Teksten schrijven kun je leren

teksten schrijven kun je ieren karel planeau het schrijfonderwijs verdient meer aandacht een onderzoeksteam van de uia heeft aangetoond hoe het gesteld is met de schrijfvaardigheid op het einde van het secundair onderwijs leroy rymenans daems 1991 we hebben dus een zicht op de klachten en lacunes maar hoe verbeteren we dan de schrijfdidactiek jam mer genoeg bieden de meeste schoolboeken nederlands weinig inspiratie om tot een degelijke vernieuwde schrijfdidactiek te komen de nederlandse onderzoeker gert rijlaarsdam publiceerde in 1987 schrijfboek een cursus doel en publiekge richt schrijven op basis van informatie dit werk biedt de kans om het schrijfonder wijs te verbeteren leerlingen uit de twee hoogste jaren van het aso halen voor deel uit deze nieuwe aanpak bij het schrijven van artikels en verhandelingen in het ts kunnen de correspondentielessen ook meer renderen door bepaalde princi pes hieruit toe te passen vanuit mijn ervaringen ermee in het eerste jaar hoger onderwijs marketing en het zesde jaar aso schets ik in dit artikel de essentie van die vernieuwde didactiek pijlers taar voorzien van het werk van een medeleerling op basis van deze com mentaar herschrijven de leerlingen hun de didactiek van de schrijfcursus berust op tekst drie pijlers kennis omdat de leerlingen zich een hoe starten sch rijfstrategie eigen m oeten maken via vooroefeningen worden ze ingewijd in zes belangrijke aspecten van een als schrijfonderwijs bestaat uit af en toe tekst een tekst laten schrijven en die teruggeven inzicht omdat schrijven zoveel met voorzien van commentaar en een cijfer nadenken te maken heeft kritisch leren geef je dan eigenlijk wel les in schrijfvaar kijken naar eigen werk en naar de digheid ga je er dan van uit dat teksten manier waarop het kan worden verbe schrijven eigenlijk niet te onderwijzen is terd wordt via nadenkoefeningen die opvatting is verkeerd schrijven kan je bevorderd aanleren maar je moet er tijd aan beste inzet omdat een goede tekst niet in een den hoeveel van je 90 uren nederlands in keer geschreven kan worden schrijven een klas op een schooljaar zal je de leerlin vraagt een proces een belangrijke gen leren schrijven een vraag om over na schakel in deze ontwikkeling is het te denken bij de start van deze schrijfcur grondig beoordelen en van commen sus maartapril1992 nummer 4 21e jaargang mm maar ook de leerlingen moeten zich eerst een trouwe leidraad dit betekent een enor afvragen wie ben ik als schrijver en wat kan me service voor beide partijen maar het ik met mijn pen daarom stelt rijiaarsdam beperkt meteen de didactische aanpak voor om met een zelfportret te starten volgen de leerlingen schrijfboek op de mogelijke vragen voet dan bespaart het je een pak werk wat wil ik met mijn tekst bereiken bij de maar moet je wel over een cursorisch talent lezer beschikken zo dreigt de theorie te veel weet ik voor welke lezer s ik schrijr gedoceerd te worden vanuit het boek en weet ik gewoonlijk veel over het onder blijft een interactieve aanpak achterwege werp de leerlingen leren in een interactieve aan hoeveel tijd stop ik in een schrjfop pak ook regels en kenmerken maar ze zijn dracht betrokken in de toepassing ervan daarom hoeveel bladzijden zijn haalbaar voor mij pleit ik eerder voor meerdere kortere oefe en waarom ningen in de klas of thuis waaruit de leraar beoordeel ik mijn tekst nadien met de leerlingen de theorie puurt schrijven is zinvol alleen al om je ik beperkte mij aanvankelijk tot het doel van gedachten te ordenen kan je daar ple een tekst en het lezerspubliek later gaf ik zier aan beleven of is het een straf les over andere aspecten voor jou dit gedwongen zelfportret mikt op een nemen we de theorie over doelgerichtheid bewustwording van wat schrijven is eis van teksten als voorbeeld om de kenmer daarom volledige zinnen als antwoord geef ken van een informatieve tekst aan te dui eventueel uitleg bij de vragen den vertrek je beter van een foutief mis baksel van een ambtelijke of zakelijke tekst die echt bestaat b v een brief van