Documenten
marten douma hanneke lentz marjolijn peters lrene randoe herman meddens eindredactie 6 t13 teksten op het lb o inleiding de stroom teksten op het lbo heeft vooral gebruik willen maken van hetgeen er bekend is over de ontwikkelings en leerprocessen van met name 12 16 jarigen de stroomleiding bracht theorie en materiaal in het aandeel van de deelnemers zat in de gevoerde discussies en de ontworpen lesseries zie bijlage 1 1 1 en de paragraaf overzicht van de gemaakte lessen strikt genomen was men bij het maken van lesseries bezig met leerstof ontwikkeling en niet met leerplanontwikkeling het thema van de con ferentie toch heeft de stroom daarmee de opdracht leerplanontwik keling niet genegeerd het geoefende model is namelijk in principe toe pasbaar in alle leerjaren van het lbo het vormt de basis voor ontwikke ling van een leerplan in de opeenvolgende leerjaren wordt het materiaal steeds complexer en de zelfstandigheid van de leerlingen steeds groter het onderstaand verslag is als volgt opgesteld uitgangspunten leidraad voor het maken van lessen theorie overzicht van de gemaakte lesse n discussie en evaluatieve opmerkingen uitgangspunten een les die goed verloopt een gebeuren de leraar vertelt of er vindt een explosief klassegesprek plaats of leerlingen zijn verdiept in een op dracht of werken in groepjes aan een project 19 in zo n harmonie ontmoeten vier werelden elkaar op de juiste wijze a er is de wereld van de leerlingen opgebouwd uit hun verwerkte e n onverwerkte ervaringen uit hun denkstructuren en hun gedrag b er is de wereld om hen heen die gevuld is door ouders vrienden me dia arbeidsmarkt en maatschappelijke normen in het algemeen die het gedrag van leerlingen beinvloeden bevestigen of corrigeren maar in ieder geval altijd sturen c er is de wereld van de leraar identiek qua opbouw aan de leerlingen wereld ook beinvloed door de wereld om hem heen maar meestal gevuld met andere waarden en normen dit leidt tot een kritische instelling van de leraar ten opzichte van leerlingengedrag d er is de wereld van het onderwijs en daarbinnen de wereld van het vak binnen de algemene onderwijsdoelen moeten de specifieke vak doelen nagestreefd worden deze vier componenten vormen tezamen het gebied van de vakdidactiek en kunnen als volgt schematisch worden weergegeven h e t ge b ied van de va kdid actie k a i b c ervaringswere l d mate waarin dit gedrag kritische instel l ing van denkstructuur door de maatschappij de leraar ten opzicht e situatie i h a van wordt bevestigd omgeving van het leerlinggedra g leerlingen en hun i vrienden media arbeids in de klas gedrag markt i n hoeverre is ge dragsverandering mogelijk vakdidactiek is het stelsel van maatregelen dat de gegevens van balk a b en c en balk d met elkaar in verband brengt d vakdoelen bijvoorbeeld voor nederlands kritisch leren lezen van informatie zodat factore n die van invloed zijn op het gedrag herkend kunnen worden leren praten spreken en luistere n met betrekking tot eigen ervaringen algemeen onderwijsdoel je bewust worden waar je gedrag uit voort komt en hoe je handelt weerbaarheid dit schema geeft het denkraam van deze stroom weer er is uit af te le zen wat een leraar zou moeten kunnen kennen die leraar moet weet hebben van de leefwereld en van zijn leerlingen en hun maatschap pelijke context die leraar moet zijn vakdoelen zo kiezen en zo invullen dat ze voor leerlingen herkenbaar worden en dat leerlingen er iets mee kunnen doen in hun eigen leven 20 de wereld van het vak wordt dan middel teneinde de wereld van leer lingen te veranderen namelijk aan hen eigen handelingsmogelijkheden te geven voor het lbo onderwijs betekent dit dat twee tendenzen worden afge wezen al zijn lbo leerlingen niet intelligent ze moeten toch wat leren la ten we een minimum pakket ontwikkelen en dat desnoods door her halend stampwerk aanleren stel geen te zware eisen aan je lbo leerlingen geef ze vooral warmte en veiligheid houd ze