Tekstervaring en tekstanalyse: aparte werelden of toch een?

21 tekstervaring en tekstanalyse aparte werelden of toch een rudi wuyts als wij met vrienden naar de bioscoop gaan is er meestal een nababbeltje iedereen vertelt wat hem opgevallen is of hij het een boeiende of matige film vond waarom hij sommige delen acteurs niet of juist wel zo goed vond er worden ook vergelijkingen gemaakt met andere films of met onze eigen ervaringen of met iets wat we gelezen hebben soms wordt een recensie die iemand gelezen heeft erbij gehaald en wordt die positief of negatief beoordeeld wij praten met andere woorden na over onze kijkervaring en betrekken daar heel veel elementen bij wat op zo n avond gebeurt is iets wat wij leerlingen eigenlijk willen aanleren ze moeten in staat zijn op een genuanceerde manier te praten over hun ervaring bij een literair boek ze moeten hun ervaringen zo precies mogelijk onder woorden kunnen brengen ze moeten een taal begrippen hebben verworven om te praten over boeken ze moeten argumenten kunnen formuleren ze moeten andere meningen recensies bijvoorbeeld kunnen beoordelen dat is heel wat na praten over een boek wat wel opvalt bij leesportfolio s van leerlingen vooral in de derde graad is een eze rijke manier van omgaan met grote opsplitsing in losse elementen aan de literatuur is nu al een aantal jaren ene kant zie je soms opdrachten waarbij ingevoerd in het secundair onder leerlingen een analyse moeten maken en wijs kijk naar wat gevraagd wordt in allerlei technische elementen moeten uit eindtermen en leerplannen kijk naar de werken aan de andere evolutie daarin in de eerste graad is er kant merk je opdrachten in heel wat enkel tekstervarend lezen staan leesplezier waar leerlingen neer gevallen zijn en de leesbeleving onder woorden brengen schrijven wat hun erva tekstervarings centraal in de tweede graad staan tekst ringen met het boek opdrachten en ervarend en tekstbestuderend lezen cen waren wat ze ervan von tekstbestuderings traal wil men expliciet leesplezier bewust den je krijgt dan boek opdrachten maken via een begrippenapparaat en op die besprekingen waar leer gescheiden manier de leesbeleving preciezer benoemen lingen het tijdsgebruik in werelden dit wordt in de derde graad verder gezet 1 de roman bepalen of het meer en meer leraren o a dankzij de steun vertelperspectief of en van schoolboeken hebben middelen gevon daarnaast krijg je boekbesprekingen waar den om leerlingen op die manier te laten leerlingen neerschrijven soms associatief praten en schrijven over literatuur wat er allemaal door hen heen ging in heel oktober 2006 nummer 1 36e jaargang 22 wat gevallen zijn tekstervaringsopdrachten pageturner vindt je leeservaring wordt dus en tekstbestuderingsopdrachten geschei mede bepaald door bepaalde technieken den werelden terwijl het juist interessant is van de schrijver leer leerlingen dan ook beide met elkaar te verbinden dat geeft bewuste lezers worden door hen te leren nogal wat inzicht in hoe literatuur werkt hoe nagaan hoe een schrijver hun leeservaring een auteur te werk gaat en het leert ons ook stuurt welke middelen een auteur gebruikt wat over de lezer zelf om bij de lezer bepaalde emotionele of intellectuele reacties los te weken in hoeverre een lezer dan ingaat op die suggesties van de auteur is nog een andere de auteur als manipulator vraag van de lezer het is toch zo dat een schrijver maar net zo twee voorbeelden goed een cineast bepaalde technieken gebruikt om de lezer bepaalde reacties te doen krijgen eenvoudige interessant in de derde graad maar ook al leer leerlingen voorbeelden vind je in wel in de tweede graad is dus de leerlingen bewuste lezers detectives dan brown ge de verbinding laten maken tussen twee worden door hen bruikt in de da vinci code manieren om met een literaire tekst om te te leren nagaan heel veel de cliffhanger gaan we nemen een voorbeeld uit de hoe een schrijver techniek waardoor je als wereldliteratuur en een uit de nederlandse hun leeservaring lezer wil verder lezen en dit literatuur stuurt een spannend boek