Taalvaardig zijn – Een thematische lessenserie over reflectie

ans buys taalvaardig zijn een thematische lessenserie kijken naar jezelf over reflectie in dit tweede en laatste artikel over kijken naar jezelf reflectie in het taalonderwijs be schrijft ans buys hoe havo 5 leerlingen uitgaan van hun eigen ervaringen met communi catieproblemen als je kwaad bent bijvoorbeeld of als je iemand moet condoleren in te genstelling tot de vrij strak opgezette essenserie in het eerste artikel moer 1984 3 be palen de leerlingen nu grotendeels zelfde leerstof en de werkvormen taalvaardig zijn betekent zicht krijgen op eigen communicatiemogelijkheden zij pra ten daarover met klasgenoten en spelen oplossingsmogelijkheden evenals in het vorige artikel wordt er naar gestreefd om door reflectie op eigen taal vaardigheden bewustere taalgebruikers te krijgen wat vooraf gin g daar hadden de leerlingen moeite mee zij en ik noteerden van ons zelf positieve en negatieve de cursus opstel schrijven moer 1984 3 leidde eigenschappen we praatten erover in de hele min of meer spontaan tot een voornamelijk the groep een enkeling durfde wel de meesten niet matische essenreeks over taalvaardig zijn en re er werd op elkaar gereageerd in de trant van ja flectie in deze paragraaf geef ik een indruk van dat heb ik ook want enz mijn ervaring en die die lessen daarna beschrijf ik hoe ik die lessen van enkele leerlingen was dat het moeilijk is om heb herschreven voor het huidige studiejaar je positieve eigenschappen voor te lezen negatie daarop aansluitend geef ik mijn bedoelingen ve gaat beter tijdens die les was het ongewoon weer en tenslotte beschrijf ik met behulp van stil er hing een speciale sfeer aan het eind gaf ik reacties van leerlingen onze ervaringen met taal de volgende schrijfopdracht mee als huiswerk vaardig zijn de cursus opstel schrijven begint met 12 vragen schrijf een stukje waarin je de volgende vragen beant de eerste vraag luidde woordt wat is volgens jou taalvaardig zijn of wanneer vind je iemand een goede taalgebruiker noteer enkele ca 5 positieve en negatieve eigenschap is een taalgebruiker gebaat bij bepaalde persoonlijk pen van jezelf begin steeds met ik niet om voor te le heidskenmerken zie je verband tussen meer of min zen der taalvaardig zijn en bepaalde persoonlljkheidsken 39 merken 7 ben je wel of niet taalvaardig als je een dialect hoe beoordeel je de l e s waarin we praatten over onze spreekt persoonlijkheidskenmerken 3 is het een voordeel voor je taalvaardig zijn als je du rft op te komen voor j ezelf t n aar aanleiding van deze schrijfopdrachten maak 9 kan sleutelen aan bepaalde persoonlijkheidskenmer ken j e taalvaardigheid verbeteren te ik een stencil bijlage waarop ik een indruk 10 ben je taalvaardig als je echt nooit met je mond vol gaf van de antwoorden van de klas op de hierbo tanden staat ven gestelde vragen d e leerlingen gaf ik de op dracht tijdens het lezen van dat stencil te onder er werd ongeveer drie kwartier in de kleine groep strepen waarover ze verder wilden praten uit de gepraat antwoorden was naar voren gekomen dat ze de ik liep rond werd af en toe geroepen ging ook voorkeur gaven om in kleine groepjes met dit on uit mezelf naar groepjes en stimuleerde om zo derwerp door te gaan helder mogelijk te zijn naar elkaar toe als d e onderwerpen die leerlingen noemden naar iemand zei aanleiding van het lezen van het stencil inventa riseerde ik op bord men kon er op intekenen over bepaalde onderwerpen durf je met bepaalde personen niet te praten heeft taalvaardig zijn met je milieu te maken heeft taalvaardig zijn met macht te maken vroeg ik om die opmerking concreter te formu heeft er leuk uit zien aardig gevonden worden in vloed opje taalgedrag leren waarom vinden we het zo moeilijk om over iets per een leerling beantwoordde deze vraag met soonlijks te praten in de klas moet een goede taalgebruiker hard zijn niet senti in de k las p raa t je nie t over een puis t op je kont over menteel masturberen je praat niet echt over jezelf wantje bent waarom praat je in een kleine groep gemakkelijker hee l kwe tsbaar alsje op school over je ge voelens praat over persoonlijke onderwerpen dan in een grote groep 40 aan het eind van de les moest per subgroep een scheppers nog de vraag wij beantwoorden die verslagje ingeleverd worden waarin stond wat er ook nietl wat we wel doen is nagaan met welke taalvaardigheden we moeite hebben of het belang aan de orde was geweest hoe het gesprek verliep rijk is daar wat aan te doen en hoe je zo n verbe en of ze er de volgende keer mee verder wilden tering aan kunt pakken daarover gaan onder gaan een paar citaten uit die verslagen staande opdrachten 1 maak onderstaande kolommen verder af vul in de linker zoveel mogelijk schoolse taal het gesprek ging eerst niet zo erg goed maar toen we vaardigheden in en in de rechter buiten echt durfden te zeggen wat we bedoelden ging het fijn schoolse we hebben een goed gesprek gehad maar dit was volgens ons niet mogelijk geweest met de hete klas tineke noortje huip een zin ontleden jehova s wegsturen d s en t s invulle n een liefdesbrief we zijn bang voor geroddel als je goede eigenschappen schrijve n noemt niet voor uitlachen want in havo 5 ben je volwas spreekwoorden lere n een dokter informa sen genoeg om niet te gaan zitten lachen we zijn wel tie over je eigen lijf bang dat ze je gauw een verwaand schepsel noemen vragen olga johan ine margo een op stel sc h ri jven iets terugzeggen als een leraar je voor we vinden het niet van belang of je al of niet dialect schut zet spreekt als je je maar goed kunt uitdrukken we vinden mu ltip l e c hoi ce v r a een spreuk beden dat zelfs een leraar nederlands geen zuiver nederlands geen maken na een ken voor op