hun schooltijd met niet te zware zaken bezig de stroomleiding herkende zijn opvattingen in die van manuela dubois zie literatuurlijst in de verhoudingsgewijs korte tijd dat lbo leerlingen op school zitten moet je hen zo veel mogelijk inzicht geven in hun toekomstige positie in de samenleving die voor hen allerminst veilig en warm is weerbaar heid en zelfstandigheid zijn dan kernbegrippen binnen je onderwijsdoe len een leraar die dit wil is geen korte termijn denker hij verzint niet per tien minuten als bij ingeving nieuwe tactieken om zijn klas rustig te houden ook n onderwijsdoel en niet van zo weinigen maar hij door loopt stap voor stap een voorbedachte leerweg die leidt tot eigen han delingsmogelijkheden van zijn leerlingen hoe dan vakinhouden in dit geval teksten in zo n voorbedachte of gestructureerde leerweg aan gewend kunnen worden in het echte belang van leerlingen wordt in de volgende paragraaf nader bekeken de gestructureerde leerweg leidraad voor het maken van lesse n geprobeerd wordt de voornoemde uitgangspunten theoretisch te onder bouwen en anderzijds werkbaar te maken voor het onderwijs ten be hoeve van leerstof en leerplanontwikkeling leertheoretische aspecten paulo freire heeft voor alfabetiseringsprogramma s in brazilie en chili het zogenaamde exemplarische leren een vorm gegeven die niet toeval lig treffend overeenkomt met het vakdidactiek schema van de vorige pa ragraaf het is een methode die de eigen leefwereld als startpunt en voorbeeld neemt voor ieder leerproces voor de uitwerking van begrip pen als weerbaarheid zelfontplooiing en zelfstandig handelen is zijn op vatting over mens zijn en bewustwording belangrijk menszijn mensen worden gereduceerd tot instrumenten door maatschappelijke structuren structurele onderdrukking om zijn eigen reductie tegen t e 21 gaan moet een mens de structuren dienstbaar trachten te maken aan zijn welzijn deze l aatste opvatting stemt grotendeels overeen met de meer op het i ndividu gerichte onderwijsdoelen die ten grondslag liggen aan vee l pogingen tot onderwijsverbetering op dit moment freire werkt dit marxistisch uit in tegenstelling tot meer humanistisch gerichte on derwijsvernieuwers bewustwording hoe komen mensen de onderdrukkende structuren op het spoor en hoe kunnen zij proberen die te veranderen freire onderscheidt v i er stadia van bewustwording zijn 1 het magisch bewustzijn mensen vragen zich niet af waarom of waar toe ze hun dagelijkse handelingen en werken u i tvoeren het hoort zo en het is n i et anders mensen in het stadium van het mag i sch bewust zijn kunnen hun bestaan nauwelijks benoemen ze kunnen en willen er niet over praten 2 het naieve bewustzijn dit stadium is bereikt zodra mensen hun plaats in de structuur kunnen aanwijzen en de oorzaken kunnen be noemen van hun onderdrukking maar het blijft een onwrikbaar gege ven dat er armen en rijken zijn mensen die slechts plichten en men sen die slechts rechten hebben 3 het kritisch bewustzijn dit stadium is bereikt zodra mensen zien da t het gaat om een maatschappelijke tegenstelling die historisch ge groeid is in een klassenstrijd en dat het niet gaat om een onveran derbaar statisch gegeven maar om een te veranderen situatie er wor den oplossingen gezocht om ongewenste toestanden te beeindigen 4 het politiek bewustzijn dit stadium wordt bereikt zodra mensen on derkennen dat anderen gelijksoortige ervaringen hebben dezelfde be langen hebben en dat men elkaar derhalve moet steunen men zie t zichzelf als lid van een klasse maar ook de klasse der onderdrukkers wordt als zodanig ontdekt alsmede de onderlinge solidariteit die r klasse het derde en het vierde bewustzijnsniveau leiden tot handelingen er wordt niet meer geconstateerd er wordt gepraat gedacht gehandeld en onderhandeld om te veranderen lessen wat betreft de leidraad voor het maken van lessen moet er gezien het bovenstaande voortdurend op gelet worden dat overeenkomstig de bewustzijnsniveaus 1 