Documenten
r ecens i e drie noemers het meten van taalvaardigheid taalvaardigh eid in ee n tweede of vreemde taal en schoolse taalvaardigheid in deze rece n s i e ko me n nie t all e bijdrage n aa n bo d ik enk i o orl me r 70 r r ll 7 0 leer krachte n nederlands of nederlands als tweede taalvaardigheid te r taal interessant zijn omdat ze in principe met de lespraktijk in verband kunnen worden discussie gebracht met andere woorden in het des betreffende artikel moet het om een kwestie gaan waar een taak voor het onderwijs ligt aan dit criterium wordt bijvoorbeeld niet vol daan door het artikel van loetje groeneweg c blankenstijn a scheper red taalvaar en hans van balkom zij beschrijven hoe de digheid dordrecht i cg publications 1993 communicatieve interactie tussen ouders en wnp publicatie 2 204 blz f 35 5 0 kinderen in de leeftijd van twee jaar en een maand tot drie jaar en twee maanden gemeten kan worden hi er wordt van het onderwijs op 4 april 1 99 2 organi s eerde het werkverband geen bijdrage verwacht en bij zo n artikel is ams terdam s e psycholinguisten e en sympo het dan ook nauwelijks zinvol om na te gaan in s ium over taalvaardigheid waar linguisten psy hoeverre het int e ressant is voor l eerkracht en c hologen pedagogen en logopedis ten het op grond van soortgelijke overwegingen valt woord voerden het doel van de bijeenkomst een aantal artikelen af maar er zijn twee twij was de notie taalvaardigheid te verhelderen felgevallen de bijdragen van willem j m omdat dit begrip gebruikt word t levelt over spr eken als vaardigheid binnen een psycholinguis tisch model van spraak als ove rkoepelen d e term voor allerle i vaardighe productie en kees de bot over psycholingui den di e n odig z ijn om taal vaardig te ge bruik e n in stische aspecten van vaardigheid in meer dan communicatie m et an dere n de z e talige d eelvaardig een taal kunnen in principe wel met het taal h eden z ijn va ak nie t duidelijk omschreve n e n wor onderwijs in verband gebracht worden maar den nog maar zelde n gesp ecificee rd in ee n hierar om die link te leggen zijn heel wat tussenstap chisch o nderlinge relatie p vii pen vereist en omdat zoiets het kader van een re c ensie te buiten gaat laat ik de z e twee artike deze ondui de lijke statu s van h e t b e grip taal len toch ma a r buiten bes c houwing vaardigheid is niet a ll een ee n probleem voor ond erzoe kers maar ook voor leerkrachten taalvaardigheid in een tweede taa l want methoden toetsen leerplannen en e ind termen kunnen op heel verschi ll ende opvat onder de noemer taalvaardigheid in een tingen over taalvaardigheid gebaseerd zijn des tweede of vreemde taal zijn behalve de bijdra te meer held erheid er is over wat het begrip ge van melse en kuhlemeier drie artikelen taalvaardigheid nu precies inhoudt des te beter opgenomen kunn e n al deze methoden toets e n enzo de bijdrage van anne kerkhoff en simon voort op hun merites beoord eeld worden de verhallen is getiteld wat certificaatsexamens samenstellers van de bundel zouden du s wel b ehoren te meten de auteurs zijn zeker ge eens gelijk kunnen hebben als ze beweren dat kwalificeerd om over deze kwes tie hun licht te deze oo k inte ressant is voo r mensen die werken laten schijn e n want ze waren s ecretarissen van aan h et ve rbet ere n van taalvaardigheid binn e n en de commissie die mini s ter ri tzen in r 99r buite n h et onderw ijs bij kinderen en vo lwass en e n adviseerde over de invoering van de certifica p viii ten nederlands als twee de taal ritzen nam de bundel opent met twee inl eide nde artike niet alleen de aanbevelingen van de commissie len van respectievelijk levelt en de bot de bijna onverkort over maar bevorderde ook de overige elf bijdragen zijn gerubriceerd onder snell e uitvoering erv an bovendien waren d e 1995 1 m oe r 9 eerste reacties uit het veld gematigd positi e f weg da t niveau bereikt is dit leidt tot een een de auteurs verwacht