Teksten pretesten

teksten pretesten luuk van waes het sch rijven van functionele teksten heeft ondertussen een vaste plaats ingeno men in het schrijfonderwijs we leren lee rlingen teksten schr ijven aan de hand van rede situaties en creeren daarbij een duidelijk afgelijnd lezerspubliek en schrijvers doe toch stellen we vast dat ook bij dergelijke gerichte opdrachten de leerlingen bijvoorbeeld niet alt ijd zo gemotiveerd zijn om hun teksten grond ig te bewerken en of onvoldoende inzicht en vaardigh eid hebben om hun teksten aangepast te reviseren de plus en minmethode biedt m i de mog el ijkheid om aan een aantal van deze problemen tegemoet te komen door gebruik te maken van deze pretest methode maken we immers niet alleen het schrijfprodukt maar ook het schrijfpro ces zelf functioneler vooral in de hoogste klassen van het secundair onderwijs biedt deze methode interessante mogelijkheden om een aantal schrijfvaardigheden functioneel onder de aandacht van de lee rlingen te brengen en pretest wordt meestal uitge namelijk ondersteuning biedt bij het her voerd om meer garanties te krij schrijven van teksten de methode wordt gen dat bijvoorbeeld een bepaalde voornamelijk gebruikt door bedrijven en folder aan de gestelde eisen vol overheidsorganisaties om voorlichtingsma doet voordat hij daadwerkelijk teriaal te pretesten kort gezegd komt de verspreid wordt vroom 1994 plus en minmethode hierop neer je legt omschrij ft de doelen van een pre een tekst voor aan potentiele lezers en test als volgt vraagt hun om in de marge van die tekst 1 het opsporen van problemen in de tekst een plus te zetten bij de fragmenten die ze die het bereiken van de beoogde effec positief beoordelen en een min bij de frag ten kunnen belemmeren en menten die ze negatief beoordelen 2 het verkrijgen van concrete en gefun in de volgende paragraaf beschrijf ik meer deerde aanwijzingen voor het el imineren in de detail de specifieke procedure van de van deze problemen zodat duidelijk is plus en minmethode eerst stel ik echter hoe de tekst zodanig verbeterd kan kort nog enkele andere pretestmethodes worden dat hiermee de beoogde effec voor een vollediger o ve rzicht vindt u in de ten beter bereikt kunnen worden jong schellens 1993 enkele voorbeelden van pretestmethodes pretestmethodes l eesbaarheidsformules door bijvoorbeeld het gemiddeld aantal een van de methodes die gebruikt worden woorden per zi n en de gemiddelde woord voor het pretesten van teksten is de zoge lengte te meten probeert men uitspraken te naamde plus en minmethode het is een doen over de toegankelijkheid de leesbaar zeer eenvoudige pretestmethode die voor heid van een tekst voor het nederlands is jan feb 1995 nummer 3 24e jaargangl vooral de flesch douma formule bekend de methode komt hier op neer we wagen flesch 1983 de meeste grammatica en aan een aantal potentiele lezers om een stijlcontroleprogramma s op computer tekst door te nemen en ondertussen plussen maken gebruik van dergelijke formules en minnen in de marge te zetten plussen bij algemeen wordt echter aangenomen dat de fragmenten die ze goed vinden minnen deze leesbaarheidsformules weinig bij de fragmenten die ze niet goed vinden betrouwbare informatie opleveren zie o a daarna leggen de lezers uit waarom ze op duffy waller 1985 redish 1981 die plaats een plus of min plaatsten cloze test de eenvoud zelve dus maar toch blijkt de bij een doze test wordt bijvoorbeeld elk vijf plus en minmethode een van de meest effi de woord in een tekst vervangen door een ciente en meest betrouwbare pretestme streepje daarna moeten proefpersonen de thodes te zijn de jong schellen 1993 tekst proberen te reconstrueren en een op een snelle manier verzamel je immers aantal inhoudelijke vragen beantwoorden reacties van de doelgroep over je tekst die hoe beter ze daarin slagen hoe begrijpelij een interessante basis kunnen vormen om ker de tekst is hoewel allerlei varianten die tekst te herwerken het is daarbij echt werden uitgewerkt levert de doze test