Teksten in het leesonderwijs

opener computercursu s voor het schrijven van za annerieke freeman kelijke brieven leiden martinus nijhoff t99i deze cursus is begonnen als een in s r project smulders en werd door tussenkomst van de stichting loc universiteit nijmegen en uitgeverij martinus nijhoff leiden voortgezet briefopener werkt op alle ms nos machines teksten in bij voorkeur met een harde schijf in het najaar van t99i verschijnt een netwerkvers i e op ver het leesonderwij s zoek is levering van het programma op 5 25 formaat mogelijk een snellere machine dan een xt werkt prettiger een demo versie van briefopener is op 5 25 formaat beschikbaar briefopener werd gemaakt met het neder het lezen staat volop in de belangstelling maar wat landstalig auteurssysteem amor 3 0 voor au er gelezen wordt is aanmerkelijk minder belang tomatische overhoring en instructie 1 9 8 9 rijk annerieke freeman smulders bekeek verschil amor werd ontwikkeld in opdracht van stich lende publikaties op dit onderwerp en komt tot ting loc voor linguistisch en letterkundig ge opvallende conclusies orienteerde computerprogrammatuur door p a coppen met medewerking van b sa lemans l huiskens en a stoop f schaars lezen zoals wij dat uit het dagelijks leven ken ontwierp de briefopener antwoordpatronen nen is gericht op zingeving op het begrijpen o severijnen maakte het aangeleverde mate gebruiken of genieten van teksten om welke riaal passend binnen de structuur van brief reden we ook lezen steeds ligt de betekenis opener ervan besloten in datgene wat een tekst voor de lezer betekent in de inhoud dus dongen d van e a leraar en taakbelasting til het onderwijs op de basisscholen moet kin burg iva 1988 oro rapport nr 8 deren ertoe brengen om uiteindelijk beteke hoorn a a van den compulingua schrijfop nisgevend te lezen tijdens het leesonderwijs drachten met tekstverwerker leiden smd 1986 groeien kinderen in leesvaardigheid door huizinga j nederland s geestesmerk sijthoff instructie en oefening tekst is hierbij een leiden r96o constante aanwezige de gemeenschappelijke janssen d j schilperoord schrijfprocessen noemer van alle onderdelen en vaardigheden en schrijftaken in tijdschrift voor taalbeheer binnen het leesonderwijs sing april 1988 p io6 e v kinderen leren het lezen dus door middel van koning martin de schrijven moet je leren in teksten is er binnen de leesdidactiek aandacht intermediair 25 7 17 februari 1989 p 63 e v voor vorm en inhoud van deze teksten en wat rijlaarsdam g c w effecten van leerlingenres kinderen met die teksten moeten doen heeft pons op aspecten van stelvaardigheid amsterdam het lezen op school enig verband met of ver stichting kohnstamm fonds voor onder wijst het naar zingevend lezen naar lezen zoals wijsresearch 1988 s co rapport lezen bedoeld is rijlaarsdam g h hulshof red schrijven om enig idee te krijgen van de stand van theorie en praktijk van het schrijfvaardigheids zaken heb ik de laatste jaargangen van vaktijd onderwijs malmberg s hertogenbosch 1984 schriften doorgelopen evenals verschillende d c n cahier nr 16 publikaties over inleidingen op en folders van schrauwen d e a alexis groningen wolters leesmethoden te zamen zo n zestig artikelen noordhoff 1988 uit tien tijdschriften en een twintigtal andere wesdorp h e a de positie van het onderwijs in het publikaties buiten beschouwing zijn geble nederlands en de rol van de overheid in nederland ven artikelen over het leren lezen van volwas en vlaanderen interne publikatie nederlandse senen van allochtonen en van kinderen met taalunie 1986 leesmoeilijkheden alsmede het lezen in het buitengewoon onderwijs 20 6 moer 1991 6 in een enkel artikel kan ik uiteraard geen ven zo krijgt het aanvankelijk technisch recht doen aan alle auteurs en hun ideeen het lezen met name in de nieuwe methoden voor gaat hier en nu om een eerste orientatie op een aanvankelijk lezen het karakter van leesbevor weinig onderzocht gebied leesteksten en het dering het door de methode