een hoeft te spreken in de klas hij mag best een accent heb lu is teroe fening spandoe k ben of dialect praten hij moet echter wel op verzoek het duidelijk beschaafde abn kunnen spreken 2 vul bovenstaande lijst aan met gegevens van klasgenoten frank john werner 3 vul hieronder de top vijf in van vaardigheden die je het belangrijkst vindt voor jezelf om te de bossche taal is op zich taalvaardig want als je in je verbeteren je kunt natuurlijk zowel uit de eigen regio je goed kan uiten beschouwen wij dat als rechter als linker kolom kiezen taalvaardig ons gesprek was erg fanatiek maar bleef ordelijk en boeiend we vinden wel dat h e t onderwerp top 5 van te verbeteren vaardigheden van nu afgesloten is karin jose emmie 1 taalvaardig zijn heeft met macht te maken als je over 2 tuigend kunt praten dan kun je mensen overhalen om de 3 zelfde mening als jijzelf te hebben dat is toch een vorm 4 van macht 5 we hebben ook over politiek gepraat en de macht ervan lever dit stencil in we vonden het leuk om over dit onderwerp te praten je leert beter uitje woorden komen in een kleine groep het leek me handig om de leerlingen in de brij mark hans van voorbeelden en problemen wat meer zicht t e geven op factoren die communicatieve situaties hoewel er in de meeste groepen wel serieus ge beinvloeden met behulp van het transactiemodel praat is bleef het geheel mijns inziens vrij ab lammers d h in luisteren geus a de e a stract en theoretisch zaken die voor mezelf dus 1977 15 probeerde ik die helderheid te ver delijkwaren kon ik moeilijk concreet maken ik schaffen ik zette het model op bord en gaf de wilde leerlingen er steeds op wijzen om terug te volgende toelichting gaan naar hun eigen ervaringen en herkenbare si tuaties dat lukte niet zo best ik besloot voor d e volgende les iets concreters te bedenken dit was het resultaat e voor havo 5 c na een aantal lessen over de relatie tussen per soonlijkheidskenmerken en taalvaardig zijn lijk t het me nu tijd om de schijnwerper volledig op de stel je voor dat je de klas uitgestuurd wordt en taalvaardigheden te richten dat je je moet melden bij de adjunct directeur wat taalvaardigheden precies zijn is voor weten een situatie die de meesten zich goed voor kun 41 nen stellen welke factoren zijn van invloed op de praten formulieren invullen troosten omgaan communicatie tussen jou en de adjunct op dat met kinderen iets terug zeggen als je voor schut moment a de leerlin g wordt gezet contact maken met vreemden b de adjunct directeur elke groep voerde een rollenspel op waarna een x het eruit gestuurd zij n discussie plaatsvond met uitzondering van de y de manier waarop het verteld wordt groep formulieren invullen die gaf een overzicht a 4 y de manier waarop jij dat vertel t van soorten vragen die de groepsleden waren te y f b hoe die woorden gebaren enzovoo rt s bij de adjunct overkomen gengekomen op verschillende onderzochte for b x hoe de adjunct in het algemeen denkt mulieren ze gaven eveneens invul tips na afloop ove r eru i t gestu u rd wo r de n stelde ik aan elke leerling onderstaande vragen a a x hoe de leerling in het algemeen denkt over eruit gestuurd worde n a 4 b hoe de leerling over de adjunct denkt vragen b i a hoe de adjunct over de leerling denkt 1 op welke van de genoemde vaardigheden heb x y maar bepaalde aspecten van het eruit ge je meer zicht gekregen noem ze stuurd worden komen in de boodschap 2 welke van de genoemde vaardigheden is vol terech t gens jou het best besproken in de klas licht a 4 b hoede adjunct denkt dat de leerling je antwoord toe over h em de n k t 3 over welke vaardigheid heb je ook buiten b a hoe de leerling denkt dat de adjunct school nog nagedacht of gepraat licht ook over hem denk t even toe a i x hoe de adjunct denkt dat de leerling 4 met welke van de in jouw groep besproken over eruit sturen denkt vaardigheden heb je zelf ook p ro blemen b x hoede leerling denkt dat de adjunct 5 heb j e daa rvoor aa nw ijzinge n voo r ve rb e te ring over eruit sturen denkt gekregen zo ja welke s deze school waarin alles zich afspeel t 6 beoordeel elke g ro ep op inhoud beantwoor c algemene opvattingen over eruit gestuurd wor ding aan het doel en op techniek noem alle den op school groepen maak een kolom inhoud en techniek de rollen van a de leerling en b de adjunct di en geef de beoordeling aan in onv vold goed recteur worden dus ook bepaald door s de 7 beoordeel de l esse nserie i n het algemeen g e ef school waarin het gebeuren plaatsvindt en door aan of je ze zinvol of niet zinvol vond saai of c de maatschappelijk culturele en persoonlijke leuk context zoals opvoeding opvattingen en karak 8 beoordeel onderdelen van de lessenserie ter bespreking in kleine groep opvoering rollenspe l bespreking in grote groep het model en de toelichting liet ik door de leer geef van die onderdelen minstens aan wel niet zinvol saai leuk lingen overnemen bij hun aantekeningen de 9 analyseer met behulp van het besproken cortr reacties varieerden van handig praktisch zo n municatiemodel de vaardigheid waar jij je mee model tot veel te abstract en te theoretisch ik bezig hebt gehouden probeer zo exact moge liet het model verder rusten en nam me voor er lijk aan te geven waar het probleem zit 10 geef tenslotte aan wat de lessenserie voor jou later op terug te komen zie hieronder vraag 9 heeft betekend verwerk onde rs taande vragen de lessenserie vervolgde ik met een inventarisatie in je betoogje op het bord van de top 5 van de te verbeteren wat heb ik gedaan vaardigheden hoe heb ik dat gedaan hoever ben ik gekomen er werden groepjes gevormd van leerlingen die waarheen wil ik verder gaan dezelfde vaardigheden wilden verbeteren hoe wil ik verder uiteraard zijn alle andere opmerkingen welkom opd r