wei niet nodig om de tekst aan tientallen proef nig bevredigende resultaten op voor het personen voor te leggen vroom 1990 bij pretesten van teksten in reele tekstge voorbeeld geeft aan dat een tiental proef bruikssituaties personen volstaat in de klaspraktijk kunnen we dat m i zelfs beperken tot twee a drie hardop werkmethode de betrouwbaarheid van de steekproef is vooral voor instructieve teksten is de hard daar immers van ondergeschikt belang op werkmethode bruikbaar terwijl de proefpersonen de instructies uitvoeren stel bijvoorbeeld dat we aan de leerlingen wordt hun gevraagd hardop te zeggen wat wagen om voor hun ouders een uitnodi door hun hoofd gaat op die manier is het gingsbrochure op te stellen over de open mogelijk te achterhalen waarom bijvoor dag op school om te weten of de leerlin beeld een proefpersoon een bepaalde gen geslaagd zijn in hun opzet kunnen ze instructie anders uitvoert dan bedoeld werd de eerste uitgewerkte versie van hun test of hoe het komt dat hij lang aarzelt voordat pretesten met de plus en minmethode hij een instructie uitvoert voor niet instruc hoe kunnen ze te werk gaan tieve teksten is deze methode echter min der bruikbaar tekst indelen de leerlingen verdelen hun tekst in een aan tal onderdelen van beperkte omvang meestal is de alinea indeling een goede gebruik van de plus basis voor de verdeling maar ook titels en eventuele illustraties beschouwen we als en minmethode een onderdeel van de tekst zoals ik reeds zei is de plus en minmetho plussen en minnen laten zetten de een van de eenvoudigste pretestmetho nu leggen ze hun tekst voor aan iemand van des ze wordt voornamelijk gebruikt voor de doelgroep i c een ouder die een zoon of het testen van voorlichtingsteksten bijvoor dochter op die school heeft de tekst moet beeld voor het beoordelen van brochures of er bij voorkeur zo echt en af mogelijk uitzien folders van overheidsdiensten banken ver de proefpersoon wordt gevraagd om tijdens zekeringsmaatschappijen enz het lezen plussen en minnen in de marge 24e jaargang nummer 3 jan feb 1995 van de tekst te zetten een plus wijst op een ven hoe concreter de feedback is hoe tekstfragment dat de proefpersoon interes eenvoudiger het meestal is om de tekst te sant aantrekkelijk duidelijk of belangrijk herwerken vaak stellen we echter ook vast vindt een min daarentegen wil zeggen dat de proefpersonen het niet altijd eens zijn de proefpersoon het betreffende fragment met elkaar dan is het uiteraard aan de leer niet interessant onaantrekkelijk onduidelijk lingen om de knoop door te hakken of onbelangrijk vindt de lezers hoeven in deze fase nog niet te motiveren waarom ze een plus of een min bij een bepaald frag ment zetten voor een toepassing als deze een voorbeeld volstaat het meestal om de tekst voor te leg gen aan twee of drie proefpersonen de plus en minmethode is m i vooral bruik plussen en minnen laten motiveren baar voor teksten met een duidelijke doel als de hele tekst gelezen is vragen de leer groep folderteksten teksten voor school lingen een toelichting bij elk plusje en min tijdschriften of jongerenbiaden instructieve netje dat bij een onderdeel werd geplaatst teksten lezersbrieven uitnodigingen ver m a w waarom beoordeelde de proefper koopbrieven enz soon een bepaald fragment positief en een ander negatief eventueel kan de leerling een voorbeeld de leerlingen kregen als ook suggesties vragen aan de proefper opdracht een uitnodiging te schrijven voor soon voor tekstverbeteringen een open dag van hun eigen school een van de leerlingen katrien heeft de volgen tekst herwerken de titel en openingsalinea geschreven voor aan de hand van de verzamelde informatie een foldertekst over die open dag kunnen de leerlingen nu hun tekst herschrij ri q a a v 101 var a jaar opent onze school voor de dit deuren voor het veertiende maal haar om eens een dag i eten er niet aan dat we twiffelen ook zin publiek p ublie maart 19 ook nu weer op de schoolbanken zondag 25 dag zal worden te zitten een