een franz kafka het examen2 ik ben een dienaar maar er is geen werk voor mij ik ben angstvallig en dring mij niet naar voren ja ik dring mij niet eens in de rij met anderen maar dat is maar een reden van mijn werkeloosheid het is ook mogelijk dat het met mijn werkeloosheid helemaal niets te maken heeft de hoofdzaak is in ieder geval dat ik niet voor de dienst word opgeroepen anderen zijn opgeroepen en hebben daar niet meer naar gestreefd dan ik ja zij hebben misschien niet eens het verlangen gevoeld opgeroepen te worden terwijl ik het in ieder geval zo nu en dan zeer sterk voel zo lig ik dan op de brits in de kamer voor het personeel kijk omhoog naar de balken van de zoldering slaap in word wakker en slaap alweer in soms ga ik naar de kroeg aan de overkant waar zuur bier wordt geschonken soms heb ik wel eens uit weerzin een glas leeggegooid maar dan weer drink ik het wel ik zit daar graag omdat ik achter de kleine dichte raampjes naar de ramen van ons huis kan kijken zonder door iemand ontdekt te worden je ziet daar toch niet veel hier aan de straat liggen geloof ik alleen de ramen van de gangen en bovendien niet die gangen die 36e jaargang nummer 1 oktober 2006 23 naar de woningen van de heren leiden het is ook mogelijk dat ik mij vergis de een of ander heeft het eens zonder ik het hem had gevraagd beweerd en de algemene indruk van de voorgevel bevestigt het de ramen worden maar zelden geopend en als het gebeurt doet een dienaar dat en leunt dan ook op de vensterbank om een poosje naar beneden te kijken het zijn dus gangen waar hij niet betrapt kan worden overigens ken ik deze dienaren niet de dienaren die voortdurend boven bezig zijn slapen ergens anders niet in mijn kamer eens toen ik in de kroeg kwam zat op mijn uitkijkpost al een gast ik durfde niet goed naar hem te kijken en wilde mij al meteen in de deur weer omdraaien en weggaan maar de gast riep mij naar zich toe en het bleek dat hij ook een dienaar was die ik al een keer ergens gezien had zonder evenwel tot nu toe met hem gesproken te hebben waarom wil je weggaan kom hier zitten en drink wat ik betaal ik ging dus zitten hij vroeg mij een en ander maar ik kon er geen antwoord op geven ja ik begreep de vragen niet eens ik zei daarom misschien spijt het je nu dat je mij hebt uitgenodigd dan ga ik maar en ik wilde al opstaan maar hij stak zijn hand uit over de tafel en drukte mij weer neer blijf zei hij dit was maar een examen wie de vragen niet beantwoordt is voor het examen geslaagd uit franz kafka verzameld werk als je vraagt naar de eerste reacties van weet je over hem waar en wanneer speelt leerlingen bij dit verhaal krijg je variaties op het verhaal zich af leerlingen komen het thema onbegrijpbaar wat bedoelt die dan vaak met bepaalde antwoorden auteur nu hoe gaat het verder want dit zal bijvoorbeeld in midden europa tijdens het toch wel maar een stukje van een groter begin van de twintigste eeuw of tijdens de geheel zijn hoe kan het nu dat je geslaagd middeleeuwen of wanneer je hen dan bent voor een examen als je de vragen niet vraagt bewijsmateriaal uit de tekst te halen kunt beantwoorden dat zou wel goed zijn stellen ze vast dat zij nogal wat hebben voor ons je kunt nu als leraar vertellen ingevuld want dat de tekst juist geen of over kafka en zijn wereld of je kunt de nauwelijks informatie geeft over die heren uitleggen als vaderfiguren waar de basisvragen van een verhaal hoofdpersoon naar opkijkt of het is eigenlijk interessanter ook hier naar de tekst wanneer je dan verder gaat en naar de moti te kijken en na te gaan hoe kafka de lezer veringen van bepaalde acties van het hoofd manipuleert en een bepaalde leeservaring personage kijkt ontdekken leerlingen heel snel veroorzaakt en dan te laten ontdekken hoe dat wanneer er iets verteld wordt dit vaak die leeservaring wezenlijk is om de tekst te onmiddellijk genuanceerd of zelfs ontkend begrijpen wordt lees er zelf maar eens de redenen voor zijn werkeloosheid op na op het je kunt beginnen met zeer eenvoudige moment dat je denkt te weten hoe het komt vragen wie