Documenten
anke burge r projectonderwijs taalvaardigheden gereedschap taa l voor projectwer k het aandeel van docenten nederlands in projectonderwijs vaardighede n op verschillende scholen met name middenscholen heeft projectonderwijs een vaste plek in het onderwijsprogramma gekregen een toe te juichen ontwikkeling omdat projectonderwijs een van de manieren kan zijn om leerlingen meer greep te laten krij gen op hun onderwijs en op zaken in hun leven die zij zelf het onderzoeken waard vin den taalactiviteiten als informatie verzamelen verslag doen overleggen luisteren naar el kaar spelen een belangrijke rol tijdens een project om projectonderwijs te laten sla gen is het onder meer van belang dat leerlingen leren omgaan met het talige gereed schap dat voor het doen van hun onderzoek noodzakelijk is voor docenten nederlands die aan projectonderwijs meewerken is een belangrijke taak weggelegd in het scheppen van de voorwaarden waaronder dat kan gebeuren en in het inbrengen van hun vakkennis die de activiteiten van leerlingen ondersteunt uit de interviews die anke burger met docenten nederlands die aan projecten mee werken hield blijkt dat zij vaak huiverig zijn en niet altijd ten onrechte voor in breng vanuit een vak in onderstaand artikel laat de auteur zien dat inzichten afkomstig uit het taa vaar digheidsonderwijsniet per definitie projecton vriendelijk zijn en probeert ze docenten enig houvast te geven op het gebied van het begeleiden van leerlingen in projectonder wijs wat taalactiviteiten betreft inl ei d i ng een vis in het water zouden voelen omdat er tij dens projectonderwijs ook op hun vakgebied veel toen ik in het kader van mijn doctoraalscriptie te begeleiden is deze verwachting kwam niet he taalbeheersing een aantal docenten nederlands lemaal uit tijdens de interviews bleek dat som interviewde over hun rol bij projectonderwijs mige docenten hun vak juist liever niet bij het verwachtte ik dat zij zich tijdens projecten als projectonderwijs betrekken hoewel de redene n 18 die zij daarvoor aangeven vaak heel begrijpelijk onderzoeken zijn denk ik toch dat het vak nederlands project ik ging er min of meer vanuit dat docenten ne onderwijs wel veel te bieden heeft derlands uit zorg voor het projectwerk en omdat in dit artikel ga ik eerst in op de rol die taalactivi zij er vanuit hun vakachtergrond speciaal oog teiten bij projectonderwijs spelen en de conse voor hebben aandacht aan de verschillende taal quenties die docenten daaruit zouden kunnen activiteiten die tijdens projecten aan de orde zijn trekken daarna geef ik een aantal opvattingen zouden besteden ik vroeg hen hoe zij denken van de geinterviewde docenten hierover weer en over de rol van taalvaardigheden in projectonder voorzip ze van commentaar tot slot doe ik een wijs hoe zij hun taak opvatten en hoe zij er in de aantal suggesties om meer greep te krijgen op de praktijk vorm aan geven dus of op welke manier begeleiding van leerlingen in projectonderwijs en in welke mate zij aandacht besteden aan de wat taalvaardigheden betreft talige kanten van projectonderwijs de rol va n taa lac t i v i tei te n bij projectond erwijs opvattingen van de docente n taal speelt in projecten een belangrijke maar ik verwachtte van tevoren wel dat dit laatste in ook vaak problematische rol leerlingen hebben de praktijk niet zo gemakkelijk te realiseren zou te maken met allerlei taalactiviteiten waar zij niet kunnen zijn er is tijdens een project altijd van al onmiddellijk even vaardig in zijn ze interviewen les tegelijk aan de hand groepen leerlingen die discussieren maken verslagen projectonderwijs met allerlei verschillende onderwerpen bezig zijn is meestal de enige plek op school waar zij zelf en op verschillende vlakken de aandacht van do onderzoek doen en waar deze activiteiten op een centen vragen ddcenten zouden wel eens hun heel specifieke manier aan de orde