Testaankoop achterna… Een vergelijkend warenonderzoek van de schoolboeken Nederlands voor de eerste graad secundair onderwijs

testaankoop achterna een vergelijkend warenonderzoek van de schoolboeken nederlands voorde eerste graad secundair onderwijs rita rymenans school a wil voor de mediatheek een nieuwe videorecorder aanschaffen de aan koop gebeurt niet een twee drie nee de onderdirecteur gaat op zoek naar de beste koop en die vindt hij gegarandeerd in testaankoop in school b willen de leerkrachten nederlands van de eerste graad nieuwe schoolboeken invoeren ze beleggen een vakgroepvergadering en zitten samen met de handen in het haar geen testaankoop waar ze te rade kunnen alleen glimmende folders van uitgeve rijen die hun waar aan de leraar man vrouw willen brengen met aantrekkelijke pagina s uit het leerlingenboek of reclameteksten geschreven door de auteurs zelf recensies van schoolboeken bijna niet te vinden en als ze al gepubliceerd wor den kijken ze door de bril van een beoordelaar de leerkrachten nederlands zijn vooral op zichzelf aangewezen hun eigen vakkennis en intuitie hun persoonlijk of gezamenlijk speurwerk hun natte vinger soms daar willen we met de von veran dering in brengen we willen vakwerkgroepen helpen door voor hen een vergelij kend warenonderzoek uit te voeren testaankoop achterna dit jubileumnummer van vonk presenteert het resultaat van vele inspanningen van velen wordt hope lijk vervolgd von en schoolboeken accent eenzijdig op leesonderwijs spraak kunst en taalschat ze verouderen snel en et is precies tien jaar geleden in 1986 zetten een rem op onderwijsvernieuwing dat vonk een themanummer rond tot zover roger schoolboeken uitbracht ironisch vond roger roger in het inleidend artikel tien jaar later gelden die bezwaren nog want de von wilde de leraar immers bevrij steeds want ze zijn inherent verbonden aan den van het schoolboekenjuk vanuit de het fenomeen schoolboek ondertussen is von visie op emancipatorisch en normaal er wel heel wat veranderd in het schoolboe functioneel onderwijs zette hij een aantal kenaanbod de nieuwste didactische ontwik didactische bezwaren tegen schoolboeken kelingen zijn in een aantal goede methodes op een rijtje schoolboeken zijn ontworpen doorgesijpeld en bieden de leerkracht een voor standaardleerlingen die klassikaal houvast bij het uitwerken van een weldoor dezelfde leerstof tegen hetzelfde tempo dachte jaarplanning beter een goed school moeten verwerken per definitie ligt het boek met uitgewerkte leerlijnen als rugge maart april 1996 nummer 4 25 jaargang nn graat dan een bont allegaartje van samenge de echte doorbraak is in de zomer van sprokkeld materiaal vindt de von nu 1992 geforceerd toen publiceerde theo witte in levende talen witte 1992 een cri maar wat is een goed schoolboek aan teriumlijst waaraan de nieuwe methodes welke criteria moet het voldoen en welke nederlands voor de basisvorming ruwweg schoolboeken kunnen de toets der kritiek de eerste drie jaren van het secundair doorstaan op al die vragen krijgt u in deze onderwijs moeten beantwoorden zijn crite vonk een antwoord toegespitst op de ria zijn volledig geent op de nederlandse totaalmethodes voor de eerste graad kerndoelen die vanaf 1993 in voege zouden secundair onderwijs blijven lezen dus treden op basis hiervan bespreekt hij indi vidueel vier methodes en een vijfde metho de wordt aan een jury beoordeling onder een vergelijkend worpen witte 1993 deze laatste werkwijze wordt in december 1994 nog warenonderzoek eens op haar deugdelijkheid beproefd in het themanummer beoordeling literatuurme de laatste schoolboekrecensie die in vonk thoden van hetzelfde tijdschrift intussentijd verschenen is dateert van 1981 toen willie had ondergetekende al stimulerende van peer een vernieuwde methode afschil gesprekken gevoerd met theo witte en derde als oude wijn in nieuwe zakken dat ron oostdam twee drijvende krachten is bij de auteur van die