Tekstverwerken in de schrijfles. Ervaringen met een no nonsense-aanpak.

tekstverwerken in de schrijfles ervaringen met een no nonsense aanpak er gaat geen onderwijsbeurs voorbij of de hele computer industrie is present met de meest fantastische toestellen de beeldschermen worden alsmaar kleuriger de geheugens en harde schijven indrukwekkender en de prijzen blijven dus pittig scholen die een paar voorzichtige pasjes willen wagen kijken meteen tegen een astronomisch bedrag aan en het is nog maar de vraag of ze dan iets zinnigs op de stoep hebben staan programmatuur voor moedertaalonderwijs is meestal weinig opwindend en soms ronduit beroerd 1 niet te verwonderen want taal laat zich niet licht onder de twee of drie toet sen vangen houdt een moedertaaldocent zich dus verre van het toetsen bord wij 2 niet want hoe dom of star educatieve com puterprogrammatuur soms ook is er is met een computer toch wel wat te doen zonder dat je meteen een grote installatie nodig hebt of een prijzig programma er bestaan bijvoorbeeld ten behoeve van het bedrijfsleven aardige tekstverwerkingsprogramma s zonder pedagogische aspiraties en zelfs met de nederigste loot aan de commodore of ataristam ben je zo aan het tekstverwerken in onze instelling kregen we een paar jaar geleden ook zo n computerklas zonder programmatuur voor didactisch gebruik maar er zat wel een aardige tekstverwerker in en een spreadsheet natuurlijk een voorzichtige g strategic voor taalbeheersing hebben we maar een beperkte tijd en daar is schrijfonderwijs dan nog een onderdeel van met dat schrijfonderwijs hebben we het al jaren moeilijk studenten in de eerste kandidatuur een schrijfopdracht geven leverde onveranderlijk een gigantische hoeveelheid correctie op bovendien haalden onze inspanningen weinig uit het proces zelf was niet te beheersen en het produkt de gecorrigeerde teksten verdween doorgaans pijlsnel in de prullemand de computer leek dus wel wat er is natuurlijk flink wat materiaal waarmee je via de computer het hele schrijfproces kunt proberen te beheersen zie bv bochardt 1984 maar daarvoor heb je een hele grote computer en heeele slimme programmatuur nodig die is er voor het nederlands nog 36 vonk 198 17de jg nr 1 niet zelfs het alexisprogramma looijmans schrauwen 1986 een electronische correctiehulp gaat onze mogelijk heden nog te boven bovendien wilden we de computer alleen gebruiken binnen onze oude doelstellingen we weten namelijk betrekkelijk goed wat we met onze zakelijk schrijven opdrachten willen bereiken autonoom een hoeveelheid informatie in een vlotte aangepaste tekst kunnen verwerken we waren dus helemaal niet geneigd om voor het nieuwe hulpmiddel op de markt ons hele onderwijs te herdenken op zich is enige bijstelling nooit weg maar het komt er toch vaak op neer dat men alle stadia van het leren in het nieuwe keurslijf wil persen we zijn er dus van uit gegaan dat microcomputers weinig kunnen maar dat tekstverwerken behoorlijk gaat een tekst herwerken corrigeren en opnieuw afdrukken is een fluitje van een cent andere toepassingen teksten analyseren structuur zoeken goede raad geven over het schrijfproces ideeen leren genereren zijn met het gewone spul niet mogelijk en vooral dat kan een mens veel en veel beter de doelgroep het pakketje schrijfonderwijs waar we het hier over hebben is bestemd voor studenten in de eerste kandidatuur ger maanse in de eerste kandidatuur is het schrijfonderwijs beperkt tot niet meer dan een goede tien uur in de tweede kandidatuur komt een meer uitgebreide cursus gericht op specifieke tekstsoorten essay commentaar van de studenten die aan de training meedoen weten we dat ze zelf betrekkelijk veel gelezen hebben dat ze dus wel weten wanneer een tekst goed loopt en wanneer niet hun kennis is impliciet en het gaat er dus om allerlei vaardigheden operationeel te maken in de praktijk de selectie van elementen uit de werkelijkheid de keuze van adequate termen het taxeren van de bestemmeling etc informatie over de precieze tekorten van de studenten hebben we nog niet maar uit de ervaring examenteksten papers is er wel wat te rapen tekorten blijken er op verschillende