zijn inter handen vol kunnen hebben en daardoor weinig viewen maar nu echt en niet als leuk spel dis aandacht voor taal maar wat ik niet verwachtte cussieren over het te kiezen thema waarbij het is dat een aantal docenten helemaal geen aan verloop van de discussie werkelijke gevolgen dacht wil hebben voor de talige kanten van pro heeft een verslag voor anderen maken dat echt jectonderwijs een afkeer heeft van iedere inhou duidelijk moet zijn omdat het bijdraagt aan de delijke inbreng van de kant van docenten en bo voortgang van het onderzoek vendien niet gelooft dat hun vak iets zou kun taalactiviteiten spelen nog een andere belangrijke nen bijdragen aan projectonderwijs rol namelijk bij het omgaan met elkaar de inter actie verloopt tijdens projecten anders dan in de vakken overboord gewone lessen wat z n weerslag heeft op het pro op de vraag of de docenten in verband met hun jectwerk er zijn in een klas altijd leerlingen die vak redenen hebben om aan projecten mee te heel handig hun mening weten door te drukken werken en of zij doelstellingen met projectonder anderen zijn stillen die overschreeuwd worden wijs hebben die met hun vak te maken hebben en er een beetje buiten vallen daarnaast heb je antwoordde een enkele docent bevestigend de doeners die al dat gepraat liefst aan anderen meesten zeiden echter onmiddellijk iets als nee overlaten bij projectonderwijs wil ik niets met vakken te dit zijn stuk voor stuk gegevens waar je als pro maken hebben en nee tijdens projectonder jectdocent niet zomaar aan voorbij kan hoewel wijs voel ik me geen neerlandicus de geinterviewde docenten het verschillend ver deze antwoorden komen voort uit verschillende woorden gaat het er bij de meesten om dat leer doelstellingen en praktijk van projectonderwijs lingen in projecten gezamenlijk hun omgeving le en het vakkenonderwijs projectonderwijs wordt ren onderzoeken zich bewust worden van on juist als vernieuwing en verbetering gezien ten recht en ongelijkheid daarin en mogelijkheden opzichte van het traditionele onderwijs met haar leren zien en benutten om daarin in te grijpen leerstof en produktgerichtheid de klassikale aan taalvaardigheden zijn bij het doen van onderzoek pak en de onlogische scheiding in vakken bij noodzakelijke hulpmiddelen waar op zichzelf van projectonderwijs worden verschijnselen uit de alles aan te leren is daarnaast kan de manier werkelijkheid in hun complexiteit behandeld en waarop leerlingen in de klas met elkaar omgaan onderzocht in plaats van ze in het keurslijf van een reden zijn om ongelijkheid heel dichtbij te een vak te dwingen zoals dat toevallig op schoo l 19 bestaat ten houden omdat leerlingen in projectonderwijs daarnaast vormen mensen die projectonderwijs eindelijk eens zelf kiezen hoe en wat ze leren geven vaak een hechte groep die samen hard want je zit in wezen met een andere pet op hebben moeten vechten voor hun project om hoor tijdens p o kijk als ik moede rt aal geef dan dat ze daarbij veel weerstand van anderen onder heb ik echt een boodschap h e om het maar eens vinden die met diploma en exameneisen in de mooi te zeggen als ik p o begeleid heb ik die hand blijven zeggen dat leerlingen bij projecton boodschap niet meer bij p o leggen de leerlingen derwijs niets leren zelf prioriteiten daarom is het niet gek dat zij hun positie op leerlingen leggen tijdens projectonderwijs priori school willen beschermenen nogal wat wantrou teiten ze bepalen zelf wat ze willen leren en met wen naar het vakkenonderwijs toe hebben maar wie en op welke manier ze dat gaan doen docen dat wantrouwen gaat bij sommige docenten zo ten hebben in dit proces inderdaad een andere rol ver dat zij over het hoofd zien wat voor bruik dan tijdens het gewone onderwijs zij zijn niet baars een vak ndg wel te bieden heeft tegelijk de belangrijkste bron van informatie en hebben met alle slechte kanten die aan het vakkenonder