gewilde lesdoel daarbij behorende lesdoel in het leesonderwijs de techniek van het lezen aanleren valt zoveel ter wille van een gestructureerd overzicht zal mogelijk samen met het gangbare leesdoel le ik de publikaties behandelen geordend naar de zen ter wille van de inhoud desondanks zijn verschillende leesvormen de teksten niet altijd even aantrekkelijk of in teressant zoals betering kalkman 1988 en eerste bevind i n ge n freeman smulders i99i laten zien dat eerste leesboekjes ook mogelijkheden bieden voor een voorbeeld het tijdschrift school heeft een cultuuroverdracht blijkt uit de leesbus boekjes rubriek waarin een uitgever zijn nieuwe me van annie keuper makkink dijkstra gro thode kan aanbieden dat dient te gebeuren ningen de verhalen zijn hierin door ritme en volgens 1 3 aandachtspunten opgesteld door rijm door herhaling en het gebruik van beken het leermiddelen centrum van de utrechtse de verhaalpatronen toegankelijk en verrassend universiteit daarbij is geen enkel punt aan de zie afbeelding op pag 212 213 hand waarvan de uitgever iets over de teksten moet zeggen je kunt in dit kader dus een lees voortgezet technisch lezen zelden methode bespreken zonder de leesstof te ver komen in artikelen over technisch lezen de melden je kunt eveneens een nieuwe aard leesboekjes ter sprake keuze noch inhoud lij rijkskunde of een geschiedenismethode aan ken veel aandacht waard te zijn de publikaties prijzen zonder dat de lezer geinformeerd raakt gaan voornamelijk over verschillende vormen over de tekst of over de toegankelijkheid of van oefenen over de klasseorganisatie en over structuur ervan duidelijk blijkt hieruit dat de controle op de voortgang inhoud en vorm van teksten in het lees onder het begrip technisch lezen is niet eenduidig wijs niet altijd van wezenlijk belang wordt van betekenis soms is er sprake van het produkt geacht en dan gaat het over het behaalde leesniveau tussen de vaktijdschriften zitten duidelijke uitgedrukt via nvi of brus toets de vele verschillen generaliserend over tijdschriften bovenbouwkinderen die avi 9 niet dreigen te waaruit ik zeven of meer artikelen gelezen heb halen dan weer gaat het over het proces het blijkt dat het zal niemand verbazen de tijd oefenend technisch lezen al of niet in niveau schriften moer leesgoed en de schoolmediatheek groepjes een map met programma s op het in hun artikelen over het leren lezen sterk gebied van nv 13 tot en met nv r 9 tekst gericht zijn het tijdschriftjs w besteedt voor de toetsen ligt de tekst vast en wat moei veel aandacht aan verschillende leestechnieken lijkheidsgraad betreft zijn ze in technische zin en toont minder interesse voor teksten terwijl met zorg samengesteld naar de inhoud zijn in school en begeleiding beide stromingen elkaar toetsen meestal onnozel of betekenisloos zo in evenwicht houden als de brus toets het doel van het toetsen is de vaardigheid onvoorbereid correct verklan publik at i es over leesvo rm e n ken te controleren dit is een vaardigheid die een mens in het dagelijks leven niet nodig duidelijke verschillen in keuze waardering en heeft tenzij op sinterklaasavond en dan nog gebruik van teksten treden ook op bij vergelij alleen als er dichters in de familie zijn tekst king van de verschillende leesvormen en vooral lesdoel zijn ver verwijderd van lezen zoals lezen bedoeld is desondanks krijgen aanvank e lijk lez e n bij nieuwe metho deze toetsen nog extra betekenis doordat ze de den voor aanvankelijk lezen is de aantrekke laatste jaren een plaats vinden in leerlingvolg lijkheid de begrijpelijkheid van de aan te bie systemen die zoals bekend het rendement van den teksten een bron van grote zorg kinderen het onderwijs bedoelen vast te leggen deze moeten via de leesmethode een indruk kunnen koppeling leggen koning i99o en van doorn krijgen van de betekenis van lezen en schrij soethout c99o het rendement is dan he t 1991 6 mo e r 20 7 rendement van wat onderwezen en beoefend taalleesmethoden