Taaltoetsen: een hefboom voor schooltaalbeleid?

21 taaltoetsen een hefboom voor schooltaalbeleid marleen colpin sara gysen robin heymans koen jaspaert kris van den branden machteld verelst in 2006 voerde het centrum voor taal en onderwijs k u leuven in opdracht van de vlaamse minister van onderwijs een studie uit naar de haalbaarheid en wenselijkheid van centrale taaltoetsen in vlaanderen de belangrijkste resultaten van deze studie worden in twee vonk artikelen beschreven in het vorige vonk nummer concentreerden we ons op het nut van centrale taaltoetsen voor het opvolgen van de taalverwerving van individuele leerlingen in dit artikel1 gaan we in op de mogelijke impact van het invoeren van centrale taaltoetsen op het taalbeleid van een school opnieuw baseren we ons daarvoor op de nationale en internationale onderzoeksliteratuur screening en diagnose op eind begin en schoolniveau tussenscreening e bespreking van de impact van taal wat de maatstaf betreft ligt het voor toetsing op een schooltaalbeleid ligt vlaamse scholen voor de hand om de eind uiteraard sterk in het verlengde termen en ontwikkelingsdoelen en leer van de screening op leerling plannen als richtsnoer te nemen de eind niveau toch ligt het accent hier termen en ontwikkelingsdoelen beschrijven anders daar waar op leerling op verschillende niveaus niveau de basisvraag is hoe doet de van de onderwijsloopbaan leerling het is bij screening op school wat leerlingen met taal screening van de niveau de basisvraag hoe doet de school moeten kunnen doen prestaties van haar het eerder dan in te zoomen op individuele leerlingen kan de leerlingen zoekt het schoolteam in eerste als een school aan het school een beeld instantie een antwoord op de vraag slagen einde van een bepaald opleveren van haar wij erin om met ons onderwijs het vereiste niveau bijvoorbeeld aan effectiviteit niveau op het vlak van taalvaardigheid bij onze het einde van het basis leerlingen te halen ook hier zal het voor het onderwijs screent of de schoolteam belangrijk zijn om 1 een maatstaf leerlingen de eindtermen halen spreken we te bepalen wat is het vereiste niveau 2 een van eindscreening ook aan het begin van valide betrouwbare voorstelling van de een onderwijsniveau kan screening nuttig bestaande situatie de taalvaardigheid van de zijn bijvoorbeeld om vast te stellen hoe het leerlingen op te bouwen en 3 uit de verge met het beginniveau van de leerlingen is lijking van maatstaf en bestaande situatie de gesteld deze vorm van beginscreening kan gepaste conclusies te trekken gebaseerd zijn op de ontwikkelingsdoelen december 2007 nummer 2 37e jaargang 22 eindtermen van het voorgaande niveau op tussentijdse screening zoals die door bijvoorbeeld een toets afnemen van leer leerlingvolgsystemen worden gehanteerd lingen eerste jaar secundair die qua komt vaak de kritiek dat ze te zeer op het moeilijkheidsgraad gelinkt is aan de eind leerstof jaarklassensysteem is gebaseerd termen basisonderwijs of aan de ontwikke ze wekt met andere woorden de schijn dat lingsdoelen eindtermen van het niveau zelf alle leerlingen zich op hetzelfde tempo en in het laatste geval zal men vaak werken volgens dezelfde route zouden moeten met een normgerelateerde maatstaf bij ontwikkelen ze houdt te weinig rekening voorbeeld de vergelijking met andere leer met het feit dat de natuurlijke ontwikkeling lingen omdat het niet eenvoudig is te van vele leerlingen geen uniform lineair bepalen welke doelen op welk niveau op proces is maar vaak met bokkensprongen een bepaald tussenmoment behaald moe verloopt dat kan dan als gevolg hebben ten zijn of zal men een dat op sommige tussentijden de school zich relatie tot stand moeten over sommige leerlingen of groepen van niet voor alle brengen met prestaties op leerlingen te veel of te weinig zorgen maakt scholen werken een eindscreening van dat deze kritiek wijst er opnieuw op dat de landelijk zelfde niveau school bij de interpretatie van screenings genormeerde gegevens ook op schoolniveau heel wat screenings naast eind en begin andere gegevens in rekening zal moeten instrumenten screening kan men uiteraard brengen en zich dus niet alleen op toetsen echter even ook tussentijds screenen zo of momentopnames mag beroepen goed kan men bijvoorbeeld tussen de beginscreening in het eerste leerjaar van het lager het bepalen van de onderwijs en de eindscreening in het zesde toegevoegde waarde leerjaar nog een aantal tussentijdse metingen inlassen bijvoorbeeld aan het einde van elk leerjaar om de groei van de leerlingen screening van de prestaties van haar groepen te blijven volgen zoals uit het eerste leerlingen kan de school een beeld artikel in de vorige vonk bleek laten opleveren van haar effectiviteit niet voor genormeerde leerlingvolgsystemen systema alle scholen werken landelijk genormeerde tisch toe om de scores van de klasgroepen screeningsinstrumenten echter even goed te vergelijken met de prestaties van grotere scholen met hoge percentages anderstalige groepen leerlingen meestal genormeerd op leerlingen bijvoorbeeld geven vaak aan dat landelijk niveau met andere woorden heel de steekproef waarop de normering van de wat toetsen die ingezet kunnen worden voor leerlingvolgsystemen was gebaseerd niet de screening op leerlingniveau kunnen ook representatief is voor de leerlingenpopulatie dienst doen voor de screening op school op de school zij hebben dan het gevoel dat niveau eerder dan te focussen op individuele de normen dus de maatstaf te hoog ligt leerlingen zal het schoolteam op dit niveau het is in dit opzicht dan ook veel correcter haar aandacht richten op de verdeling en om bij het in kaart brengen van leerling bewegingen van de leerlingen over de resultaten de input en contextfactoren van normcategorieen en de proportie van de de school mee in rekening te brengen de leerlingen die de gewenste normcategorieen toelichting bij de cito eindtoets basis of het gewenste niveau haalt onderwijs zet dit sterk in de verf 37e jaargang nummer 2 december 2007 23 het kan informatief zijn om het eigen scores van hun leerlingen in de eerste schoolgemiddelde met dat van andere plaats met die normen te vergelijken dit scholen te vergelijken een school weet dan komt maar gedeeltelijk