niet meer precies controle op wat en hoe er ge wijs zitten ze tt en zij de vakkennis waarover zij leerd wordt toch hebben docenten die in projec beschikken ook opzij ten werken wel degelijk een boodschap welis waar een andere dan ze voor hun vak hanteren bijdragen vanuit een vak maar toch een boodschap die tot uiting komt in toch kan het soms juist voor het beter realiseren hun doelstellingen met projectonderwijs zij wil van projectdoelen nodig zijn om wel van vakdes len leerlingen onderzoek leren doen naar dingen kundigheid gebruik te maken de onderwerpen die hen direct aangaan dat is nogal wat vooral die leerlingen zelf kiezen zijn weliswaar echter en als het project de enige plek op school is waar complexer dan de traditionele vakinhouden dat gebeu rt leerlingen moeten er eerst achter maar ze kunnen heel goed deels op vakgebieden komen wat ze willen weten vervolgens op zoek van docenten liggen bij docenten nederlands ligt naar informatie die informatie beoordelen op de die deskundigheid meer op het gebied van taal waarde voor hun vragen informatie doorgeven het zou kunnen zijn dat leerlingen een thema aan anderen samenwerken daarnaast hebben kiezen dat qua inhoud met het vak te maken docenten nog allerlei doelen als leerlingen leren heeft bijvoorbeeld media docenten nederlands een standpunt te bepalen kritisch te zijn keuzes beschikken echter bovendien over vakkennis die te bepalen bij praktisch elk onderzoek van leerlingen te pas dit blijkt lang niet allemaal zomaar vanzelf te kan komen bijvoorbeeld wanneer het gaat om gaan sommige docenten klinken daardoor wat meer instrumentele vaardigheden als het verwer moedeloos nou het is wel zo dat de dingen die ven verwerken en verstrekken van informatie we zouden willen bereiken dat wordt steeds la met het zonder meer stellen dat je bij projecton ger gesteld want dat is gewoon niet te realiseren derwijs niets met je vak te maken wilt hebben wat we eigenlijk wilden dit terugschroeven van kun je leerlingen wel eens tekort doen doelstellingen komt er dan vaak op neer dat do of docenten gebruik maken van hun vak blijkt centen proberen nog zoveel mogelijk te werken ook af te hangen van hoe docenten denken over aan het scheppen van een andere sfeer dan tijdens hoeveel inbreng zij uberhaupt mogen hebben in andere lessen omdat dat het werken aan een pro datgene wat leerlingen leren dit laatste is altijd ject voor leerlingen en docenten aantrekkelijk een dilemma in projectonderwijs omdat het in maakt en het tot stand laten komen van een eerste instantie de leerlingen zijn die doelen en goed eindprodukt omdat er nu eenmaal iets inhoud van hun teren bepalen toch hebben do tastbaars uit een project moet komen ook voor centen ook allerlei ideeen over de richting waar de buitenwereld in dat leren zou moeten gaan dit lijkt moeilijk het is de vraag of al die andere doelstellingen die met elkaar te verenigen docenten in hun hoofd hadden echt te hoog ge grepen en niet haalbaar zouden z ijn ze worden begeleiden op de achtergrond alleen niet zomaar vanzelf gerealiseerd alleen al sommige docenten vinden dat zij zich in hun be omdat leerlingen niet gewend zijn in projecten te geleiding zoveel mogelijk op de achtergrond moe werken op een manier die docenten graag zouden zien 20 structurering ding die voor leerlingen verwarrend kan zijn als docenten deze doelen ook maar een beetje want zij hebben in het project wel voo rtdurend serieus willen nemen is het een fabeltje dat ze met taalvaardigheden te maken dat docenten zich steeds op de achtergrond kunnen houden die pet afze tten ligt niet alleen aan hun opvat om te voorkomen dat leerlingen verdrinken in ting van projectonderwijs waarin voor een actie hun werk de moed verliezen en dus niet bereiken vere begeleiding en het gebruik maken van vak wat hen voor ogen stond zullen ze meer inhoud kennis daarbij weinig plaats is maar ook aan