vlakken te bestaan communicatieve tekorten bij het schrijven lopen veel studenten over de luisteraar heen ze houden nauwelijks rekening met wat hij weet het krioelt er van de deiktische woorden deze die van verwijswoorden binnen 37 de tekst deze laatste eerstgenoemde het stel perspectief zwiept heen en weer etc talige tekorten veel teksten lijden onder onprecieze verwoording slechte zinsbouw taal en spellingsfouten registerfouten tekorten in de schrijfconventies schrijven is duidelijk wat anders dan spreken teksten hebben hun eigen con venties structurering explicietheid registerkeuze het blijkt dat ook studenten nog moeite hebben met die conventies bij de schrijfconventies hoort ook de lay out van de tekst natuurlijk is een computer niet goed geschikt om talige tekorten te ontdekken dat is werk voor de docent daarentegen zijn de schrijfconventies hoe een geschreven tekst oogt wel prima geschikt om met een microcomputer te lijf te gaan het bezwaar dat je studenten niet meteen alles over kunt laten doen valt in feite weg want daar is een computer nu net goed voor elke tekst kan dadelijk veranderd worden en het effect van elke verandering is meteen te zien de communicatieconventies zijn een iets moeilijker punt de tekst hoort gericht te zijn op een reeel publiek de beroemde normale functionaliteit om die gevoeligheid voor het publiek of voor de interactiecontext aan te scher pen is een computer niet bepaald geschikt het ideaal is feedback van een competente lezer we hebben die ideale situatie gesimuleerd door meer dan een student aan een toestel te zetten de opdracht wordt zo geformuleerd dat overleg er een onmisbaar deel van vormt de aanwezigheid van de andere student veroorzaakt dan toch een zekere zelfkritiek en feedback toch kom je er niet omheen om het schrijfprodukt uitein delijk op iemands bordje te laten belanden we blijven dus flink wat teksten zelf lezen ook hebben de studenten zelf vaak elkaars schrijfwerk bekeken of bewerkt overigens niet noodzakelijk een slechte techniek zie rijlaarsdam 1986 het model voor de praktijk hebben we een bestaand model gekozen dat goed aansluit bij onze eigen opvattingen communica tief rapporterend dit programma writing for results van scardamalia scardamalia 1981 bleek erg handig te zijn het is een uitgebreid pakket dat de verschillende aspecten van het schrijfproces in een schoolcontext behan delt het is gebaseerd op betrekkelijk uitvoerig canadees onderzoek 38 de werksituatie ea de apparatuur dat we in onze instelling een computerklas hebben betekent nog niet dat alles mogelijk is we hadden in het academie jaar 1985 86 ongeveer 150 studenten we waren dus verplicht om met groepen te werken en om verschillende studenten aan een toestel te plaatsen volgens onze ervaring is meer dan 3 teveel de cursus is grotendeels op de eerste sessie na waar we een apple ii gebruikt hebben met verschillende schermen uitgevoerd met 16 burroughs b20 computers in een netwerk waaraan een snelle printer hangt de b20 s zijn uit de kluiten gewassen microcomputers op die toestellen draait een tekstverwerkingsprogramma write one dat betrekkelijk gebruiksvriendelijk is de cursus zelf 1 geleide tekstcorrectie apparatuur 1 apple ii pc en verschillende kijkschermen bij de geleide tekstcorrectie willen we vooral demonstreren hoe je de schrijf of reviseerklus behoort aan te pakken eerst ver timmeren aan de grote structuur van de tekst m b v een plan vervolgens elke alinea bijschaven en tenslotte correcties maken op het micro niveau 3 een tekst 4 afkomstig van een leeftijdsgenoot van onze studenten wordt door de docent op een computer bewerkt de studenten volgen de correctie op enkele schermen mee er wordt eerst aan de hele tekst gewerkt samenhang orga nisatie van de onderdelen de studenten krijgen van de verbeterde tekst meteen een uitdraai vervolgens corrigeren ze per alinea en ook die correcties worden meteen in de tekst aangebracht er volgt weer een uitdraai en dan komen de zogen perifere kwesties aan de orde spelling inter punctie formattering de studenten maken gebruik van hun eigen intuitie en taal kennis de docent stuurt bij en voert de voorstellen