methode in het ver achter dit initiatief hadden zij de primeur keerde keelgat geschoten hij eiste een voor nederland vonk zou in vlaanderen de recht op antwoord waarin hij alle punten eerste zijn en de idee van een vergelijkend van kritiek een voor een probeerde te weer warenonderzoek was voldragen leggen nog in het midden gelaten wie het bij het rechte eind had de redactie vond vijf von k medewerkers bundelden hun het niet fair dat een schoolboek gekraakt krachten in de werkgroep schoolboeken werd door een recensent die zijn persoonlij wilfried de hert veerle geudens jo van ke criteria hanteerde bij het beoordelings den hauwe luc vercammen en rita werk toen is de idee van een vergelijkend rymenans in een eerste fase werkten de warenonderzoek gegroeid leden een gedetailleerde criterialijst uit in sterke mate geinspireerd door witte 1992 een schuchtere stap in die richting is in het ook werd aan een procedure gesleuteld boven genoemde schoolboekennummer waarvoor de jury beoordeling van levende van 1986 gezet twee recensenten jos talen model stond ten slotte heeft de van de poel en chris cuyves hebben aan werkgroep een vijlarenplan opgesteld alle de hand van een vooraf duidelijk geformu recente schoolboeken nederlands zouden leerde visie op het schrijfonderwijs een aan aan een vergelijkend warenonderzoek tal schoolboeken voor respectievelijk het onderworpen worden te beginnen bij die eerste en vijfde jaar secundair onderwijs voor de eerste graad van het secundair onder de loep genomen positief aan deze onderwijs gemeenschappelijke vorming aanpak was dat de recensenten eerst zich zouden vervolgens aan bod komen de zelf en hun criteria moesten blootgeven of tweede graad aso tso de derde graad om het met theo witte 1992 te zeggen aso tso het bso en het lager onderwijs het een vakideologische striptease moesten gaat daarbij steeds om totaalmethodes die geven pas daarna werden de verschillende alle onderdelen van het vak nederlands methodes aan dezelfde maten en gewich bevatten tot zover de werkgroep een ten onderworpen de idee van een vergelij beetje overmoedig misschien kend warenonderzoek bleef rijpen mn 25 jaargang nummer 4 maart april 1996 de criteria lijk didactisch en praktisch de werkgroep hee ft geopteerd voor de vierdeling vakin houden didactische aanpak gebruiksvrien aan welke criteria moet een goede metho delijkheid en uiterlijke vormgeving voor elk de nederlands voor de eerste graad beant van die vier categorieen zijn vragen gefor woorden dat was de eerste vraag die de muleerd die allemaal beginnen met de zin werkgroep zich stelde in een verkennende snede in welke mate wat impliceert dat de fase hebben de leden een aantal lijsten van beoordelaars een gradatie moeten aange beoordelingscriteria verzameld en alle leer ven onder elke vraag staan aandachtspun plannen voor de eerste graad secundair ten opgesomd die hen moeten helpen bij onderwijs gescreend met de ontwerpversie de doorlichting van de schoolboeken ze van de eindtermen voor de eerste graad is geven een indicatie van wat de von k niet expliciet rekening gehouden omdat die werkgroep onder een goed schoolboek nog voortdurend bijgesteld wordt nederlands voor de eerste graad verstaat hier past de bedenking dat sommige aan veel van de bestaande criterialijsten hebben dachtspunten vrij actuele thema s zijn bij vroeger hun diensten bewezen maar zijn voorbeeld intercultureel onderwijs leren nu grotendeels voorbijgestreefd want ieren die naar alle waarschijnlijkheid nog gestoeld op een verouderde didactiek bv niet in de minder recente methodes te vin kreeft 1982 boven 1984 in de leerplan den zullen zijn nen waren evenmin direct bruikbare criteria te vinden te meer omdat die van het katho voor elke methode deel 1 en deel 2 afzon liek en het officieel gesubsidieerd onderwijs derlijk moeten de beoordelaars per vraag open leerplannen zijn marc van bavel heeft een score toekennen op een vierpunt op een