Teksten veranderen als ze klaar zijn

frederice van faassen leo lent z teksten veranderen schrijve n als ze klaar zijn potlood en papier een schoolbord en een krijtje misschien een kopieermachi ne dat is alles wat je nodig hebt voor de taalbeschouwing zoals freder ice van faassen en leo lentz beschrijven kinderen bekijken en bespreken gezamenlijk elkaars teksten een taalbeschouwelijke activiteit die het plezier in het schrijven vergroot waarb ij veel geleerd wordt over woorden uitdrukkingen en over het schrijven van teksten kan een deken staan wat is een pleet hoe maak je een goed einde aan een tekst waarover praat victor op maandagavond met zijn moeder kinderen kijken naar hun eigen taal hun eigen teksten en lezen dat een goede tekst meestal niet in een keer klaar is sleutelen aan teksten zodat ze steeds beter worden als je daar eenmaal mee begint houd je er niet meer mee op voor frederice van faassen is het een vast onderdeel geworden van het schrij ven op school op d e basischool de bron in d e staatslie d en basisschool de bron is een van de project buurt van a msterdam gaan w e iets doen w at scholen frederice van fa a ssen w er kt in d e w e nog nooit g edaan hebben teksten veran verschillen de g roepen samen met de leer k rach deren als ze k laar zijn johan het hoofd van ten z ij is de ik in dit arti k el leo lentz is me de school tw ijfelt of het zal lukken ik denk de werker van de stichtin g voor de leerp lan dat die tienjarigen d aar geen zin in hebben a ls ontw i k keling iets naar hun g evoel af is dan hou d en z e er mee op k ij k en naar wat je geschreven hebt is altijd in die groep nog niet zo aan de orde m aar het is goed als jullie het willen doen pro b eer het i k kom in de k las met een boek van a rnold lo meester jaap van groep zes vindt het ook bel sprinkhaan op stap i k lees het verhaal al goed tijd h et gaat over drie vlinders die iedere d ag d e taaldruk w erk p laats w erkt al eni g e j a ren sa precies hetzel f de doen op een dag ontmoeten men met het project taalvaar d i g hei d in d e zij sp rinkhaan die uitrust o p de padd estoel 57 waar z ij al t ij d z itt e n j ij moet e rge ns a n ders g a a n z itten zegg en ze w an t w ij zi tt en daar altijd d oen jullie nooit iets an d ers vra agt sprin k haan n ee nooit w ant d an is ied ere o dag even m ooi z e vind en het leuk met sp rink haan te p r aten en v r ag en h em of hij iedere dag bij d e p adde st oel w il kome n dat d oet sp rin k haan niet terw ijl i k het verha a l voorlees vind i k het een beetje een in g e w i kkeld verhaal i k voel het ter wijl ik het voorlees n uretin is naar de w c ge weest en miste het begin r oy vertelt het hem t o t mijn ge r ust ste llin g pr eci es t eru g also f het niet on gew oon is dat d ie d ri e vlind e rs d oen zo als ze d oen vertelronde ee n vertelr onde op m ijn l ijstje staan v ie r dingen wat je ied er e d a g hetzelfde doet jeffrey ja even uitruste n waar dan o p iem an d s p laats zitten jef ik g a o p d e st oel van mijn vad er zitten tv met iemand praten kijken tot da t m ijn vader k omt d an moet ik i k begin een vertelron d e altijd met een eigen eruit in b ren g iedere dag zet ik eers t het thee w ater roy bij mijn tant e in d e kam er van mijn op het vuur voord at i k me ga w assen en aan nee fje van vijftien d aar g a i k o p zijn b ed zi t k le d en d an is d e the e al kl aar als i k m ijn ten a ls hij thuiskomt moet i k w eg ga van eerste boterha m eet ivan vertelt dat hij ie d ere het bed af zegt h ij d an i k he b nog een neef morgen vitamine eet z o groot als een k raal t je d ie is zeven t i en maar zijn kamer is veel kaler met een kopje t hee erbij olijven roe pt n uretin de vlin d ers vind en het leu k met de s p rinkhaan wat olijven t e praten tulay is er iem a nd met w ie jij n uretin olijven z w arte