en e c ht er dat na de afna voudig curriculum onafhankelijk stelsel van me van de eerste examens er minder du l d certificaten wie echter streeft naar certificaten gereageerd zal worden hun pessimis me is niet die kunnen bijdrage n aan de verbetering van gebaseerd op de kwaliteit van de ex a me ns de kwaliteit van het onderwijs of die volwass en maar op de zeer verschillend e argum e nte n die taalle erders kunnen motiveren en s timul eren zijn aangevoerd voor de invo e ring van de ce r h e eft meer b e lang bij een verfijnder stelsel tificat en de auteurs onde rs cheiden hier dri e uitgaande van het principe dat de toetsing soorten argumenten het civi ele effect een moet aansluiten op het geg even onderwijs zijn bete re kwaliteit van het onderwijs nederlands c urri c ulum afhankelijke examens waarbij naar als twee de taal e n de motivatie en stimuleri ng meer niv eau s gedifferentieerd wordt dan vee l van de volwassen taalleerd er s meer op hun plaats wie voor de invoering van de certificaten is omdat de advi escommissie het civiele effect vanwege hun civiele effect wil dat de bezitter voorop heeft ge s teld is gekozen voor een een van zo n certific aat er in maatschappelijk op voudi g e structuur curriculum onafhankelijke zi c ht ook de vruchten van kan plukken het beh ee rsings to e ts en di e de vaardigheden s pre komt immers nogal e ens voor dat a ll ochton e n k e n luisteren sc hrijven en lez e n op twee ni ten onrechte van werk of een opleiding wor veaus meten d e certificaatsexamens zu ll en dus den uitgesloten omdat hun beheersing van het zeker niet aan alle verwachtingen tegemoet nederlands onvoldoende zou zijn landelijk komen e rkende certificaten zouden aan die situatie e e n eind kunn e n maken r ene app el en anne vermeer schrijven over het aanbod aan opleidingen nederlands als de uitbreiding van lexicale vaardigheid in e en tweede taal is zeer divers zowel qua niveau als tweede taal het eerste deel van dit artikel is qu a inhoud er zijn cursussen voor beginners een algemene bes c houwing over lexicale va ar en voor gevorderden sommige cursus s en zijn digheden of woordkenni s daarbij betogen gericht op de bevorde ring van de sociaal de auteurs dat deze vaardighed en een belang maatschappelijke redzaamheid andere op de rijke en misschien wel de belangrijkste com educatieve of op de professionele redzaamheid ponent van taalvaardigheid vormen zo blijkt de kwaliteit van dit onderwijs zou vergroot de woordenschat met verschillende vaardighe worden als al deze cursussen beter op elkaar d e n samen te h a ngen bijvoorbee ld woord en afgestemd worden de invoering van certifi ca zinsvorming zins en tekstbegrip het meten ten zou hieraan een bijdrage kunnen leveren van de woordens chat is echter een lastig pro omdat die tot een hopelijk verhelderende dis bleem aan de hand van een bespreking van de cu ssie over de na te s treven eindtermen leidt verschillende mogelijkheden concluderen d e anderstalige volwassenen getroosten zi ch auteurs dat voorzi chtigheid geboden is bij uit vaak grote inspanningen om redelijk neder spraken over le xicale vaardigh eden net zo lands t e leren maar niemand die daar officieel via min al s een iq test de inte ll ig e ntie meet meet een diploma e nig e e rkenning aan verleent p 10 3 een lexi cale test de le xicale component van het ook hierin zou de invoering van certificat e n taalvermogen maar alle e n de lexicale vaardig verandering kunnen brengen en zo motiv e heid volgen s die tes t rend en stimulerend kunnen werken in het tweede deel be schrijven de auteurs ee n het aardige van deze bijdrage is dat de au onderwijsexperiment dat gericht i s op de uit teurs vervolgens laten zien dat uitgaande van breiding van de nederlands e woordensc hat deze argumenten verschill ende eigenlijk niet van all ochtone le erlinge n uit d e groep en i tot te verenigen eisen aan de examens gest eld en met 4 van het basisonderwijs