tegemoet aan het of en hoeveel het schoolgemiddelde lager of bovenvermelde probleem de diversiteit hoger is dan het landelijk gemiddelde van binnen de toenmalige ovb scholen in die positie kan echter niet zonder meer de termen van instroom was immers nog kwaliteit van het onderwijs worden afgeleid bijzonder groot scholen met een specifiek uiteraard niet boven het gemiddelde is type instroom dreigen dan ook op eigen niet automatisch goed zoals ver onder houtje op zoek te moeten naar scholen met het gemiddelde niet vanzelfsprekend dezelfde input en contextgegevens om op slecht is bij de beoordeling van de kwali basis van de outputgegevens van hun teit van het onderwijs komt meer kijken dan leerlingen een beeld te krijgen van hun alleen het schoolgemiddelde er zijn effectiviteit namelijk tal van factoren waar scholen geen invloed op hebben maar die wel mede de bovendien krijgt een school pas echt een resultaten van hun onderwijs bepalen zicht op haar effectiviteit op het moment dat bijvoorbeeld instroomkenmerken zoals de zij niet alleen context en inputgegevens sociaal culturele achtergrond van leerlingen verrekent maar ook een vergelijking maakt en het gemak waarmee leerlingen leren de tussen de vaardigheid van de leerlingen bij inspectie van het onderwijs weet dat als de instap en de vaardigheid van de geen ander en gaat bepaald niet alleen op leerlingen bij het einde van een bepaald de gemiddelde score af en dit geldt niet traject met andere woorden de school alleen voor de gemiddelde score op de krijgt een zicht op haar toegevoegde cito toets maar ook voor de gemiddelde waarde door een beginscreening te ver score op allerlei andere toetsen zoals de gelijken met een eind toetsen van leerlingvolgsystemen screening en daarbij context en inputfactoren betere aanduidingen van de schooleffec in rekening te brengen sommige scholen tiviteit kan men bijgevolg bekomen door de bijvoorbeeld door haar zijn veel succes resultaten van de leerlingen van een school verschil tussen begin en voller in het te vergelijken met de resultaten van scholen eindscreening te verge bevorderen van met een gelijkaardige instroom van leer lijken met die van taalleren dan lingen die binnen een gelijkaardige context gelijkaardige scholen in andere scholen opereren de bestaande leerlingvolgsys onderzoek naar school temen en toetsen in vlaanderen en neder loopbanen en school land bieden op dit vlak echter weinig steun effectiviteit worden op enkel het kleuterobservatie instrument taal deze manier analyses van de toegevoegde vaardigheid kobi tv bevat naast vlaamse waarde van scholen berekend en wordt normen ook ovb normen deze werden systematisch vastgesteld dat er tussen berekend op basis van de allochtone scholen zeer grote verschillen optreden met leerlingen in de steekproef die aan de betrekking tot hun toegevoegde waarde doelgroepindicatoren van het toenmalige ovb onderwijsvoorrangsbeleid voldeden de resultaten geven aan dat school aan ovb scholen wordt in de handleiding effecten echt bestaan en dat de verschillen van kobi tv de raad gegeven om de tussen scholen groot zijn de variantie december 2007 nummer 2 37e jaargang 24 tussen scholen voor wat betreft taaltoetsen vertellen minstens even veel over het onder bedraagt 29 ook als verschillen in ken wijs zelf als over de leerlingen die het merken van studenten in acht worden volgen net zoals in het geval van leerling genomen blijven er substantiele verschillen screening zou een gedegen diagnose van tussen scholen bestaan sommige scholen een dusdanige kwaliteit moeten zijn dat ze zijn veel succesvoller in het bevorderen van aanwijzingen geeft voor het ondernemen taalleren dan andere scholen de fraine van doelgerichte acties ter verbetering van e a 2003 p 854 vertaald door kvdb de kwaliteit van het onderwijs in essentie stoten we hier op de basis filosofie die het ondersteuningsluik van het naar een volwaardige huidige gelijke onderwijskansenbeleid gok diagnose op schoolniveau schraagt de gok cyclus met haar ingre dienten van beginsituatieanalyse zelf zeker voor scholen waarvan de toege evaluatie en inspectiecontrole drukt sterk op voegde waarde of de scores van de leer het uitvoeren van een grondige diagnose lingen bij de screening systematisch te van het onderwijskansenbeleid dat binnen laag uitvallen kan screening op school de school wordt gevoerd in functie van het niveau een eerste stap betekenen naar een prioriteren van doelstellingen en acties die fundamentele reflectie over haar school erop gericht zijn de kwaliteit en effectiviteit effectiviteit en een zoektocht naar manieren van het onderwijs voor alle leerlingen te om deze op te krikken scholen worden verhogen daarbij wordt scholen sterk aan dan als het ware een spiegel voorgehouden geraden om de resultaten op leerlingniveau met betrekking tot de te linken met de onderwijsinspanningen die mate waarin ze erin op leerkrachtniveau en schoolniveau wor taaltoetsen slagen om de leerlingen den gedaan zo wordt in de visietekst rond vertellen minstens de gewenste of haalbare de zelfevaluatie van gok scholen steun even veel over het groei in taalvaardigheid te punt gok vlor werkgroep zelfevaluatie onderwijs zelf als doen doormaken op het 2005 aan scholen aangeraden om de link over de leerlingen moment dat de school te leggen tussen de resultaten van de die het volgen naast de context en leerlingen en de kwaliteit van het door haar input ook haar proces aangeboden onderwijs om daaruit lessen variabelen mee in deze te trekken voor eventuele acties ter reflectie betrekt zet ze optimalisering op haar beurt moet de een belangrijke stap op weg naar een proces en productmatige evaluatie van die volwaardige diagnose op schoolniveau de acties terug gerelateerd worden aan de school maakt dan een analyse van de verhoging van de algehele onderwijs inspanningen die ze getroost om de leer kwaliteit en de output bij de leerlingen dit lingen tot leren te brengen met het oog op vindt haar visuele neerslag in de zoge het verhogen van de kwaliteit van het door naamde grote cirkel van een gok cyclus haar aangeboden onderwijs taaltoetsen figuur 1 37e jaargang nummer 2 december 2007 25 figuur 1 de kwaliteitscirkel van een gok cyclus wat