boeiende ik nodig u dan ook graag uit om die dag nwezig te zijn g aa ziet er als volgt uit het programma a jan feb 1995 nummer 3 24e jaargang tai katrien legt haar tekst in aangepaste alinea vormgeving voor aan drie ouders die een het feit dat het de veertiende maal is dochter hebben op haar school de drie dat de school een open dag organiseert lezers zetten een plusje naast de titel twee interesseert mij eigenlijk niet ik vind dat van de drie lezers zetten een minnetje naast overbodige informatie de veertiende de openingsalinea uit het gesprek achteraf maal is immers niets biceders li ctt me komen de volgende elementen naar voren de naam van de school staat er trou wens nergens op rr ik vind het raar dat het eerst over onze leuk bedacht aantrekkelijk school en we gaat maar daarna ik vind de titel gewoon goed gevonden gezegd wordt i nodig u uit de uitno maar eigenlijk vraag ik me nu wel af of ik diging mag volgens mij centraler staan alleen met die titel op de voorkant van lk zou daarmee beginnen en kan een de folder zou geweten hebben dat het open dag eigenlijk wel boeiend zijn over de open dag van de school gaat ik zou toch zeker ook de datum op de geen eenvoudige commentaren bij een voorkant van de folder plaatsen op het eerste gezicht niet zo onaardige goede titel maakt me nieuwsgierig tekst katrien maakte er het volgende van sint gertrude lyceum maart 19 bent u op zondag 25 van harte welkom in onze schooi organiseer t het op die dag 8 ook zin om eens gertruide lyceum i mme rs een sint een dag llevoor dg ouders alle en vrienden a op de schoolbanken wee twiffelen er van onze leerlingen te zitten het een boeiende dag niet aan dat ziet er zal worden het programma in elk geval veelbelovend uit open dag zondag 25 maart we stellen het u kort voor 19 w zoals we kunnen zien veranderde katrien te commentaren en wat eigenlijk mis haar tekst grondig over het eindresultaat schien nog belangrijker is ze hee ft haar kunnen we uiteraard nog van mening ver alle tekst opnieuw k ritisch bekeken en ze schillen maar een ding is duidelijk ze is erin is dingen op het spoor gekomen die ze in geslaagd rekening te houden met de mees andere omstandigheden waarschijnlijk nooit vi 24e jaargang nummer 3 jan feb 1995 had ontdekt op die manier heeft ze wat genuanceerde beoordelingen afstand genomen van haar tekst en heeft ze in de plaats van alleen maar plusjes en min de tekst grondig bewerkt soms is ze daar netjes te zetten wagen we de proefperso bij een stapje verder gegaan dan wat er in nen om de tekstfragmenten te beoordelen de commentaren tot uiting kwam soms op een vijf of zevenpuntschaal heeft ze bepaalde opmerkingen genegeerd een dergelijke open houding t o v een informatieve markeringen zogenaamd afgewerkte tekst kunnen we we kunnen ook aan de proefpersonen vra op een andere manier meestal niet gemak gen om een onderscheid te maken bij het kelijk bereiken markeren tussen een aantal soorten com mentaar bijvoorbeeld vraagtekens voor inhoudelijk onduidelijke stukken kruisjes voor spel en taalfouten enz enkele varianten l eerlingenbeoordelingen bij de geschetste standaardprocedure leg in de literatuur en in de praktijk zijn er gen we de teksten steeds voor aan perso ondertussen allerlei varianten uitgewerkt op nen die tot de doelgroep behoren het is de plus en minmethode ik stel er kort echter ook mogelijk om de leerlingen zelf enkele voor die ook in de klaspraktijk inte elkaars teksten te laten beoordelen met de ressante mogelijkheden bieden voor een plus en minmethode zeker als ze allemaal vollediger overzicht verwijs ik naar de jong dezelfde soort tekst geschreven hebben schellens 1993 weten ze goed met welke problemen ze zelf tijdens het schrijven geconfronteerd wer leesaccenten den ze zullen dan ook naar alle waarschijn bij de standaardprocedure krijgen de proef lijkheid interessante feedback leveren op de personen sl echts heel algemene aanwijzin teksten van anderen zij het dan vanuit een gen om plusjes en minnetjes te zetten we andere