studiedag van de vereniging van schaal een positieve score vlaamse moedertaaldidactici 30 11 94 wel betekent dat het schoolboek zowel in een criterialijst gepresenteerd die geinspi kwantitatief als in kwalitatief opzicht de reerd was door de leerplannen van het opgesomde aandachtspunten op voldoen katholiek onderwijs maar die is vooral de wijze behandelt goed heel goed bedoeld voor de derde graad van het gebeurt dat niet of op een slechte manier secundair onderwijs dan kent de beoordelaar een negatieve score toe slecht heel slecht de uiteindelijk heeft de werkgroep ervoor beoordelaars worden dus verplicht om per gekozen om de criteria die theo witte vraag een duidelijk positief dan wel negatief 1992 heeft uitgewerkt als uitgangspunt en oordeel uit te spreken om de jurybespre leidraad te nemen ze zijn weliswaar op het kingen nadien te vergemakkelijken kunnen lijf van de nederlandse kerndoelen geschre ze op de laatste pagina van het antwoord ven maar even zozeer gebaseerd op de formulier kort motiveren welke overwegin meest recente inzichten in de didactiek van gen tot dat oordeel hebben geleid het nederlands bovendien hadden ze hun bruikbaarheid in nederland al bewezen de vooraleer deze criteria op de beoordelaars criteria werden herschikt waar nodig ver en de schoolboeken los te laten zijn ze aan taald naar de vlaamse situatie en aange een resonansgroep van vakdidactici voor vuld vanuit de von visie op goed onder gelegd en vervolgens hebben een paar wijs nederlands zie von geschud in dit leden van de werkgroep ze op hun werk nummer baarheid getest de definitieve versie van de criterialijst staat in het volgende artikel afge witte 1992 bekijkt de schoolboeken vanuit drukt drie verschillende perspectieven inhoude maart april 1996 nummer 4 25 jaargang de schoolboeken de beoordelaars zoals gezegd stonden de methodes voor tot zover alles goed de criteria waren rond de eerste graad van het secundair onder en de schoolboeken binnen nu nog beoor wijs gemeenschappelijke vorming als eer delaars vinden maar dat bleek niet zo een ste op het programma een methode voudig te zijn oproepen in vonk en via bestaat uit een leerlingenboek een werk allerlei nascholingsinitiatieven leverden zo boek een handleiding voor de leerkracht en goed als niemand op ten slotte is de eventueel audio visueel materiaal van elke werkgroep door persoonlijke contacten en methode worden dus de eerste twee delen via de begeleiding en de inspectie neder bekeken lands een aantal bereidwillige medewerkers op het spoor gekomen in oktober 1994 zijn alle educatieve uitgeve rijen aangeschreven met de vraag of ze aan de werkgroep is er dan uiteindelijk in het vergelijkend warenonderzoek wilden geslaagd drie jury s van beoordelaars meewerken door recensie exemplaren op samen te stellen die elk uit vier leden te sturen van hun nieuwe methode s voor bestonden de eenheidsstructuur aan de uitgeverijen een voorzitter dat is een lid van de de keuze of ze ook met hun oudere her von k werkgroep schoolboeken werkte methodes zouden deelnemen cri een vakdidacticus teria of namen van beoordelaars werden in twee leerkrachten een jongere en een de brief niet vrijgegeven elke uitgeverij oudere die lesgeven in de eerste graad heeft onmiddellijk positief gereageerd en secundair onderwijs van ten minste een methode het volledige namen en beknopte biografieen vindt u in pakket opgestuurd van twee methodes bijlage was op dat ogenblik alleen nog maar deel 1 volledig klaar een uitgeverij is een paar de voorzitter die zich neutraal opstelde maanden later nog ingestapt met een nieu was verantwoordelijk voor het reilen en zei we methode len van zijn jury en voor de eindrapportage de drie andere juryleden hebben elk vanuit over welke methodes gaat het hun eigen invalshoek drie methodes voor fundamentaal 1 2 van in de eerste graad gescreend een jury heeft lemma 1 de nederlandsche boekhan twee volledige methodes en van drie ande