Taalunie-spelling ‘slegs vir hoger opgeleides’

jan berit s taalunie spelling spelling slegs vir hoger opgeleides na jaren van betrekkelijke rust is de discussie over de spelling weer opgelaaid aanleiding daartoe vormden de voorstellen voor een spellinghervorming van de taalunie in maart is een aflevering van het televisieprogramma het capitool aan dit onderwerp gewijd een van de discussianten was jan berits mede oprichter en ex voorzitter van de vereniging voor wetenschappelijke spelling zijn inbreng in dat gesprek was voor de moer redactie reden hem uit te nodi gen om zijn reactie op de spellingvoorstellen in moer te verwoorden inleidin g l en d oet voor ee n s pe lli nghervor m i n g m e t be t re kk ing t o t de w e rkwo or d s pe lli ng de g es pr e kken over sp ellin g herv orm in g verlo pe n ba st aardwoor d e n ve rbind i ng s l e tte r s en d ia kri v a a k c h aot isc h d at was ook he t ge v a l to e n tische tekens spellin gh ervorming o p 5 m aar t jon g s t le d en i n in dit artikel formuleer ik eerst een zevental h e t t elevisieprogra mma h et capi t ool t e r s prak e bezw are n te gen d i t ra pp ort ve rv o lgens k w am naas t e m ot i o nel e fac toren sp ee lt d aar be s p re ek i k de v oo rs tel len va n de veren i g i ng b ij oo k g e b re k aan k ennis ee n ro l z o is m e i n v oor w et e n sc h a ppe lijke sp el l i ng ver d e r vws d e loo p d er jare n geble k en w anneer m ensen voo r een d oel m a t i ge g o ed en s n el leer b are d ie z ic h over s p elling ui t laten er al van u i t s p ellin g gaan da t de s p elling een kode is d us b eslis t nie t d e taal zel f gaan ze evengoe d m aar al t e vaa k voo rbij a a n h et ge g even dat het korre kte bezwaren g e bru i k van d ie ko d e verg aand e imp lic at i e s he eft o p maa t sc h ap p elij k gebi ed e n v o o r he t ten eers t e h e t is g r o t endeels g es tel d i n v o or o n d erw ijs nie t t aal k un d igen ze er m oeili jk te b e g rij pe n in februari 1989 m aakte d e s pelling w er k va kt aal z o d at zel f s h o g er o pg el e i d e n d eze groep ad hoc van de taalunie he t rapport term wordt in het rapport meermalen gebruikt o p en ba ar w aarin ze bea r g um en teer d e v oors tel hee l veel moeite zullen hebben om het te be moer 198913 p 115 120 115 grijpen weliswaar is de samenvatting beter voor 8 en jonger zijn nederland voor 6 bel leesbaar maar die heeft alle kenmerken van gie voor 7 woorden de omgekeerde relatie een met politieke behendigheid opgehangen komt voor geen enkel paar voor rookgordijn op bladzij 67 over onder andere au ou en ei ij staat wat het opleidingsniveau van de onder ten tweede de veranderingsvoorstellen zijn vraagden betreft dat blijkt in nederland in de marginaal en komen bovendien vaak neer op meeste gevallen een invloed te hebben op de verslechtering in plaats van verbetering wat keuze telkens neemt het aantal opties voor bijvoorbeeld heel duidelijk het geval is met de behoud van de huidige officiele spelling toe voorstellen omtrent de bastaardwoorden en naarmate het niveau stijgt en correlaties omstrent de tussenletters e n in woorden als met de leeftijd ontbreken bijna volledig wel boeke n kast helde n daad koninginne n dag moet opgemerkt worden dat voor ischlies de enzovoort tweede optie veel populairder is bij de ouderen dan bij jongeren ten derde hoewel de werkgroep in die zin ge op bladzij 73 hoe hoger de leeftijd hoe meer h oor h eeft ge g e v en aan d e stem d e s gan se n men de voorkeur geeft aan vereenvoudiging vol k s d at z e voor el k w oord een spelli n g