teksten betrekking moeten hebben op dagelijkse handelingen en erva ringen van leerlingen 2 tekstgegevens gebruikt kunnen worden voor het benoemen van die handelingen en ervaringen 3 zowel tekstgegevens als persoonlijke gegevens ervaringen moeten worden geplaatst in bredere maatschappelijke samenhangen 22 4 leraren en leerlingen moeten zoeken naar de mogelijkheden tot veran dering in het persoonlijk handelen of in het maatschappelijk systeem strategie tijdens de conferentie werd door de deelnemers gewaarschuwd voor onstuimigheid veranderingen mogen niet tegen wil en dank van de be trokkenen plaats grijpen gal perin s gestructureerde leerwe g worden aldus aan freire onderwijsdoelen ontleend overigens ook toe pasbaar op andere vakgebieden freire zelf gebruikt ze in alfabetise ringsprogramma s voor het structureren van de leerweg kunnen we on der anderen te rade gaan bij de leerpsycholoog gal perin zie literatuur lijst deze onderscheidt in elk leerproces vijf stadia 1 orientatiefase keuze van leeronderwerp door leraar en leerlingen 2 fase van de materiele handeling de leerling ervaart het verschijnsel de taaluiting in ons geval de tekst of het begrip hij gaat ermee om bekijkt beluistert bevoelt het etc 3 fase van de verbale handeling de leerling brengt onder woorden wat hij ervaren heeft de verwoording van de ervaring en daarmee syste matisering en uitbouw van het begrippen en beschouwingssysteem 4 fase van het innerlijk spreken deze fase vloeit voort uit de vorige maar het verschil is dat het verbaliseren niet meer hardop gaat en meer een denkhandeling wordt 5 fase van het mentale handelen via het innerlijk spreken is het ge leerde totaal in het denken opgenomen het geleerde kan zelfstandig en soepel gehanteerd worden voor nadere uitwerking zij hier vol staan met een verwijzing naar de literatuur en met een voorbeeld voorbeeld in de orientatiefase wordt gekozen voor solliciteren de fase van het ma teriele handelen betekent dan oefenen in rollenspel van sollicitatie solli citatiebrieven bekijken en schrijven etc in de verbale fase worden aspec ten en criteria die een beslissende rol bij het solliciteren spelen onder woorden gebracht daardoor wordt sollicitatie als een door factoren ge kenmerkte gebeurtenis tot mentale handeling men is in s t aat zich door dacht te gedragen bij een sollicitatie binnen de stroom werden de fasen van gal perin teruggebracht tot de drie meest essentiele de fase van de materiele handelingen de verbale fase en de fase van het mentale handelen zoals ook uit het voorbeeld blijkt is met de ontwikkeling van materiele handeling naar mentale han deling een verschuiving van de mate van zelfstandigheid gegeven 23 met betrekking tot het tekstonderwijs werden deze handelingen als volgt geconcretiseerd 1 materiele handelingen zijn alle vragen die naar tekstgegevens of con crete levenservaringen van leerlingen vragen dus ook omgeving van leerlingen voor hun belangrijke personen e a het materiaal bestaat hier uit een tekst eigen ervaringen en zogenaamde opinionleaders 2 tekst eigen ervaringen en opinionleaders leveren verschillende visies op ten aanzien van het thema dat aan de orde is dit benoemen en het zien van samenhangen vormt de verbale fase hierbij moet men dus vooral denken aan interpretatie van tekstgegevens en eigen gege vens 3 in de mentale fase wordt zelfstandig met het thema de tekst en de eigen ervaringen omgesprongen hierbij denke men aan opdrachten als het verhaal anders laten schrijven een onderzoek doen om gerezen vragen te beantwoorden etc op lange termijn kan men stellen dat de mentale handeling de autono me kritische leeshouding is waartoe de materiele en verbale fasen de voorbereidende stappen zijn het zal duidelijk zijn dat voor een volledig leerproces alle fasen aan de orde moeten komen waarmee tevens een positie wordt ingenomen ten aanzien van een oud probleem moet je leerlingen begrijpend of begrij pend kritisch leren teksten te verwerken