een of het ambacht andere jeugdclub een cliche artikel uit een regionaal blad de confrontatie met het gebrek aan heldere formulering geeft aan is de reflectie start genomen dan pas komt leiding tot verbetering of een doe het nu het echte werk in vier fasen zelf oefening b v schrijf een korte informa tieve brief naar je klasgenoten via het beoordelen en verwerken van dergelijk eerste fase materiaal formuleer je de theorie in verband vooroefeningen met theorie met informatieve teksten een tweede voorbeeld van een doelgerich in de eerste fase is het van belang dat de te tekst een tekst die anderen wil overtui leerlingen inzicht verwerven in gen persuasief wat verwachten we van het doel van iedere tekst zo n tekst in plaats van zelf een antwoord het publiek te geven in de vorm van voorschriften geef de structuur je de leerlingen korte teksten die zogezegd de betrouwbaarheid iemand overtuigen b v dit berichtje uit de de nieuwswaarde krant het taalgebruik rijlaarsdam hanteert voor al deze aspecten die de schrijfprestatie bepalen een cursori sche methode in schrijfboek hierdoor begeleidt dit handboek leraar en leerling als nitiii 21e jaargang nummer 4 maart april 1992 daarom mensen hebben de pest aan het geluid van vingernagels op een schoolbord omdat het gelijkt op waarschuwingskreten van apen dat beweren amerikaanse geleerden die voor hun proefneming uitgebreid met metalen harken op borden krasten en dat vergeleken met het geschreeuw van wilde apen uit zo n beoordelingsoefening komt de dan laat je de leerling de schrijfsituatie ver theorie tevoorschijn een stelling argumen kennen wat is mijn doel wat moet ik berei ten de redenering er kan ook een sche ken voor wie is mijn tekst bestemd hoe ma voor filmbespreking gevraagd worden veel bladzijden hoeveel tijd heb ik waarbij de argumentatie prioritair is of nog meteen rijst de vraag bij de leerling schrij schrijf een sollicitatiebrief voor een vakantie ver heb ik een opinie over het gegeven job onderwerp een visie is inderdaad nodig ook al moet de leerling zich nog informe is de doelgerichtheid van teksten voldoen ren hij doet er goed aan nu al een stand de aan bod gekomen via oefeningen en punt te noteren daarnaast is er een stand theorie dan kan je de leerlingen doen punt van een tegenstander mogelijk beide inzien hoe een schrijver zijn tekst lezers visies moeten met argumenten omkleed vriendelijk kan kruiden met andere woor worden verdiept de leerling zich meer en den waaruit de publiekgerichtheid van een meer in het onderwerp dan kan zijn stand tekst bestaat zijn deze twee schrijfaspec punt nog veranderen ten in de klas behandeld dan kan je over de leerlingen verzamelen zelf informatie gaan op de tweede fase over het opgegeven onderwerp of krijgen van de leraar een aantal interessante gege vens en artikels hieruit moet minstens een tweede fase schrijfopdracht keer geciteerd worden met bronvermelding met nadenkoefening plagiaat is uit den boze dan volgt de gekende brainstorm het bou de leerling krijgt nu een serieuze schrijfop wen van een plan en het schrijven van een dracht waarbij doel en publiekgerichtheid wad normaal gezien wordt deze kladversie essentieel zijn daarom geef je beter geen vervolgens in een net kleedje gestopt en titel maar een goedomschreven opdracht afgegeven punt uit in het schrijfproces b v schrjf een artikel over kies zelf een volgens rijlaarsdam volgt echter een titel je artikel zal gepubliceerd worden in belangrijke ingreep de leerling schrijver een extra aflevering van het tijdschaft x dit moet namelijk twee meetlatten op het klad nummer zal gratis uitgedeeld worden aan leggen deze meetlatten of controles alle laatstejaars je tracht je lezers voor bestaan uit vijf vragen in verband met doel jouw mening warm te maken je tekst gerichtheid en vijf vragen in verband met omvat twee bladzijden din a4 formaat lezersvriendelijkheid b v maak je contact op die manier stip je concreet aan wat het met je lezer in je inleiding zijn je voorbeel doel is en wie het publiek vormt verder laat den verduidelijkend zulke controlevragen je