ze staan in de koel gra a g praat k ast o p e e n bord t ul a y me t d e turkse m ees te r na de les n u j eff rey m aar d ie eet je toc h niet s retin is dan al aa n het voetballen zonder haar morgens broer er b ij kan tulay leuker met d e meester n uretin ja w el bij het on t bijt m et tomaten p ra ten en brood victor s m aandags s avon d s n a het eten i k vrees een stortvloed van ontbijtmenu s iets w at doe je dan and ers w at je i edere dag doet n iet over e ten vict or n a het e ten met m ijn moed er zitten ac hm ed v e rtel t dat hij a ltij d om kwart over pra t en d rie g aat bli kje tra ppen s amen met m oham waarom maandag med op straat d e laat ste tijd doen z e het ie v ictor dinsda g k an het niet d an is er karate d ere d ag z aterdag en zon d ag zijn we naar oma en de an dere dagen kan mijn moeder niet m aandag de s p rin kh a a n wil de eve n ui trust en o p de pad is de b es te d a g n a het et en d est oel waa r rust j e w el eens e ven uit c in dy op d e ba n k i n d e g rote kam e r hoe z it je i k dee l pa p ier uit d e k in d ere n g aan schrijven dan cindy nou het kussen is los je kan over w at ze verteld he b ben er wordt hard ge h et le g gen zoa ls je w ilt w erk t sommigen tekenen erbij alleen r oy z ahira i k ga soms even o p bed liggen op de heeft bijna niets geschreven d e k ens o f a ls het ko u d is on d er de dek ens z i t je w el ee ns o p i e man d ande rs zij n plaats 58 teksten verandere n de r b oek k unn en zijn nee d at s p rookjes bo ek is o p he t ogenbli k bela ng rij k voor z ah ira h et tot zover nie ts nieu ws we werke n al een is een boek met e en har d ka ft n i e t z o d i k paar jaar intensief met d e l e e r k rachten van d e m o et da t e rb ij za hira ja we voe ge n t oe b ron in de cycli van de taal d rukwerk plaats he t heeft ee n s te rk kaft en h e t is een be e tje hebben w e een vertrou w de opzet d ie er als dun ik vin d dat een goede t oevo eg ing m a a r volgt ui tzi et bed en k d at de tek st nu ee n beetj e r a ar eind i g t 1 een verhaal voorlezen een vertelron d e met ee n uit weid in g o v e r h et s p rookj e s b oe k teksten schrijven moet i k daa r i e ts over zeggen zah ira is me 2 tekst en uit k ie zen die w e g aan d rukken in vo or er m o et no g iet s a chte r wat da n i k de d ru kw er k plaats van de school b l ade r erin dankbaar n ee m i k het voorste l d ie w erk w ijze is een onderd eel g e w orden van aa n ivan vraagt of je een deke n k an laten het taalond e r w ijs o p de b ron o o k zond er st a an i k d en k van niet steun van de t aaldru kk e rs k unnen d e le er m o et het zij n laat i k d e deken weg k rach ten ermee uit d e voet e n d e k in de ren zijn nee zeg t zahira het is laat i k de deken li g ermee vertrou w d z e sc h rijven g raa g en zijn ge n a ls h e t koud is ligt z e ond er de dek en trots op hun teksten ze zijn eraan gewend a ls het w arm is li gt ze e rop d e be d w ordt dat na de schrijfronde vera van p opta een vol het bed i k lees d e te k st nog e ens helemaa l gende k eer k omt om m et z e te g aan dru kk en voor z ahira is t e vre d en e n daarna kom i k w eer om met een an d er ver haal uit sprink haan op stap t e gaan werk en j ef fre y ee n te k st over o p iemand an d ers d it keer blijft vera w eg er w ordt niet gedru kt p laats zitten in plaats daarvan kom i k een w eek later weer in de k las ik loop een beetje voorzichtig roy ziet het b en je moe vraagt hij ik ben met de fiets gevallen en voel me stijf a ls roy niet z over bij me vandaan was zou i k hem even b ij z ijn z w arte krullen pakken i k heb geen sprin k haan bij me ze g ik h eee w aarom niet er is teleurstellin g li aqglcz 8 je c l c cr1l1 l i k heb jullie eigen teksten bij me w at jullie zelf geschreven hebben alle te k sten zijn ge kopieerd i k d eel ze uit en ie d