a cht wisse l ervaringe n uit m et b etre k ki n g t ot h e t bedankt voor het serieus in vu llen van deze eva groe ps problee m p robeer een rol len s pel i n e l k aar te ze t luatievragen ten en straks voor de klas op te voeren waardoor je m eer zicht kri jgt op h e t p robl eem de lessen werden door bijna alle leerlingen j e het probleem in de hele klas bespreekbaar maakt je mog e l ijke aanw ij zin ge n t er verb ete r in g kunt opstell e n leuk gevonden een aantal twijfelde aan de z in volheid de meesten vonden wel wat geleerd te een aantal lessen werkten de leerlingen in groe p hebben in hun eigen kleine groepje maar relatief jes aan de volgende onderwerpen contact maken weinig van de rollenspelen van de andere groe met anderen discussieren support eren tactisch pen volgens mij heeft dat alles te maken met d e 42 nabespreking de eerste schoolondertoekperiode vervolgles over situaties waarin je je moeilijk kunt ied verhinderde me hieraan voldoende aandacht te den wat taal betreft havo 5 besteden ik besloot de thematische lessenserie taalvaardig alle drie de groepen noemden situaties waarin ze moei zijn het volgend schooljaar eens opnieuw te be lijkheden hadden om uit hun woorden te komen in kijken want echt tevreden was ik er niet over op kleine groepjes zochten ze naar oorzaken met behulp van het commun i catiemodel geus a de e a 1977 de grond van het materiaal wat er lag en wat voorna daar i n genoemde aspecten gaven we de volgende le tters melijk van de ene dag op de andere was gemaakt a de spreker afhankelijk van wat er in de klas gebeurde moest b de luisteraa r het toch mogelijk zijn een betere lessenserie op te c het onderwerp waarover gesproken word t zetten d de boodschap zelf de manier waarop het gezegd wo rdt ik sluit deze paragraaf af met de reactie van een e de situatie leerling op vraag 10 geef aan wat de lessenserie f de achtergrond deze lieten we in twee groepen weg voor jou betekend heeft de betreffende leerling omdat er moeilijk mee te werken was zat in de groep die problemen had met discussie overzicht van de genoemde situaties en de meest g e ren ze deed mee aan een rollenspel waarbij dege noemde oorzaken nen die hadden gezegd nooit te durven praten nu juist de rol van spreker moesten vervullen en de a 8 c d e f genen die van zichzelf vonden dat ze niet goed n alle drie de groepen werd genoemd konden luisteren nu juist stil moesten zijn 1 alsje iemand moet condoleren 3 510 521 2 2 als je verliefd ben t 17 12 6 6 6 ik zat in de discussiegroep omdat ik dat zelf wilde en 3 als je een spreekbeurt moet dat mij het meest aantrok ik heb wat moeite met dis houde n 6 13 1 13 cussieren in een grote groep bijvoorbeeld in de klas als 4 als er iemand belangrijks bij i s 8 14 1 5 1 0 zo veel mensen naar je luisteren daar word ik nogal ze nuwachtig van als we aan het discussieren zijn dan wil n twee groepen werden genoemd ik wel graag wat zeggen maar durf dat niet zo dan hou 5 als je een vraag krijgt die j e ik meestal mijn mond ik vond de discussiegroep voor niet verwach t 6 4 5 1 8 1 mij zin vol omdat ik daardoor wellicht mijn drempelvrees 6 als je een sollicitatiegesprek kon verminderen wegnemen in het rollenspel moest ik moet voeren 11 9 1 2 9 dus mijn mening duidelijk en fe geven ik moest ge 7 als je een mop uit moet leggen woon discussieren ik vind dat ik mijn rol best welgoed schuine 51311 6 1 heb gespeeld gezegd alhoewel het nogal moeilijk was ze nuwen ik denk niet dat mijn drempelvrees nu weg is in een groep werd genoem d maar het is misschien wel wat minder ik vind wel dat er 8 als je ergens over praat wat je meer gediscussieerd moet worden in de nederlandse les eigenlijk niet wil zegge n 3 1 3 1 ik denk dat je dan wel over die drempelvrees heen kan 9 als je net erg geschrokken bent 2 5 komen 10 na een ruzie 1 1 1 1 nico lette 11 bij verdriet van andere n 2 5 1 12 als je s nachts om drie uur thuis een thematische lessenserie over taalvaardig zij n komt en je moeder zit al twee uur te wachte n 3 t 4 13 als je een blunder maakt wan zoals al eerder gezegd was ik niet tevreden over neer er veel mensen bij zijn 6 2 1 1 deze lessensatie in het vorig schooljaar ik veran 14 als iemand iets hatelijks zegt 5 2 2 derde de opzet dan ook 15 als iemand je uitscheldt 1 4 1 3 1 los van de cursus opstel schrijven startte ik met 16 als iemand je een compliment maak t 3 2 1 1 een aan het begin van het schooljaar met een in 17 als je heel erg teleurgesteld ventarisatie van situaties waarin de leerlingen van word t 2 2 1 2 3 de drie havo 5 groepen waaraan ik lesgaf moei 18 als je bewust een bepaald lijkheden hadden om uit hun woorden te komen onderwerp moet vermijden 3 1 2 21 19 als je je ergens niet thuis voelt 4 3 3 in kleine groepen zochten ze met behulp van het 20 als je ineens al je woorden kwijt transactiemodel naar oorzaken van die proble ben t 4 1 1 3 men 21 als je je moet redden in een dit was het resultaat situatie waarin je het bijv hebt over iemand waarvan jij niet weet dat die persoon dood is 1 5 1 43 22 als je betrapt wordt 3 1 5 1 wie taalvaardigheden wil verbeteren zal eerst moeten 23 als je je mening moet motiveren 5 2 1 weten wat taalvaardigheden zijn wat houdt gespreks 24 bij een onverwachte ontmoeti ng 1 1 3 schrijf luister en leesvaardigheid in 25 als je ontroerd bent 3 1 3 1 onze verkenningen op het gebied in kwest i e leiden 26 als jebij een dokter uit moet niet tot veel zekerheden eerder tot vele twij fels leggen wat je hebt bijv ge een twee d e lammers 1980 slachtsziekte 1 9 2 2 waar het dus eigenlijk om gaat is dat de taa lgebruiker de beschikk i ng krijgt over een groot repertoire van han 27 alsje aan de telefoon zit 5 6 2 5 2 deli n gen waaruit hij kan pu tt en zo n visie sluit ook aan 28 