daartoe krij worden wie streeft naar certificaten met een gen die leerlingen extra tv t z onderwijs uit b e zo groot mogelijk civiel effect zal er op wijzen staande methodes worden e r prentenboeken dat werkgevers en opleiders als afnemers van voorgelezen en moeten ze via een cass e tt e de certificaten gebaat zijn bij een overzichtelij rec order naar verhaaltj es luistere n deze le e r ke indeli ng in niveaus bovendi e n zijn di e af lingen gaan qua ontwikkeling va n hun wo o r nemers er niet in geinteresseerd via welke leer denschat significant meer vooruit dan de leer 10 moer 1995 1 lingen uit een controlegroep maar welke maar in studies naar code wisseling wordt te woorden uit het experimentele programma weinig op de taalvaardigheidsproblematiek in leren de kinderen wel en welke niet gegaan zo heeft nortier in 29 artikelen over ik vond dit artikel vooral interessant door de dit onderwerp gezocht naar de manier waarop manier waarop de auteurs deze vraag proberen tweetalige vaardigheid is vacrvec r pl d in maar te beantwoorden daarbij gaan ze inventief te liefst 17 artikelen wordt daartoe geen poging werk er wordt op allerlei manieren gepro gedaan aan de hand van een beschrijving van beerd een antwoord te vinden bovendien haar eigen onderzoek betoogt nortier ten houden ze in hun argu mentati e terdege reke slotte dat de bepaling van tweetalige vaardig ning met de beperkingen van hun methode en heid vanuit verschillende invalshoeken zou de in het onderzoekje gebruikte woorden moeten gebeuren observatie zelfbeoordeling sc hattoets en een sociolinguistisch profiel i n dit artikel wordt het probleem van de vast oordel en over de mate waarin i emand twee stelling van tweetaligheid bijzonder helder uit talig i s kunnen een belangrijke rol spelen bij eengezet na lezing van dit artikel ging er bij de ke uze van een ve rvolg cur s us maar wat mij meteen een belletje rinkelen toen ik in een wordt er precies bedoeld met de kwalificatie ander artikel de term tweetaligheid tegen mohammed is eigenlijk al tweetalig over kwam deze probl e mati ek s chrijft jacomine norti er in tweetalige vaardigheid zij betoogt dat het schoolse taalvaardighei d probleem van de vaststelling van tweetalige vaardigheid onde rgewaardeerd wordt want onder de titel cognitieve e n linguistische wanneer is iemand tweetalig moeten daar ontwikkeling van kleuters met een ver s chil voor de twee talen volledig uitwisselbaar zijn lende so c iaal culturele achtergrond bij intr e de of is iemand met e en uitgesproken dominan in het basi s onderwijs beschrijven a ryan van tie in een taal ook tweetalig en wat wordt e r der leij peter de jong en mari a nne klapwijk bedoeld m e t de term semilingualisme de de achtergronden en de eerste fase van een auteur laat in het kort deze vragen de revue groot s chalig opgezet onderzoek dat in r991 passeren voor ze overgaat tot een bespreking werd begonnen en in 1995 voltooid zal wor van twee manieren om tweetaligheid te bepa den het doel van dit onderzoek is te ve rhel le n tellingen en testen en code wisseling deren wat de samenhang is tussen enerzijds om iemands tweetaligheid te bepalen kun de cogniti e ve en linguistische ontwikkeling nen niet alleen testen worden afgenomen het van 4 tot 7 jaar en de ontwikkeling van de is ook mogelijk spontaan informeel opgeno basisvaardigheden lezen spe ll ing en rekenen men taalgebruik te beoordelen daarbij kan op 6 en 7 jarige leeftijd en anderzijds gezins dan bijvoorbeeld de gemiddelde zinslengte kenmerken en de wijze van opvoeden en geteld worden of de ty pe token ratio het aan school en klaskenmerken en de wijz e van tal verschillende woorden op het totaal aantal instrueren op school de auteurs besc hrijven woorden tellingen en testen blijken om drie de testen die ze gebruiken om de variabelen redenen niet geschikt om tweetaligheid te be woordenschat werkgeheugen non ve rbale palen inte ll igentie en begripsvorming