ereen zit even later met een stapel teksten voor zich ik w eet nog niet precies w el ke i k i edereen heeft de te k st voor zich wil bespreken h et is een kleine k las daarom ivan ga je meteen uit die stoel als je je vader heb ik ze allemaal gekopieerd in een grotere hoort binnenkomen groep zou ik van tevoren drie of vier teksten je f n ee i k blijf nog even zitten gekozen heb b en we nemen de tekst van cin d y a ls je va d er in de st oel z it en hij staa t zahira even op h ij g aat b ijvoor b eel d naar de k eu k en ga jij dan gau w weer in zijn stoel zitten op de bed in de kamer jef lachend n ee d at niet zahira a ls je opstaat voor je vader w aar ga als ik moe ben dan ga ik in mijn kame r jij dan zitten op de bed en als ik het koud heb dan j ef op d e g ron d doe ik de deken over me heen za hira he b ben jullie g een andere stoelen en als het warm is dan je f ja wel maar ik zit liever o p de g rond laat ik de deken staan h ij vertelt dat hij naar alle programma s kijkt en als ik al een beetje u itgerust ben behalve d aktari d aar kij k i k niet naar moet dan pak ik een sprookjesboek er iets bij de tekst van jef f rey geschreven w ord en h ij vindt van niet h et w as leu k d at ik stel zel f de eerste vraa g over d at sprook w e zo op zijn te k st d oorvroeg en maar hij w il jesboek wil ik meer w eten is het zomaar een de tekst zo laten dat kan boe k dat in de buurt ligt h ad het oo k een an w e bespreken de te kst van a chmed over b lik 59 je trap roy vraagt of het niet blikje trappen spel f out e n eruit i k l e es de tek st nog e e n ke e r moet zijn nee zegt achmed het heet blikje voor i e der een verb etert de tek st op zijn ei g en trap we vullen zijn tekst op een paar plaatsen blaa d je h et w ordt een g rote k noei boel m aar aan da t g eeft niet zo g aat h et nu eenmaal als je teksten verbet ert later als je ze overschrij ft of als w e ze gaan d rukken d an w ordt het mq h d4g t 1 m24 w eer mooi 7 xl p l71ije cprf 97 a q k 0 d c la i 1l maandag klets ik met mijn moe der n de oikll 1r4 c a 17 j kip l ijp 1 vv w oonkamer mijn moeder zegt dat ze moe is 1l1 440 ze zou morgen wel thuis willen blijven dan hebben w e het over school mijn moeder zeg t je moet g oe d werken anders mag je ge en te vict or heeft s p aanse ouders hij kan vlot ver levisie kijken tellen maar als hij gaat schr i jven wordt h ij een beetje deftig gaan jullie echt over taal reke ivan heeft over de vitaminepillen geschreven nen en schrijven praten vraag ik nee zegt we he b ben een hele klus aan zijn te k st e erst victor onomwonden ze praten we l ove r praten w e over de vitamine h oe je het schrijft school maar ook over zijn moeder soms ver en over hoe het eruit zite h et is geen p i l een telt ze dat ze morgen liever ni et zou willen soort k raaltje schrijft ivan werken maar de volgende dag dan is het al h et is als een parel zeg t hij tot mijn verras weer anders dan is ze weer u i tgerust ze sing gaat dan toch werken v i ctor ve rt elt het vro ik zeg dat dirk verander d moet w o rden in lijk n i et zorgelijk en ove r schoo l z ijn moeder drink z o n verbetering g eef ik zelf aan a ls zegt alleen maar je moet goed werken dat een kind e rm ee komt is dat ook g oe d mits het over taal en rekenen dat moet weg victors op een g oed e manier ge z e gd w or dt van b et tekst wordt aangevuld we halen samen d e w eterig ge zeur w il i k niets w eten iedereen v g lei oa i 4n 60 basisschool z ie liter atuuro pg ave w e gaan er jw nu niet verder op in p yt yz p yz vri wa t g e b eurt er a an taa l be sc ho u w in g als je i n de k las de ei g en tek sten v a n k inderen bes p reekt en waa rom is dat ee n z innige acti 2 c lc rru u jr e tiv cryt viteit m et d ie vra g en sluiten w e d it arti kel a f eer r 44 n pari ax r 0 na cc eem tot vo or ko rt waren de e i g en teks te n v a n