hun aan hun begeleiding moeten geven dit betekent opvatting van het vak nederlands die wat doelen niet dat zij weer in hun bekende leraarsrol moe en lespraktijk betreft veel verschilt van project ten vervallen die inhoud zit hem meer in het bie onderwijs den van steun en structuur aan de bezigheden van leerlingen ten eerste kan het inbrengen van ontleden spellen en literatuur eigen nieuwe kennis waar docenten zelf gemak ja wat is mijn vak ik bedoel biologie daar kan van hebben in allerlei situaties een steun voor ik me wat bij voorstellen je kunt zeggen van leerlingen zijn ten tweede kunnen docenten in nou die kan op een gegeven moment een groep haken op inhouden die leerlingen gekozen heb je heeft als thema gehandicapten en die kan ben wanneer zij daar zelf iets over weten verder dan uitleggen hoe het biologisch in elkaar zit is een vorm van structuur bijvoorbeeld het schep maar wat moet ik dan hiermee geeft deze do pen van mogelijkheden om te oefenen met be cent aan dat van de kennis van biologiedocenten paalde taalactiviteiten waar leerlingen niet vol dankbaar gebruik wordt gemaakt ook wordt het doende vaardig in zijn zodat zij belemmerd wor voorbeeld van schei en natuurkundedocenten den in hun onderzoek er is een theorie die zegt die bijvoorbeeld veel weten van hoe kerncentrales dat leerlingen door schade en schande wijs wor werken en die kennis doorgeven aan leerlingen den en van mislukkingen het meeste leren maar een paar keer genoemd maar over zijn eigen vak in de projectpraktijk van de geinterviewde docen klinkt deze docent wat hulpeloos ook anderen ten worden ook zijzelf daar alleen maar moede zeggen dingen als in mijn lessen gaat het om loos van ontleden en correcte spelling maar daar kan ik iets dergelijks werd gesignaleerd in een van de pu niet mee aankomen in projecten blikaties van t jansen en a van kammen over behalve op spellen en ontleden zijn veel docenten het open projectonderwijs op het wagenings ly voornamelijk gericht op literatuuronderwijs met ceum een te grote mate van vrijblijvendheid en deze onderdelen van het vak kun je in projecten terughoudendheid van docenten blijkt leerlingen inderdaad niet zo heel veel kanten op en dat te ontmoedigen en te laten berusten in de schijn maakt dat zij zich in projecten wat hun vak be bare onveranderbaarheid van onrecht in de maat treft nogal onthand voelen en ik kan natuurlijk schappij en van hun eigen functioneren waar verwijzen naar een boek eventueel dat zal ik door de emancipatorische doelstellingen van pro niet gauw doen want ik vind het veel leuker dat jectonderwijs niet worden verwezenlijkt 3 ze door ervaring leren bovendien vinden de meeste docenten het be langrijk in projecten een gelijkwaardiger verhou communicatieonderwijs ding tussen docenten en leerlingen te creeren dan toch heeft het vak volgens anderen wel degelijk in het onderwijs meestal het geval is een van de van alles te bieden dat bruikbaar is binnen pro manieren om daaraan te werken is het samen op jectonderwijs uit het onderzoek blijkt dat do onderzoek uit gaan dat samen impliceert dat centen die hun vak opvatten als communicatie kennis die docenten en leerlingen over bepaalde onderwijs zich meer kunnen voorstellen bij over zaken hebben gedeeld wordt het achterhouden eenkomst tussen hun vak en projectonderwijs van kennis heeft weinig met het streven naar ge hoe meer moeite je hebt met bepaalde taalvaar lijkwaardigheid te maken digheden en dan bedoel ik het overleggen met desondanks hoort volgens sommige docenten elkaar het verzamelen van informatie nou dat aparte aandacht voor taalvaardigheden uitslui soort dingen hoe moeilijker je aan projectonder tend thuis in de lessen nederlands zodra zij het wijs kunt werken ik denk dat het op een school projectlokaal binnen stappen gaat de nederland waar taal heel traditioneel gegeven wordt dat het se pet dus af dit is een vorm van