keuze van de teks t in principe kan iedere tekst gebruikt worden fictionele triviaal of lite rair of informatieve teksten strips liedjes tv series utz maas zie lite ratuurlijst stelt dat in onze maatschappij alle fictionele teksten breed opgevat verhalen strips tv series e d de consument mogelijkheid bieden tot identificatie de inhoud ervan wordt door de vraagstelling aan de orde gesteld zodat een kritisch oordeel wordt ontwikkeld daarom is de kwaliteit van de tekst overigens welke criteria hanteert men daarvoor minder belangrijk wel is het noodzakelijk vanuit de door freire ontwikkelde pedagogiek teksten te kiezen die alles te maken hebben met de situatie van de be treffende leerlingen en die mogelijk een grenssituatie aan de orde stel len freire noemt gebeurtenissen of toestanden grenssituatie wanneer zo n toestand of gebeurtenis bij leerlingen al latent als paradoxaal erva ren wordt door het paradoxale van een grenssituatie aan de orde te stellen kan men in zijn bewustzijn mogelijk een of meerdere stadia ver der komen een eenvoudig voorbeeld van een grenssituatie is bijvoor beeld het feit dat je voor een en hetzelfde vak bij de ene leraar weinig hoeft te doen en bij de andere veel dat sommige leerlingen vroeg thuis moeten zijn bij een schoolfeestje en andere niet enzovoort 24 omdat tijdens de conferentie geen klassen aanwezig waren is getracht grenssituaties te isoleren middels enquetes die door de deelnemers in hun klassen gehouden waren voor de inhoud van deze enquete zie bijlage i i voor kritiek de slotparagraaf op grond van deze gegevens zijn per klas thema s voor te ontwer pen lessen aangewezen de verhouding tussen fictionele en informatieve teksten hoeft niet problematisch te zijn de fictionele tekst kan bijvoor beeld startpuntzijn om een bepaald thema in te leiden dan wordt er over gepraat er rijzen vragen dan kunnen door de leraar of door leerlin gen zelf informatieve teksten worden aangedragen overzicht van de gemaakte lesse n de thema s voor de lessencycli vastgesteld op grond van de enquete verschilden regionaal erg sterk uiteindelijk werden lessen gemaakt over de volgende thema s 1 rollenpatroon met als doel bewustwording van het rollenpatroon het materiaal bestaat uit fragmenten uit jeugdboeken en tijdschrif ten 2 woonomstandigheden omdat dit erg onder de jongens in de schilders wijk in den haag leeft het materiaal bestaat uit een fragment uit een jeugdboek en een fotoreportage 3 gezagsstructuren op school met als doel het onderkennen van struc turen en het ontwikkelen van strategieen om weerbaar te zijn 4 subcultuur met als doel leerlingen inzicht te geven in hun taaleigen en de elementen van die sub cultuur karakteristieken van verhalen pop music kleding feestjes aankleding van de kamer etc uitgangs punt is een teenerblad het eindprodukt is zelf zo n blad samenstel len 5 moord met als doel leerlingen onderkennen verschillende motieve n achter moord en het maatschappelijk denken daarover en zij teren d e mechanismen kennen die hun eigen oordelen beinvloeden startpun t is een fragment van ciske de rat het andere materiaal bestaat ui t kranteberichten liedje tv series 6 verwachtingen met betrekking tot de latere woonsituatie met al s doel de antwerpse meisjes van een mbo school een reeel inzicht t e geven in woonproblematieken in de aan te leggen map worden aller lei publikaties over wonen die hen aanspreken verzameld 7 toekomstperspectief de uitwerking van deze lessencyclus is als bijla ge 1 1 1 verkort opgenomen 25 kritiek en evaluati e kritiek discussie in de discussies tussen de verschillende onderdelen stelden de deelne mers een aantal belangrijke punten aan de orde die volgen hier eerst daarna volgen de evaluatieve opmerkingen van de groep in hoeverre is het mogelijk te werken zoals hier wordt voorgesteld en je leerlingen voor te bereiden op het examen voor schoolonderzoek kun je eisen en werkwijze wel op elkaar afstemmen maar het landelijk