taalvaardigheid betreft houdt diagnose hierbij wordt sterk benadrukt dat het in in dat de school de vaststelling screening kaart brengen van het taalbeleid en de van leerlingresultaten op het vlak van reflectie daarover een teamaangelegenheid taalvaardigheid integreert in een analyse van is ten eerste kan het beeld van de school haar taalbeleid dat op zijn beurt een op het vlak van taalondersteuning maar integraal deel uitmaakt van haar breed zorg echt scherp worden gesteld als alle leer en gelijke onderwijskansenbeleid in binnen krachten inzage bieden in hun percepties en en buitenlandse taalbeleidsinstrumenten klaspraktijk in verband met taal ten tweede inclusief het beginsituatieanalyse instrument zal de kracht van het gevoerde taalbeleid voor het thema taalvaar toenemen indien meerdere idealiter alle het in kaart digheid ontwikkeld door het leden van het schoolteam gezamenlijk de brengen van het steunpunt gok wordt aan doelen bepalen waaraan gewerkt zal taalbeleid en de scholen gevraagd de ken worden gezamenlijk betrokken worden bij reflectie merken van haar leerlingen de uitvoering en opvolging van het actie daarover is een populatie inclusief presta plan en gezamenlijk verantwoordelijkheid team ties op taaltoetsen in kaart dragen voor het evalueren en eventueel aangelegenheid te brengen en deze te linken bijsturen van het plan aan gewijzigde aan aspecten van het omstandigheden diagnose en acties ter onderwijsproces zoals de verbetering van de onderwijskwaliteit invulling van het taalvaardigheidsonderwijs mogen dus niet afgeschoven worden op de rol van taal in de niet taalvakken de een gok leerkracht of een gemotiveerde teamwerking binnen het schoolteam rond witte raaf maar moeten samen worden taalbeleid het nascholingsbeleid rond taal opgenomen en de communicatie met ouders hierrond december 2007 nummer 2 37e jaargang 26 onderzoek naar de implementatie van de gedragen project te komen linken doel eerste gok cyclus wijst echter uit dat het stellingen voor het lerarenkorps te weinig leggen van de link tussen resultaten op aan doelstellingen op leerling en school leerlingniveau en inspanningen op leer niveau en zijn niet altijd in staat om een op kracht en schoolniveau niet systematisch maat gesneden nascholings of begelei door de huidige gok scholen wordt dingsaanbod te kiezen gedaan scholen vragen zich met andere woorden te weinig systematisch af of de uit de kwantitatieve en kwalitatieve ana inspanningen die ze zich getroosten om lyses blijkt dat scholen die werken volgens goed onderwijs te bieden wel degelijk voor de kwaliteitscirkel en die rekening houden alle leerlingen het verhoopte effect hebben met de drie niveaus school leraren en dat zou theoretisch te maken kunnen leerlingen met het creeren van een hebben te maken met het feit dat ze het voldoende groot draagvlak met netwerking effect van hun inspanningen soms te weinig en professionele aanpak van vraagge systematisch in kaart brengen uit steek stuurde nascholing en professionalisering proeven zoals die van verhelst 2005 in juist de voorbeelden van goede praktijk zijn vlaams brabant valt voor taal echter af te ministerie van de vlaamse gemeenschap leiden dat nagenoeg alle scholen 2005 p 25 beschikken over en gebruik maken van toetsen om taal te screenen al moet hierbij met andere woorden er kan betwijfeld opgemerkt worden dat toetsen voor worden of het ter beschikking stellen van spelling en technisch lezen nog steeds meer taaltoetsen het beleidsvoerend sterker in gebruik zijn dan vermogen van scholen automatisch zal toetsen die functionele verhogen de relatie ligt omgekeerd uit de een hoog taalvaardigheid direct in analyses van de eerste gok cyclus kan beleidsvoerend kaart brengen geconcludeerd worden dat een hoog vermogen beleidsvoerend vermogen de kans verhoogt verhoogt de kans de bovenstaande onder dat het afnemen van toetsen leidt tot een dat het afnemen zoeken naar de imple gedegen diagnose en weldoordachte van toetsen leidt mentatie van de eerste planmatige actie tot een gedegen gok cyclus suggereren diagnose en dat het probleem in de de kwaliteit van het beleidsvoerend ver weldoordachte eerste plaats te maken mogen van de scholen zal dan ook een planmatige actie heeft met het feit dat veel sterke invloed hebben op de aard van de scholen er vooralsnog conclusies die de school trekt uit de moeilijk in slagen om de resultaten van taaltoetsen onderzoek in interpretatie van leerling binnen en buitenland toont aan dat scholen resultaten te verbinden aan een planmatige bij tegenvallende resultaten niet altijd doel reflectie en actie met betrekking tot het stellingen en acties bepalen die rechtstreeks eigen beleidsvoerend vermogen dat heeft met de verhoging van de onderwijskwaliteit op zijn beurt met verschillende factoren te of met de professionalisering van het maken schoolteams hebben het moeilijk leerkrachtenteam te maken hebben hier om smart3 doelstellingen te formuleren onder schetsen we een aantal valkuilen creeren te weinig netwerking en draagvlak waarin scholen vaak trappen bij het boeken binnen de school om tot een gezamenlijk van tegenvallende leerlingresultaten 37e jaargang nummer 2 december 2007 27 de neiging tot homogeniseren onderwijstaal daar waar het onderwijs systeem of de keuze van schoolteams tot een eerste vaak vastgestelde reactie op de verregaande gettovorming van kansarme screening van leerlingresultaten is een leerlingen leidt zijn die laatste hiervan dan her homogenisering van de leerlinggroe ook de dupe sterkere presteerders blijken pen dit kan zowel op schoolniveau bij minder last van herhomogenisering te voorbeeld in onderwijsstromen of studie hebben als gevolg dreigt de ongelijke richtingen klasniveau sterkere versus kansenkloof te verbreden in plaats van te zwakkere klassen als op groepsniveau versmallen het is in dit verband dan ook niveaugroepen gebeuren daarbij worden kentekenend dat heel wat handleidingen leerlingen van een bepaald niveau samen van centrale toetsen die ingaan op welk gezet en krijgen ze aangepast onderwijs soort acties geschikt zijn om de taalont internationaal onderzoek wijst uit dat wikkeling van laagscorende kinderen te ver verregaande vormen van homogenisering hogen pleiten