is het hoofdpersonage en wat staat er een maar of wordt de reden ont oktober 2006 nummer 1 36e jaargang 24 kend hetzelfde geldt voor zijn kroegbezoek iets te gaan gebeuren een vreemdeling zit in hij wil naar de ramen kijken maar voegt er de kroeg en we krijgen een examen helaas onmiddellijk aan toe dat hij niet zo veel ziet hij voor de lezer is het resultaat van die actie wil blijkbaar de heren zien maar kijkt dan wel nog meer vervreemding en onbegrip naar ramen waar geen heren te zien zijn als je de les over deze tekst van kafka zo kafka schrijft blijkbaar juist met de bedoeling aanpakt krijg je een mooie verbinding tus de lezer op het verkeerde been te zetten sen tekstervaring en tekstbestudering krijgt hem de indruk te geven hier en daar iets te die tekstbestudering een extra dimensie begrijpen maar dat dan onmiddellijk in vraag door leerlingen te laten vertrekken vanuit de te stellen de ervaring van verwarring en tekstervaring en omgekeerd ze leren dan onwetendheid die de lezer meemaakt is juist heel wat over kafka over technieken van de bedoeling van de auteur en wijst zelfs een auteur en over hun lezen waarschijnlijk naar de thematiek van kafka namelijk dat wij in een wereld leven die wij wel kristien hemmerechts denken onder controle te hebben te begrij een zuil van zout pen maar dat is maar schijn je kunt met leerlingen ook kijken naar een ik laat leerlingen kennis maken met het werk ander niveau van de tekst de stijl de van kristien hemmerechts o a door een zuil werkwoorden zijn bijna allemaal werkwoor van zout op de leeslijst te zetten in het boek den die iets statisch uitdrukken of in de is het hoofdpersonage anna na de dood passieve vorm staan dat maakt dat de lezer van haar vader teruggekeerd naar vlaan op die manier de passieve houding van het deren ze is zwanger en trekt zich terug in hoofdpersonage sterker zal ervaren en de het huis van haar grootmoeder waar ze op thematiek van passiviteit bij zoveel onbegrip een heel primitieve manier leeft in het eerste over de wereld ook gemakkelijker zal inzien fragment komt haar nederlandse vriendin of kijk ook naar de opbouw van het verhaal suzanne op bezoek in het tweede fragment nog een analyse element er gebeurt niets wordt de geboorte beschreven tot helemaal op het einde dan lijkt er toch eerste fragment3 wanneer suzanne de kamer uit is tast ik met mijn vingertoppen mijn buik af op zoek naar de hartslag van de baby soms voel ik ritmisch stuwen van bloed zonder te weten of ik dat ben of de baby de huid van mijn buik voelt aan of er geen rek meer in zit blauwe aders lopen er zigzag en kriskras overheen mijn navel is binnenstebuiten gekeerd als ik op mijn rechterborst duw druppelt er geel vocht uit de tepel suzanne komt het dienblad halen en brengt me nog een kop thee ik sta op om te gaan plassen en kruip dan weer in bed later komt suzanne de kamer in en kruipt naast me ze knipt het licht aan en begint uit een van de flairs voor te lezen 36e jaargang nummer 1 oktober 2006 25 wat zou je ervan denken als ik de kamer met de flairs zou opfleuren vraagt ze die knipsels zijn toch vergeeld ik glimlach enkel en ze zegt de muur bij het raam behangen we met de hartsrubriek die muur links met mode achter ons kapsels en voor ons borsten staan daar dan zoveel borsten in vraag ik neen zegt ze maar die kunnen we ook elders halen je broer heeft een collectie playboys wanneer beginnen we ik blijf glimlachen maar schud mijn hoofd van nee tweede fragment4 op een middag in de eerste week van oktober sta ik rechtop in het bad en voel plots een warme vloed tussen mijn benen langs mijn dijen ik denk dat het bloed is het voelt als bloed ik leg mijn hand tussen mijn benen ruik de weee geur en besef dat mijn vliezen gebroken zijn ik stap voorzichtig uit het bad laat het leeglopen en sla een handdoek om me heen ik ga zitten en probeer te denken wat ik doen moet weeen voel ik niet hooguit het vertrouwde wakke gevoel in mijn rug dat iedere maand mijn menstruatie aankondigt ik heb nog de tijd om naar het a z te fietsen al lijkt het me geraden te