leraar en voor de a s onde rwijzer of men deze l a atste na het ge m eenschappelijk introductiejaar in het tweede j aar de beide vakstudies van het eerste jaar laat voortzetten of de vakstudie van e en v ak volgens het prog ra mma van de ler a renopleiding laat vervolgen en hem a nde r e v akken volgens een ander pro gra mma l a at studeren dat a lles kan nader worden bekeken indien de scheiding tussen onderwijsbevoegdheid voor de b a sisschool en die voor het voortgezet onderwijs zo a ls wij die ke nnen te star te dogmatisch te weinig onderwijsk un dig en te zeer schoolorg anisatorisch is gedacht moeten wij de scala van opleidingsmogelijkheden en bevoegdheden versoepelen niet door de derdegr aadsopleiding los te maken van die voor de tweede en de eerste graad die ontkoppeling wordt voorgesteld op grond van de huidige koppeli n g van cursussen voor lagere a kten a an peda gogische a k a demies die structuur weerspiegelt de opvatting dat de u lo bevoegdheden een kwestie van lager of uitgebreid lager onderwijs zijn bedoeld voor ee n vervolgcursus van een of twee jaar na de lagere school weerspiegelt ook de ve rouderde opvatting dat alles wat lagere school is bijeen hoort inclusief de opleiding van onderwijzer voor die school de kweekschool is niet voor niets een eeuw lang geregeld geweest in de wetten op het lager onderwijs in nederland zijn de opleidingen en examens voor leraar en onderwijzer altijd geregeld geweest in de wetten die de verschillende scholen zelf regelden de kweekschool in de wet op het lager onderwijs de middelbare akten in de wet op het middelbaar onderwijs de bevoegdheden voor het nijverheidsonderwijs in de nijverheidsonderwijswet de bevoegdheden voor het gymnasium mpt het gymnasium in de wet op het hoger onderwijs het kan dus nauwelijks verwondering wekken dat de wet op het voortgezet onderwijs ook op dit punt weer het verleden weerspiegelt en de leraarsopleiding voor de scholen voor voortgezet onderwijs in die wet regelt daarmee wordt tevens de oude tweesporigheid van tweeerlei leraren acade misch gevormden en akte bezitters gecontinu eerd evenals de scherpe schei ding tussen basisonderwijs en voortgezet onderwijs een centrale opleiding voor onderwijsbevoegdheden biedt bovendien een onge dwongen oplossing voor het instel len v a n een opleiding voor een onderwijsbe voegdheid voor het vijfde zesde en zevende schooljaar gezien als brugperiode tussen het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs indien hieraan behoefte zou blijken te bestaan bij een nieuwe rege l ing van het basisonderwijs de juiste organisatievorm voor de opleiding van docerenden loopt parallel aa n de structuur die von heeft gekozen de gemeenschap de samen scholing de gedachte van de onderwijsk u ndige en maa tschappelijke noodzaak van de brugklas en de veldwinnende ged a chte van de middenschool zullen geen halt houden voor de grenzen van de huidige opleidingen voor docerenden 12 discussi e na afloop van de lezing van de heer drewes vond in kleine kring een leven dige discussie plaats achteraf bleek alleen de leider van dit spontaan ge organiseerde evenement enige notities te hebben gemaakt deze waren boven dien niet voldoende uitgewerkt om als basis te dienen voor een betrouwbare weergave daarom worden voor het belangrijke onderdeel 2 zie hieronder alleen de discussiepunten genoemd 1 opmerking vindt u niet dat in zo n compleet opleidingsinstituut ook op leidingen moeten worden opgenomen voor leidsters die met kinderen van plm 1 4 jaar werken z antwoord ja wel is het een probleem waar we de mensen vandaan halen vastgesteld wordt daarna dat er weliswaar een overschot aan kleuterleidsters is maar dat dat zou verdwijnen indien als vooropleiding havo zou worden ge eist in het midden gelaten of dat juist is 2 ten aanzien van de leraarsopleidingen die nu onder auspici e n van de com missie opleiding leraren col in ontwikkeling zijn wordt van een volledig tegengesteld standpunt uit langdurig gediscussieerd over a de vraag of het juist is de pedagogische academies buiten de col oplei dingen te houden geple i t wordt voor inschakeling bij de tweede en derde graadsopleidingen b o ae vraag of er in de nu nog lopende mo opleidingen niet al vast die ver nieuwingen moeten worden aangebracht waarover men het in de col eens is c al of niet werkelijk begane onjuistheden ten aanzien van de inspraak van mo studenten 13