voor het werken in hetero negatieve effecten op gelijke onderwijs gene groepen onder andere tal kobi tv kansen kunnen hebben vooral indien deze tas en tist maar ook herhomogenisering gepaard gaat met een bijvoorbeeld de handlei verlaging van verwachtingen vanwege de ding van de nederlandse daar waar het leerkrachten ten aanzien van de leerlingen in toets tweetaligheid van onderwijssysteem de zogenaamde zwakkere groepen lage het cito pleiten hier tot verregaande verwachtingen kunnen leiden tot een expliciet voor gettovorming van verschraling van het onderwijsaanbod dat kansarme in vlaanderen een substantieel gedeelte van groepjes met kinderen leerlingen leidt de leerlingen uit het leerplichtonderwijs en van verschillend niveau zijn die laatste met name uit de bso richtingen uitstroomt kunnen positief werken hiervan de dupe met een onvoldoende hoog niveau van kleuters die al wat verder functionele geletterdheid zou gedeeltelijk in hun taalontwikkeling vanuit dit mechanisme verklaard kunnen zijn gevorderd kunnen worden waarbij in functie van het welbe als model fungeren voor de andere vinden van de leerling of als uitloper van kinderen verhoeven e a 1995 p 52 53 bepaalde verwachtingen van het leerkrach tenkorps ten opzichte van de leerlingen het gevaar van een sterke herhomoge centraal wordt ingezet op beroeps of nisering van de leerlinggroepen doet zich praktijkgerichte competenties en minder op sterk gevoelen bij de overgang van leer algemeen maatschappelijke competenties lingen van de ene klas naar de andere of zoals geletterdheid van het ene onderwijsniveau naar het andere met andere woorden screening die tegelijk kunnen in verregaande vormen van zich afspeelt aan het einde van het ene homogenisering de potentiele effecten van onderwijsniveau en een impact kan hebben heterogeniteit niet meer uitgebuit worden op de samenstelling van de groepen van uit heel wat onderzoek blijkt dat zoge het daaropvolgende niveau kan sterk bij naamde zwakkere leerlingen sterker gedijen dragen tot herhomogenisering op dat in groepen met een gemiddeld hoog volgende niveau in het vlaamse onderwijs cognitief gehalte of op taalvlak met hoger systeem is de overgang van het basis taalvaardige en moedertaalsprekers van de onderwijs naar het secundair onderwijs in december 2007 nummer 2 37e jaargang 28 dit verband een cruciaal moment gezien hoog zal eindigen aangezien de onderwijs het grote aanbod van secundaire scholen markt niet naar een evenwicht tussen vraag het bestaan van de 1b variant en een de en aanbod tendeert staat men voor de facto praktijk waarbij de invulling van de keus of men van overheidswege de effecten keuze uren in veel scholen orienterend wil corrigeren de visible hand van de voorbereidend is op de aso tso bso struc overheid in de publieke markt dan wel de tuur vanaf de tweede graad dreigt bij het ongelijkheid accepteert onderwijsraad ingaan van het secundair onderwijs een 1999 p 66 sterke segmentering c q herhomogenisering van de met de negatieve effecten van herhomoge taaltoetsen leerlingpopulatie tot stand nisering in het achterhoofd is het dan ook hebben zelfs het te komen niet verwonderlijk dat op een recente ronde potentieel om tafelconferentie van de stichting gerrit de neiging tot nicaise de smedt 2005 kreveld een aantal academici een sterke homogeniseren tonen aan onder andere oproep doet voor een echte comprehen te versterken op basis van loso en sieve eerste graad in vlaanderen met dat pisa onderzoek dat het pleidooi sluiten deze academici aan bij vlaamse scholenpark van vaststellingen die onder andere door oecd het secundair onderwijs werden gedaan op basis van een analyse sterk gesegregeerd is en dat belgie een van de resultaten van pisa 2000 de van de pisa landen is waar secundaire gemiddelde leesscores in het pisa onder scholen het sterkst verschillen qua socio zoek liggen hoger in landen die pas vanaf economische en culturele verschillen van de de leeftijd van vijftien aparte onderwijs leerlinginstroom allerhande mechanismen stromen voorzien waaronder de wijze waarop scholen leerlingen en hun ouders reageren op en in dit verband hebben taaltoetsen zelfs het zich bewegen binnen de onderwijsmarkt potentieel om de neiging tot homogeniseren blijken hiervoor verantwoordelijk te zijn te versterken en dan gaat het vooral over toetsen die een aura van objectiviteit uit naast scholen selecteren ook bepaalde stralen vanwege hun uniform gestandaar groepen ouders met name de midden diseerd karakter hun waterdichte scorings klasse zij streven naar plaatsing op goed wijzers en hun vastliggende cesuren of presterende scholen de overige ouders normen dergelijke taaltoetsen hebben het stromen in in de resterende scholen met potentieel om beslissingen aangaande lagere prestatiecijfers deze reacties van doorverwijzing of orientering van leerlingen ouders en scholen versterken de ongelijk een objectief en onaanvechtbaar aura te heid zowel tussen scholen als tussen geven en andere factoren die van belang ouders bepaalde groepen ouders krijgen zijn bij een orientering bredere kijk op de wat ze willen namelijk hun voorkeursschool competenties van de leerling interesse en anderen niet bepaalde scholen toekomstperspectieven van de leerling zelf werken met leerlingen met een goed per studiehouding enzovoort te overtroeven spectief op hoge onderwijsresultaten sommige toetsontwikkelaars zijn zich daar andere scholen werken met leerlingen waar terdege van bewust zo waarschuwen de van van meet af aan vaststaat dat hun auteurs van de tas toets een gestandaar onderwijscarriere minder ver en minder diseerde genormeerde toets voor het begin 37e jaargang nummer 2 december 2007 29 van het eerste jaar secundair onderwijs dat kunnen worden voorkomen een basis de toets niet is bedoeld is om homogene voorwaarde is voor een klassen of leerlingengroepen samen te duurzaam onderwijskan stellen het is de bedoeling dat de toets pas senbeleid structureel werken wordt afgenomen in de tweede helft van aan de basis september op het moment dat de hetero in dit verband schoof aanpak is een gene klassen zijn samengesteld en de crede centre for basisvoorwaarde toets kan fungeren als een beginscreening research on education voor een duur