thematisch cursorisch lees is het levert geen inzicht in de mate van voor onderwijs en begrijpend lezen gebed in diverse uitgang bij het zelfstandig lezen activiteiten rond de teks t de teksten voor het technisch lezen als proces instructie in afzonderlijke componenten en voor het lezen in niveaugroepen dus enkele strategieen van begrijpend leze n honderdduizenden kinderen tweemaal per begrip van authentieke teksten week krijgen in de meeste publikaties nauwe lijks aandacht taalleesmethoden bij taalleesmethoden the het zwnluw project zelfstandige werk matisch cursorisch leesonderwijs en bij be vormen bij aanvankelijk technisch lezen met grijpend lezen begeleid door diverse activi uiteenlopende werkvormen heeft als globale teiten roept de docent interesse op voor de doelstelling toets nvt niveau 9 te bereiken in inhoud van de tekst door teksten en of ge drie jaar tijd de didactische uitgangspunten sprekken dat houdt in dat de inhoud van de bevatten geen advies of informatie over inhou tekst min of meer aansluit bij voorkennis of delijke criteria aan teksten te stellen bij de belangstelling van de kinderen het leesproces tekstkeuze voor het voortgezet technisch lezen is gericht op begrip van de inhoud bij deze gaat het alleen om de technische moeilijk leesvorm toont het leesproces overeenkomst heidsgraad maar enige filosofie waarom juist met lezen zoals lezen uiteindelijk bedoeld is deze teksten geschikt zouden zijn ontbreekt voorbeelden van deze aanpak zijn de taallees er blijkt bovendien een blind vertrouwen in de methoden taaltoren meulenhoff educatief nvi niveaus uit dit blijkt niet alleen uit de en taalkabaal zwijsen een methode spe handleiding van het zwnluw programma ciaal voor begrijpend lezen is lees je wijzer maar ook uit andere publikaties van der dijkstra zeist de auteurs bol van wessel kroon van wickeren peeters 1989 damen t99o zeggen in de beschrijving van de me e a i99o damen i9gi alleen voor leerlingen thode niets over de teksten hoewel geschikte met geringe motivatie wordt verwezen naar teksten voor begrijpend lezen een groot pro het bestaan van boeken voor kinderen met bleem zijn de afgedrukte fragmenten stem leesmoeilijkheden men een mens in dit opzicht niet hoopvol positief aan dit project zijn de zelfstandige werkvormen kinderen mogen individueel strategieen andere artikelen projecten en lezen aan de hand van opgegeven titels even onderzoeken richten zich op componenten of tueel met een cassetterecorder met ingespro strategieen van begrijpend lezen dat wil zeg ken tekst hierdoor raakt het lesdoel het gen op de onderscheiden vaardigheden die niveau van het technisch lezen verhogen aan voor compleet begrijpend studerend lezen no het normale leesdoel lezen ter wille van de dig zijn aarnoutse t99o aarnoutse t99t inhoud gruwel aarnoutse igqo reitsma walra spaarzaam is zoals gezegd de interesse voor ven i99i van wendel de joode i99o deze het veranderen van het lesdoel en het kiezen leesvorm houdt in dat kinderen via een tekst van geschikte leesstof of voor kritiek op het een bepaalde vaardigheid moeten inoefenen nv r systeem bij voorbeeld de hoofdgedachte uit de tekst halen of de bedoeling van de schrijver onder b e grijp e nd lezen de publikaties over be kennen de inhoud van de tekst is van minder grijpend lezen tonen een grote verscheiden belang dan de mogelijkheid die de tekst biedt heid onderzoeksvers l agen besprekingen van instructie over een bepaalde component te ge methoden opsommingen van componenten ven de teksten zijn wat de inhoud betreft wil van begrijpend lezen eisen te stellen aan kin lekeurig en het lesdoel is niet gericht op de in deren beschrijvingen van mogelijke metho houd als geheel maar op een geisoleerd aspect dieken theorieen over begrijpend lezen enzo van zingeving deze leesvorm kan bij kinderen voort vanuit het oogpunt van tekstkeuze en verwarring wekken over het doel en het nut lesdoel kom ik tot de volgende zeer grove in van lezen zie de illustratie op