als je de eerste keer bij ee n vriend of vriendin thuis komt 3 1 1 8 b i j wat bijvoorbeeld een goede luisteraar doet een goe 29 als je naar een verjaardag moet de luisteraar i s in staat af h ankelijk van z ij n luisterdoel waar je nog nooit bent geweest 2 8 een strategie te k iezen respect i evel ijk te hanteren de taalgebruiker moet z i ch dus bewust worden van een aan 3 0 als je denkt dat je iemand tegen komt maar het is iemand anders 4 3 1 3 tal mogelijkheden die hij nog niet onderkende het stre 31 als je nieuw bent in een bepaald e ven is naar een uitgebreider repertoi re naar een grotere flexibiliteit groep 2 4 4 32 als je iets krijgt wat je niet mooi vindt 1 2 3 2 3 in een klassegesprek kwamen er reacties op de ci 33 als je een bepaalde instanti e taten uit de vakliteratuur die discussie verliep moet bellen 2 6 2 3 1 goed voor sommige leerlingen was het best moei 34 als je bij de schooladministratie komt en de adjunct directeu r lijk te ontcijferen wat er nu precies in stond maar zit er 1 1 8 toen ze dat eenmaal begrepen waren ze erg bij de 35 als je in het ziekenhuis komt e n problematiek betrokken het werken met het je weet niet wat je tegen een communicatiemodel bleek evenals vorig jaar toch bepaalde patient moet zeggen 1 2 4 2 7 niet zo handig voor leerlingen voor hun is het na 36 als je weg wilt en de rest blijft maar praten 5 1 2 3 tuurlijk ook niet geschreven ik veronderstel dat 37 als je naar gespreksstof zoek t leerlingen door het transactiemodel meer inzicht als je met z n tweeen bent 2 6 4 1 krijgen in de factoren die een communicatieve si 38 als iemand die je niet zo goe d tuatie bepalen maar bij de concrete probleemsi kent alles van je weet 4 2 1 4 39 alsje iemand tegenkomt die je tuaties die zij noemen zijn de factoren die mee eigenlijk moet kennen niet spelen of niet helemaal duidelijk of zo afhanke herkent 3 4 1 6 lijk van elkaar dat het erg moeilijk is om precies 40 als je kwaad bent 11 1 1 2 1 aan te geven waar het fout gaat 41 als je op het politiebureau zit 2 3 10 we besloten in kleine groepjes verder te werken 42 als je mondelinge school onderzoeken hebt 6 10 1 4 aan een concrete probleemsituatie na een klassi 43 als er vreemde mensen bij zijn 4 2 4 1 1 0 kale brainstorming hierover stelde ik voor dat 4 4 als je iets moet zeggen op een groepswerk onderstaand stencil op vergadering 6 7 2 1 7 45 als je moet praten over iets waa r je over in zit 6 2 9 1 enkele opmerkingen in verband met het groeps 46 als je met een slecht rapport werk taalvaardig zijn thuis komt 4 7 7 1 1 jullie hebben een situatie uitgezocht waarin je 47 als je op de tv moet verschijnen 4 5 1 1 8 problemen hebt met je taalgebruik de situatie 48 als je net wakker bent 4 1 4 die je uitgezocht hebt 49 als iemand erg op je let 2 3 2 5 herkende je bij jezel f vond je een goede probleemsituatie wat valt op naar aanleiding van bovengenoemde oorza dacht je op verschillende manieren op te kun ken nen lossen bijvoorbeeld welke facetten uit het communicatiemodel waar het nu bij het groepswerk om gaat is dat je worden het meest genoemd allereerst eigen ervaringen u itwis selt wat be zijn er situaties die ongeveer hetzelfde lijken maar waar treft die moeilij ke taalsituatie bijvoorbeeld bij verschillende oorzaken genoemd worden je hebt gekozen voor nummer 4 van het sten mogelijke conclusies naar aanleiding van gesprek over cil al s er iemand belangrijks bij is elk bovenstaande groepslid vertelt dan uit eigen ervaring daar over dus niet ik heb wel eens gehoord dat op weg naar mogelijke oplossingen i emand enz maa r ik was zelf een keer enz de groepsleden proberen vervolgens bij dege twee citaten tijdschrift voor taalbeheer s ing meuffels ne die aan het ve rtellen is er achter te komen jrg 2 april 1980 wat het probleem precies was stel vragen zo 44 als bijvoorbeeld wat was die belangrijke per nadat we met de klas naar een rollenspel op d e soon voor iemand welke relatie had jij er video hadden gekeken kregen de betreffende mee waar ging het gesprek over wie waren spelers de kans om een toelichting te geven h ier er nog meer bij vergeet vooral niet te vra gen hoe heb jij je toen uit die moeilijke si na reageerde de klas aan de orde kwam of de tuatie gered voor meer vragen kun je ook gespeelde oplossingen reeel waren en in hoeverre naar het communicatiemodel kijken het gekozen taalprobleem werd opgelost door en tenslo tt e bespreek je met elkaar andere ma kele oplossingen te spelen respectievelijk te bekij nieren om je in de genoemde situatie te red den bekijk het tweede citaat op het stencil ken b ij verschillende groepen kwam de nabespre van 31 8 nog maar eens daar staat misschien king door de druk van de tijd niet helemaal tot wat moeilijk dat een taalgebruiker zicht moet zijn recht ik wilde daarom ook extra aandacht hebben op verschillende mogelijkheden die hij schenken aan de evaluatie van de hele thema toe kan passen om zich in communicatieve si tuaties te redden jullie zijn daar nu dus mee tische lessenserie het volgende stencil stelde ik bezig daarvoor op na deze bespreking bekijk je welke van de be sproken situaties het meest in aanmerking beantwoord onderstaande vragen eerst indivi komt om als rollenspel op te voeren het is de dueel vergelijk de antwoorden daarna met de bedoeling dat je alle besproken oplossingen andere leden van de groep lever tenslo tte een voor die ene situatie speelt en misschien kom groepsverslag in waarin je de antwoorden en de je al spelende nog op andere mogelijkheden bespreking daarover verwerkt die je ook weer op kunt voeren bij de beoordeling zal dit groepsverslag be nogmaals het gaat er niet om welke groep het trokken worden mooiste leukste toneelstukje opvoert het gaat 1 zeg met eigen woorden wat