kin 41 jv de r e n v oor o ns een beetj e heili g daa r m oes t j e v er d er ni et aank omen het g i ng e r in de eerste p laats om kin de r e n gem ot iv e erd aa n h et zit de tekst zo n beetje hardop voor zichzelf te schrijven te krij gen ze h et gevoel te geven lezen het is een puzzel waar wat mee moet d at hun e igen taal g oe d ge no eg is om o p de ordening in de tekst bevalt me niet thee sc h rift te st ellen u it wee rzin tegen h et d e mo vitamine brood thee en dan op het eind weer t ive rende ro d e pot lo od was v oor o ns d e b e die vitamine we besluiten alles over de vita sc hreven ei g en ervarin g v a n e e n k i nd al een m i ne aan het eind te zetten resultaat om t e vred en over te zijn maa r w e zij n oo k am biti e us di e tek ste n ik drink altijd thee s morgens en ik eet brood m oesten g oed zijn h o e beter d e tekste n de s het is leuk omdat mijn broer naast me zit we te m eer enth ousias me v o or het sc h rijv en eten op een pleet daarom hel p je de kinderen a l t ijdens het het vitami entje is klein en het is net als een sc h rijven je he l pt ze o p gang l ost s ame n pro kraaltje ik slik het weg met een slokje thee blemen o p a ls ze va st zit ten we g aan nu no g e e n sta p verder we rea li er komt nog een toelichting op de p l eet s eer d en ons da t kin d eren en veel v o l wa sse nen pleet is plate en wordt verge l eken met place een te ks t in e e n k ee r g oed w ill e n he bb e n ze mat ivan bes l uit dat het pleet blijft h e b ben er een hekel a an een t e k st te moet en het is bijna tij d wat jammer zeg ik heel ge verbeteren of het over te moe ten d oen m a a r meen nu hebben we geen tij d meer om door he l aas me estal is ee n tek st ni et in een keer te vragen op de tekst van roy waarop ieder g o ed ee n g oe de sch rijver heeft gee n hekel een die tekst uit het stapeltje haalt aan he r schrijven tot goe d schrij fon de rw ijs h oort d us k in deren lat en ervaren h oe bevred i g end het kan zijn je eigen te k st be ter te ma 1 lz jjaaw 2 k en d at is een b elan g rijke taalbeschou w elijke attit ude h ij had d e vorige keer g oed vertel d over d e e r is no g iet s and e rs s chrijven is pl oet er e n i n slaapkamers van zijn bei d e neven toch kw am j e eentje in on ze w erkw ijze zitten we l al l er l ei er daarna maar een regel o p p apier gemeensch a p pelij k e ond er d elen zoals d e ver t w ee neven vraagt de klas z e d oen alsof telron d e en het drukk en en teru g lez en van ze er niets van begrijpen gegeneerd k ijkt r oy tek sten maar d e lee rmomenten tij d ens d at voor zich uit m eester j aa p neemt het voor sc h rijv e n b lijve n ind i v i d uee l als je s a me n hem op j a r oy heeft t wee nevenl zeg t hij teksten g aat be sp reke n en v e r beteren wo r den alsof w ij dat niet wisten die leermo m enten ge meenscha ppe lijk ge ma akt een voorbeeld taalbe schou w ing o p e i g en t ekste n jeff rey heeft een te k st g eschreven o ver z ijn club w aarmee hij hutten b ou wd e z ijn te k st e r valt heel w at te vertellen over d e keuze van eindigt met een verhaal a ls start voor e en sc h rijf activiteit over het belang van een vertelron d e en de ma hoera hoera riepen we toen alles klaar was nier waaro p je dat or g aniseert over de hulp en toen gingen we naar huis d ie je geeft ter w ijl je rondloo p t als de k in d eren en toen kwam er een olifant aan het schrijven zijn d aarover hebben w e ge en die blies het hele verhaaltje uit schreven in de katernen taalvaardig heid in de 61 e en olif ant v roe g en z ijn k lasgenote n waa r om h i e l de n p r e ci e s b ij wi e er nog a an de beurt is daar een olifant jeffrey zit er nu mee in moes t kome n z ij wilden per se h un tek st zijn ma ag nee na tuu r lij k w as er geen oli f ant be s p roken hebben voordat ze hem g i nge n wa t g e b eu