wachten tot ik uitgedrupt ben en het vocht niet langer langs mijn dijen loopt wanneer je naar de reactie van leerlingen op niet beschreven je leest dat er bloed is dat het personage van anna vraagt dan krijg je er een geur is je leest dat ze uit het bad vaak te horen dat ze zich niet goed kunnen stapt je krijgt ook een beperkte vorm van inleven bij haar dat ze haar koud en afstan redeneren maar geen enkele beschrijving van delijk niet sympathiek vinden ze vinden dat een emotie hetzelfde gebeurt in het eerste het boek ook nogal koud overkomt opnieuw fragment je krijgt de feiten de mededelingen kun je die reactie verbinden met een beperkte in verband met haar buik de hartslag van de analyse van de technische keuzes die baby de aders het gele vocht uit haar tepels hemmerechts gemaakt heeft je krijgt de zinnen die gezegd worden tijdens de conversatie je krijgt niet de reacties van kijk bijvoorbeeld naar wat je als lezer krijgt in anna noch op de tekenen van haar zwanger het tweede fragment op een dergelijk schap noch op de woorden en daden van emotioneel moment de geboorte van een haar vriendin suzanne je weet niet wat ze eerste kind geeft de ik verteller enkel mede voelt hoe ze reageert die tekstanalyse vertelt delingen als je de scene leest merk je dat je ons heel wat over het personage iemand die waarnemingen beschrijvingen van feiten niet goed kan omgaan met emoties respec krijgt de emoties worden door hemmerechts tievelijk iemand die emoties verdringt maar oktober 2006 nummer 1 36e jaargang 26 verheldert ook die afstandelijke reactie van de van een personage en net als bij een close up lezer mocht de lezer wel degelijk heel wat in een film vaak emotioneel nauwer betrokken emoties krijgen en dat kan best dan voegt wordt bij het personage hier vervreemdt het de lezer die emoties toe aan de tekst gebruik van de ik verteller de lezer meer van het personage je verwacht namelijk een je kan nog verder kijken als je het eerste grotere betrokkenheid maar krijgt die niet fragment leest en je vraagt leerlingen te letten integendeel je wordt op een afstand geplaatst op de manier waarop hemmerechts woorden door de informatie die je maar krijgt aanhaalt stijl dus dan zien ze heel duidelijk dat hemmerechts dat zeer sec weergeeft zegt ze vraagt ze er staat geen woord bij over de manier waarop anna of suzanne dat leesverslagen zeggen dat bijwoord zou de lezer informatie kunnen geven over een emotionele houding naast een grotere taak bij romans kunnen een reactie opnieuw krijg je een erg grote leerlingen in het zesde jaar ook kiezen voor afstandelijkheid die zich vaak vertaalt in een een beperkt leesverslag ik vraag hen om afstandelijke reactie bij de lezer hun leeservaring te verwoorden maar ook om in dat leesverslag analyse elementen te ook het vertelperspectief kan hierbij bekeken verwerken de combinatie tekstbestudering worden hemmerechts gebruikt een ik ver en tekstervaring wordt dan in hun werkjes teller en normaal gezien wil dat zeggen dat verder gezet dit zijn een aantal reacties van de lezer zich heel sterk bevindt in het hoofd leerlingen uit 6 aso de rol van de lezer als gespreks het duurt wel even voor je je in het onderwerp boek kan inleven de erg afstande lijke vertelstijl zorgt ervoor dat je als je deze aanpak een aantal keren per schooljaar toch vooral lezer blijft maar ik denk dat die afstandelijke vertel toepast niet elke keer want dat stompt af dan stijl ergens de emotionele onkun ontstaat er op een bepaald moment een gesprek over de van het hoofdpersonage weer het belang van de lezer en die van de schrijver bij het spiegelt en dus wel degelijk een interpreteren van een tekst dit is een uitgelezen functie heeft ik heb me wel geer moment om hierop in te gaan ik vertel meestal dan gerd aan de besluiteloosheid van twee zaken anne doe iets maar dat heeft meer met mijn karakter te maken ten eerste dat het verschil tussen een zakelijke tekst en denk ik toch vind ik het ook wel een literaire tekst ligt in het open karakter van de tekst emotioneel rakend het graaft diep bij een literaire