voo r dit geldt zowel voor nederland als voor vlaan s telt ze t z e op d ie manier d e deur w agenw i j d deren hoe hoger de opleiding hoe minder o p en v oor d e slec ht s te s pe l lin g e n van w oor men voorstander is van vereenvoudiging dat d e n d ie nu o p tw ee e n s om s zel f s op vi e r ver lager opgeleiden wellicht ook graag officieel sc h illen d e m a n ieren g es p el d mogen w ord en goed spellen en dat ouderen zo niet altijd wij het gevaar is heel groot dat bijvoorbeeld zer dan jongeren toch wel op grond van erva biblio theek ve rp lic h t z al w ord e n in p l a a t s van ring en verworven inzicht meestal gefundeer h et voortreff elijke bib lioteek entoesiasme nie t der zullen oordelen is blijkens de gedane voor meer zal mogen maar vervangen za l worden stellen geen ogenblik bij de werkgroep opgeko d oor en t h oe sias m e entousiasme o f en th ousi men en wat te denken van wat de werk asme ter w ijl voo r d e b es te nu n og verbo d e n groep op bladzij 127 ten beste geeft over spel s p elling entoeziasme d e d e ur stevi g o p d e lingen als hij benoemd zij speeld enzovoort grendel zit z die zij als mogelijkheid aangeeft er is maat schappelijke commotie te verwachten met na ten vierde de grote behoudendheid van de me van de hoger opgeleiden v o orstel l en lij kt v oor a l i ngeg e v e n doo r wat ho insinuerend zelfs is de laatste alinea van blad g er o p geleide n e n j on g eren v a n 18 t ot 35 zij 123 in het publieksonderzoek kregen de jaar b lij kens ve rr ic h t on d er z oe k erva n zullen resulterende vormen dit betreft eenvoudiger vin d en ik m o tivee r d ez e veron d e rst elling m et gespelde werkwoorden j b telkens een d e volgen d e cit at en uit het rap p ort hoog bijvalspercentage dat het hierbij vooral in n ede r lan d is er oo k een con siste n t v er b a nd om de laagst opgeleiden ging is een gegeven t ussen d e ui tg espro k en voo r k euren en de dat op verschillende manieren geinterpreteerd o p leiding va n de r espon d ent en hoe h o g er d ie kan worden zo kan een hoger opgeleide deze is hoe minder men voelt voor vernederland alinea interpreteren als he wat zijn die sing bla d zij 61 over b astaardwoorde n e n laagst opgeleiden eigenlijk intelligent die voe o p d ezelf de b la dz ij h oe jo n ger d e respon d en t len veel voor een werkelijk goede spelling h oe groter d e v o or k eu r voor d e vree md e maar ook ja natuurlijk die laagst opgeleiden s p elli n g zijn lui en hebben slecht spellen geleerd zeker o p blad zi j 64 over d e du bbels p ellin g e n van ook nog een luie onderwijzer gehad nee dan we r kwoo r den gebeurt e n gebeurd bevordert in mijn schooltijd iedere dag een diktee en en bevorderd e d b ij de woordparen is er wee je rapportcijfer voor taal als je werkwoor zo we l i n b el g ie als in n e d e r lan d een s ter k v e r den fout spelde en deze hoger opgeleide ba n d van d e antw o o rdpatr onen met zowe l leest die alinea uit het rapport nog eens over opleiding als leeftijd telkens in dezelfde rich knikt instemmend en glimlacht fijntjes t ing gro t ere v oorkeur voor d e b estaa nde d u b kijk van dit soort passages is in de samenvat bels p ellin g naarm a te d e re sp o n denten e e n h o ting van het rapport niets terug te vinden gere opleiding hebben in nederland voor 11 maar ze sporen wel op een slinkse manier de van d e 12 vo o rg e l egd e w oorden i n b el g ie hoger opgeleiden aan tot spellingbehoud e n 116 treffen de eigenlijk veel intelligenter reageren ten zevende ik heb ernstige bezwaren tegen de laagst opgeleiden onder de