uit het doel van de oefening is het vertrouwen in de eigen vaardigheid te vergroten ook kunnen de studenten op die wijze informeel delen in de vaardigheid van de docent ze kijken a h w over zijn schouder mee 2 zelfstandige tekstcorrectie en bewerking apparatuur pc s computerklas in deze zelfstandige oefeningen werken de studenten met z n tweeen of drieen aan een pc van de computerklas 39 op ieder toestel staat het tekstverwerkingsprogramma ter beschikking samen met een minimale schematische hand leiding voor het gebruik een college uur wordt besteed aan toelichting bij het gebruik van de toestellen de eerste opdrachten in de reeks slaan op de bewerking van grotere gehelen complete teksten vervolgens gaat het om telkens kleinere stukken om uiteindelijk bij detailcorrectie en stijlverbetering te belanden met die werkwijze streven we ernaar om locaal editeren te verhin deren d w z het corrigeren van kleinere spel en tikfouten zonder dat de tekst als geheel beter wordt 2 1 tekst in alinea s verdelen tijd j 1 uur de studenten krijgen de opdracht om een bestaande tekst 5 in alinea s te verdelen die tekst wordt hun in niet ingedeelde vorm ter beschikking gesteld op hun schijfje bij elke pc zitten 2 of 3 studenten het is de bedoeling dat ze over hun oplossing met elkaar overleggen verloop p er is een korte introductie om te vertellen waar alinea s in het algemeeng daarbij wordt er vooral oop voor dienen daarbij gewezen dat er geen g g eenduidige g oplossingen bestaan de een deelt zus in de ander zo bovendien verschillen schrijvers schrijvers in hoge g mate van meningg m b t de vraagg wat er belangrijk g 7 is in een tekst en wat niet na de intro d u ctie krijgen 7g de studenten een korte tijd 25 minuten om de tekst te bewerken wanneerze e klaar zijn krijgen 7g ze van de docent de tekst zzoa oals died oorspronkelijk p 7 door de auteur geschreven g is de rest v a n het uur besteden ze aan de vergelijking g 7 g van hun eigen oplossing u erge p g met die van de auteur ze proberenp o te schrijven op schrijvewaar de verschillen vandaan komen de oefening moet ertoe leiden dat de studenten zich bewust worden van de functie van alinea s en van de aanwezigheid van een strakke structuur in een tekst ook moeten ze de gewoonte krijgen om bij het lezen van een tekst rekening te houden met de indeling tenslotte heeft de auteur zijn verhaal niet voor niets op een bepaalde wijze neergeschreven de oefening moet vooral de gewoonte bevor deren om een tekst als een gestructureerd geheel te zien de alinea s signaleren die structuur 2 2 feiten toevoegen g tijd j 2 uur 40 zonder dat de studenten al verplicht worden om zelf com plete teksten te bedenken worden ze hier getraind om de samenhang en de vloeiendheid van een tekst in het oog te houden ze krijgen een tekst 6 ter beschikking op hun schijfje waar niets aan mankeert de opdracht bestaat erin om elementen aan de tekst toe te voegen zonder dat hij helemaal in elkaar stort voor elk toestel zitten 2 of 3 studenten ze overleggen met elkaar om de nieuwe infor matie zo vlot mogelijk te integreren de eindversie van elke aangevulde tekst 2 teksten in de 2 uur kunnen ze op de printer van de computerklas laten uitprinten en meenemen naar huis voor controle of verbetering als er meer tijd is zijn er nog wat alternatieve mogelijk heden de studenten schrijven in opdracht een kort verhaal bijvoorbeeld over een reisje naar zee een bezoekje aan de zoo van niet langer dan een bladzijde vervolgens krijgen ze een uiterst verrassend bijkomend element een bergbewoner komt naar zee degene die de zoo bezoekt is een tamme tijger ze herschrijven hun verhaal om de nieuwe gegevens zo goed mogelijk te integreren de studenten schrijven om de beurt een stukje van een langer verhaal waarbij degene die schrijft het verloop naar eigen behoefte kan aanpassen het geheel stoppen na bijvoorbeeld 20 minuten moet dan zo bewerkt worden dat men niet meer kan zien wie wat geschreven heeft en waar de overgangen liggen 2 3 combineren tijd d 2 uur met deze oefening wordt de vaardigheid in het schrijven van samenhangende teksten opgedreven de studenten maken samen een plan voor een