het doe l erom dat je ziet wat er aan de hand is als je pro was van de video opname waarin jij mee blemen hebt met je eigen taalvaardigheden en dat speelde je vervolgens zicht krijgt op de mogelijke oplos 2 hoe heb je die video opname aangepakt singen voor die problemen de rollenspelen zijn met andere woorden wat heb je ge straks als ze opgenomen zijn op de video uit speeld waarom d at en op d fe manier gangspunt voor verdere discussie geef een korte toelichting afhankelij k succe s van de techni sche kwaliteit van de op name ps 3 ben je bij het opzetten van je program ik wil van elke groepsbijeenkomst een kort ver ma uitgegaan van eigen ervaring met het slagje er moet in wat je gedaan hebt en hoe het probleem waarom wel of niet samenwerken ging 4 vond je het een echte p robleemsituatie die je speelde waarom wel of niet 5 was het gemakkelijk of moeilijk om ver de leerlingen werkten ca tien lesuren in kleine schillende oplossingen na elkaa r te spe groepjes vooral het opnemen van de verschil len7toelichten lende stukjes op de video kostte veel tijd ook 6 geef zo nauwkeurig mogelijk aan wat jullie gespeelde situatie s met taalmoei buiten school de videoprogramma s gingen over lijkheden te maken hebben de volgende onderwerpen voor het eerst bij ie 7 geef zo nauwkeurig mogelijk aan wat je mand thuis komen te laat thuis komen contact geleerd hebt van deze lessen niets kan maken met vreemden weg willen als de rest wil ook 8 heb je meer zicht gekregen op het geko blijven verliefd zijn een meisje versieren om zen taalprobleem door enkele oplossin gaan met lastige klanten als nieuweling in een gen te spelen toelichten a u b groep komen tegen je ouders vertellen dat je ho 9 ben je het eens met de volgende uit mofiel bent omgaan met iemand die kwaad is spraak iemand is taalvaardiger naarma als iemand iets hatelijks tegen je zegt als je niets te hij zich meer bewust is van de ver schillende keuzemo ge lijkheden waarui t meer weet te vertellen tegen je vrienden reageren hij in een communicatieve probleemsi als je verloren hebt eruit komen als je een blun tuatie kan kiezen der gemaakt hebt 10 heb je nog suggestie s wat we in de klas een groep had als probleemstelling waarom dur kunnen doen naar aanleiding van jullie ven we in de klas niet goed over seks te praten video opname 11 andere opmerkingen zij maakten geen video opname maar stelden een lever het groepsverslag getypt of met zwa rt vragenlijst op voor klasgenoten die als uitgangs geschreven in zodat ik het kan vermenigvuldigen punt diende bij de discussie met de hele klas 45 voor de hele groep het moet een lopend verslag moeilijk is waardoor ze ineens extra aandachtig zijn dus niet alleen korte antwoordjes die je i bij de les betrokken raken een opmerking van zonder vraag erbij niet kunt lezen mij als bijlage 2 geeft hiervan een voorbeeld ja ik weet niet of jullie precies zullen snappen water staat want deze citaten zijn uit stukken die eigenlijk ge schreven zijn voor mensen die aan de universiteit stude mijn bedoeling ren met de lessenserie taalvaardig zij n daagt leerlingen uit bij het schrijven van deze thematische lessenserie omdat ik er vanuit ga dat iemand zijn talig han zoals ik die dit studiejaar op school heb gegeven delen echt beter zelf in de hand heeft als hij meer ben ik uitgegaan van de gedachte dat leerlingen zicht heeft op mogelijke oplossingen in pro zich allereerst meer bewust moeten worden van bleemsituaties heb ik leerlingen de opdracht ge hun eigen ervaringen met communicatieproble geven eerst die ervaringen met betrekking tot in men daarom probeerde ik ook zo concreet mo dertijd gekozen oplossingen uit te wisselen die gelijk te beginnen vervolgens kritisch te bespreken en tenslotte en ik koos voor het verzamelen van hun eigen situa kele van de besproken strategieen om te zetten in ties waarin ze moeilijkheden hadden om uit hun een rollenspel woorden te komen met behulp van het transac een laatste doelstelling die ik had was dat de les tiemodel heb ik geprobeerd de leerlingen wat senserie ten goede zou komen aan de sfeer in de meer kijk te geven op de complexiteit van facto groep die het mogelijk maakt problemen met el ren die een communicatieve situatie bepalen het kaar te bespreken daarom koos ik voor het be zoeken naar de hoofdoorzaak van het probleem kijken en nabespreken van de gemaakte video op bleek niet gemakkelijk tijdens de evaluatie werd name onder meer gevraagd wat de gespeelde situatie met taalmoeilijkheden te maken had vraag 6 ervaringen met lessen over taalvaardig zij n het viel me bij de antwoorden van die vraag op dat leerlingen veel beter in de gaten hadden wel in de eerste paragraaf heb ik mijn e rv aringen met ke factoren van belang zijn als het gaat over wel de themat i sche lessenserie over taalvaardigheden of niet uit je woorden kunnen komen zoals ik die het vorig schooljaar gaf al verwerkt ik bouwde bewust de beperking in voor leerlin die ervaring gaf aanle i ding tot de herschrijving gen om alleen met problemen te komen uit mon van de lessen wat ik in deze paragraaf beschrijf delinge communicatieve situaties enerzijds om zijn de e rv aringen met de herschreven versie na het geheel niet onnodig ingewikkeld te maken melijk zoals ik die dit schooljaar heb gegeven zie anderzijds wilde ik de zogenaamde typische de tweede paragraaf schoolse taalmoeilijkheden zoals spelling en stijl met uitzondering van de analyse van de genoem uitsluiten hiermee wilde ik ook wat explicieter de probleemsituaties met behulp van het trans maken dat de leerstof in de lessen moedertaal in actiemodel oordeel ik positief over deze lessen mijn ogen zoveel meer omvat dan het bekende zoals ik eerder al opmerkte ligt de oorzaak van traditionele oefenen van vaardigheden