schriftelijk c en binnenkort ook b niveau geeft problemen kun je in zo n thematische lesserie spelling grammatica meer keuzevragen inbou wen verraad je dan je uitgangspunt te weten relevantie voor de leerlin gen niet in de voorhanden schoolboeken en in de examenopgaven zijn die relevantie ver te zoeken een aanwezige cito medewerker stelt dat de examens evenals trou wens de schoolwerkplannen toch door leraren zelf worden samenge steld voor leraren is die inbreng onduidelijk en vaak door overbelasting onmogelijk opdrachten van bovenaf worden vaak teruggegeven niet uit onwil maar uit onmacht en gebrek aan informatie in het overheidsbeleid spelen tegenstrijdige doelen enerzijds weerbaar heid en ontplooiing voor alle lagen anderzijds voldoen aan centraal gestelde criteria juist voor onze leerlingen die zich maar kort kunnen concentreren is het moeilijk lang met een thema bezig te zijn alle stadia van de leer weg kunnen dan niet worden doorlopen aanvankelijk zul je misschien niet verder komen dan het onder woorden brengen van een thema pro bleem en de directe reacties van de leerlingen daarop lesseries zoals we ze nu hebben ontwikkeld mikken in feite al op de lange termijn je kunt de ontwikkeling van een bepaald bewustzijnsniveau naar een volgend niet dwingen je kunt alleen maar hopen dat je via de dialoog met een klas geplande stappen en aandragen van relevante informatie stukje bij beetje het inzicht in tekst en maatschappelijke werkelijk heid vergroot wij moeten ons als progressieve leraren niet wijsmaken dat wij ons onderwijs niet sturen al kiezen we het thema en de teksten vanuit met de leerlingen we werken toch vanuit onze ideeen als leraar moet je je geen valse voorstellingen over je positie ten opzichte van een klas ma ken hoe meer je in staat bent in dialoog te werken des te meer kun je je leerlingen tot hun recht laten komen en aan hun zelfstandigheid wer ken in de methode freire is het politieke doel essentieel het lijkt wel of je ook alleen de formele kant kunt overnemen maar dan doe je de me thode onrecht dat moet bij de presentatie van deze methode wel dui 26 delijk gesteld worden evaluatieve opmerkinge n het is erg be l angrijk gegevens over leerlingen aan de weet te komen het is de vraag of een deze enquete daa rv oor geschikt i s zijn de gege ven antwoorden eenduid i g is de vraagstelling helder is het gevaar van een enqu ete niet altijd dat er uitkomt wat je er qua vraag instopt bo vendien zijn sommige vraagstellingen te moeilijk in de belangenkaart zijn de beweegredenen van de stroomleiding te weinig duidelijk geworden waarom hebben zij hun politieke stand punt niet exp l iciet aan de orde gesteld in de groep had daarover gedis cussieerd moeten worden de theorie is te geconcentreerd aangeboden m i sschien was al die uit leg niet voor iedereen nodig er was te weinig verwerkingstijd beter was geweest fasering en afwisseling theorie prakt i jk de bruikbaarheid van het gebodene moet in de praktijk blijken lera ren die daartoe in de gelegenhe i d zijn gaan de lessen u i tproberen nie mand wijst het gegeven model bij voorbaat af waardering voor inzet stroomleiding en grote hoeveelheid relevant materiaal bijlage 1 overzicht aard ingebrachte teksten van elke categorie worden doorgaans drie voor beelden gegeven 1 groot aantal thematisch samengestelde banden met het nederlandse levens lied plus korte beschrijvingen zoals dagelijkse sleur lied van de werkende jeugd bots ontspanning het was aan de costa del sol yvonne de nijs natuur steden milieu toe maar jongens robert long sex margarita rossa nova eenzaamheid stukgelopen relaties van die dagen joost nuiss rolpatronen algebra yvonne de nijs toekomstperspectief een van hen ben ik armand moeder s geluk blij dat jij bestaat therese steinmetz de dood juffrouw nifterink robert long discriminatie ali ouwe turk bots 2 groot aantal tv banden met korte beschrijvingen zoals lkon serie ik spreek jou nog wel politiek gezag geweld e d