die de leerkracht de kans geeft een beeld te diversity and excellence zaam onderwijs krijgen van de taalvaardigheid van de groep het federaal gesubsidieerd kansenbeleid en met name ook de samenstelling van de onderzoekscentrum in de groep in termen van hoger en lagertaal verenigde staten dat vaardigen meta analyses uitvoerde naar het onder wijssucces van nationale minderheden de volgende kwaliteitsindicatoren van een kan senbevorderende basisaanpak naar voren nadruk op remediering vertaling door kvdb naast herhomogenisering is een strakke 1 leerkrachten en leerlingen werken focus op remediering van individuele leer samen hanteer werkvormen waarbij lingen een andere typische reactie op leerkrachten en leerlingen samen toe tegenvallende toetsresultaten screening werken naar een gezamenlijk project van taalvaardigheid zelfs indien die het doel product of idee heeft een schoolbeeld op te leveren levert 2 ontwikkel geletterdheid doorheen het immers informatie op over de prestaties van hele curriculum bevorder taalvaardig individuele leerlingen het is dan ook ver heid en geletterdheid in alle vakken en leidelijk om op basis van taaltoetsen een werk in alle vakken met schriftelijke zeer gerichte individuele remediering van teksten de probleemleerlingen door gespeciali seerde leerkrachten op te zetten en daar 3 verbind de lessen met het leven van de van alle heil te verwachten deze praktijk leerlingen contextualiseer het onder was bijvoorbeeld voor de opstart van het wijs en verbind het curriculum en het vlaamse onderwijsvoorrangsbeleid in 1990 onderwijs met de ervaringen van de zeer sterk verbreid getuige bijvoorbeeld de leerlingen thuis op school in de speciale nt2 remedieringsklasjes voor gemeenschap allochtone leerlingen internationaal onder 4 creeer uitdagende lessen voor de leer zoek en vooral ook de analyse van de wijze lingen leg de lat hoog voor alle leer waarop momenteel op internationaal vlak lingen ontwerp activiteiten die alle met de bevordering van gelijke onderwijs leerlingen tot complex denken aanzetten kansen wordt omgegaan toont aan dat structureel werken aan de basisaanpak 5 hanteer werkvormen die interactie los met name het structureel verhogen van de weken maak meer gebruik van dialoog onderwijskwaliteit zodat doorheen het on tussen leerlingen en leerkrachten en derwijssysteem krachtige leeromgevingen van werk in kleine groepjes dan van voor leerlingen ontstaan en veel problemen lange leerkrachtmonologen december 2007 nummer 2 37e jaargang 30 binnen zulk een structurele basisaanpak geven voor het secundair onderwijs is het kan een doordachte systematische inpas gevaar op perverse neveneffecten van sing van individuele remediering uiteraard screening op het vlak van herhomoge een functionele plaats innemen maar de nisering reductie van het curriculum daling aanpak van gelijke onderwijskansen mag van verwachtingen en verdere streaming niet tot remediering beperkt worden van van leerlingen veel groter dan in het basis essentieel belang voor schooleffectiviteit onderwijs hier zullen flankerende beleids blijkt volgens de analyse van de interna maatregelen die een stevige dam opwerpen tionale pisa resultaten de mate waarin tegen deze neveneffecten van essentieel schoolteams professioneel en vanuit hoge belang zijn verwachtingen met de heterogene samen stelling van hun klassen weten om te gaan en de resultaten van toetsen aangrijpen om naar publieke toetsen fundamenteel te leren nadenken over hoe het vertrekkend van onderwijs nog beter kan in een aantal landen gaat men heel ver met duidelijke met andere woorden het gebruik van centrale toetsen zelfs zover doelstellingen schoolteams hebben nood dat resultaten van centrale taaltoetsen kunnen toetsen aan beleidsruimte en publiek worden gemaakt en scholen in een een informatierijk stimulansen c q onder publieke ranglijst terechtkomen dit geeft element vormen steuning om hun profes aan dat de term centraal veel beteke in een brede sionele deskundigheid te nissen kan hebben van dale wijst in zijn evaluatiepraktijk verhogen definitie van het woord niet alleen op het die ook minder middelpunt zelf maar ook op werkingen meetbare vertrekkend van duidelijke die vanuit een middelpunt uitgaan daar aspecten van doelstellingen kunnen toet mee is nog niet precies bepaald hoe de leerlingont sen waaronder een begin relatie tussen dat middelpunt en het veld er wikkeling in kaart en eindscreening waarbij precies uitziet de volgende varianten brengt scholen hun output kun komen in de huidige internationale onder nen vergelijken met die wijspraktijk het meest voor van vergelijkbare scholen een informatierijk element a een centrale overheid ontwikkelt vormen in een brede evaluatiepraktijk die taaltoetsen en neemt de toetsen in ook minder meetbare aspecten van leerling steekproeven van scholen af om op ontwikkeling in kaart brengt en een brede systeemniveau informatie te krijgen reflectie op het onderwijsgebeuren centraal over de kwaliteit van het onderwijs of stelt geheel conform de wijze waarop in de haalbaarheid van bepaalde stan binnen en buitenland tijdens de afgelopen daarden doelstellingen jaren vorm is gegeven aan een gelijke onderwijskansenbeleid dient die reflectie b een centrale overheid ontwikkelt taal zich centraal op een structurele verhoging toetsen die aan het veld ter beschikking van de kwaliteit van de basisaanpak en dus worden gesteld een variant hierop is dat de preventie van leerproblemen te concen de centrale overheid een gespecia treren en de remediering van individuele liseerde instelling subsidieert om taal leerproblemen daarin een gepaste plaats te toetsen te ontwikkelen en die vervolgens 37e jaargang nummer 2 december 2007 31 aan het veld ter beschikking te stellen in van a b naar d e onder andere in het deze variant is het veld vrij om van de verenigd koninkrijk zweden noorwegen toetsen al dan niet gebruik te maken en en de verenigde staten is een systeem van bepaalt het veld ook wat ze precies met publieke accountability ingevoerd in hon de resultaten doet en naar wie ze die garije wordt het binnenkort ingevoerd communiceert de vlaamse overheid heeft zich tot hiertoe c de centrale overheid stelt taaltoetsen op domeinen a en b