invalshoek dan die van het beoogde kunnen natuurlijk ook vragen aan de proef lezerspubliek personen om gericht te zoeken naar bij voorbeeld overbodige of ontbrekende infor elk van deze varianten en er zijn er nog matie onduidelijke gegevens onaantrekke veel meer te bedenken hee ft zijn eigen lijke formuleringen volgorde van de gege voor en nadelen afhankelijk van de didac vens enz tische doelen het accent op een bepaalde de leerlingen kunnen voor het schrijven van schrijfvaardigheid of de gekozen schrijfop de tekst gewezen worden op de geselec dracht zal de ene variant dan ook de voor teerde aandachtspunten voor de pretest keur verdienen t o v de andere maar het kan ook net voor de pretest gebeuren alleen nega tieve alleen positieve com tot slot mentaren een andere vorm van ger ic htheid is dat we de proefpersonen vragen om alleen maar voor welke variant van de plus en minme plusjes of alleen maar minnetjes te zetten thode we ook opteren de basisidee is dat gaat uiteraard sneller en op die manier steeds dezelfde door een voorlopige eind gaan de lezers in de eerste plaats optreden tekst te confronteren met een lezer krijgt als zeer negatief kritische lezers dan wel als de schrijver externe commentaar die kan positieve beoordelaars helpen bij het kritisch evalueren van de jan feb 1995 nummer 3 24e jaargang iltift eigen tekst en vervolgens leidt tot een her m a w heel wat mogelijkheden die mijns werkte versie van die tekst mogelijke voor inziens op andere manieren vaak veel moei delen van deze methode zijn zamer te realiseren zijn de leerlingen verwerven een duidelijker inzicht in het verloop van een reeel luuk van waes schrijfproces hersch rijven is geen doel markgravelei 119 loze activiteit meer maar is gericht op 2018 antwerpen een betere acceptatie van het beoogde publiek het blijkt dat leerkrachtbeoordelingen bibliografi e vaak leiden tot zeer lokaal gerichte tekstherwerkingen verbeteringen van de jong m waarde en beperkingen spel en taalfouten interpunctie zins van de plus en minmethode in constructies enz uiteraard zijn dit ook communicatief 4 3 1991 p 180 belangrijke schrijfaspecten maar ook 188 meer tekst en inhoudelijke aspecten dienen bij het herwerken van teksten de jong m p j sc hellens het pre onder de aandacht gebracht te worden testen van brochures intern rapport van de leerlingen de plus en minme universiteit twente vvmw tt 1993 thode biedt daarvoor een functionele mogelijkheid duffy t m r waller eds designing usable texts orlando een van de moeilijkste aspecten van het 1985 schrijven is de publiekgerichtheid het is flesch r helder schrijven spreken voor leerlingen vaak moeilijk om reke denken stap voor stap naar betere ning te houden met de verwachtingen communicatie deventer van loghum van de lezer en zich in te leven in die slaterus 19823 vert lezer door de pretest wordt die lezer concreter geintegreerd in het schrijfpro redish j c understanding the ces wat een goede lezergerichtheid limitations of readability formulas in vanzelfsprekender maakt ieee transactions on professional communication 24 1 1981 p 46 48 leerlingen leren door deze pretests commentaren verwerken van externe schellens p j revisie op basis van beoordelaars op die manier leren ze pretestresultaten in a maes p van omgaan met externe kritiek maar ont hauwermeiren l van waes per wikkelen ze ook vaardigheden om bij spectieven in taalbeheersings voorbeeld tegenstrijdige beoordelingen onderzoek dordrecht icg publica in een tekst te verenigen zeker als we tions 1994 p 250 261 leerlingen laten samenwerken aan een eindtekst zullen ze hierdoor niet alleen vroom b opzet en uitvoering van hun schrijfvaardigheid aanscherpen een prestest acon gvo brochure maar zal ook blijken dat het sociale leer 1990 proces niet onbelangrijk is vroom b de tekst getest hand leiding voor het pretesten van schrif een goede integratie van de plus en min telijk materiaal van gorcum 1994 methode in het schrijfcurriculum biedt vic 24e jaargang nummer 3 jan feb 1995