de amerikaanse serie ma ry hartman har ry zoekt werk diverse afleveringen pepper amerikaanse politieserie 27 3 materiaal nvv jongeren contact zoals allerhande folders over alles wat te maken heeft met rechten en plichten van de jeugdige werkneme r publikaties uit boemerang zoals over solliciteren met de vakbond sta je sterk stageaire gebruikt als personeel e d 4 materiaal nvsh folders brochures over seksualiteit in de ruimste zin van het woord 5 informatiemateriaal uit de geillustreerde weekbladen zoals kind van de zon nu in een boek margriet hij is terecht gestraft viva worden meisjes anders opgevoed viva deze artikelen waren ingedeeld naar thema bij het levenslied 6 een aantal boeken voor volwassenen zoals piet bakker ciske de rat louis paul boon menue t jan mens er wacht een haven 7 fragmenten uit jeugdboeken gerangschikt op thema nummering correspondeert met rubrieken bij informatieve teksten en liedjes dagelijkse sleur vluch t a guus kuijer drie verschrikkelijke dagen querido 1976 p 14 17 b guus kuijer een gat in de grens querido 1975 p 5 1 4 jantje beton geen plaats om te spelen an rutgers v d loeff het wilde land iedersland ploegsma z j p 45 48 en p 84 88 en eigenlijk het hele boek eenzaamheid verdrie t a gie laenen leven overleven lannoo 1975 p 27 3 2 b h de groot cante suzy overwint de eenzaamheid kluitman z j p 16 23 c gie laenen leven overleven lannoo 1975 p 67 7 2 jongen meisje man vrou w a guus kuijer drie verschrikkelijke dagen querido 1976 p 7 1 3 b miep diekman total loss weetjewel querido 1974 p 13 17 p 73 76 en p 126 13 1 c karin kramer alleen met z n tweeen de fontein 1974 p 21 24 p 91 96 karin kramer niet meer als vroeger de fontein 1974 p 9 12 toekomstdrome n gertie evenhuis er kan nog van alles gebeuren ploegsma 1966 p 5 12 sociale omstandigheden wonen wer k a siny van iterson de adjudant van de vrachtwagen leopold 1972 p 23 30 b guus kuijer drie verschrikkelijke dagen querido 1976 p 22 2 5 c thea beckman mijn vader woontin brazilie lemniscaat 1975 p 7 9 d h de roos volle kracht kameleon kluitman z j p 50 53 ongehuwd moederschap kind zonder vader of de dreiging daarvan a k hunter the soul brothers en sister lou leopold 1972 p 33 43 b monor arundel het beslissende weekend leopold 1971 p 70 80 c i krog veertien dagen over tijd leopold 1974 p 67 7 1 d th beckman mijn vader woont in brazilie lemniscaat 1975 p 15 21 p 28 29 p 34 3 5 28 de dood boeken a a lindgren de gebroeders leeuwenhart ploegsma 1974 b virginia lee vlinder voor marianne lemniscaat 197 2 c gunuel beckman toegang tot het feest lemniscaat 197 5 b ijlage i i kort overzicht van de enquete die bedoeld is grenssituaties van leerlingen op te spo ren niet op volgorde vragen naar personalia relatie met ouders maatschappelijke positiebepaling ouder s algemene gevoelens m b t school relatie tot klasgenoten vrienden vriendinnen interessesferen onderwerpen om over te praten wat lees beluister bekijk je op vattingen over een aantal maatschappelijke problemen emancipatie van de vrouw drugs werkloosheid sociale uitkeringen ethiek e d x prestige zaken dansen sport kunnen praten verkering seksualiteit m n angsten daarbi j toekomstverwachtingen werk welstand e d schets van de toekomst b ijlage 1 1 1 ontwerp essencyclus beroepsperspectief deze lessen zijn bedoeld voor een vierde eventueel derde klas ito uit opstellen in de enquete bleek een vrij irreele kijk op de beroepstoekomst een enigszins ma gische kijk op de mogelijkheden van de ambachtsman de man met de twee rech ter gouden handen een en ander is niet zo rechtstreeks beinvloed door bijvoorbeeld tv en boekjes maar is meervan huis school uit bijgebracht de vaders zijn veelal ongeschoolde of geschoolde handarbeiders de bedoeling is a een iets reeler inzicht in toekomst on mogelijkheden b ontdekken dat je de toekomst niet kent maar dat er bronnen voor een realis tische voorspelling zijn c een indruk geven hoe waar en bij wie je daaromtrent aan informatie