tekst over een bepaald door de docent opgegeven onderwerp vervolgens schrijven ze om de beurt een alinea en tikken die in wanneer alle 2 of 3 studenten elk een paar alinea s geschreven hebben en het hele plan dus opgevuld is wordt van de tekst een geheel gemaakt de rest van de werktijd besteden de studenten aan het bewerken van deze gemeenschappelijke tekst doelstellingen de studenten zullen nu in de eerste plaats moeten plannen op grote schaal het plan is onmisbaar anders is het schrijven van een tekst met drie mensen totaal uitgesloten de tweede doelstelling is het versterken van de stilis tische vaardigheid om een tekst zo te redigeren dat hij een duidelijk geheel vormt en goed loopt 41 verloop en begeleiding een uiterst efficiente controle bestaat erin om de studen ten enige tijd voor het einde van het college van plaats te laten veranderen elke groep krijgt dus het produkt van een ander te zien de opdracht bestaat erin om de tekst van de anderen eerst te copieren een koud kunstje met de tekstverwerker en opnieuw te bewerken tot hij helemaal goed is de correctiegroep let goed op de consistentie kijkt na of de tekst stilistisch homogeen is en goed loopt het is zeker niet nodig om de werkzaamheden op de voet te volgen de controle voor de docent bestaat erin dat de eindversie op de printer uitgedraaid wordt en dat de docent een exemplaar ter beschikking krijgt voorbeeldonderwerpen a bijrage voor fiandboek schrijf een stuk voor een schoolboek in zimbabwe mid delbaar onderwijs over het klimaat in de benelux b het onderwijs in belgie onze ambassade in indonesie krijgt regelmatig indone siers op bezoek die naar belgie emigreren de ambassade wil een korte toelichting bij het belgische onderwijs systeem voor de toekomstige emigranten die kinderen hebben c het grammatica onderwijs in vlaanderen een grote amerikaanse schoolboekenuitgever wil ook in vlaanderen een voet aan de grond krijgen en wenst daarom een beknopte beschrijving van het grammatica onderwijs hier 2 4 bestaande slechte teksten bewerken tijd 2 uur op dit punt beheersen de studenten de vaardigheden die noodzakelijk zijn om teksten te corrigeren hun eigen teksten of die van een ander de oefening bestaat erin dat de studenten enkele bestaande teksten zolang bewerken tot ze voldoen d w z tot ze samenhang vertonen en stilistisch goed lopen de opdracht is in principe erg eenvoudig op de schijf staat een tekst die allerlei tekorten vertoont alle groep jes bewerken de tekst tot iedereen er tevreden over is verloop a5e hat corrigeren van de teksten gaat het eerste gedeelte van het college 1 uur op vervolgens ruilen de studenten hun toestellen om de nieuwe redacteurs copieren de tekst beoordelen het produkt en maken nog verdere aanpassingen gedurende het tweede uur daarna komt er van elk paar lekstee een dubbele uitdraai een exemplaar gaat naar de eerste correctorgroep het tweede naar hun opvolgers door de ruil is de discussie vruchtbaarder de groepen hebben een band met elkaar 42 materiaal teksten uit vroegere examens 2 5 individuele tekstredactie tijd j 2 uur de individuele tekstredactie komt erop neer dat men een tekst zelf schrijft en er zo lang op werkt tot men er tevreden over is tussen deze oefening en de vorige liggen enkele weken de oefening geldt als een soort opfrissing van vroeger verworven vaardigheid vorm nieuwsredactie deze simulatie heeft als doel om de volgende al eerder geoefende deelvaardigheden te integreren vaardigheid om een tekst te schrijven aan de hand van beperkte schematische informatie vaardigheid om tekst aan te passen bijvoorbeeld wanneer er nieuwe informatie ter beschikking komt vaardigheid om informatie te schrijven naar een bepaald publiek toe ook de vaardigheid om voor een specifiek medium en genre te schrijven wordt hier geoefend de factor tijd schakelen we in om ervoor te zorgen dat de studenten intens en doelgericht werken werksituatie de studenten zijn redacteuren van het radio nieuws ze bevinden zich in het redactielokaal anderhalf uur voor het radionieuws uitgezonden zal worden ieder groepje is verantwoordelijk voor een rubriek en wanneer de oefening start kennen alle groepjes