geboden het communicatieprobleem dikwijls bij meerdere door de meeste taalmethodes voor het voortge factoren die in het model aangegeven worden en zet onderwijs dat maakt het voor de leerlingen eerder ingewik om het geheel wat meer gewicht te geven con keld dan helder anderzijds vind ik dat het model fronteerde ik de leerlingen met twee citaten uit zijn functie heeft gehad in de lessenserie omdat de vakliteratuur ik wil voorkomen dat leerlingen het een middel was bij het bereiken van de doel gaan denken dat de tijd gevuld wordt met gebla stell i ng inzicht hebben in de complexiteit van bla over eigen ervaringen ik wil dat ze zien dat factoren die een communicatieve situatie bepa het een serieuze wel overwogen en zinvolle invul len ling is van hun uren op school en geen hobbyisme een bijkomende moei l ijkheid bij lessen zoals de van een toevallige lerares daarnaast werkt het ze waarbij technische apparatuur in dit geval psychologisch soms ook goed om ze met iets in video wordt ingeschakeld is de praktische aanraking te brengen wat misschien net wat te organisatie van het geheel het is bij ons o p 46 school nog geen gewoonte dat leerlingen zelfde lossi ngs mogeli j k h e d en dure audiovisuele hulpmiddelen bedienen met andere woorden bij de planning van de vide o nee want alsje met een taalprobleem zit ga je toch niet opnames ben je afhankelijk van de tijd die de eerst oplossingen bedenken want dat neemt teveel tijd in beslag je doet dan toch watje het eerst invalt alsje came raman dat is bij ons de amanuensis vrij kan eerst oplossingen moet gaan zoeken en dan de beste k ie maken in de praktijk betekent dat voor leerlin zen is het taalprobleem missch ien a l verleden tijd gen regelmatig in de middagpauze doorwerken of els na schooltijd een en ander afmaken het tota l e aantal lessen dat ik wil besteden loopt daardoor dat het merendeel van de leerlingen 88 procent dikwijls langer uit dan mij lief is positief reageerde wil ik illustreren met de vol wanneer ik de lessensatie een volgend schooljaar gende citaten uit de evaluatie nog een keer zou herschrijven zou ik er ook het betreft hier antwoorden op de vraag heb je extra op letten dat leerlingen voor het rollenspel meer zicht gekregen op het taalprobleem door een situatie uitkozen die ze zelf echt als moeilijk meer oplossingen te spelen ervaren hebben ik had daar nu wel op gewezen maar dat misschien toch niet voldoende bena ja dat wel ik had er zelf nooit zo over nagedacht ik drukt dacht altijd als zoiets bij mij voorkwam dat dat gewoon bij de evaluatie kreeg ik nu enkele reacties als stom was dat ik niet wist wat ik moest zeggen dicky het doel van ons toneelstuk was het pro bleem van ver ik heb er mee geleerd dat ik niet de enige ben met dat sieren uit te beelden door middel van het spelen van probleem en dat ik nu weet hoe anderen het willen op drie verschillende toneelstukjes het eerste stukje ging lossen over een jongen en een meisje in de disco de jongen maudy was heel stoer tenminste zo deed hij zich voor innerlijk was hij niet zo zeker van zichzelf dit probeerden wij uit ik heb van deze lessen geleerd om je eigen gewoon wat te beelden door de gedachten van de jongen en het me is brutaler op te stellen gewoon niet bang zijn om iets te je op de achtergrond te laten horen maar dit kwam niet zeggen goed over op de video het was ook slecht verstaanbaar guido in het tweede stukje was de jongen erg verlegen hij wist geen raad met zichzelf en hij betrok zijn vriend iedere ja je bent denk ik nu veel zekerder alsje met dit pro keer in het gesprek ook nu was het slecht verstaanbaar bleem te maken krijgt je hebt nu immers verschillende het derde stukje hebben we geprobeerd om een norma oplossingen die e dan kunt gebruiken le situatie te spelen de jongen was nu spontaan en lia gedroeg zich normaal tegenover de meisjes we zijn bij het maken van de tonee stukjes niet uitgegaan van onze over de enen van commun icatie hebben we geleerd dat eigen ervaring een meisje versieren is toch iedere keer iets uitpraten de beste oplossing is bovendien hebben weer anders we hebben geprobeerd om de meest we door het zien van andere situaties oo k geleerd dat er voorkomende p roblemen van het versieren te nemen andere manieren zijn om somm ige situat ies op te lossen willem frank theo marike en marian dan we hadden gedacht en dat deze misschien we balei zijn ook uit verschillende reacties bleek ook dat leerlingen als laatste willen wij nog zeggen dat we met plezier aan de lessen over communicatie hebben gewerkt maar dat zich afvroegen of ze in een concrete situatie wel dit het laatste moet zijn omdat het te langdradig wordt wat hadden aan dat zicht op die verschillende ofr brigitte 47 b ij l age 1 k heb hier slechts een gedeelte van het leerl ingenstencil overgenomen enkele opmerkingen naar aanleiding van jullie stukje over persoonlijkheidskenmerken en taalvaa rdig zijn ik zal bij elke gestelde vraag enkele citaten geven uit jullie werk daarna enkele opmerkingen van mezelf en ik begin met een verhaal tje niet van mezelf maar ook van een van jullie mie is taal taal is naar mijn mening niet iemand die gevormd is door het aan elkaar plakken van regeltjes grammatica en spellingskunst anders zou ik taal niet goed kennen taal is iemand die creatief is met zichzelf taa l is iemand met een hart zoals iedereen hij heeft ook armen en benen en kan daarmee ook iets uitdrukken wat is er nou zo speciaal aan taal nou ik z ie taal niet zo gek vaak maar volgen s mij is het speciale van taal dat hij n i et zoals sommigen een dubbel leven leidt maar eerder een multi leven andere men s en uit mijn omgeving die taal ook kennen zeggen dat hij juist voor iedereen hetzelfde is hij zou volgens hen zeer consequent