vindingrijkheid toe in het formuleren van stimuleren tot wijzigingen en verbeteringen een intrigerende een leuke of een sensatio in het klad pas als dat achter de rug is nele titel bij correspondentie werk je iden schrijft of typt de leerling een net werk tiek bij de formulering van een praktische opdracht vooraleer dit werkstuk in te leveren gaat de maart april 1992 nummer 4 21e jaargang leerling nog een nadenkoefening maken cus schrijft zijn eerste indruk op een reac hij noteert op een afzonderlijk blad het ant tieformulier rijlaarsdam stelt dit formulier woord op een aantal vragen wat vind ik op aan de hand van twaalf uitspraken over goed aan mijn tekst wat kan beter waar de tekst achteraf zal de leerling schrijver over ben ik echt tevreden ga ik een vol het ingevulde formulier krijgen en heel gende keer op dezelfde manier te werk benieuwd uitkijken naar de indruk die de met deze nadenkoefening is de kous voor tekst op de lezer maakte de leerling criti lopig af voor de schrijffase de leerling cus koppelt hieraan een nadenkoefening levert een map in waarin het zelfportret de waarin slechts een vraag moet worden tekst en de nadenkoefening zitten op de beantwoord nl wat heb ik geleerd van het tekst staat niet de naam van de leerling lezen van deze tekst schrijver maar een code die vooraf door de leraar werd bepaald deze geheimhouding daarna wordt van de leerling criticus dege is belangrijk voor de derde fase lijke commentaar verwacht op de aspecten van het schrijfproces die in de klas behan deld zijn als illustratie geef ik zo n com derde fase becommentarieren mentaarblad voor doel en lezersgericht met nadenkoefeningen heid in bijlage 1 je zal merken dat de leerling criticus echt in staat is om sugges waar het lastige correctiewerk voor de ties te geven tot correctie leraar nu zou beginnen stelt rijlaarsdam over elk aspect worden vijf vragen gesteld voor om de leerlingen elkaar te laten b v wordt duidelijk wat de lezers moeten becommentarieren zijn onderzoek leerde gaan denken is de opinie aanvaardbaar hem dat deze commentaarfase uitgevoerd op deze vragen moet de leerling criticus door leeftijdgenoten veel efficienter is dan antwoorden een toelichting geven plus een de positieve of negatieve commentaar van advies tot verbetering formuleren dat is een leraar een hele klus wie moet becommentarieren bij mijn leerlingen stelde ik eveneens een leert enorm veel kritisch lezen reflecteren alerte houding vast als het erop aan kwam suggesties formuleren mijn ervaring leerde voor leeftijdgenoten te schrijven de leraar dat bij deze commentaar ook het gros van als enige lezer en onfeilbare criticus biedt de spellingfouten en foutieve zinsconstruc vaak geen inspiratie meer maar leeftijdge ties door de leerling criticus aangestreept noten kan de leerling schrijver eens laten werd zien wat hij in zijn mars heeft is het reactieformulier ingevuld en zijn de de commentaarfase zet je in bij een paral commentaren op de behandelde schrijfas lelklas ieder krijgt een gecodeerd exem pecten afgewerkt dan moet de leerling cri plaar van een tekst uit de andere klas rij ticus nog een nadenkoefening maken nl laarsdam gaat in deze derde fase te ver wat heb ik geleerd van het commentaar omdat hij van elke leerling commentaar op geven op deze tekst hiervan vind je een drie teksten verwacht dit voorstel bleek voorbeeld in bijlage 2 pas dan is de com onhaalbaar in de praktijk mentaarfase achter de rug en krijgt de leer leeftijdgenoten zijn in staat zinnige com ling schrijver zijn tekst terug met de com mentaar te geven als je hen de eerste keer mentaren klassikaal begeleidt nadien slagen de leer lingen er wel in om thuis zelf commentaren op te stellen het begint vrij eenvoudig de leerling criti w 21e jaargang nummer 4 maart april 1992 vierde fase commentaar ver kwaliteit van de commentaren werken en herschrijven dan is de tijd rijp voor een herschrijfplan in twee kolommen wat ga ik veranderen hoe een kritiek lezen op je eigen tekst is meest ga ik veranderen dit plan werkt de leerling al geen prettige bezigheid maar als