del pelckmans re methodes het eerste deel beoordeeld lazerstraal 1 2 mim wat dus maakt dat elke methode drie keer melopee 1 2 plantyn beoordeeld is persoonlijke voorkeuren van nederlands 1 2 den gulden engel individuele beoordelaars worden op die taalboeket 1 2 wolters manier zoveel mogelijk uitgesloten taalkracht tien 1 2 de sikkel talent voor taal 1 standaard de juryleden werden in mei 1995 uitgeno variaties 1 2 plantyn digd op een briefingsvergadering elk van visum 1 die keure hen kreeg ruim van tevoren de beoordelings witboek nederlands 1 2 novum criteria toegestuurd met de vraag om die vooraf kritisch te bekijken op de vergade een volledige bibliografische beschrijving ring werden ze hier en daar nog een weinig maten en gewichten incluis vindt u in het bijgestuurd elk jurylid kreeg een maand de artikel gewikt gewogen en goed bevon tijd voor de beoordeling van een methode den elders in dit nummer op het einde van de maand stuurde hij zij zijn beoordelingsformulier naar de voorzi tter nm 25 jaargang nummer 4 maart april 1996 zodat die op de hoogte bleef van de stand beoordelingswerk voor de eerste graad van zaken gelijktijdig stuurde of beter nog definitief afgerond en daar is op geklonken bracht hij zij de schoolboeken naar de vol gende beoordelaar op het roulatieschema voor herhaling vatbaar het jury oordeel dit vergelijkend warenonderzoek is een momentopname zoveel is zeker de educa nadat de individuele beoordeling was afge tieve uitgevers zitten niet stil er komen dus rond bracht de voorzitter de oordelen van voortdurend nieuwe delen van schoolboe de verschillende juryleden samen in een ken bij en andere worden gewijzigd her testaankoop tabel dat wil zeggen dat hij drukt veel uitgeverijen hebben de nieuwe een gemiddelde berekende van de plussen spelling aangegrepen om aan hun school en minnen van de drie beoordelaars hoe boek ook nog wat te sleutelen zo weten wel de juryleden per vraag een uitgespro we bijvoorbeeld dat melopee 1 thans in ken positieve dan wel negatieve mening druk voor drievierde herwerkt is ook de moesten uitspreken is bij het samenvoegen uitgever van lazerstraal heeft ons van bij van hun oordelen ook met een dubbele de start gesignaleerd dat er heel wat wijzi twijfelcategorie gewerkt twijfelachtig in gingen op het getouw stonden van het voordeel van goed en twijfelachtig in lemma hebben we zopas het tweede deel het voordeel van slecht in sommige geval ontvangen met het keurmerk nieuwe spel len liep de mening van de beoordelaars ling prijkend op de kaft het is misschien nogal uiteen en kon de voorzitter geen frustrerend dat beoordelaars edities hebben gemiddeld oordeel berekenen zonder beoordeeld die ondertussen al achterhaald onrecht te doen aan de individuele oorde zijn maar we veronderstellen dat de visie len voorlopig nog een vraagteken dus achter de methode dezelfde is gebleven en daar is het ons tenslotte in hoofdzaak om te op de koop toe schreef de voorzitter een doen bovendien hebben we vakwerkgroe eindoordeel van elke methode op basis van pen een beoordelingsinstrument willen aan de motivering die de individuele beoordelaars reiken waarmee ze zelf aan de slag kunnen hadden gegeven die teksten zijn samen met om nieuw verschenen schoolboeken gron de voorlopige testaankoop tabellen naar de dig door te lichten juryleden opgestuurd die toen voor het eerst geconfronteerd werden met de mening van is deze beoordelingswijze voor herhaling hun collega beoordelaars ze werden uitge vatbaar alle juryleden waren het erover nodigd om deze jury beoordelingen kritisch eens dat de criteria werkbaar zijn en dat het door te nemen eventueel hun persoonlijke beoordelingswerk een verrijkende ervaring mening hier en daar wat bij te stellen en de is het vroeg wel een enorme tijdsinvestering voorlopige eindoordelen van commentaar te om de drie methodes volledig aan alle crite vooryen op een afsluitende vergadering zijn ria te toetsen de eerste