pag 2o9 deling die onmogelijk recht kan doen aan alle afzonderlijke artikelen 20 8 moer r99i 6 weet nooit waar het over gaat laatst hadden oma waarom lezen wij we een lesje daar moesten we de kern van de tekst uithalen en dat ging over dieren in de goeie vraag kind waarom leest een mens winter maar het was niet voor biologie want eigenlijk ik zal je vertellen waarom ik lees en met biologie zijn we bezig met een project dat is om iets te weten te komen bij voorbeeld over voortplanting en ook hadden we laatst ik kijk in de krant om te weten wat er in de iets over eilanden in de stille zuidzee de wereld gebeurt of wanneer de bibliotheek nieuwe hebriden en mensen die daar ziek zijn open is en als ik een roman lees een verhaal en wat ze daarover denken oma zijn er ook dus dan lees ik om te weten hoe het de hoofd oude hebriden persoon vergaat wat ze allemaal meemaakt maar kind eilanden in de stille zuidzee en ja oma dat dacht ik ook maar op school is bijgeloof dat is culturele antropologie dat lezen iets heel anders gisteren hadden we een heeft je tante marielle op de universiteit ge leesles en daar waren woorden uitgelaten die studeerd en lerenjullie dat tegenwoordig ook we moesten invullen kon de meester zien of al op de basisschool we het snapten zei hij maar het ging over zwitserland hoog in de bergen met sneeuw en welnee oma het ging er helemaal niet om dat zo en daar weet ik niks van waarvoor dienen we iets leerden over de stille zuidzee we sneeuwkettingen oma is dat om auto s uit de moesten gewoon feit van mening kunnen sneeuw te trekken ik begreep er niks van was onderscheiden oma waarom moeten we bij het maar over ponypark slagharen gegaan dan begrijpend lezen de ene keer feit van mening had ik wel een tien gehaald daar weet ik alles onderscheiden en dan weer tussen de regels van doorlezen en een andere keer woorden onder strepen en ook soms een samenvatting maken kind je moet je verhalen niet zo warrig vertel dan leer je toch niks als je steeds voor de len zet alles nou eens goed op een rijtje ten meester kunstjes met de tekst moet uithalen eerste je had aardrijkskunde ten tweede de zo kom ik nooit aan lezen toe meester had zwitserland behandeld ten derde hij wilde weten of jullie het goed geleerd kind wees blij dat jij dat thuis kan doen ga er hadden bedoel je dat later maar voor studeren hoe je kinderen lezen leert en reken maar dat er dan nog steeds nee oma het was geen aardrijkskunde het eigenwijze jongetjes zijn die overal kritiek op was begrijpend lezen dat is zo n eng vak j e hebben authentieke teksten bij de publikaties over be inziens terechte keuze voor teksten waar kin grijpend lezen waren er twee die uitgaan van deren in de werkelijkheid mee geconfronteerd authentieke teksten hacquebord iggt en be zouden kunnen worden het lesdoel is op grijpend lezen in de bibliotheek t99t de ver begrip van de inhoud gericht is waardoor les schillen in opzet en uitwerking zijn groot doel en leesdoel in elkaars verlengde liggen hacquebord presenteert een methode weet het leesonderwijs dient bij deze leesvorm niet wat je leest begrijpend lezen voor de brugklas alleen binnenschoolse vaardigheden dijkstra groningen om zwakke lezers in het voortgezet onderwijs zelfstandig teksten vrij lez e n uit artikelen waar lezen als ho te laten aanpakken teksten waar ze in de klas listisch proces zelfstandig lezen leesbevor bij de zaakvakken mee te maken krijgen be dering vrij lezen aan de orde komt blijkt grijpend lezen in de bibliotheek is gericht op het belangstelling voor vorm en inhoud van tek met begrip lezen van verhalende lectuur in de sten het doel is altijd zingeving de waarde basisschool van het zelfstandig thuis lezen komt aan de de overeenkomst is de principiele en mijns orde evenals het verband met het technisch e n 1991 6 moer 20 9 begrijpend lezen op school ook activiteiten daar is nooit onderzoek naar gedaan wat van andere instellingen die zich ook met lezen moeilijk te kwantificeren is wordt