te meten de er is geen norm waartegen de gevonden resul onderzoeksopzet en de voorlopige re s ultaten taten afgezet kunnen worden het is niet eenvoudig zo n groots chalig onder ze zeggen alleen iets over beheersing van de zoek in kort bestek te beschrijven en de au geteste taal en niet over het werkelijke gebruik teurs verwijzen dan ook regelmatig naar al voorkeuren en de gewendheid om de eerste en verschenen of nog te verschijnen deelrappor de tweede taal samen te gebruiken ten het gevolg is wel dat de lezer met een de dominantiepatronen blijven onduidelijk aantal vragen blijft zitten ik noem twee pun bij code wisselingen wordt het afwisselend ten waarbij ik de wenkbrauwen moest fronsen gebruik van twee talen in eenzelfde setting on ten aanzien van de sociaal economische status derzocht code wisseling en tweetalige vaar s e s en de etniciteit maken de auteurs een digheid zijn wel nauw met elkaar verbonden onderscheid tussen autochtoon middenklasse 1995 1 moer ii autochtoon lage klasse turks en surinaams een strategische component als sturing b ij de plan waarom worden hier twee dimensies ses en n ing en uitvoering van talige taken een belangrijke etniciteit tot een dimensie gereduceerd wat rol speelt p 1 74 moeten we ons voorstellen bij de ses van de turkse en surinaamse leerlingen is die gezien ten slotte gaat hajer in op de vraag voor wie hun etnische achtergrond per definitie laag het onderwijs in schoolse taalvaardigheid wen de auteurs verwachten dat het onderwijs niet selijk is en illustreert ze met voorbeelden uit in staat is de verschillen te nivelleren die ver het vreemde en tweede taalonderwijs hoe dat oorzaakt worden door de opvoeding thuis onderwijs gestalte zou kunnen krijgen maar dat de gelijke verdeling van de aandacht ik vind hajers analys e niet op all e punten die de leerlingen in het onderwijs krijgen bij overtuigend4 maar desalniettemin is dit een draagt aan een verdere discrepantie tussen de boeiend artikel het relateren van inzichten uit groepen dat die verwachting gewettigd is is het vreemde en tweede taalonderwijs aan het bekend op grond van de publikaties van onder begrip schoolse taalva a rdigheid is een interes anderen matthijssen 1982 huls 1982 en van sante invalshoek der kley 1983 3 ik neem aan dat van der leij e a aan dergelijke onderzoeksresultaten nog in aspecten van een theorie van schoolse taal het een en ander willen toevoegen maar wat vaardigheid geeft dorian de haan voor het dat precies is wordt niet duidelijk uit dit artikel taalonderwijs op de basisschool een nadere in een oordeel daarover moet dus opgeschort vulling aan cummins onderscheid tussen bics worden tot zij hun onderzoek voltooid heb en calp bics staat voor basic interpersonal ben communicative skilis en daarmee worden de vaardigheden bedoeld die nodig zijn voor het in haar artikel onderwijs in s choolse taalvaar dagelijkse mondelinge taalverkeer bijvoor digheid als vorm van communicatieve compe beeld het kunnen toepassen van a ll erlei prag tentie doet maaike hajer een poging greep te matische regels calp staat voor cognitive krijgen op het begrip schoolse taalvaardig academic language proficiency en academie heid een bespreking van drie mogelijkheden betekent in dit verband wat op school geleerd om dit begrip te beschrijve n theoretisch on wordt het gaat dus om de schoolse taalvaar derzoek de toetsing van theoretische analyses digheid die naast algemene cognitieve vaardig aan empirische gegevens en analyses van taal heden vooral het leren lezen en schrijven gebruik op school resulteert in de definitie b etreft van schoolse taalvaardigheid als de haan betoogt dat een theorie over schools e taalvaardigheid drie aspecten moet he t kunn en gebruiken van di e kennis van een taal beschrijven het eerste is de gevorderde ver m et zijn gebruiksregels die een leerling nodig h eeft werving van het taalsysteem kinderen leren om in sch o ols e s ituaties