rde er dan t o en z e naar huis g in d ru kken z ij voelden z ic h trots op de a a n dacht g en jef frey vertel t dat de club zo d ich tb ij d i e n aar hu n tek st ui tg in g da t l u kt a ll een a ls wa s dat hij alleen maar de straat hoefde over de tek stbe s p rek in g p l aatsv in d t in e e n sfe er te ste ken om thuis te kome n e r is opluc hting waari n a lle v oo rs tel len se rie us wo rden g eno bij iedereen als d e olif ant p l a at s m a akt vo o r men e n fouten n iet wo r d e n aangeg repen om el k a ar te vern ede r en maa r om el ka a r verde r te toen gingen we naar huis h e l pe n ik hoefde alleen maar over te ste k en ee n vi erde e n l aatst e opme r k in g bet r eft de s a e r zitten meer oli fan t en in tek sten va n kinde men hang t ussen l eze n en sc h rijven een g oede ren o f ze sluit en af me t ein d e na een zo n sc h rijve r is een k ritisc h e leze r als je we et hoe te kst b esprek in g k om ik g een en kele oli fa nt j e ee n teks t k un t af sluite n let j e scher p er op meer tegen l an gzamerhand ontsta at een ge de manier w aarop anderen dat doen het voel over hoe je te k sten a f kunt sluiten geen be s pr eken va n e l kaa rs t ek ste n ka n n iet z on der doei geen einde geen oli fant dat ontde kte het lez en va n e l ka ars t ekste n d e v oorbee lden jeff rey e n m et h e m d e he l e k las laten zien d at de ki nd eren zel f vra ge n form ul e z o n ta a lbeschou w elij k e bena d eri ng l e v e rt ren en samen zoeken z e a ntw oo rden e i ge nlij k twee didactische winstpunten op ten eerste een activiteit die veel weg heeft van wat er bij hoeft het kin d niet in zijn eentje o p een con b e grijpend lezen ge beurt maar nu o p een ma creet schrijfpro b leem w anhopig een op lossing n i e r d ie v oor de kin de r en z invol le r is te zoeken maar ervaart het steun bij anderen h et k ij ke n na ar e n bes p r eke n v a n el k aa r s ten t w eed e hou dt d ie ge zamenlijk gevon den t ek sten is d an oo k een taa l b eschou w elijke ac o p lossin g ee n l eermoment in d at voor d e hel e tiviteit d ie na ar onze menin g zo wel b ijdraa g t g roe p van bela ng is aan d e sc h rij f vaardi g heid als aan de leesvaar d i gheid van de leerlingen een derde opmerk i ng b ij deze werkwijze raakt een ander taalbeschouwingsaspect tijdens de bespreking van de teksten worden woorden en zinnen gewikt en gewogen kunnen dekens staan wat is een pleet is het blikje trap of blikje trappen hoe krijgen we die tekst van ivan beter geordend we overleggen wegen het ene voorstel tegen het andere af twijfelen over de spelling van vitamientje of vitaminetje meestal i s het geen kwestie van goed of fout regelmatig weet de meester of juf het ook niet precies en wordt het woordenboek ge raadpleegd commentaar op elkaars teksten mag nooit op hoogha rtige wijze gegeven worden iets niet weten ergens over twijfelen dat is niet stom l iteratuu r maar juist een kenmerk van de manier waarop we werken dat is een ander groot verschi l faassen f van tien man i eren om naar bed te met het rode potlood dat immers genadeloos gaan he l pen bij het sch rijven waar zou j ij met zeker van z i chzelf is daar kun je je vernederd ons naar toe zwemmen een boek als sta rt voor door voelen dat rode potlood vraagt nooit de eigen tekst i n lenze l h van tu ij l red ka ternen taalvaardigheid in de bas isschool eerste bun door over hoe je in die kussens ligt het heeft del rubri ek werken met teksten enschede 1985 eigenlijk geen echte belangstelling voor je faassen f van l lentz de haan in het kippen tekst het helpt je niet verder de tekstbespre hok in lentz l h van tuijl j sturm red king zoals i n de groep van meester jaap schrijfonderwijs onder het mes enschede 1986 werd een bijzonder ge l iefde activiteit kinderen lobe l a sprinkhaan op stap am ste rdam 198 5 62