zijn daar er ook mensen zijn d ie weer a n dere dingen over taal zeggen is taal vaak het middelpunt van gesprek of roddel over een ding zijn we het in ieder geval eens taal is een zeer zeer zeer oud en wijs man hij heeft veel gereisd en ze kennen hem over de hele wereld ook weten we allemaal dat taa l pas al s laatste bewoner van de aarde verdwijnt of liever gezegd als taal doodgaat zijn we er al l emaal geweest wie kent taal nu het beste sommigen onder ons denken dat degenen die taal het meeste zien hem ook het beste kennen volgens mij ligt het er veel meer aan hoe je met taal omgaat je moet taal vrij laten en niet in een hok willen opsluiten pas als je bij taal zijn gevoel los krijgt en zijn veelzijdigheid en creativiteit ontdekt dan ken je taal pas goed en dan pas kun je ook aan andere mensen duidelijk maken hoe goed je taal wel of niet kent de taalfreak nu bij elke vraag enkele citaten van jullie 1 wat is volgens jou taalvaardig zij n of wanneer vind je iemand ee n goede taalgebruiker als iemand zijn gevoelens goed onder woorden kan brengen i s hij volgen s mij taalvaardig een goede taalgebruiker is volgens mij iemand die foutloos spreekt zijn zinnen goed formuleert en geen dialect spreekt iemand die goed kan praten zal zich beter kunnen verdedigen als iemand die aarzelt als je taalvaardig bent ben je dus ook machtig taalvaardig zijn heeft dus met macht te maken taalvaardig zijn is dat je goed onder woorden kunt brengen wat je bedoelt je moet dus een grot e woorden schat hebben verder i s het ook belangrijk dat je goed kunt luisteren en begrijpen wat een ander zegt iemand is taalvaardig als hij echt nooit met zijn mond vol tand e n staat j e kunt jezelf van binnen nog zo rot voelen in een bepaalde situatie maar je bent pas taalvaardig a l s je dan ook wat te zeggen hebt 2 is een taalgebruiker gebaat b i j bepaalde pe r soonlijkheid s kenmerken het is belangrijk om jeze lf te kennen om zicht te h ebben op je per s oonlijkheid s kenmerken je weet dan wat je aan jezelf hebt en bij bepaalde problemen weet je dan ook beter hoe je voor je zelf op kunt komen ik vind dat een goede taalg e bruiker bes list gebaat is bij bepaalde per s oon l ijkhei dskenmerken als je verlegen bent dan durf je niet voor een grote groep te spreken als je onzeker bent kun je vaak niet uit je woorden ko men en ga je zelfs op je eigen woorden letten twijfelen of w at je zegt niet belachelijk is of verkeerd gez e gd als je zenuwachtig bent dan maak je vaak onnodige schri jffouten als je niet zoveel fant a sie bezit zal het j e ook meer moeite kosten om een opstel te schrijven om iets te bedenken als je iemand bent die gauw afgeleid is zal je gauw je woorden vergeten ik denk dat als je geen last hebt van d eze dingen je al een heel eind bent en wel licht beter bent in taal en communicatie ik v i nd dat een goede taalgebruiker meestal de eigen s chap van hardheid heeft en niet zo vlug met iemand medelijden zal hebben die het niet met hem een s is hij moet deze eigenschap wel hebben omdat hij zich anders in een discussie niet kan verdedigen of iemand vertellen hoe het staat als je weet welke persoonlijkheidskenmerken je hebt en welke met je taalvaardig zijn te maken h ebben kun je wat aan die kenmerken gaan sleutelen en zo je taal verbe teren 3 geef je mening over de les waarin we praatten over onze p e r s oonlijkh e ids k enme rken ik vond de les erg leuk je herkent vaak in de eigenschappen van een ander wat van jezelf je lee rt ook kla sge noten beter kennen zo bij het op schrijven van d i e eigenschappen denk je over jezelf na en vorm je je een mening over jezelf bij het schrijven van een opstel vorm je je ook een mening over het onderwerp de les was dus niet alleen leuk maar ook nuttig 48 ik vond de les op zich erg goed zeker omdat iedereen even stil moest staan bij zijn negatieve en positieve eigenschappen het is erg moeilijk om je positieve eigenschappen op te schrijven daar sta je eigenlijk nooit bij stil ik vind het ook goed dat je niemand hebt gedwongen om zijn eigenschappen voor te lezen met de nega tieve eigenschappen vind ik het nog niet zo erg iedereen mag weten wat voor fouten ik heb als ze maar niet verkeerd over je gaan denken en met de po sitieve eigenschappen had je het zelf ook al moeilijk ans en daar om denk ik dat wij het ook moeilijk vinden om ze voor te lezen ik begreep alleen niet waarom er in het open baar bijna niets werd gezegd en daarna tegen de buren alles uitvoe r ig werd toegelicht ik vind dat je het dan ook wel aan iedereen kan ve rt ellen ik praat veel liever tegen een of twee pe rs onen dan tegen een hele groep ik geef me niet graag aan iedereen bloot ook al ken je die mensen ruim een jaar dat is toch iets wat ik niet zomaar doe als ik dan tegen een groep praat dan kom ik plotseling niet goed uit mijn woorden al wil ik het zelf wel ik vind zo n les wel leuk maar er moet meer gediscussieerd worden daar bedoel ik mee dat er vaak dezelfde mensen aan het woord waren als er nu voor gezorgd kan worden dat iedereen eens wat zegt dan kan het nog leuker worden ik ben zelf ook niet zo n grote spreker maar dat komt door verlegenheid het valt me trouwens op dat zodra we een gesprek in de klas hebben over iets persoonlijk s over onze gevoelens dan komt er niets los alleen stilte zo zie je dat mensen een muur om zich heen hebben dat ze niet helemaal open tegenover een ander zijn ge sprekken met degene die naast je zat lukte aardig we waren open tegenover elkaar ik vond het prett ig om te horen dat ik niet de enige was die kwaad wordt als hij iets niet kan vinden en dan een ander de schuld geeft of die verlegen is of heel zenuwachtig is en doet tegenover degene waar ie verliefd op is ik kan wel zeggen dat sommige slechte