gordel wat de werkgroep nu precies met de spelling wil deze bezwaren worden toegelicht in het ten vijfde op b la dz ij 77 st a at naa r aan l e i di ng vervolg van mijn artikel waarin uiteengezet van h e t b e ro e p sg roep en onderzo ek waar op d e wordt hoe de vws de spelling wil verbeteren we r kg r o e p ha ar voor st ellen m e d e base e rt on en waarom onze veranderingsvoorstellen in der andere het volgende tegenstelling tot die van de werkgroep wel onderw ijs mense n vin den d e hu i d i ge s pe ll ing tot een beter bruikbare en bovendien snel en moeilijk onderwijsbaar h iervoor brengen de goed leerbare spelling leiden 5 a nder e groepe n ge e n beg rip op opme rke li jk i s verder dat men afgezien van de basisschool l e e rkrac hte n de we rkwoord ss pe llin g o na a n ge wat de vws beoog t r oerd w il l a ten en op b l adzij 78 all een de onderw ijzers zijn ver b aasd in de andere rich in 1980 formuleerde de vws een totaalpak t i ng zij vr a g e n zich a f w aarom niet ie dereen ket van na te streven spellingveranderingen v oor de a l l eree nv o ud i g s te vorme n h ee ft g e ko spelling 85 genaamd e om strategische rede ze n b ij v hij wort i n de s ame n va tti ng s taat nen hebben we spelling 85 vervangen door o p b lad z i j 163 over dat beroeps groe penond er een prioriteitenlijst de allernoodzakelijkste ver z oek een zin in h e t bero e psg r oepenonderz o ek beteringen staan bovenaan en onderaan staan kwam in h e t a l g e mee n voora l d e we ns naar er een paar die desnoods uitgesteld zouden v ore n dat e r zo min moge li jk aan d e h ui d i g e kunnen worden tot het begin van de 21 e s p elli ng vera nd er d zo u worden b e h al ve wat eeuw die prioriteitenlijst ziet er zo uit de dubbelspellingen van de bastaardwoorden b e treft d i e men o p wel ke ma nier dan ook 1 konsekwent gebruik van de letter t als weergave opgeheven wen s t te z i e n van de spraakklank t e n u ziet het onderwijsmensen basissc h oolleer konsekwent gebruik van de letter d als weergave van de spraakklank d krachten onderwijzers niet alleen hebben an de hont hij wort ik vint ze heeft t ge de re b e roe ps gro e p en ge e n begrip v o or uw haalt hij lade in ze heelde uit t gas moeilijkheden de werkgroep heeft uw inbreng brande t miste nie t e e n s bela n gr ij k g e n o eg g e vond e n o m er in 2 eenheft in de ei ij en de au ou spelling de samenvatting meldi n g van te m aken ze is 3 vernederlantsin g van zo veel mogelijk kategorien ook hier ee n onde r d e tafel werk g ro ep bastaartwoorden ingeburgerde vreemde woorden ten zesde hoewel aan de vereniging voor enkele voorbeelden wetenschappel i jke spelling in het rapport 16 eau wort o kado bur o x wort ks ekstra koptekst regels worden gewijd bladzij 23 is in de bi y wort j of i of ie joga simpatie enziem bliografie bij het rapport vrijwel niets opgeno q wort k of kw keu kief konsekwent men van het vele dat over ons streven is 4 weglating van niet uitgesproken letters bijvoor geschreven 3 en waarvan het meeste is te vin beeld fantastjes vrou dorpstraat boerekool er den in de 241 jaargangen van ons orgaan tesoep leew lewen niew tee biblioteek vws n i euws en van i v d velde is wel de amtenaar dissertatie over de tragedie der werkwoord 5 verbetering van de i ie spell i ng zoals steets ie vormen 1956 opgenomen maar niet het in aan t eint van n woort bamie skie 1968 verschenen boekje spellingvereenvoud i 6 konsekwenter gebruik van de letter p als weer ging onderwijskundige en sociale noodzake gave van de spraakklank p wep klup 7 aanpassing van de g ch spell