hun onderwerp al ze hebben ook al enige schetsmatige informatie ter beschikking die informatie is reeel ze komt uit kranten en radio programma s van de lopende week regelmatig komt er nieuwe informatie getikte strookjes binnen tegen de deadline moeten de redactieleden een goed lopende tekst klaar hebben geschikt om door twee nieuwslezers op een bandje ingelezen te worden timing aan de volgende timing houden we heel strak de hand om het realistische karakter te bevorderen le college uur 0 00 0 20 studenten starten hun werkstation als dat nodig is en beginnen een tekst te redigeren op basis van de informatie die ze ter beschik king hebben streefdoel 30 regels 0 20 nieuwe informatie komt binnen in de vorm van telex berichten die informatie moet beoor deeld en eventueel geintegreerd worden in de bestaande tekst 43 0 30 opnieuw informatie van de telex bepaalde groepen krijgen nu ook documentatie binnen uit het archief kranteberichten en dergelijke ook nu moet die informatie beoordeeld worden en geintegreerd in het bericht 0 40 er komt nogmaals nieuwe informatie 2e college uur 0 00 0 20 de studenten de groepen die heel goed draaien integreren nog nieuwe informatie iedereen voert de eindredactie uit 0 20 0 50 de definitieve teksten worden uitgeprint de nieuwslezers spreken de tekst in op een cassette de docent krijgt de cassette samen met de teksten op papier in het volgende gewone college worden de resultaten be luisterd en geevalueerd mogelijkheden en grenzen in het algemeen heeft het pakket goed gewerkt de studenten hadden duidelijk veel meer belangstelling voor het schrijf werk dan in het verleden in de regel kregen ze de opgegeven taak af de confrontatie met de tekstverwerkers veroorzaakte geen grote problemen de meeste studenten hadden de grote func ties na een paar uur behoorlijk onder de knie sommigen bleven een beetje onwennig tegen het toetsenbord aankijken maar dat zou bij een schrijfmachine niet anders geweest zijn de algemene indruk mag dan wel gunstig zijn op verschil lende deelgebiedjes waren er toch problemen met een computer kun je je tekst er bijna zonder moeite mooi uit laten zien bijna zonder moeite want heel wat studenten verknalden een flink stuk van hun tijd aan het inbouwen van aardigheidjes sterretjes hun eigen naam gecentreerd de titel in een aparte letter enzovoort en dan was er nog een andere verlokking schrijffouten en interpunctiekwesties kun je op het scherm makkelijk de baas maar je verliest de gang van het hele verhaal makkelijk uit het oog dat local editing probleem was taai de studenten waren ook erg hardleers zelfs wanneer ze in een bepaalde sessie door het locaal editeren het eind van de opdracht niet gehaald hadden deden ze het in de volgende sessie toch weer alleen streng toezicht en grote druk binnen 5 minuten printen e d hielpen vooral de studenten zonder toetsenbordervaring teen kleine 10 rs hadden grote moeite om aan grotere gehelen te denken en te werken ze bleven lange tijd met low level processen worstelen 44 in de plannen voor de lopende cursus gaat daarom nog meer aandacht naar het top down werken eerst komt de structuur aan de orde met expliciete ruimte voor een plannetje aan elk toestel moet iemand zitten die behoorlijk tikt maar de anderen moeten uitdrukkelijk een eigen bijdrage leveren doorgaan maar voorzichtig we maken ons sterk dat het experiment ook in andere opleidingen uit te voeren is hoe simpeler de computers hoe vriendelijker het programma hoe beter netwerken kun je missen er bestaat trouwens een speciale wet van murphy voor programmatuur die het schrijfproces zelf ondersteunt zal nog wel een hele tijd onbetaalbaar blijven en het is ook nog lang niet zeker dat ze de leerlingen echt zal helpen bij het communicatieve schrijfgebeuren vooralsnog is een levende docent veel aantrekkelijker en efficienter binnen ons kader zijn er wel nog veel andere toepassingen te bedenken 7 waarbij de huidige tekstverwerkende doosjes best nuttig kunnen zijn toch blijft schrijfonderwijs met of zonder computer een hachelijk bedrijf zeker oudere leerlingen hebben allemaal een verschillende achtergrond sommige leerlingen hebben