n ieuwe k ennis te verwe rven op school nieuwe vormen bijvoorbeeld aflei en verwerken do o r de daarbij ve rwo orde denkproces dingen gezond gezondheid en samenste llin sen zonder s teun uit de co ntext t e begrijpen en om gen vogelversc hrikker bovendien wordt de ke nnis voor anderen expliciet te verwoorden interne representatie van het taalsysteem gere p 169 organiseerd het krijgt meer structuur en a ll er lei procedures worden geautomatiseerd ze vervolgens schetst ze een model waarin een worden zich bijvoorbeeld bewust van de mo link wordt gel egd tussen schoolse taalvaardig gelijkheid zinnen te parafraseren en van de heid en het begrip communicatieve compe ambig uiteit van zinnen het t weede aspect be tentie zoals dat in het vreemde en tweede treft de verbale contextualisatie contextuali taalonderwijs gehanteerd wordt dit model satie verwij st hie r naa r d e inb e ddin g va n in leidt tot een aanvulling op de eerdere definitie formatie in een betekenisvol kader aanvanke lijk is dat kader de concrete situatie waarin taal binn e n d eze kennis en vaardigh e den zijn linguisti wordt gebruikt maar geleidelijk aan leren kin sche grammaticale en teks tuele sociolinguistische deren dat je daa rvan kunt abstraheren en dat en socioculturele aspecten te onderscheiden waarbij nieuwe kennis ook georganiseerd kan worde n 12 moer 1995 1 in een talig kader op die manier kan taal proefpersonen alle kinderen werden geselec ontwikkeling gezien worden als een ont teerd op leeftijd 2 6 jaar tot 3 o jaar bij aan wikk eli ng van episodische naar semantische vang van het onderzoek p 66 in een tabel representaties h et derde aspect betreft de p 7 5 vinden we echter leeftijden van z t tot mvt li r cr c l a ai l o 7 het r o o o l 3 2 jaar i ue ia iat uuiv pgavc bij ull di tikel vermogen handelingen uit te voeren op lin ontbreken twee titels maar vinden we wel de guistisch e systemen de haan illustreert dit titel van een publikatie die niet in de tekst aspect met lesprotocollen waaruit blijkt dat genoemd wordt bovendien leidt de inhouds leerlingen verschillende strategieen gebruiken opgave van de bundel tot verwarring zo heet om de betekenis van een woord uit de context het artikel van nortier tweetalige vaardig af te leiden heid in de inhoudsopgave taalvaardigheid na de beschrijving van deze aspecten laat de van tweetalige sprekers dat is geen inciden haan vervolgens zien dat er ten aanzien van tele misser want in totaal zijn er acht artik e len deze aspecten een belangrijke taak voor het waarvan de titel niet correspondeert met die in onderwijs ligt maar dan moet dat onderwijs de inhoudsopgave in het voorgaande heb ik wel anders ingericht worden me maar gehouden aan de titels van de artike len tradition ele taabnetltode n z ijn n ie t ge orient eerd op informatieverwerking d e specifieke vaardigh ede n in deze recensie heb ik me beperkt tot de arti i c de vaardigheden die corresponderen met kelen die voor leerkrachten nederlands inte de drie hiervoor beschreven aspecten hl die ress ant zouden kunnen zijn zijn de besproken van b e lang z ijn voor de ve rwerking va n de ir for artikelen dat ook daadw erkelijk mijn conclu mati e b ij de zaakvakke n wo rde n ni et geoefe nd sie luidt dat dat in beperkte mate het geval is p 1 97 geen van de artikelen kan zonder meer met de lespraktijk in verband worden gebra c ht haar conclusie is dan ook dat het onderwijs in maar dat neemt niet weg dat ze wel degelijk schoolse taalv a ardigh e id het meest gebaat i s bij nuttige achtergrondinformatie kunn e n ver een geintegreerde aanpak van het taal en het schaffen wat dat betreft zal vooral e en leer zaakvakkeno nderwij s kracht nederlands als tweede taal het een en het artike l van de haan heeft een heldere ander van zijn gading kunnen vinden opbouw ma a r die is niet onmidde llijk duide lijk door het geb r uik van kopj e s en tus s en e e n a ndere kwestie is of de notie taalva