zelden on bezighouden komen ter sprake met name het derzocht het verschil met het aanvankelijk tijdschrift leesgoed bevat een schat aan ideeen lezen nieuwe stijl zoals eerder beschreven is om het zelfstandig en vrij lezen te bevorderen groot en zal voor de kinderen onverklaarbaar een speciaal nummer april igqi is gewijd aan zijn nu gaat het niet meer om interessante leesbevordering in onderwijsvoorranggebie teksten het lesdoel is technisch van aard en zo den het tijdschrift vernieuwing wijdde de wordt lezen voor hen een schoolse vaardig nummers van oktober 1987 en oktober 1989 aan heid zonder betekenis voor het eigen leven het lezen ook het tijdschrift de schoolmedia vrijwillig lezen naar eigen keuze buiten school theek hoewel niet specifiek gericht op onder zal hierdoor niet worden bevorderd weliswaar wijs in lezen biedt in ieder nummer brede in staat veelal leesbevordering of vrij lezen als af formatie over mogelijkheden en projecten met zonderlijk te geven vak op het rooster maar de betrekking tot lezen in het onderwijs de drie status van deze leesvormen is veel geringer en genoemde tijdschriften publiceren regelmatig de resultaten zijn niet gemakkelijk te kwantifi recensies van kinderboeken ceren of in een leerlingvolgsysteem op te ne men de dwang om voor deze leesvormen tijd ten slotte laten osinga i99i en vernooy en aandacht vrij te houden is daardoor zeker r99r zien dat het mogelijk is een breed opge voor docenten die er weinig affiniteit mee zet artikel te schrijven over het leesonderwijs hebben minder groot in het algemeen zonder dat de keuze van tek sten daarbij als een essentieel onderdeel aan de al lezend zoveel verschillende onderwerpen orde komt in een willekeurige volgorde dringt zich nog een andere conclusie op het leesonderwijs s a m e nvat ti n g e n voor l opi ge concl u s i e s zoals je dat in recente publikaties ervaart is verzuild het is verdeeld in aparte circuits die voor zover dit uit publikaties blijkt en hier in zich weinig met elkaar bemoeien zie hierover grote lijnen wordt geformuleerd maken het ook freeman smulders t99o met name al aanvankelijk lezen bepaalde vormen van be weer het technisch lezen en de instructies in grijpend lezen en het vrije lezen in overwegen strategieen van begrijpend lezen zijn in zich de mate gebruik van op inhoud geselecteerde zelf besloten de artikelen over technisch lezen teksten dan wel entameren een vrije keuze uit bevatten geen verwijzing naar de winst voor aantrekkelijke of interessante teksten kinde zelfstandig lezen die via deze speficieke lees ren moeten die teksten lezen ter wille van de vormen te bereiken zou zijn wat betreft het inhoud instructie in bepaalde leestechnieken begrijpend lezen hebben reitsma taalraven is hierin geintegreerd aan het lezen op school r99i al geconstateerd dat directe instructie in zo gepresenteerd kunnen kinderen ideeen aspecten van begrijpend lezen over het alge ontlenen over het plezier het nut en de beteke meen goed blijkt te lukken maar dat er niet of nis die lezen voor hen buiten school zou kun nauwelijks sprake is van transfer of generali nen hebben satie van de trainingseffecten naar begrijpend bij technisch lezen in de vorm van onvoorbe lezen in het algemeen op het verkeerde paard reid onder controle verklanken van een onbe gewed kende tekst en bij instructie in componenten of strategieen van begrijpend lezen blijkt de het is aan de initiatieven van de vrouw of man inhoud betrekkelijk willekeurig gekozen te voor de klas om de verzuiling te doorbreken en worden terwijl het lezen niet op zingeving in eenheid in het leesonderwijs te realiseren en de gangbare betekenis gericht is deze lees ook nog de klas daarbij mede via aanspre vormen bieden daardoor geen duidelijk beeld kende teksten geinteresseerd en betrokken te van een normaal lesproces het komt mij voor houden dat is de docenten meestal wel toever dat kinderen die het lezen van huis uit niet trouwd maar het wordt hen niet gemakkelijk