zelf erg veel gelezen en hebben ook veel belang stelling voor schrijven en voor schrijfprodukten ze doen mee aan de redactie van de schoolkrant corresponderen schrijven regelmatig teksten voor de jeugdbeweging maar anderen hebben nauwelijks belangstelling voor geschreven taal lezen niet of weinig of hebben helemaal geen opmerkingsvermogen t a v geschreven taal wij hebben er met dit pakket voor gekozen om koudweg van het gewenste eindniveau te vertrekken en dan maar te hopen dat de aanwezigheid van allerlei leercontexten het schrijven met z n tweeen of drieen de computer de leraar of docent uiteindelijk goed zou uitpakken dat was lang niet onwaarschijnlijk aangezien mensen met de meest verschillende achtergrond toch ook leren lopen voetballen autorijden lezen en schrijven pol cuvelier ufsia rodestraat 12 14 2000 antwerpen 45 noten 1 een korte maar stevige g kritiek laatst nog in9 daems 1986 2 dominiek sandra frans daems en ik met bijzondere j dank aan frans daems voor suggesties 9 m b t deze tekst 3 reviseren werken in een aleschreven 9 tekst doen leerlingen g niet spontaan ook niet als ze een computer p gebruiken 9 met een computer p voegen ze wel makkelijk makkelijk informatie toe wie het reviseren bij l eer lip en wil aanmoedigen 9 moet hun daar expliciet p toe opleiden p en ofof dwinen 9 zie bijvoorbeeld j daiute 1986 4 het loonsysteem in het onderwijs in onze huidige 9 samenleving zijn 9zijn het noggsteeds mensen met een diploma p van g geneesheer advokaat burgerlijk 9 j ingenieur g die zich een indrukwekkende villa en eenaar p sleeen van auto s o kunnen veroorloven en daarnaast nog over een g verbazingwekkende bankrekening9 beschikken in ons hedendaags 9 systeem y wordt inderdaad nog altijd iemands loon 9 altij op basis van v zij ndi loma p ditzelfde loonsysteem y 9 geldt ook in het onderwijs onderwijs hoe hoger g de studies die men heeftedaan 9 hoe hoger 9 het loon dat men krijgt 9 voor zijn j job in het onderwijs onaf gezien 9 van het feit of deze taal veel of weinig9 van iemands inzet vraagt g dit laatste stemt toch wel even tot nadenken als men even nagaat 9 hoe zwaar en verantwoordelijkheidsgeladen j 9 de taak is van een kleuterleidster in vergelijking 9 7 9 met deze van een licentiaat en men daartegenover hun wederzijds j loon stelt dat bij j de eerste leerkracht heel wat miniemer is dan wordt men weledwon g gen even te onderzoeken watrecies p die licentiaat zo waardevoller maakt laat ons dus even de onderwijskrachten met universitair diploma stellen tegenover deze met een niet universitair getuigschrift 9 in dit geval kan men opwerpen dat deze eerste groep 9 p duurdere studies achter de rug 9 heeft en die achterstand oppfinancieel vlak moet ophalen doch wat dit betreft bestaat er tegenwoordig al het systeem van de studiebeurzen waardoor iedereen van de staat de kans krijgt 79 naar universiteit te trekken de enige overblijvende overblijvend is dan het intellectueleeil p van de persoon in kwestie hier vind ik het toch allesbehalve rechtvaardig dat iemand omdat hij over wat minder hersencellen beschikt of misschien omdat zijn zij fysieke y of sociale toestand hem niet toestond universitaire studies aan te vanen 9 minder loon krijg j9 dan iemand die wel over deze voorrechten beschikte wat het onderscheid betreft tussen de verschillende niet universi taire studies vind ik het nog9 veel minder consequent q dat diegene g met een hoger 9 diploma p meer verdienen danzij zij die studies gevolgd hebben voor onderwijs j aan kleuters die volgens 9 mij7 voor een grotere taak staan dan de eerste groep ik ben van mening 9 dat dit probleem van loonsysteem y een kwestie is van mentaliteitsaard m a w er wordt in onze samenleving nog steeds meer waardeehecht 9 aan iemands intellect dan aan zijn kwaliteiten op menselijk vlak eigenlijk 9 j zou men volgens ens mij moeten betalen naar zijn waarde van iemand op p educatief vlak maar aangezien 9 er geen maatstaven bestaan voor dit soort evaluaties zal men dit systeem y ook moeilijk kunnen realiseren de enige g oplossing p 9 die men naar mijn mijn p opvatting kan 46 nemen is het uitbetalen van gelijk loon aan alle leerkrachten