vakkenschei voor leerlingen ook ontzettend moeilijk is om in 21 eens de vraag voorgeschoteld te krijgen zo van vaardigheden dat is lezen schrijven spreken en nou bedenk maar eens een onderzoeksvraag en luisteren het ging me er bij deze vraag om van begin er maar aan in taalonderwijs waarbij het de docenten te horen welke talige activiteiten erom gaat dat leerlingen meer inzicht krijgen in leerlingen tijdens projecten ontplooien hierop de werkelijkheid om hen heen leren welke doe doorpratend kwamen er heel veel voorbeelden len zij zich willen stellen wat betreft hun hande die veel preciezer zeiden waar het om gaat vra len daarin en ontdekken welke taalactiviteiten zij gen stellen naar elkaar luisteren in probleemop daarvoor nodig hebben hangen leren onderzoe lossende sfeer praten eigen ervaringen noteren ken en het beter leren hanteren van taalactivitei interviewen misschien had ik beter in eerste in ten nauw samen hierbij worden taalactiviteiten stantie dat woord talige activ iteiten kunnen ge gezien als hulpmiddel om bepaalde doelen te be bruiken aan de andere kant werd hierdoor ook reiken soms is het nodig deze hulpmiddelen duidelijker waarom docenten de verbinding tus apart te bekijken bespreken of extra te oefe sen taal in projecten en hun vak niet zo gemak nen 4 kelijk leggen zij denken bij de term taalvaardig een aantal doelen van projectonderwijs en dit heden onmiddellijk aan de formele indeling die taalonderwijs komt overeen zoals het leerlingen in het vak gehanteerd wordt en die niet zoveel mondig en weerbaar willen maken er wordt bij recht doet aan werkelijke taalgebruikssituaties voorbeeld naar gekeken wat het betekent en hoe waarin ze ten eerste vaak niet zo apa rt voorko het komt dat bepaalde groepen leerlingen taal men en ten tweede niet los te denken zijn van die vaardiger zijn dan anderen en wat het belang is situaties en inhouden waar ze mee verbonden van het leren beheersen van taalvaardigheden zijn bij nederlands worden ze vaak los van elke waar je van huis uit niet zo sterk in bent opmer situatie behandeld gevolg daarvan is dat buiten kingen van docenten maakten me duidelijk dat beschouwing blijft hoe leerlingen er in de werke het ook voor projectdocenten belangrijk is om lijkheid mee omgaan wat het profijt is van het over dit soort vragen na te denken juist in ver beter beheersen van welke vaardigheden in welke band met die mondigheid en weerbaarheid een situaties en waaraan welke leerling zou willen aantal docenten merkt in hun projecten dat som werken daar kun je binnen projectonderwijs in mige leerlingen bijvoorbeeld toekomstige lbo derdaad weinig kanten mee op leerlingen niet zo goed raad weten met de verba le activiteiten die gangbaar zijn in projecten zij taalactiviteiten verzinnen daarom andere niet verbale werk en taalactiviteiten zoals ze bij projectonderwijs verwerkingsvormen voorkomen hebben een ander karakter ze zijn dat is aan de ene kant een goed idee omdat leer wel verbonden met inhouden en situaties ten lingen daarmee ineens veel beter met het project eerste gaat het om taalactiviteiten waarin ver werk uit de voeten blijken te kunnen toch zit er schillende vaardigheden geintegreerd voorkomen ook een addertje onder het gras er wordt op de bij het interviewen bijvoorbeeld stellen leerlingen ze manier stilzwijgend aan het feit voorbij gegaan vragen op maken telefonisch een afspraak stel dat het er vaak op aankomt juist ook verbaal je len de vragen luisteren maken aantekeningen of mannetje vrouwtje te kunnen staan in plaats van gebruiken een cassetterecorder schrijven een ver dat zomaar te verdoezelen zou het goed zijn dit slag praten daar weer over enzovoort ten twee gegeven tegelijk met het introduceren van die an de moeten ze van alles weten van tevoren hoe de dere werkvormen aan de orde te stellen en te pro recorder werkt iets van het onderwerp en van de blematiseren want met