tekst moet de lezer meer invullen vanuit het is iets dat zich traag invreet je zijn fantasie kennis van de wereld een literaire tekst moet er nog een paar uur over nadenken en eventueel iets terug heeft nogal wat gaten open plekken zoals wolfgang lezen pas dan komen de tranen iser die noemt 5 de lezer wordt gevraagd die in te ook al ween ik met alles en het vullen een auteur kan een lezer dus wel sturen met de besef het boek is intrigerend door technieken die hij gebruikt een lezer blijft echter die het mysterieuze ik vond het echt open plekken invullen 36e jaargang nummer 1 oktober 2006 27 ten tweede verwijs ik naar het onderzoek van norman de moeite waard want ook al holland een amerikaans psycholoog die mee aan de ergerde ik mij aan anna s intro wieg stond van reader response 6 hij stelt dat vertheid ik geloof haar wel het is mensen met bepaalde typische houdingen in het geen opvrolijkend boek maar toch leven staan en wat op hen afkomt vanuit en met die de enkele leesuren waard houdingen aanpakken als je iemand goed kent dan anne vochten weet je ongeveer hoe die op bepaalde situaties zal reageren die typische reactie wordt volgens holland ik was onder de indruk van dit boek bepaald door bepaalde gebeurtenissen in ons leven het is zeer afstandelijk geschreven waardoor ik in het begin van het wij hebben dus een patroon dat reactiepatroon verhaal er precies buiten stond gebruiken wij ook bij ons lezen bij onze interpretatie anna het hoofdpersonage onder van teksten dat maakt dat wij wel degelijk met gaat alles wel en neemt alles wel verschillende interpretaties van dezelfde literaire tekst waar maar over haar gevoelens afkomen wordt in het boek met geen enkel woord gerept daardoor leek ze erg onverschillig te zijn toch voelde ik mij op het einde van het boek wel conclusie geemotioneerd haar passiviteit heeft mij geraakt ik kreeg het je kunt leerlingen aantonen dat een schrijver een heel gevoel dat door de afstandelijkheid anna zwakker werd afgebeeld het arsenaal van technische mogelijkheden heeft om een wekte ook medelijden bij mij op verhaal te vertellen een schrijver maakt keuzes en die het boek las heel vlot echt veel keuzes sturen de lezer het is interessant die gebeurde er niet in maar het ver technische elementen te bekijken vanuit het perspec haal en de sfeer die errond hingen tief van leeservaring hoe probeert de auteur mijn hebben toch wel een indruk bij me leeservaring te beinvloeden door de technische achtergelaten elementen op die manier worden leeservaring en francesca bonne analyse opnieuw een geheel en worden beide nog zinvoller het boek is in korte zinnen geschre ven en het taalgebruik is eenvou dig er wordt nergens over emoties geschreven het boek leest dus heel vlot maar toch had ik tijdens het lezen dikwijls het gevoel dat ik van alles aan het missen was het hoofdpersonage doet dikwijls heel raar en daarom denk ik dat al haar handelingen ergens symbool voor staan alles is zeer sober beschre ven maar toch voelt de lezer dat er wel heel veel gevoel achter zit dat rudi wuyts vond ik heel goed gedaan ik kon universiteit antwerpen campus drie eiken mij moeilijk inleven in wat anna allemaal doet misschien ook wel instituut voor onderwijs en informatiewetenschappen omdat ik nog iets te jong ben universiteitsplein 1 2610 wilrijk clara dierckx rudi wuyts ua ac be oktober 2006 nummer 1 36e jaargang 28 noten 1 leerplan secundair onderwijs nederlands derde graad aso tso kso brussel licap sept 2004 41 blz 2 deze analyse is ook te vinden in netwerk nederlands 6 lier van in 1999 p 89 91 met dank aan veerle pessemier 3 kristien hemmerechts een zuil van zout antwerpen houtekiet 1987 p 93 4 idem p 106 5 de essentiele boeken om zijn theorie te begrijpen zijn wolfgang iser der implizite leser munchen fink 1972 420 p wolfgang iser der akt des lesens munchen fink 1976 357 p 6 norman holland the dynamics of literary response london new york oxford university press 1968 norman holland 5 readers reading new haven london yale university press 1975 36e jaargang nummer 1 oktober 2006