en een meer aangepaste bekostiging van de studies zodat niemand er zich achteraf hoeft op te beroepen dat hij de schade die de studies hem hebben toegebracht nog moet gecompenseerd worden 5 woutertje pieterse hulshof e a 1978 blz 82 in de roman woutertje pieterse schetst eduard douwes dekker alias multatuli 1820 1887 het beeld van de idealistische dichterlijk aangelegde wouter wiens spontaneiteit telkens in conflict komt met de conventionele kleinburgerlijke wereld van de volwassenen multatuli is de eerste nederlandse schrijver die het kind tot middelpunt heeft gemaakt van een omvangrijke roman geschreven in een voor zijn tijd ongewoon natuurlijke taal woutertje pieterse is een onvoltooid gebleven verhaal dat uit honderden ideeen in totaal 1282 1862 1977 is verzameld in dat ideeen toont multatuli zich een zeer geengageerd schrijver die fel strijd voert tegen allerlei misstanden van zijn tijd zoals de maatschappelijke achterstelling van de vrouw het koloniale systeem de onrechtvaardige inkomensverdeling daarbij blijft hij geloven in de fundamentele goedheid van de mens tegen het politieke bestel van zijn tijd richt hij zich in de auto biografische roman max havelaar 1860 die hij laat verschijnen onder het pseudoniem multatuli latijn multa tuli ik heb veel gedragen daarin stelt hij het koloniale systeem verantwoordelijk voor de misstanden in nederlands india waar de dessabewoners worden uitgezogen door de javaanse hoofden bovendien pleit hij daarin voor zijn eigen eerherstel nadat hij als assistent resident te lebak opkomend voor de belangen van de onderdrukte bevolking is ontslagen in 1976 verfilmde fons rademakers max havelaar met peter faber in de rol van havelaar multatuli is en door zijn persoonlijkheid en door zijn werk een negentiende eeuwer die nog steeds aan belangstelling wint 6 de nederlanders en het nederlands hulshof e a 1978 blz 307 de taal weerspiegelt in de verschillende kringtalen het taalgebruik volgens beroep stand ontwikkeling leeftijd godsdienst politieke overtuiging sekse woonplaats enz het geheel van alle mogelijke kringtalen binnen een taal als bijvoorbeeld het nederlands noemen we de sociale structuur van een taal we kunnen zeggen dat onze taal een rijke sociale structuur bezit behalve geografische kring talen dialecten kunnen we familiale kringtalen bijvoorbeeld mannen en vrouwentaal en sociale kringtalen vaktaal volkstaal onderscheiden je eigen taal op school is natuurlijk een mengel moesje van de drie genoemde soorten bedacht moet worden dat dergelijke onderscheidingen betrekkelijk zijn elke standaardtaal is oorspronkelijk een dialect geweest terwijl later door het naast elkaar bestaan van een dialect en de standaardtaal de eerste taal de benaming onbeschaafd kreeg we kunnen dan ook zeggen dat een dialect niet alleen geografisch op de landkaart aanwijsbaar maar ook sociaal de mate van waardering bepaald is uitsluitend sociaal bepaald is het hanteren van de taal van een bepaalde groep generatie beroep omdat men ergens bij wil horen je zult zelf wel gemerkt hebben dat je taalgebruik sterk afhankelijk is van de situatie waarin je verkeert en vooral van de relatie tot degeen met wie je spreekt een en dezelfde persoon kan op deze manier 47 vele talen gebruiken met vele monden spreken is natuurlijk wat anders aan te vullen ene taal heeft veel grotere sociale structuur dan andere grotere verspreiding vergroot kans op uitbreiding bv gebruik in meer taalkringen engels ook elk dialect heeft eigen sociale structuur evolutie binnen dialecten naar verschraling van de sociale structuur term onbeschaafd heeft grote bezwaren berust op verwarring tussen economische macht van een gebied en beschaving is niet hetzelfde onbeschaafd vaak gebruikt als taalpolitieke term dialect bestrijden door onbeschaafd te noemen is bedenkelijk misbruik van een term kennis van sociale structuur van groot belang voor bepalen van taaleigenschappen en voor problemen met taal beheersing van taal is ook beheersing van sociale structuureigenschappen 7 een paar voorbeelden nog niet uitgeprobeerd 1 geleid tekstaanpassen voor verschillende soorten publiek apparatuur 1 pc en meerdere