je sug uit in een definitieve versie van de tekst dit gesties krijgt om je tekst te verbeteren dan is het eindresultaat valt het wel mee want iedere leerling moet zijn tekst nog herschrijven ter illustratie enkele uittreksels die aange het begint met het verwerken van de com ven hoe nuttig herschrijven wel is de stu mentaren zie bijlage 3 de leerling vat die denten uit het eerste jaar hoger onderwijs samen per aspect en gaat na welke com marketing moesten een korte reclame mentaar hij accepteert en welke niet ver tekst schrijven der geeft hij ook zijn mening weer over de eerste versie op een regenachtige morgend zat ik iets of wat nerveus aan mijn ontbijttafel ik had namelijk een bijzondere afspraak die ik zeker niet mocht missen al hopend dat het weer mij niet te veel oponthoud zou veroo rzaken want ik was al iaat eenmaa l klaar nam ik mijn jas stapte in mijn auto en wat gebeurde er oh nee mijn auto stante weer niet commentaar veel fouten en moeilijke verwarde constructies b v er is te weinig concrete taal te veelballast b v schrijf meer publiekgericht j bent toch ook een student 8 v een examendag herschreven versie donderdagochtend storm en regen en ik heb examen statistiek spanning alom maar toch bit ik me door een krachtig ontbijt jas aan en auto instappen wegwezen maar nee oh nee het lukt niet die auto start niet wil gewoon niet starten help mijn exa men hoe evalueren zeven uur nodig met deze aanpak is de correctie minder tijdrovend omdat de tek sten die voor je liggen herschreven wer omdat in deze schrijfdidactiek duidelijk het den accent ligt op het schrijfproces dient de als leerlingen zelf in staat zijn om bewust evaluatie hieraan ook meer aandacht te verbeteringen in hun tekst aan te brengen schenken natuurlijk blijft het schrijfprodukt dan meen ik dat deze schrijfdidactiek wer als eindresultaat over maar je kan nagaan kelijk een aanwinst is met de traditionele of alle stappen van het proces gevolgd didactiek zou ik als leraar weer foeteren op werden als je een map met de tussenlig al die gebreken en fouten negatieve com gende stadia laat indienen mentaar aanbrengen zelf suggesties tot tenslotte geef je zelf je opinie over de her correctie geven en maar al te goed besef schreven tekst en een cijfer om pakweg fen dat het effect van mijn correctie gering 28 teksten traditioneel te corrigeren en van is want in hoeveel gevallen komt een leer commentaar te voorzien heb je ongeveer ling tot echt herschrijven f maart april 1992 nummer 4 21e jaargang uitbouw verder viel het mij op dat leerlingen die een tekstverwerker hanteerden meer werk besteedden aan het herschrijven het gemak om alinea s uit elkaar te halen stuk heb je de doei en publiekgerichtheid inge ken tekst te verplaatsen enz speelt blijk oefend en in een schrijfopdracht uitgetest baar in hun voordeel dan is het de beurt aan de overige schrijfas pecten structuur betrouwbaarheid nieuws tenslotte stelde ik vast dat de leerlingen waarde en taalgebruk er bestaat een graag elkaars teksten becommentarieren mogelijkheid om drie schrijfaspecten in het maar nog moeten wennen aan het geven vijfde jaar uit te werken en in het zesde jaar van toelichting met een nuttig advies om nog eens drie de geschetste fasen schrij het beter te doen toch is dit een haalbare ven becommentarieren herschrijven wor kaart als je de eerste keer begeleidend den telkens opnieuw toegepast op die optreedt de nadenkoefeningen van beide manier voeren de leerlingen diepgaande partijen leerling schrijver en leerling criticus schrijfopdrachten uit leerden me dat reflectie over een schrijf of commentaartaak inderdaad een kwaliteits verbetering teweegbrengt de leerling voelt eindbalans zich au serieux genomen meer geemanci peerd dit heeft een gunstig effect op de wil om het beter te doen in schrijfboek wordt een efficiente stap voor stap schrijfmethode aangeboden de schrijfdidactiek die rijlaarsdam propa waarin de vele vaardigheden van het geert verdient veel waardering de toepas schrijfambacht op een adequate manier sing ervan kan worden aangevuld en meer aan bod komen