het zonder meer introdu geinterviewde om de antwoorden op waarde te ceren van niet verbale werkvormen ook al ge kunnen schatten ten derde moet je maar dur beurt dat vanuit de beste bedoelingen wordt be ven op iemand afstappen die je misschien als au vestigd en bewerkstelligd dat bepaalde leerlingen toriteit beschouwt doorvragen als je een ant nooit lezen schrijven en hun stem laten horen woord niet duidelijk genoeg vindt of niet hele maal begrijpt taalvaardigheden binnen een zo n activiteit schieten leerlingen toen ik de docenten vroeg welke taalvaardighe soms op verschillende punten tekort waardoor in den leerlingen gebruiken tijdens een project ant dit geval het interview niet goed lukt dit kan woordden de meesten iets als nou gewoon taal dan voor docenten een reden zijn om te hulp t e 22 komen en mee helpen ontdekken waar het nou komt uit het thematisch werken in leergroepen precies aan scho rtte zo vert elt een docent iets van volwassenen over zijn begeleiding bij het schrijven van brie taal speelt in deze leergroepen altijd een belang ven maar dan zijn het dus geen zaken meer die rijke rol ten eerste omdat deelnemers met taal met taalvaardigheid te maken hebben maar dan problemen niet goed kunnen spellen de krant zijn het zaken die te maken hebben met de in slecht begrijpen niet durven praten in een grote houd van het onderwerp en een andere docent re groep naar een leergroep toe stappen maar vert elt dat zij het dan vaak over psychologische ook omdat voor het thematisch werk in een leer en praktische zaken heeft dat is precies de be groep zelf taalvaardigheden als luisteren naar el doeling taalvaardigheden gaan altijd ergens over kaar overleggen verslag doen belangrijk zijn ze hebben een inhoud en daarbij heb je ook met het opsporen van taalvragen kan vanuit drie in psychologische en praktische factoren te maken valshoeken het vak nederlands heeft vaak weinig oog voor 1 taalvragen kunnen te maken hebben met taal die aspecten in projecten is er de gelegenheid al activiteiten waaraan mensen al dan niet of met die andere wezenlijke aspecten weer aan de vaar wisselend succes deelnemen in hun dagelijks le digheden te verbinden sommige docenten doen ven leerwensen op dit punt kunnen voortkomen dat in hun begeleiding zodat leerlingen tijdens uit de schoolgeschiedenis van deelneemsters u i t projecten taalvaardigheden als gereedschap om de eisen die het dagelijks leven nu aan hen stelt hun doelen te bereiken leren zien en hanteren of uit nieuwe mogelijkheden die ze zien of ont dekken bijvoorbeeld spellen een brief schrij meer greep op taalactiviteite n ven op iemand afstappen het woord nemen ver halen schrijven een dagboek bijhouden een boek de weerstand die sommige docenten hebben te lezen hierbij ga je met elkaar de feiten na wat gen structurering bijdragen vanuit een vak van weet kun durf je al en wat nog niet de situa uit docenten maakt de ruimte om daadwerkelijk tie waarin zich problemen voordoen en je gaat na aandacht te besteden aanvragen en problemen of het effect heeft buiten de cursus van leerlingen zodat ze verder komen heel klein 2 taalvragen kunnen te maken hebben met taal sommige docenten vinden dat hinderlijk zij ko activiteiten waarop mensen stuiten bij gezamen men niet goed toe aan het verwezenlijken van een lijk thematisch onderzoek bijvoorbeeld vragen aantal belangrijke doelen van projectonderwijs en stellen informatie vinden teksten verwerken i n wijten dat aan hun begeleiding die ze vaak wille terviewen doorgeven watje gevonden hebt hier keurig en inconsequent vinden bij zoek je met elkaar uit waarin precies de moei in de scriptie beschrijf ik een aantal mogelijkhe lijkheid zit en wat daaraan gebeuren moet zodat den die er voor docenten zijn om meer greep te het gezamenlijke werk kan voo rt gaan krijgen op hun begeleiding van leerlingen wat 3 taalgebruik kan onderwerp zijn van beschou