kijkschermen op het ogenblik dat deze colleges gegeven worden moeten de studenten over een theoretisch communicatiemodel setting kanaal beschikken we vertrekken van een bepaalde tekst en bepalen voor wie en voor welke omstandigheden de tekst bestemd is vervolgens worden de eigenschappen van de tekst die volgens de studenten van het publiek afhankelijk zijn bepaald de groep legt dan een nieuwe context vast het schrijfgebeuren bestaat erin dat de docent op instructie van de groep wijzigingen aanbrengt om de tekst geschikt te maken voor die nieuwe context wanneer de tekst helemaal klaar is wordt hij uitgeprint en ten behoeve van de studenten gecopieerd iedere student heeft dan de beschikking over twee versies de begintekst en de veranderde nieuwe tekst het doel van deze oefening is het theoretische taalgebruiks model in te oefenen en het praktisch nut ervan te illustreren met de twee teksten hebben de studenten ook studiemateriaal ter beschikking ze hebben zelf ervaren dat contextwisselingen invloed moeten hebben op een tekst ze kunnen zelf een gedetail leerde analyse maken van de niveaus waarop de teksten context eigenschappen hebben 2 zelfstandig tekst bewerken voor ander publiek apparatuur pc s computerklas tijd 2 uur waarvan 1 uur voorbereiding buiten de computerklas de studenten krijgen een door de docent behandelde tekst ter beschikking ze passen die aan voor de situatie waarvoor de oorspronkelijke tekst bestemd was verloop in het voorbereidende uur waarin de docent nauwelijks nodig is mogelijkheid om andere groep intens te begeleiden lezen de studenten de tekst bepalen de communicatieve situatie en de eigenschappen die met die situatie samenhangen vervolgens ontwerpen ze een plan voor de nieuwe tekst aangepast 48 aan de nieuwe omstandigheden 9 in het tweede uur aan de pc tikken ze de nieuwe tekst in en schaven hem bij tot hij helemaal aan hun wensen beantwoordt ze maken een uitdraai van hun tekst vervolgens 99 krijgen ze de oorspronkelijketekst ter beschikking als huisopdracht krijgen 9 ze na te gaan 9 welke verschillen er bestaan en daar een verklaring9 voor te zoeken bibliografie bochardt i 1985 het inschakelen van computers p bij het schrijven schrijve teksten in levende talen 394 461 465 bochardt i t talmon 1985 computertaalland p het vinden van ideeen voor de inhoud van een o p stel in levende talen 397 50 52 bochardt i t talmon 1985 computertaalland p het controleren en reviseren van tekst in levende talen 400 245 248 bochardt i t talmon 1985 computertaalland p 5 science fiction of science fact in levende talen 404 514 516 daems fr 1986 kaf onder het koren over didactisch on verant woordero rammatuur 9 voor het moedertaalonderwijs moedertaalonderwijs in w decoo p reynders h sevenans reds computers p onderwijs onderwijs een s ym posiumversla 9 over informatica talen wetenschappen pp en lager 9onder er wijs antwerpen p cbl uia blz 47 58 daiute c 1986 physical y and cognitive 9 factors in revising 9 insights from studies p with computers in research in the teaching9 of english 20 2 141 159 hulshof h huishof p van de pol j p van der pol 1987 taalboek 1 nederlands voor de bovenbouw vwo havo pedagogische p 99 acade mie en verwante onderwijsvormen amsterdam w verslus y uit 9 evers maatschappij lepeltak j 1985 valkuilen en vergezichten 9 in computertaalland p talen 402 in levendetale 365 367 looijmans p d schrauwen 1986 een schrijfcursus via alexis teamwork van docent en computer in tijdschrift tijdschrift voor taalbeheersing 9 8 1 24 41 rijlaarsdam g c w 1986 effecten van leerlin9 enres po ns op p aspecten a van stelvaardigheid 9 sco rapport ppo 88 amsterdam stichting 9 centrum voor onderwijsonderzoek 7 van de universiteit van amsterdam scardamalia m 1981 writing 9 for results curriculum series toronto ontario institute for studies in education talmon t i bochardt 1985 computertaalland p het produceren van tekst in levende talen 398 117 talmon t i bochardt 1985 com putertaalland schematiseren met de computer in levende talen 402 368 369 talmon t i bochardt 1985 computertaalland p science fiction of f science fact 2 in levend levende talen 405 564 565 49