bewogen via perio niet alleen ter beschikking maar dieke peilingen heeft de overheid systeem verplicht of stimuleert het veld tevens informatie verzameld over de mate waarin om deze toetsen op een bepaald eindtermen met betrekking tot taal wis moment af te nemen het staat de kunde en wereldorientatie op het einde van scholen wel vrij om zelf te beslissen wat het basisonderwijs worden gehaald ook ze precies met de resultaten doet en heeft de vlaamse overheid bepaalde instel met wie ze die communiceert lingen gesubsidieerd die een aantal taal toetsen hebben ontwikkeld en genormeerd d de centrale overheid stelt taaltoetsen die dan vervolgens vrijblijvend aan de ter beschikking verplicht of stimuleert scholen werden aangeboden recentelijk het veld om de toetsen af te nemen en heeft de vlaamse overheid te kennen vraagt de resultaten die werden gegeven om middels haar programma voor geboekt op onderwijskundig beleids en praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek obpwo een e de centrale overheid stelt taaltoetsen beweging in de richting van situatie c te ter beschikking verplicht of stimuleert maken binnen dat programma wil de het veld om de toetsen af te nemen en overheid tijdens de periode 2006 2011 een verplicht de scholen ook om de programma uitvoeren voor periodieke pei resultaten niet alleen bekend te maken ling van leerlingprestaties in het leerplicht aan de overheid maar ook publiek te onderwijs maken een variant op deze situatie is dat de overheid zelf of een instelling op tot hiertoe dienden periodieke peilingen een een tussenniveau de resultaten functie op systeemniveau namelijk het bekendmaakt deze laatste variant leidt leveren van objectieve betrouwbare en in de praktijk vaak tot publieke ranking landelijke informatie over de mate waarin de van scholen getoetste eindtermen of ontwikkelings doelen bereikt zijn door de betrokken leer op deze vijf standaardsituaties zijn talloze lingen dat laat de overheid toe een gron varianten mogelijk maar de cruciale dimen dige analyse te maken van de sterke en sies waarmee rekening moet worden zwakke punten in het onderwijscurriculum gehouden zijn 1 wie ontwikkelt de en daaruit de nodige lessen te trekken de toetsen en wie stelt ze ter beschikking 2 peilingresultaten leveren informatie op die hoe verplicht vrijblijvend is het afnemen en mogelijk leidt tot bijsturingen van de 3 aan wie worden de resultaten bekend eindtermen en of van de leer en onderwijs gemaakt we stellen vast dat in tal van methodes in het nieuwe opbwo pro europese en niet europese landen er gramma voegt de vlaamse overheid daar momenteel een tendens valt waar nemen een functie aan toe die rechtstreeks te december 2007 nummer 2 37e jaargang 32 maken heeft met de interne kwaliteitszorg at the end of a course is itself commu van de scholen de overheid geeft aan dat nicative a test can be a very powerful ze parallelversies van de genormeerde aan instrument for effecting change in the de eindtermen ontwikkelingsdoelen gelinkte language curriculum p 27 peilingsinstrumenten vrijblijvend aan de scholen zal aanbieden en via een centraal 3 de school ontwikkelt een correcter schoolfeedbacksysteem aan de scholen zicht op haar interne kwaliteitszorg en informatie zal bezorgen omtrent gecorri een meer informatierijke omgeving door geerde prestaties die rekening houden met haar uitkomsten te vergelijken met de achtergrondkenmerken van leerlingen en resultaten van andere scholen die eventueel schoolkenmerken de potentiele onder vergelijkbare omstandigheden winst van dit voornemen bevindt zich dus aan dezelfde doelstellingen werken op verschillende niveaus op basis van de boven vermelde obpwo 1 de scholen krijgen valide en betrouw oproep kan afgeleid worden dat de vlaamse bare instrumenten om de eindtermen overheid vooralsnog geen expliciete plan ontwikkelingsdoelen te toetsen indien nen heeft om op te schuiven richting d en voor sommige domeinen e waarbij afname van centrale toetsen of eindtermen zulke in verplicht wordt en resultaten publiek wor de introductie van strumenten niet bestaan den gemaakt directe toetsen kunnen de scholen via dit voor functionele overheidsinitiatief voor taaldoelstellingen beelden krijgen van hoe kritiek op publieke systemen kan ook een zulke toetsen eruit zien positief en tot een kwaliteitsvollere backwash effect evaluatie van de betrok tegen het systeem van verplichte toetsing hebben op de ken doelstellingen over en publieke resultaten wordt in tal van didactiek van het gaan dat kan mogelijk onderzoekspublicaties bijzonder veel kritiek taalonderwijs ook een positief back geuit de meest voorkomende punten van wash effect hebben op de kritiek worden hieronder opgesomd waarbij eigen tussentijdse toet kan worden opgemerkt dat een aantal sen die de school hanteert dit poten punten ook van toepassing is op situatie c tieel wordt met name groot op scholen die zich voor eindtermen taal beroepen 1 de koppeling van high stakes centrale op louter indirecte toetsen of toetsen toetsing aan de evaluatie van indivi die enkel deelvaardigheden in kaart duele leervorderingen dwingt leraren brengen om hun onderwijs af te stemmen op de toets en tot specifieke training over te 2 de introductie van directe toetsen voor gaan op het afleggen van de toets dat functionele taaldoelstellingen kan ook kan negatieve gevolgen hebben aan een positief backwash effect hebben gezien in centrale toetsing vanuit het op de didactiek van het taalonderwijs sterk uniform en gestandaardiseerd volgens weir 1990 is a communica karakter van de toetsen en hun tive approach to language teaching afnamemodaliteiten vooral gefocust more likely to be adopted when the test wordt op wat makkelijk meetbaar is 37e jaargang nummer 2 december 2007 33 dat kan op termijn leiden tot curricu 5 leraren gaan op de duur testscores lumverenging doelen die niet gemeten meer vertrouwen dan hun eigen kunnen worden worden uit het oog professionele oordeel van leerling verloren of worden als minder belangrijk ontwikkeling dat nochtans gebaseerd ervaren of tot een grotere eenvormig is op langdurige en diepgravende heid in het didactische aanbod van observaties centrale toetsen dreigen verschillende scholen in de periode