methode doorwor de teksten en tabellen met de juryleden stelen viel iedereen het zwaarst wel werd besproken en is voor de vraagtekens een het probleem gesignaleerd dat niet elk jurylid consensus bereikt die procedure biedt de alle methodes gezien heeft hoewel we hen garantie dat ieder individueel jurylid zich vol hadden afgeraden om de schoolboeken ledig kan vinden in de jury oordelen die in dit relatief ten opzichte van elkaar te beoorde nummer verschijnen len deden de meeste juryleden dat toch voor sommigen onder hen was de frustratie begin maart 1996 hebben deze laatste ver zo groot dat ze de andere methodes gingen gaderingen plaats gevonden en was het ontlenen in de bibliotheek om toch een maart april 1996 nummer 4 25 jaargang gegronde vergelijking te kunnen maken een we zullen doorgaan zoveel is zeker gesti les voor de toekomst iedere beoordelaar muleerd door een aantal enthousiaste jury moet van tevoren inzage hebben gehad in leden die het schoolboekenvirus goed te elke methode die beoordeeld wordt pakken hebben waarschijnlijk komen de methodes voor de tweede graad aso tso op onze vraag of het niet beter zou zijn elke als volgende aan de beurt maar dat moet beoordelaar alle schoolboeken te laten de werkgroep nog eens rustig bekijken screenen op een bepaald vakonderdeel bij onze oproep blijft onverminderd gelden voorbeeld leesvaardigheid antwoordden bent u leerkracht en wenst u in de nabije of de juryleden negatief dat zou zeer artificieel verre toekomst mee te werken aan dit overkomen en het beoordelingswerk zou er gigantische beoordelingsproject aarsel dan niet bepaald veel lichter door worden je niet contact op te nemen met de werk moet immers toch de hele methode door groep schoolboeken en wilt u eerst eens worstelen op zoek naar dat ene onderdeel weten wat zo n beoordelingsklus nu eigen datje dan voor ogen moet houden lijk inhoudt vraag het dan even aan een van onze ervaren juryleden idealiter hadden we een overlap moeten inbouwen om de mate van overeenstem ming tussen de verschillende jury s te kun een woord van dank nen inschatten nu zou het kunnen dat de ene jury al wat positiever was ingesteld dan tot slot past een woord van dank aan al wie de andere maar dat bleek niet haalbaar de werkgroep geholpen heeft om deze pri vanwege te arbeidsintensief en te weinig meur te realiseren een bijzondere vermel menskracht om toch een indicatie te krij ding verdienen de uitgeverijen voor het ter gen van de vergelijkbaarheid van de jury s beschikking stellen van de beoordelings heeft een vakdidacticus jos van de poel exemplaren het getuigt van een zekere waarvoor dank de overzichtstabellen kri moed dat ze zich aan een vergelijkend tisch bekeken en die leken volgens zijn warenonderzoek hebben willen blootstellen persoonlijk aanvoelen aanvaardbaar met alle commerciele risico s vandien naar we hopen hebben we hun vertrouwen niet organisatorisch viel nog een en ander te beschaamd en kunnen we in de toekomst ieren uit deze eerste ronde vooral dat je op hun medewerking blijven rekenen verzendingen via de post kost wat kost moet vermijden in de eindejaarsperiode aan wie we echter alles te danken hebben hebben schoolboeken rondgezworven tus zijn de juryleden die zich met nimmer afla sen mechelen en brasschaat en vice versa tende ijver en niet te evenaren nauwgezet zonder bij de volgende beoordelaar te gera heid van hun zware beoordelingstaak heb ken en zijn beoordelingsformulieren uit ant ben gekweten op een bepaald moment werpen leuven en mechelen nooit in ede wou ik al die schoolboeken tegen de muur gem beland via allerlei kunst en gooien verzuchtte een beoordelaar aan de vliegwerk hebben we een en ander kunnen geretourneerde exemplaren te zien heeft ze rechtzetten maar de grijze haren zijn geble zich nog net op tijd kunnen bedwingen ven bij een volgende ronde zouden de uit geverijen bereid moeten zijn om van elk schoolboek drie exemplaren ter beschikking te