kunt ko men d 1 aantonen dat taal in combinatie met andere communicatiemiddelen kan leiden tot hecht verankerde droombeelden ver beeld ing ver woord ing binnen een magisch bewustzijn 2 maar ook dat taalgebruik kan leiden tot bevrijding van droombeelden en my thisch bewustzijn en tot vestiging van een politiek inzicht met daarin ver vatte handelingsmogelijkheden de te gebruiken teksten dienen ter illustratie of als spiegel zij zijn noch uitgangs punt noch doel 29 teksten collage enquete teksten zoals die door de leerlingen geproduceerd waren videoband vpro uitzending over de amsterdamse familie heivers die in de be kende wijk de pijp wonen laat negentiende eeuws slecht gebouwd stadsdeel voor de arbeider uit die dagen winter 1976 plus uitgetikte tekstdelen van deze videoband vragenlijst voor groepsinterview vragen bij de uitgetikte delen van de videoband deze vragen werden opgezet volgens de fasen van gal perin zie hierna hieronder volgt het letterlijk verslag van de subgroep die de lessencyclus ontwierp l introductie aanleiding voor de volgende lescyclus zijn de korte opstelletjes die sommige leerlin gen op het eind van de enquete opschreven uit die tekstjes bleek dat de leerlingen de toekomst over het algemeen zeer optimistisch tegemoet zien rooskleurig schreef er zelfs een we denken dat het erg belangrijk is om jezelf een beeld te vormen van je toekomst wat zijn je mogelijkheden en on mogelijkheden en hoe kan je ervoor zorgen dat je die mogelijkheden ook waarmaakt daar gaat het in de volgende 5 a 6 lessen over uitdelen van de collage van de teksten die de leerlingen bij de enquete schreven aan de hierna volgende lessen worden eventueel nog stukjes toegevoegd naar aanlei ding van het gesprek ll groepsintervie w we willen deze les verder werken aan het beeld dat de leerlingen hebben over hun toekomst hoe zal je over vierjaar leven wat doe je dan voor werk ben je getrouwd etc om dit te bereiken gaan we een spel doen we gaan een groepsinterview ma ken alternatief is dat de ene helft van de klas de andere helft interviewt naar aan leiding van de vragenlijst de leraar stelt de vragen steeds aan andere jongens uit de kring diegene die aangekeken wordt geeft het antwoord iedereen geeft op die ma nier een paar antwoorden en we hopen dan te komen tot een hele reeks antwoor den we doen net of al die antwoorden niet door allemaal verschillende personen ge geven zijn maar alsof het allemaal antwoorden zijn van een persoon in die ene per soon herken je misschien niet jezelf maar het zou misschien iemand uit je klas kun nen zijn een collectieve klasgenoot we zullen het eerst een keer eenvoudig oefenen aan de hand van de vraag hoe was het vier jaar geleden oefening groepsintervie w eventueel onderbreken voor aanwijzingen etc nu doen we het interview we nemen het op op een cassetterecorder volgende week bespreken we de resultaten 30 vragen voor het groepsintervie w p ersonalia 1 hoe oud ben je 2 gehuwd ongehuwd 3 kindere n 4 beroep 5 b eroep inkomen bestedingspatroon 1 wat doe je in je werk 2 werk je in een groot of klein bedrijf 3 hoe bevalt het werk prettige lul l ige dingen 4 denk je beroep te blijven 5 wat wi l je later nog meer worde n 6 g a je dan meer verdienen 7 wat verdien je nu ongeveer 8 waar geef je dat aan uit eten drinken pilsje kleren 9 wat voor huis heb je k oop huurhu i s 10 hoeveel kamers bevat je huis 11 wat staat er in 12 wat doe je in de vakan tie w aarheen h oe lang 1 3 houd je nog wat over om te sparen h uwelijk gezi n 1 waar heb je je vrouw on tmoet 2 werkt je vrouw 3 w ie is de baas in huis 4 doe je wat in de huishouding wat wel niet 5 doe je boodschappen 6 ga je met de kinderen baby wandelen 7 w at wil je dat je kinderen later w o rden vrije tijd wat doe je in je vrije tijd 111 uitdelen van het op stencil gezette interview profiel 198 1 in groepjes 2 a 3 voor 3 a 4 leerlingen wordt het profiel bekeken herkennen de leerlingen het op stencil zijn twee kolommen