taalactiviteiten betreft de docenten geven zelf wing als begeleidster kun je oog krijgen of ei aan dat er nauwelijks kant en klare recepten te genlijk oor krijgen voor steeds terugkerende ver geven zijn voor het werken aan taalactiviteiten halen opvallende uitspraken of opvallende vra iedere projectsituatie is weer anders er zijn ver gen van deelneemsters zij verwijzen naar feiten schillende manieren denkbaar varierend van oe en beleving van de werkelijkheid waarin mensen fenen voor of na een project tot aandacht voor leven doorvragen en analyseren geeft inzicht in taalvaardigheden tijdens het werk heel belang ideologieen beelden verwachtingen die er over rijk is steeds te ontdekken welke leerlingen waar hen bestaan of die zij zelf hebben met betrekking precies problemen mee hebben zodat je gerich tot hun dagelijks leven 6 ter kunt werken aan het oplossen e rv an uit de deze drie invalshoeken kunnen ook projectd o interviews blijkt dat leerlingen niet gauw zelf ko centen in het voortgezet onderwijs meer houvast men met dingen die ze niet goed kunnen of niet geven de aandacht zal zich in projecten voorna in de gaten hebben wat er precies mis gaat melijk richten op taalactiviteiten uit categorie 2 docenten zullen dus zelf actief moeten zijn in maar ook die uit de eerste en derde categorie zul het signaleren en helpen benoemen van taalpro len daarbij af en toe aan de orde zijn zo kun je blemen een voorbeeld van een hulpmiddel om bijvoorbeeld bij het gezamenlijk opstellen en han problemen met taalactiviteiten op te sporen teren van discussieregels tijdens een project ook 23 kijken naar hoe het met dat soo rt regels buiten door doen door doen en reflectie daarop door de klas staat ook kan het taalgebruik van leer gericht oefenen of door een combinatie van lingen problemen opleveren en tijdelijk onder doen reflectie en oefening werp van gesprek zijn 3 de duur van een project soms is een project deze invalshoeken kunnen net als in leergroepen te kort om al doende vaardiger te worden zodat van volwassenen docenten helpen gerichter te je om leerlingen wat houvast te geven beter van kijken naar de taalactiviteiten van leerlingen te tevoren kunt oefenen met een aantal taalactivi ontdekken welke verschillende kanten daaraan teiten zitten en waar leerlingen moeite mee hebben om 4 de beschikbare docenten als je er alleen voor ve rv olgens naar oplossingen te zoeken in litera staat kan het handig zijn vooraf te oefenen zodat tuur over projectonderwijs thematisch taalonder je tijdens een project tijd voor andere dingen wijs en door sommige geinte rv iewde docenten hebt worden verschillende manieren genoemd om aan bij het kiezen voor een bepaalde manier moeten dacht te besteden aan de taalactiviteiten die tij docenten zich dus rekenschap geven van hun doe dens projecten aan de orde zijn het zou te ver len met projectonderwijs hun visie op leren en voeren daar i n dit a rt ikel diep op in te gaan rekening houden met een aantal randvoorwaar daarvoor verwijs ik naar de scriptie en volsta den hier met een aantal globale opmerkingen 1 het bewust inbouwen van aandacht voor taal in zowel de l i teratuur als bij de geinte rv iewde do activiteiten in de begeleiding van leerlingen tij centen verschilt het aandacht besteden aan taal dens een project dat wil zeggen alert zijn op activiteiten op de volgende punten moeilijkheden van leerlingen hen helpen naden 1 het tijdstip vooraf tijdens na of naast het ken over deze moeilijkheden en het bespreken project 2 de werkwijze oefenen praten over van oorzaken en mogelijke oplossingen 3 de hoevee l heid incidenteel vaak 4 de doel 2 apart oefenen wanneer dat nodig is door te groep de klas een groepje individuele leerlin oefenen naast een project bijvoorbeeld bij ne gen derlands is deze manier het minst storend voor bij de keuze voor een van de manieren blijken al de voortgang van het project en