leerkrachten op die voor de toets dreigen niet relevante manier te deprofes vakken verwaarloosd en inefficiente sionaliseren centrale toetsen activiteiten opgeofferd te worden dreigen leer 6 samenhangend met krachten te 2 training voor de centrale testen kan het vorige punt drei deprofessio niet alleen bij de leerkrachten aange gen leraren steeds naliseren wakkerd worden maar ook bij ouders minder te reflecteren er kan dan een risico ontstaan dat net op hun eigen werk kinderen uit kansrijkere gezinnen beter en steeds minder en intensiever worden getraind door van collega s van andere scholen te hun ouders waardoor hun kansen om willen leren in plaats daarvan gaan ze goede testscores te halen verhogen en zich afschermen en verdedigen tegen de sociale kloof vergroot de concurrenten van de andere scholen 3 didactisch kan het invoeren van cen trale publieke toetssystemen leiden tot 7 verplichte centrale taaltoetsen met een stap terug in de tijd samen hun nadruk op strak meetbare output hangend met de direct meetbare items verantwoording en doorgedreven trans die in de toets voorkomen kan de parantie verhogen het economisch didactiek zich terug sterker richten op bedrijfskarakter van een school en diezelfde items die makkelijk onderwijs voeden het beeld dat het onderwijs baar zijn dat staat haaks op de huidige korps door de overheid wordt gewan overheersende visies op leren waarin trouwd bij sommige leraren heeft dat met name het ontwikkelen van com als gevolg dat ze geen risico s meer plexe competenties die kunnen aange durven te nemen en hun praktijk niet wend worden in levensechte situaties meer vernieuwen bij andere leraren en centraal staat de vlaamse respon directeurs is dit een reden om het denten in een delphi studie rond dit onderwijs te verlaten onderwerp gaven dit als een van hun allerbelangrijkste zorgpunten aan van 8 de grote druk en mogelijke sancties bij petegem vanhoof 2006 lage scores verhogen de kans op frauduleuze praktijken bij de toets 4 toetsenmakers krijgen een sterke afnames machtspositie over wat er in het onder wijs gebeurt dat staat haaks op het 9 leraren ontwikkelen een negatieve basisprincipe van de pedagogische houding tegenover laag scorende autonomie kinderen omdat ook zij op die lage scores dreigen te worden afgerekend december 2007 nummer 2 37e jaargang 34 dat kan in sommige scholen leiden tot met het schoolleven vertonen want zij een verhoging van het wegdraineren maken veel kans om bij de lagere van slecht scorende kinderen om de scoorders terecht te komen eigen scores te verfraaien 14 het is voor leraren aantrekkelijker om 10 het beleid in de school en het overleg op scholen te werken met hoge scores daarover dreigt te worden versmald tot dan op scholen met lage scores die de inzet van de centrale toetsen het onder druk van sancties moeten leven beleidsvoerend vermogen dreigt zich laagscorende scholen zouden het centraal toe te spitsen op prestaties die daardoor op termijn moeilijker kunnen rechtstreeks met de toetsen samen krijgen om goede leerkrachten aan te hangen eerder dan op het brede eigen trekken en te behouden dat is para pedagogisch project doxaal omdat achter het idee van accountability precies het voornemen 11 de leerlingen zelf dreigen een zeer zit om vooral in die scholen die laag eenzijdig beeld van ontwikkeling op te scoren beter onderwijs te stimuleren bouwen je goed ontwikkelen op school dreigt gelijk te komen staan met 15 het publiek maken van de resultaten goed scoren op bepaalde toetsen verhoogt het risico dat de pers een zijdig op bepaalde cijfers zal focussen 12 leerlingen dreigen geidentificeerd te en scholen op eenzijdige wijze zal worden met hun toetsscores leer stigmatiseren sommige scholen drei lingen die aan centrale gen op die manier afgestraft te worden toetsen worden onder ondanks hun harde werk centrale worpen dreigen een taaltoetsing dreigt etiket opgeplakt te krijgen het is opvallend dat de bovenvermelde de homogenise of vanuit objectieve gron critici geen tegenstanders van toetsen tout ringsdrang in het den met lage verwach court zijn maar vooral de uitwassen aan de onderwijs aan te tingen vanwege de leer kaak stellen van een te strak doorgedacht wakkeren krachten bejegend te systeem van centrale toetsing veel van de worden in diezelfde geest boven aangehaalde punten zijn gebaseerd dreigt centrale taaltoetsing de homoge op kleinschalige studies of op theoretische niseringsdrang in het onderwijs aan te pleidooien toch bestaan er ook studies op wakkeren grotere schaal 13 als centrale toetsen met normcate zo besluiten studies in texas dat centrale gorieen werken waarbij kinderen met toetsing die gepaard gaat met ranking van elkaar worden vergeleken zullen er scholen negatieve effecten heeft voor altijd winnaars en verliezers zijn scholen met sociaal economisch achter namelijk kinderen die relatief beter gestelde kinderen zo versmalt het scoren en kinderen die relatief zwakker curriculum in deze scholen sterk tot toets scoren dat kan in het nadeel werken training en basic skills daarentegen blijft in van scholen die veel kinderen in scholen met een hogere instroom op het schrijven die uit socio economische vlak van ses sociaal economische status milieus komen die een grotere kloof volop ruimte voor probleemoplossende 37e jaargang nummer 2 december 2007 35 activiteiten verkenning van de wereld en systeem van accountability heeft geleid tot higher level critical thinking hillocks 2002 hogere gemiddelde scores op de toetsen stelt vast dat vooral in scholen met veel in staten waar het systeem sneller werd doelgroepleerlingen het schrijfonderwijs ingevoerd is de winst hoger dan bij de sterk verengd wordt tot het aanleren van zogenaamde late adopters opvallend is schrijfconventies en vele vormen van dat het volume aan overheidsgeld dat in het creatief denken worden geweerd deze onderwijsbeleid wordt gepompt geen scholen worden bovendien sterk onder druk cruciale impact heeft op de effectiviteit van gezet om bepaalde lesmethoden en mate de scholen rialen die rechtstreeks op de toets voor bereiden in te voeren en met niveau de resultaten zijn echter niet onverdeeld groepen te gaan werken in arizona stellen positief vrij verontrustend vinden