i ng bijvoorbeeld lijkheid een spelling voor nog en noch ligt en licht bovendien wordt de b i bliografie ontsierd met 8 verbetering van de spelling van de ongeartiku de door dr lode craeybeckx verzamelde leerde klinker sjwa bijvoorbeeld t litwoort een galspuwsels van een aantal zeer hoog opgelei wordt n en t achtervoegsel lijk wort lik of den en bekende schrijvers allen tegenstanders lek vrolik vrolek van spellingverbetering de dwaze titel van het 9 betere regelgeving voor en zinvoller gebruik boekje sluipmoord op de spelli ng doet ver van hulptekens waaronder t koppelteken en moeden dat er enorm veel onzin in staat wel hooftletters bijvoorbeeld bom melding rem ingreep spanje spaanse nu dat klopt 117 10 bij meer e r kende uitspraken evenveel erkende werkwoorden althans voor zover het de d s spelw ijzen bijvoorbee l d terapuit terapeut au en t s betreft onberispelijk spellen kom daar to oto universiteit univerziteit nu eens om met het terugbrengen van de vele tijd die aan het spellingonderwijs verlo ren gaat terwijl blijkens een recent onderzoek werkwoordspellin g van het cito een korrekte spelling voor minstens 25 van de leerlingen niet haalbaar d a t d e s pe llin g v an de s p ra akk l ank e n t e n d blijkt komt er meer ruimte voor zinvol onder bove n aan s ta a t z al ge en e nk el e l er aar noc h wijs in de moedertaal bij het basisonderwijs noch bij het voortgezet de werkgroep beperkt zich met betrekking tot ond erw ijs ver w on d er e n a l lee n d oo r on ze de werkwoordspelling tot het aangeven van o p lossing i mm e r s k o mt er een eind aa n de enkele mogelijkheden een daarvan is het af w er kw o o rd elijk e tra g edie schaffen van t verdubbeling en d verdubbeling veel taalleraren zijn door hun beroep gedefor in zwakke verleden tijden hij wachte hij ant meerd i k bedoe l daarmee dat ze doordat ze woorde gekombineerd met in de 2e en 3e h et hu n p lic ht ac ht en o p de s p e ll in g v an h un persoon enkelvoud van de tegenwoordige tijd leerlingen te letten er heel veel moeite mee een slot d als er in andere vormen van het hebben andere teksten dan die van hun leerlin werkwoord een d hoorbaar is dus hij word g en n o rm a a l t e lez en no rmaa l l ezen is i m mers wegens worden hij speeld wegens speelde d e b etekenis v a n groepen woorden i n je opne hij bald wegens balde enzovoort en lezer men zonder naar de afzonderlijke letters te kij hou je vast de werkgroep is van mening dat k en ee n n o rma l e l eze r z i et n i et o f e r aan het op die manier een volledige oplossing van de eind van een woord een d t o f dt en midden problematiek wordt bereikt zoals ze op blad in een woord t of ti d of dd staat zij 124 meedeelt je zou bijna zeggen de i k d u rf d an o o k d e st el l in g aan dat d e t al lo ze grootste gotspe van deze eeuw de werkgroep fout gespelde werkwoor d en die wij gedefor valt hier in de afgrond doordat ze rasskald in m ee rd en i k ben er he laa s o o k een dage lijks plaats van op te letten en ze komt in de pro i n k ran t e n ti j d sc h r ift e n boeken en o p de blemen als de von eenmaal gromd wat de buis a a nt re ff en ei g e n lij k g oe d ges p el de w er k von hopelijk gaat doen w oor d en zijn st er k e r no g i n d e loo p van de op bladzij 166 noemt de werkgroep een wijzi eeu w en w aarin n e d e r lan d s is o pge sc hr eve n ging van de werkwoordspelling zeer ingrij hebben brieven dagboeken of f iciele doku pend hierboven heb ik duidelijk gemaakt m e nt e n rom ans ged ic ht e n k o rtom tek s ten waarom ik dat volstrekte onzin vind een bonte afwisseling