a rdig kopjes worden paragrafen als subparagrafen heid nu inderdaad verhelderd is wat toch d e gepresenteerd en dit plaatst de lezer af en toe bedoeling van het symposium was het lijkt voor lastige puzzels maar wie deze oplost me dat dit niet het geval i s we kunnen hoog vindt veel interess a nts verhelderend vond ik stens concluderen dat een aantal auteurs hun vooral de manier waarop de haan haar betoog denkbe e ld e n over dit begrip h ebben uit een illustreert met lesprotoco llen e n haar pleidooi gezet van een synthese i s ec hter geen s prake voor een geintegreerde aanpak is zeer overtui en ik zie ook nog niet zo snel hoe de vers chil gend lende benade ringen naar elkaar toe zouden kunnen groei en ten aanzien van het begrip conclusi e schoolse taalvaardigheid zijn er wel overe en komsten aan t e wijzen tussen de benaderingen voor ik enkele meer algemene conclusies trek van respectievelijk hajer en de haan maar ik wil ik even kwijt dat de redactie van de bundel kan me niet aan de indruk onttrekken dat van wel wat zorgvuldiger had gekund uiteindelijk der leij e a toch weer op een heel and er spoor zijn de auteurs natuurlijk zelf verantwoordelijk zitten dat is j a mmer want het gaat we l dege voor hun bijdragen maar de samenstellers had lijk om dezelfde problematiek en over de z e lfde den de haan toch wel even kunnen wijzen op leerli ngen het lijkt me dan ook zinnig e ens het verwarrende gebruik van kopjes en tussen vaker een symposium over taalvaardigheid te kopjes zo zijn er meer tekortkomingen organi se re n groeneweg en van balkom melden over hun 1995 1 moer 13 noten en literatuu r lammers d h taal in tweevoud communicatieve compete ntie taalvaardigheid en het onderwijs in het behalve de artikelen waa rvan ik in de inleiding nederlands de lier academisch boeken cen al heb uitgelegd waarom ze afva ll en laat ik ook trum i99i de bij dragen van de v o lge nd e a ute u rs buit e n beschouwing matthijssen m a j m de elite en de myth e e en a schaerlaekens e a de aanpassing van een sociologisc h e analyse van de s trijd om de onde rwijs engelse taaltest de reyne ll developmental verandering deventer van loghem slaterus language scales voor gebruik in nederland 198 2 en belgie e gerritsen de ontwikkeling van een taalscreenings instrumentarium voor drie tot zesjarigen voor gebruik binnen de jeugd gezondheidszorg l van den dungen de ont wikkeling van een woordenschattoets voor blinde en slechtziende kinderen van vier tot en met zeven jaar l melse en h kuhlemeier een beschrijving van de s tructuur van t a alvaardigheid duits van nederlandse leerlin gen de minister wilde over deze kwestie een advies omdat e r in de loop d er tijd he el wat toetsen waren ontwikkeld om aan deze wildgroei een eind te maken leek de invoering van landelijk erkende certificaten gewenst over d e ze kwes tie is meer te vinden in bas hir e a 1992 en dan vooral in de bijdrage van noe die de voor geschiedenis van de certific a ten ned e rlands als tweede taal beschrijft hier moet overigens een nuancering aange bracht worden omdat van der kley laat zien dat van een gelijke verdeling van de aandac ht hele maal geen sprake is de di sc repantie tus s en de groepen wordt vergroot omdat de betere leer lingen ook het betere onderwijs krijgen zo neemt hajer stelling t e gen enkele opvattin gen die ik in mijn proefschrift lamm ers i 99r naar voren breng ik denk dat op haar argu m enten wel valt af t e dingen maar d eze recen s ie i s natuurlijk niet d e plaats om daarover me t haar in discussie te gaan b as hir m e a ned erlands voor iederee n vi s ie s op het certificaat nederl a nd s als vreemde taal in moer 1 992 2 p 50 6 8 huls h a taalgebruik in liet gezin en sociale onge lijkheid een interactioneel sociolirrguistiscli onder zoek nijmegen 1982 kley p van der zeg na jij over regels patronen beurten selektie en reproduktie in het lager onder wijs purmerend muusses 1983 14 moer 1995 i