de onder onderzoekers vast dat in hoge ses scholen zoekers dat hispanics en zwarte leerlingen de verwachtingen van leerkrachten stijgen veel minder vooruitgaan dan blanke leer terwijl die in lage ses scholen onder de lingen vooral zwarte leerlingen blijken de invloed van testscores dalen dupe van het systeem te zijn de onder zoekers stellen zelfs vast dat de inhaal in hun grootschalige studie onderzochten beweging die hispanics en zwarte hanushek raymond 2004 of school leerlingen aan het maken waren voor het accountability heeft geleid tot verbeterde invoeren van het accountability systeem leerlingprestaties en gelijkere onderwijs nu wordt teruggedraaid de onderzoekers kansen zij richtten zich op de grootschalige concluderen dat publieke accountability no child left behind policy in de vere systemen niet de kracht hebben om de nigde staten nclb een uitgangspunt van ongelijke onderwijskansenkloof te dichten dit beleid is dat toetsen leiden tot betere en soms zelfs het tegenovergestelde effect resultaten staten werden opgeroepen om blijken te hebben dat heeft in de onder accountability systems op te richten waar zochte staten te maken met het feit dat heel bij alle kinderen tussen de 3th and 8th wat andere factoren op het onderwijs grade van de basisschool jaarlijks worden inwerken en sommige van de bovenver getest op wiskunde engels en weten melde negatieve neveneffecten opspelen schappen staten maken de resultaten van waarmee binnen een beleid dan ook reke hun scholen publiekelijk bekend ning moet worden gehouden zo blijkt uit de verdere analyses van hanushek raymond op het moment van het onderzoek hadden onder andere dat de sterke concentratie 39 staten van de verenigde staten een van zwarte leerlingen in bepaalde getto systeem van publieke accountability inge scholen een zeer negatieve impact heeft op voerd de onderzoekers brachten informatie de resultaten over de door de staten ingevoerde syste men in verband met de scores van de leerlingen van 4th grade en van 8th grade conclusie op de afgenomen centrale taaltoetsen zij vergeleken daarbij de scores van blanke leerlingen met die van hispanics en zwarte de bovenstaande amerikaanse meta leerlingen de onderzoekers komen tot de analyse toont aan dat een beleid dat in conclusie dat in de verenigde staten het mindere of meerdere mate nadruk legt op december 2007 nummer 2 37e jaargang 36 outputverantwoording door scholen om de invoering van centrale taaltoetsen kan ringd moet worden met tal van andere met andere woorden enkel bijdragen tot overheidsmaatregelen die een informatierijke omgeving indien de er sterk op gericht zijn informatie waarop de school zich baseert taaltoetsen vor mogelijke uitwassen van om na te denken over leerlinggroei en de men een element het systeem tegen te onderwijsinspanningen die ze daartegen dat gericht is op gaan met name blijken over zet niet wordt verarmd tot de resul een stimulering maatregelen ter bevorde taten van de taaltoetsen alleen opschuiven van de groei van ring van het beleidsvoe naar de meest doorgedreven vormen van scholen tot rend vermogen van de publieke accountability verhoogt de kans beleidseffectieve scholen de vrijwaring van dat dat laatste gebeurt taaltoetsen vormen hoogreflectieve heterogene school en vanuit deze vaststelling dan ook beter niet en daadkrachtige klassamenstellingen en de spil van een gelijke onderwijskansen teams de professionalisering en beleid maar eerder een element dat gericht verhoging van de doel is op een stimulering van de groei van matigheidsbeleving van scholen tot beleidseffectieve hoogreflec het lerarenkorps volgens de bovenvermelde tieve en daadkrachtige teams die op bronnen van bijzonder groot belang te zijn deskundige wijze de kansen van alle leer lingen op volwaardige ontplooiing vanuit hoge verwachtingen gaaf houden marleen colpin sara gysen robin heymans koen jaspaert kris van den branden machteld verelst centrum voor taal en onderwijs blijde inkomststraat 7 3000 leuven noten 1 dit artikel is een samenvatting van hoofdstuk 2 van colpin m gysen s jaspaert k heymans r van den branden k verhelst m 2006 studie naar de wenselijkheid en haalbaarheid van de invoering van centrale taaltoetsen in vlaanderen in functie van gelijke onderwijskansen leuven centrum voor taal en onderwijs de volledige tekst van dit hoofdstuk inclusief alle bibliografische referenties kan gratis gedownload worden van de website van het centrum voor taal en onderwijs 2 smart staat voor specifiek meetbaar acceptabel realistisch tijdsgebonden 37e jaargang nummer 2 december 2007 37 bibliografie om de leesbaarheid van dit artikel te verhogen werd ervoor geopteerd om de vele bibliografische referenties die in de oorspronkelijke tekst van de haalbaarheidsstudie zaten niet op te nemen u kunt de integrale tekst met referenties downloaden van hieronder verwijzen we enkel naar de werken die in dit artikel geciteerd werden de geciteerde toetsen in het artikel kunnen opgezocht worden via de bijlages van het rapport die evenzeer van de website van het centrum voor taal en onderwijs downloadbaar zijn in die bijlagen worden alle toetsen op korte handige fiches beschreven geciteerde werken de fraine b van damme j van landeghem g opdenakker m c onghena p 2003 the effect of schools and classes on language achievement british educational research journal 29 p 841 859 hanushek e raymond m 2004 does school accountability lead to improved student performance nber working papers national bureau for of economic research hillocks g jr 2002 the testing trap how state writing assessments control learning new york teachers college press ministerie van de vlaamse gemeenschap 2005 onderwijsspiegel 2004 2005 brussel departement onderwijs onderwijsraad 1999 handle with care buitenlandse ervaringen met het publiceren van schoolprestatiegegevens den haag onderwijsraad steunpunt gok vlor werkgroep zelfevaluatie 2005 aanzetten tot zelfevaluatie binnen gok te downloaden van de website van het steunpunt gok van petegem p vanhoof j 2006 kwaliteit van scholen openbaar vergelijken het zwart wit denken voorbij mechelen wolters plantyn weir c 1990 communicative language testing london prentice hall december 2007 nummer 2 37e jaargang