opgeleverd van met t d d t o f tt ge s p el d e t klan ken e n v an m et d of dd g espe ld e d kl an k en d ie bont e afw isseling bastaardwoorde n is e r ei g enlij k nog m aar n orm ale lezers m e rk e n d at nie t op de spelling van die bastaardwoorden waarvan z el fs zee r h o og o pge leide of fici ee l go e d de ui t spraa k alg emeen p laa t svindt m et ne der s p ellers s p ell e n nog w el ee n s ee n w erkw oor d lands e spraakk lanken zou v olg e ns ons aan g e f out m aa r n oe m en d a t als z e b et ra pt w o rd e n p ast m o eten wo r d e n a a n de n ed erlan d se een sli p of th e pen z o s pr e ke n zeer h oo g o p rege ls g eleide n va ak n ederlan d s of g even h un sekr e zo wordt een groot aantal engelse woorden a l t aresse d e sc h u ld zic h al d a n n iet op e nlij k b e si nd s tient all en j are n o p z n n e d e r la nd s ui t klagen d over he t v ivo van het taalo nd er w ijs ge s p roke n terw ij l d e s pel li ng is ac ht ergeb l e dat deze dame genoten heeft ven hoe eerder we keek resen bebie komp h et is volst re k t on b e gr ij p elijk da t de w e rk joe t er v er ge lij k ik stomp joep en z o voort groep ons t t en d d s t an dp unt nie t gaan sc hrijv e n h oe bet er en d a t ge l d t oo k hee f t overgenom e n i n h et capi tool h eb i k voor franse indringers als kado buro nivo zee r na dr u kk elij k b et oogd d a t h e t m oe d ertaal t wale t slecht s s uper sno b s s p re k en d i t w oord onderwijs b ij d eze eenvou d ige ingree p e n orm o p z n f rans uit ka fee komi t ee binee kwa veel b aat zou h e bb en al na h e t z o g e n aamde zie soe pee sent eiknik sjiek sjo feur aanvankelij k leesond er w ijs dus a ls z e ee n j a ar enzovoort o f ach t z ijn kun n en d e l ee r linge n d an alle er i s du s ee n g ro te ach ters tand vol g ens d e 118 vws zou het wenselijk zijn het inhalen van de aktie achterstand op te dragen aan een snel wer kende kommissie die daarna als permanente als het denkende en tevens sociaal voelende kommissie bijvoorbeeld om de vijf jaar een lijst deel van de nederlandse bevolking waartoe ik zou kunnen publiceren van die vreemdelingen en naar mijn stellige overtuiging terecht die zich intussen definitief aan de nederlandse de onderwijzenden reken niet heel spoedig uitspraak hebben aangepast massaal in het geweer komt is de kans op de hierboven geschetste gang van zaken heeft een werkelijk goede spelling al verkeken op drie enorme voordelen bladzijde 159 van het rapport staat namelijk de spelling van de bastaardwoorden wordt het volgende de werkgroep beveelt aan dat even goed en snel leerbaar als onze radi de opdracht aan de spellingscommissie kaal verbeterde werkwoordspelling waarover het comite van ministers dus een het nederlands kan zich langer als taal met besluit moet nemen de volgende elementen een eigen uitspraak en een eigen spelling zal bevatten e wat er na die dubbele punt handhaven temidden van onze sterke bu staat komt neer op doen wat de werkgroep ren ook al is te vrezen dat op die manier heeft aanbevolen en dat die voorstellen neer slechts uitstel van executie eksekusie ek komen op het elitair houden van de spelling sekuutsie wordt bereikt heeft de lezer hopelijk begrepen er gebeurt dan feitelijk wat al eeuwenlang een van de leden van dat ministers comite is is gebeurd maar nu sneller en doelmatiger de nederlandse minister van wvc de heer brinkman de manier waarop deze zich voor tijdig trouwens over het rapport heeft uitgela stomme letter s ten doet het ergste vrezen het is te hopen dat deze kultuurminister tijdig