kennen of die geen affiniteit met lezen ont gemaakt wikkelen daar schade door kunnen lijden 210 moer t99t 6 noten en literatuu r koning l leesproblemen in jsw 7 5 4 1 990 p 20 22 didaktief jsw leesgoed moer pedagogische kooktra c t van der voort m vooys bui studien praxis school school en begeleiding de tenschools mediagebruik als voorspeller van schoolmediatheek vernieuwing technisch en begrijpend lezen in pedagogische zie de methoden balans leesbus leeslijn lees studien 68 3 1 99 1 p i i i2 3 sleutel veilig leren lezen nieuwe versie en arti kroon l van der l van wickeren peeters kelen als verhoeven mommers 1 989 de baar zwaluwproject in jsw 7 3 5 1 9 8 9 p 20 23 en 1989 milder 1989 lamme r99o 7317 1989 p i 8 2o een keuze uit de desbetreffende literatuur is lamme h een goed begin is het halve werk in nissen 1989 mooren woets iggo van der moer 1990 7 p 303 3i5 voort iggo de haan de kok i99i koolstra milder r leren lezen met de leeslijn in moer e a 1 99 1 mulckhuyse 1 99 1 1 989 4 p i 7 i j i mooren p k woets in het spoor van noor aarnoutse c op weg naar systematisch begrij in leesgoed 17 1 1990 p 21 25 pendlezen in didaktief zo s iggo p i 8 1 9 mulckhuyze m leesbevordering en kunstzin aarnoutse c begrijpend lezen in het basis nigevorming vorming in 1813 1991 p 121 122 onderwijs in p reitsma m walraven red nissen th de stimulans van de bibliotheek in instructie in begrijpend lezen delft i99i leesgoed 1 6 3 1 9 89 p 90 92 baar k de kinderen zijn in principe gemoti osinga n leren lezen een proeve van preven veerd om te leren l ezen in verni e uwing 4814 tieve zorgverbreding in s ch ool en begeleiding 1989 p i s 2i 29 maart t99t p 59 64 beg rijp e nd leze n in de biblio th eek am s terdam reitsma p m walraven inleiding in openbare bibliotheek amsterdam afdeling p reitsma m walraven red instructie in be ovb amsterdam i99o grijpend lezen delft 199 1 bol e h van wessel achtergronden en uit verhoeven l c mommers de didactiek van gangspunten van lees je wijzer in moer i99o 7 h et le ren lezen van r e ading readiness naar p z68 a84 emergent literacy in school en begeleiding 2t damen h begeleiding en invoering van het maart 1989 p 60 64 zwaluw programma in school en begeleiding vernooy k effectief leesonderwijs in jsw 3 0 juni 199 1 p 4 1 43 75 8 1 99 1 p 5 7 damen h a clijsen c vernooy handleiding voort t van de r e en pl e idooi voor vrij lezen in zwaluwprogramma ho e velaken i99o de basisschool in moer i99o 7 p 290 295 betering p w kalkman los van de methode wendel de joode b van kenmerkende eigen in vernieuwing 47 3 1 988 p 8 13 schappen van zwakkere leerlingen bij het l eren doorn f van h soethout leerlingvolgsys hanteren van leesstrategieen in levende talen teem een management informatiesysteem in 453 september iggo p 32 6 33 1 school en begeleiding z 6 juni 1 99 0 p 37 4 1 freeman smulders a leren lezen is niet genoeg amsterdam i99o freeman smulders a een kauw in de saus in leesgoed 1 8 3 1 99 1 p io i07 gruwel s c aarnoutse begrijpend lezen kun je leren in js w 7 5 r 1 99 0 p 19 21 haan m de a kok leespromotie in utrecht ho e bevorde r j e bij leerlingen d e zin in lezen in didaktiejz i i99i p i s 17 ha c qu e bord h begrijp e nd lezen in h e t voort gezet onderwijs strategische aanpak van authentieke teksten in p reitsma m walra ven red instructie in begrijpend lezen delft afbeelding op pag 212 2i3 uit het geheim igqi van de zee de leesbus van keuper makkin k 1991 6 moer 2ii bang voor een prik 4 j aan de kant aan de kant wy gaan naar het stille strand naar de zon en naar de zee stop de mier wil me e opschieten instappen en dan snel we g over de snelwe g r sa r aan de kant aan de kant e wy gaan naar het stille stran dl dnarezo d stop de tor wil me e 212 moer c99i 6 opschieten instappen en dan snel we g over de snelwe g aan de kant aan de kant wy gaan naar het stille strand naar de zon en naar de zee stop de rups wil me e opschieten instappen en dan snel we g over de snelweg i99i 6 moer 2i 3