eigenschappen die ik heb als de jaren voorbij gaan afnemen vroeger was ik veel meer verlegen en meer onzeker dan nu ik ben blij om dat ik er overheen groei ik ben nu veel gelukkiger toen ik 13 was zou ik geen goede eigenschap hebben kunnen op schrijven maar nu lukt dat gemakkelijker ik vond die les niet ver velend of eng ik hoop dat we allemaal nog eens over die drempelvrees heen komen dat we allemaal onze me ning durven zeggen zonder dat we ons rot voelen ik heb niks voorgelezen omdat er dingen in stonden die zo voor mezelf waren ik had die dingen ook weg kun nen laten ik weet niet waarom ik ze niet opgelezen had ik denk dat jij groot gelijk had toen je zei dat het vreemd is dat je over anderen zoveel te vertellen hebt en over jezelf zo weinig diep in jezelf heb je dat natuur lijk wel maar je bent bang dat als je zoiets zegt anderen het zullen beamen misschien moet je dat in groepjes praten toch nog eens proberen zodat de onderlinge verhouding beterder wordt ik schrijf beterder omdat ik toch wel vind dat het een fijne klas is wat stilletjes in sommige opzichten het is natuurlijk wel moeilijk om zomaar wat goede en slechte eigenschappen op te noemen stel je voor dat ze je uitlachen stel je voor dat je commentaar krijgt daar is de meerderheid bang voor denk ik zelfs degenen die anders altijd hun mond open doen zeiden nu amper iets onderstreep de passages waar je met een klein groepje over zou willen praten bijvoorbeeld omdat je dat ook zo vindt en daarom goede argumenten kunt aandragen voor die mening 6f omdat je het er helemaal niet mee eens bent o f omdat je dat zelf ook zo ervaa rt en jouw e rv aringen met anderen wilt uitwisselen om samen tot een eventuele oplossing te komen ik geef nu liever nog geen inhoudelijke kritiek iedereen heeft serieus aan de opdracht gewerkt als jullie mijn mening over bepaalde onderwerpen wilt weten of als je ergens meer informatie over wilt moet je dat maar zeg gen dan schrijf ik er wel een stukje over ps leg voo r je gaat p r aten in de k leine g roe p j e discussiepunt en vast op p ap i e r wijs oo k een gesp re k s leid er aan lever aan het eind van de les een vers l agje in over wat jullie besproken hebben 49 bijlage 2 groepsverslag van de video opnameh l onze gr oep be stond uit ja cqueli n e gerard en franke het doel van onze video opname was om oplossingen te vinden voor het probleem weg willen of moeten terwijl de rest wil blijven we hebben de opname als volgt aangepakt we speelden dat we in een disco waren op een gegeven moment moest een persoon naar huis omdat hij op een vastgesteld tijdstip thuis moest zijn voor de anderen maakte het tijdstip dat ze thuis moesten zijn niets uit hoe wordt nu dit probleem aangepakt hie rvoor hebben we vier oplossingen bedacht en gespeeld a nadat de persoon aan de rest gevraagd heeft of ze mee gaan naar huis stappen ze gezamenlijk op b die ene persoon gaat uiteindelijk alleen naar huis c ze verzinnen samen een smoes zodat de persoon kan blijven totdat de rest naar huis gaat de ouders zijn dus niet op de hoogte van de plannen van hun zoon ze zijn erg ongerust en zij maken met hun kind een afspraak voor de volgende uitgaansavonden d de persoon belt zijn ouders op en vraagt of hij langer mag blijven hij spreekt dan af dat hij met de anderen mee naar huis gaat bij het opzetten van het programma zijn we uitgegaan van onze eigen ervaringen met dit probleem omdat iedereen van ons hier wel eens ooit mee te maken heeft gehad toen we met dit probleem te maken kregen vonden we het een e cht probleem vooral omdat we niet wisten hoe dit probleem aan te pakken dus bijvoor beeld hoe zeg je tegen je vrienden dat je naar huis moet doordat we nu oplossingen bedacht hebben voor dit probleem hebben we een beter zicht gekregen op het taalprobleem zodat we nu dit probleem makkelijker op kunnen lossen het was niet echt moeilijk om verschillende oplossingen te spelen wel moest je de verschillende oplossingen goed uit elkaar houden zodat je de oplossingen niet door elkaar speelde in onze gespeelde situatie kwamen wel taalmoeilijkheden naar voren bijvoorbeeld 1 hoe zeg je tegen je vrienden dat je na ar huis moet en hoe maak je hen duidelijk dat het jouw bedoeling is dat ze met jou meegaan naar huis terwijl je weet dat zij nog niet naar huis hoeven 2 hoe ve rt el je je oude rs de reden van het iaat thuis komen deze vraag geldt ook voor situatie c 3 je vader durven vragen of je later thuis mag komen en dus ook uitleggen waarom je langer wilt blijven door dit probleem te spelen hebben we geleerd door middel van de oplossingen die we bedacht hebben hoe we dit probleem aan kunnen pakken en ook hoe dit dan op te lossen naar aanleiding van bovenstaande zijn we het dus ook eens met de uitspraak iemand is taalvaardiger naarmate hij zich meer bewust is van de verschillen de keuzemogelijkheden waaruit hij in een communicatieve probleemsituatie kan kiezen deze uitspraak is dus eigenlijk de conclusie van onze proef doordat je verschillende oplossingen hebt die je toe kunt passen kun je jezelf makkelijker uit deze probleemsituatie redden door deze keuzemogelijkheden sta je nu niet meer zo on zeker tegenover dit probleem we zagen in het begin wel wat tegen de video opname op maar het viel allemaal reuze mee de samenwerking in de groep verliep ook goed we hebben veel besproken naar aanleiding van dit probleem geraadpleegde literatuur buys a kijken naar jezelf reflectie in het moedertaal onderwijs doctoraalscriptie vakgroep taalbeheersing universiteit van amsterdam neu sden 1983 lammers d h mat is luisteren in luisteren dcn cahier 5 a de geus e a red wolters noordhoff gro ningen 197 7 meuffels b onderz oe k naar taalvaardigheid in tijd schrift voor taalbeheersing jrg 2 1980 nr 2 april 50