tot het inzicht we g la tin g va n n i et uitge s p r oken l etter s l e i dt komt dat een doelmatiger spelling geen premie eveneens tot snellere en betere leerbaarheid is op de slordigheid zoals hij ten onrechte weg dus met die in dubbele zin stomme h s beweerd heeft maar een kulturele verrijking 9 in de bastaardwoorden en n ederlandse woor een kuituur heeft immers pas werkelijk kwali d e n als taps alt ans en tuis d e ch u it he t d ui t teit in een waarlijk zorgzame samenleving s e isch de u van ee w d e w v a n vr o u en ee n uit wiens mond heb ik dat woordpaar ook bord ertesoep is zovee l h eerlijker d an die weer zo vaak gehoord een zorgzame samen snert erwtensoep deze winterkost brengt me leving is er niet een waarin grote groepen zo b ij d e doo r de we rkgroep aanb e vo le n k oningin als middelbaar laag en zeer laag opgeleiden nendag ik wijs de moer lezers erop dat een analfabeten moeilijk lerenden buitenlanders woord zo g es pe ld m o et wo rd e n d a t ee n l ez e r dislectici enz enz de mogelijkheid tot goed het hele w o ord b e gr ij pt een stomme tu sse n n spellen bewust wordt onthouden en ook niet en een dito t ussen s b ehoeven dan ook beslist een waarin het taalonderwijs ten gevolge van ni et op het papie r te kom e n perebo o m e n pe de superioriteitswaan van de hoogst opgelei re n boom b et e kenen p re ci e s hetze lfd e e ve na ls den verpest wordt door een nodeloos moeilijke s t aatschuld e n s taa tssch uld w e g d us m et d ie spelling een spelling slegs vir hoger s t o m meli n g en om t e kom en tot een z o d oe l opgeleides mat i g mogel i j ke s nel goed leerbare s pe ll ing 119 noten 1 nederlandse taalunie rapport van de werkgroep ad hoc spelling o l v prof dr g geerts voor zetten 20 stichting bibliographia neerlandica s gravenhage 1988 2 elk woord op slechts een manier schrijven bete kent alleen d a n spellingverbetering als die manier de beste is dat wil zeggen de meest fonolo gische 3 zie publicaties van onder anderen p bierman a c de haan g v d heijden j c klaassen g v d klugt g a kohnstamm w l k van oosten p c paardekooper w b rombouts fra ter s rombouts b slooten h l storm b p visser en j berns 4 inlichtingen over de vws en een lijst van ver schenen publicaties zijn verkrijgbaar bij de secre taris van de vereniging p bierman nobelweg 82 6706 ge wageningen tel 08370 14446 5 de slechte leerbaarheid van de spelling wordt veroorzaakt door de nodeloos moeilijke spelling van de werkwoorden en de bastaardwoorden het op twee man ieren spellen van de fonemen ei en au de grote frekwentie van stomme let ters en het op twee manieren spellen van de klin ker i e i n open lettergrepen 6 zie hiervoor onder meer jan berits n niewe sgool n niewe spelling in moer 1985 1 p 3 5 7 afw i jkingen van de offic i ele spelling zijn in die zin geen taalfouten dat ze vrijwel nooit verkeerd begrijpen van de tekst tot gevolg hebben 8 het volgende fragment uit het rapport van de werkgroep bladzij 158 verdient alle aandacht van het ministerkomitee van de taalunie spel ling is in wezen een cultureel gegeven dat als zodanig niet te reduceren is tot een puur econo misch probleem de werkgroep is daarom van mening dat aan het financieel economisch argu ment geen doorslaggevende betekenis mag wor den toegekend 9 omdat min i sters van cu l tuur en ministe r s van onderwijs de plicht hebben alles in het werk te stellen ter verrijking van de kuituur en ter ve be tering van het onderwijs zouden juist zij overtuig de voorstanders moeten zijn van de werkelijke spellingverbetering die de vws propageert 120