de leerling zet achtereen op de eigen klasrealiteit afgestemd hij is te volgens de volgende stappen uitgebreid om in een jaar te geven wellicht eerst de schrijfopdracht verkennen een is een verdeling over het vijfde en het zesde standpunt bedenken en een probleem jaar aso de ideale oplossing onderlinge analyse uitvoeren afspraken tussen de leraren nederlands is overstappen naar een schema en een dus aangewezen klad dit klad controleren op de zes schrijfas pecten doel publiek structuur karel p atteau betrouwbaarheid nieuwswaarde en hekkeniersstraat 8 taalgebruik 8791 beveren leie dan pas een net schrijven vooraleer dit exemplaar in te dienen de tekst door medeleerlingen laten lezen bibliografie en becommentarieren leroy gino rita rymenans frans deze opmerkingen beoordelen een daems geletterdheid op achttien jaar herschrijiplan maken en een definitieve peiling naar de lees en schrijfvaardig tekst schrijven heid bij het einde van het secundair onderwijs witrijk uia 1991 dat de kwaliteit van de schrijfprodukten rijlaarsdam gert schrijfboek een cur hierdoor stijgt heb ik persoonlijk ondervon sus doel en publiekgericht schrijven den het inzicht in het schrijfproces de op basis van informatie groningen vooroefeningen en de commentaren van wolters noordhoff 1987 met docenten medeleerlingen helpen de leerlingen heel handleiding concreet om betere teksten te schrijven nit 21e jaargang nummer 4 maart april 1992 biflagen bijlage 1 commentaarblad voor doel en publiekgerichtheid co1icatki e jouw code en klas p sl code en klas van de brief 14nh shy z verwerk voorbeelden in e j antwoorden 2 geef suggesties om te verbeteren j gebruik de inleiding g t algemene indruk me lke indruk maakt deze brief op jou dit is heel belangrijk voor de schrijver om te weten p 2exe br pact qklt i pxix oi d e auk e l u aau wet id pel1 brt wen b doel erichtheid p en onderwerp 1 zit er een duideli ke strate r dezebrief welke wadi uver lw rak 2 1s het onderwerp en of de g redenering in goede sam do g bracht om het doel te bereiken genoe infor atie oede argument p g aanvaardbaar lossing t l i utfidt wi aca r o col de 2c urrt ouec c publiekgerichtheid g le er g gericht en persoonlijk p rsoonll j l brijgt de lezer het 8 evoel dat hij echt met h het o nderwe r te m k r heeft hoe o u cfirochien u 4 u o r ri r u a aux n m t i k bl juir i debeseft brie dat de 1 schrijver zl n lezers zijn j zijn is er een servicegerichte g p a 1 a o unct kentin inie de i ma r deg i i i j i l 1 1 kaax htli iij o r s l rialudeft 0 ofitak ton ye 1 11 11t r w naaktapril 1992 nummer 4 21e jaargang wv bijlage 2 nadenkoefening bij de commentaarfase wok lb 9 q d 41 ca vvit a 40 szh voc v n cj a c cl c w s cii 401no 3 gignavvwfna 14 dlaaa cow 4 slqx t4 j 0 4 4 14 4 1 ip r wti vo gl0 ai 424 ci i1 6vic 4cv tx k ste i c v yoh ojla v 11larao s 640 4 ca 4 ai 10 p o r r g k vwe v oo e lhon n c im ae44 94 bijlage 3 commentaar verwerken en een herschrijfplan opstellen jo vekcti de u t llec ueua 4c4 1 t anrshitikit shaitie pteh 2646 zc q hcf muu oh e u uckh ahze oelw re 3qttize ar 66 624 yeao koea s 60 44e0 u4 a i 100444 upn e gtaiat 6 1 khleall o vet tak 40nr embiie t ict ab3it dert e4 u04 ci a 1 4 f ck ciar a wi i4 fie vat 1 n10 4 134 mei 4 6 jal lirlte n k f7r jqhs w fl 11141 21e jaargang nummer 4 maart april 1992 abm code ito 611 1coold a j a e 1 wiceeig3 dak wx seit ike ad wea hick dc bedezp 9y ev beiftwfatac cfovww 11 ye hei aoivh dras c xz dm atelm z doe kek vcra l fn mol m 46 140 4 hjcr ea altioe 6 e lbw mcd tee on wc u tohta we2g ketseid ciak tk ono srr j waavoa el de aa ba 4 k ic br za ft w 61 5s ir nco do de 00 dt eekneft fi ctga jc een pvagcc ii x6c p dq da aahotatt 26r lxr weh ds 6 ltet eo 6141to ur fe n 0 44 c k6 4 cep k ak 6016 ck let deo lei 034 m xf araa 61 nww tcwxo 12olieeld 0 41torth d oc biu moon wmdl ak 603 tra txnithd rhnw ea l q fa eizszt vaa cic frt wro ea ea aliet1 votill44 dee ai imd iwtolarti6 rser vocrt6r t 6 2kixikeevyiq dzt s cti akizekft mss cam eiit l a lln kc n iq d pn rot 04 ince 1 y ke wterdet maart april 1992 nummer 4 21e jaargang