opengelaten waar aantekeningen ge maakt kunnen worden een vraagteken bij een stelling betekent het zal toch wel anders zijn een uitroepte ken bij een stelling betekent het zou best zo kunnen zijn de laatste minuten van de les wordt de videovertoning aangekondigd die we volgen de les houden lv de vertoning van de videoband deze zal waarschijnlijk twee lessen in beslag nemen steeds als er een door ons uit geschreven stuk van de band vertoond is wordt de tekst uitgedeeld we denken dat de banden veel nabespreking zullen vergen bij de behandeling van de uitgeschreven videoteksten willen we ook weer werken met de vraag en uitroeptekens in de marge op aangepaste wijze v vergelijking we vergelijken nu het profiel dat we maakten met datgene wat we op de video za gen vraag en uitroeptekens worden nader bekeken we hebben gezien dat bij deze familie een aantal dingen niet lukt ze bereiken niet wat ze wilden bereiken zal het 31 met ons beter gaan een belangrijk punt is in ieder geval dat je informatie moet hebben over je mogelijkheden wat zouden we te weten willen komen en hoe lukt ons dat aan wie zouden we het moeten vragen vragen opstellen en herzie n de aankondiging dat we de volgende keer een aantal mensen willen uitnodigen die ons wellicht kunnen helpen vi mogelijke forumleden werkelozen comite vj v nvv jongerencontact kwj vaders oud leerlingen plus informatiemateriaal teksten via eventueel mogelijk uitwerken van de door het forum ingebrachte informatie vii evaluatie eventueel cijfers voor verschillende aspecten mondeling en schriftelijk taalge bruik was het leuk of niet leuk hebben we er wat aan gehad of niet eventueel een produktje maken om de rest van de school te informeren over wat we geleerd hebben een vouwblad o i d 32 de vragen bi j d e videoband over woon werk en lee fomstand i gheden van d e fam ili e heive r s w e rden door de de e lne m e rs ontworp e n volgen de fas e n van gal per i n en we l als volgt in sch e ma fase van h e t ma teriele handelen fase van h et verbale handelen fase van h et mentale handelen 1 h et be k ijken van de tv uitzen a uitgeti k t protocol over h et wer k t oepasvragen ding deel 1 en 2 en over promotie wat zijn de overeenkomsten verschille n vragen naar tussen johnny en h ans eigen situatie ken je ze ook de h eivers zijn geen particulieren in jouw buurt maar exemplarisch voor een bepaald e echtheid veel voorkomend klasse i s deze familie een uitzondering oorzaken standpunt w at zo u jij doen ii idem v ragen toespitsen op cyclische en toepassing begrensde i n welke banen gebeurt dit lijst z ouden de zoons veel meer ver arbeidslkenmerken van de klasse dienen dan hun ouders eigen situatie k en jij zoons di e veel meer verdienen dan hun vader m eer minder gelijk i i i idem plus resultaten 1 en 11 k an vader heivers jouw vader behoren jullie tot deze klasse zijn waarom vergelijking vader v h met eigen vader ook verge lijking zoon v h met leerling op wie lijk je het meest iv resultaat i i i plus scheef toekomstbed blijkt ui t profielinterview profielinterview dat niet lijkt o p de familie h eivers v op zoek naar mensen die doorbreking van een vicieuz e informatie k unnen geven die cirkel in het leerlingen belang is literatuu r c f van parreren en j a m carpay r ed sovjetpsychologen aan het woord gro ningen 197 2 paolo freire pedagogie van de onderdrukten baarn 197 2 utz maas argumente fur emanzipation von sprachstudium und unterricht frank furt a main 197 4 hanneke lentz en lrene randoe de ontwikkeling van een vakdidactiek leesonder wijs voor 12 16 jarigen aan de lerarenopleiding in pedagogische studien groningen 1972 nr 5 4 manvela dubois reymond bukhardt s ii ueber die bedeutung der schule im le ben der arbeiterkinder in kursbuch 34 197 3 nb de visie op vakdidactiek zoals weergegeven in de eerste paragraaf is ontwikkeld door studenten aan de n lo d witte lelie te amsterdam in nabesprekingsbijeen komsten van hun hospitium schoolprakticum 33