tegelijkertijd ef lerlei factoren een rol te spelen hieronder geef ik fectief er kan direct ingespeeld worden op pro een aantal voorbeelden van die factoren blemen die zich voordoen 1 de doelen van de docent docenten die willen een belangrijke voorwaarde voor docenten om dat leerlingen via projectonderwijs vaardiger wor systematischer op welke manier dan ook aan den wat taalactiviteiten betreft besteden daar dacht aan taalproblemen van leerlingen in pro meer aandacht aan dan docenten die dat minder jectonderwijs te kunnen schenken is echter dat belangrijk vinden zij zich bewust worden van een aantal barrieres in 2 de visie van een docent op hoe leerlingen vaar henzelf het vak en in projectonderwijs die dat diger worden in bepaalde taalactiviteiten alleen nodeloos belemmeren 24 noten onderwijs op het wagenings lyceum zijn en worden 1 tijdens mijn studie taalbeheersing aan de universi uitgeprobeerd om op deze manier wel meer van de teit van amsterdam interviewde ik zes docenten ne emancipatorische doelstellingen van projectonder derlands die op scholen voor voortgezet onderwijs wijs te kunnen verwezenlijken samen met docenten van andere vakken aan projec zie voor een uitgewerkt beeld van dit type taalon ten meewerken derwijs en het hoe en waarom van het apa rt oefenen voor het onderzoek definieerde ik projectonderwijs van taalvaard igheden daarbij j eimers projectmatig als een onderwijsvorm waarbij groepjes leerlingen een taalonderwijs in moer 1976 5 en taalonderwijs bin onderwerp zelfstandig bestuderen onder begeleiding nen projecten in nijmeegse werkgroep taaldidactiek van een of meer docenten waarbij het onderwerp taaldidactiek aan de basis groningen 1975 thema boven de schoolvakken uitstijgt of waarin in het artikel tien jaar projektonderwijs op het wa verschillende vakken geintegreerd zijn de leerlingen genings lyceum van h cannegieter a van ouwer zijn medeverantwoordelijk voor de inhoud werkwij kerk en m verdonk in over vernieuwing 1983 8 ze en beoordeling wordt een stukje gewijd aan het introduceren van 2 de docenten op wier uitspraken ik in de vorm van creatieve verwerkingsvormen in het open p rojecton een artikel achteraf terugkom terwijl zij die in eerste derwij s als tegenhanger van gangbare verwerkingsvor instantie voor een ander doel prijs gaven heb ik op men die het accent leggen op talige en abstract intel de hoogte gesteld van het verschijnen van dit artikel lectuele vermogens van leerlingen aan het eind zeg en gelegenheid gegeven tot reageren gen de schrijvers wanneer onze maatschappij zich 3 t jansen en a van kammen rapporteerden in ver kenmerkt door een vaak verbale krachtmeting tussen schillende publikaties over het open projectonder belangengroepen kan dit niet verdoezeld maar juist wijs op het wagenings lyceum pro ektonderwijs uitgangspunt van onderzoek worden het ligt daarom afleren en aanleren purmerend 1976 themakeuze voor de hand om ook het gebruiken van verwerkings in open projektonderwijs purmerend 1982 over hoe vormen als onderzoeksmiddel verder te ontwikkelen de docenten in wageningen zich opstellen in het di en daarnaast het verbale niet al s ondergeschikt te lemma dat aan de ene kant een te grote mate van gaan zien vrijheid bij leerlingen ontmoediging oplevert en aan f van alebeek t krol over taal gesproken erva de andere kant teveel inbreng van de kant van de do rend leren en taalscholing in open schoolse groepen centen inbreuk kan doen op de zelfstandigheid van amersfoo rt enschede 1984 leerlingen gaat het artikel tussen disciplinering en lezers die een exemplaar van de scriptie taalvaardig vrijblijvendheid in over vernieuwing 1982 2 zij heden gereedschap voor projectwerk willen bestel schrijven daarin over vormen van inhoudelijke en or len verzoek ik een kaartje te sturen naar a burger ganisatorische structurering d ie in het open project vrolikstraat 186 hs 1092 ts amsterdam 25