stellen voor elk jurylid een zo kan iedere rita rymenans beoordelaar ook volgens zijn eigen tempo voorzitter werkgroep schoolboeken werken en voelt de ene niet permanent de romeinse put 50 hete adem van de andere in zijn nek 2650 edegem yr 25e jaargang nummer 4 maart april 1996 bibliografie boven jos een nieuw handboek kiezen werkblad voor nederlandse didactiek 12 4 juni 1984 p 165 174 kreeft henk het beschrijven en beoordelen van schoolboeken met behulp van aan dachtspunten in lodewijk de groot e a beoordeling van schoolboeken groningen wolters noordhoff 1982 dcn cahier 11 p 34 50 levende talen nr 495 december 1994 themanummer beoordeling literatuurmetho den vonk 16 4 september oktober 1986 themanummer schoolboeken witte theo vier nieuwe methoden voor de basisvorming nederlands deel 1 verant woording levende talen nr 470 mei juni 1992 p 155 162 witte theo jurybeoordeling goed nederlands 1vmhv levende talen nr 482 sep tember 1993 p 388 392 de jury s jury 1 lezerstrawl 1 2 melopee 1 2 variaties 1 2 wilfried de hert rita rymenans duo voorzitters ghislain duchateau vakdidacticus willy cruysweegs leraar hans haesendonck leraar jury 2 fundamentaal 1 2 taalboeket 1 2 taalkracht tien 1 2 luc vercammen voorzitter jos van de poel vakdidacticus inge bulens leraar miel gysemans leraar jury 3 lemma 1 nederlands 1 2 talent voor taal 1 visum 1 witboek 1 2 rita rymenans voorzitter paul tack vakdidacticus annick claes leraar mai gysels leraar maart april 1996 nummer 4 25 jaargang nrfir wie is wie inge bulens is lerares geschiedenis en gelukkig naar eigen zeggen ook neder lands in het tweede en derde jaar aso aan het sint ritacollege in kontich een school waarvan de vakgroep nederlands bewust gekozen heeft voor het werken zonder schoolboek rotenaard 64 2650 edegem annick claes is vorig jaar afgestudeerd aan het hoger pedagogisch instituut van het gemeenschapsonderwijs in lier als regentes nederlands geschiedenis zedenleer ze geeft nederlands in de eerste en tweede graad technisch en beroepsonderwijs aan het stedelijk instituut voor technisch onderwijs nr 7 in antwerpen jules destreestraat 49a 2660 hoboken willy cruysweegs is leraar nederlands geschiedenis en duits in de eerste en tweede graad aso van het sint michielscollege in brasschaat veldstraat 274 2930 brasschaat ghislain duchateau is belast met de lerarenopleiding nederlands als lector en vakdi dacticus nederlands aan het departement lerarenopleiding van de hogeschool lim burg in hasselt hij is bestuurslid van de vereniging van vlaamse moedertaaldidactici eendrachtlaan 3 3500 hasselt mai gysels is lerares nederlands engels godsdienst en muzikale opvoeding in de eerste graad aso tso aan het sint norbertuscollege in duffel ze heeft met veel interes se 5 jaar wel werkgroep literatuur o l v hans devroe gevolgd in leuven en nam deel aan een bescheiden schrijfgroepje in het aso koningin astridlaan 103 bus 1 2800 mechelen miel gysemans is leraar nederlands geschiedenis en latijn en geeft les in het eerste jaar secundair onderwijs aan het sint norbertuscollege in antwerpen lichtaartseweg 181 2200 herentals hans haesendonck is leraar nederlands en geschiedenis aan de middenschool van het gemeenschapsonderwijs de linde in bornem hij is vorig jaar afgestudeerd aan het hoger pedagogisch instituut van het gemeenschapsonderwijs in lier als leraar nederlands geschiedenis economie tervurensteenweg 322 2800 mechelen paul tack begon als regent in het secundair onderwijs en eindigde als licentiaat hij schreef verscheidene bijdragen voor vonk moer en het werkblad voor nederlandse didactiek na zijn pensionering probeert hij nog steeds de evolutie van de didactiek nederlands op de voet te volgen overwijs 60 2260 westerlo jos van de poel is oud leraar nederlands engels en duits hij begeleidde eerst als inspecteur later als pedagogisch begeleider de leerkrachten nederlands en duits hij specialiseerde zich buiten het onderwijs als animator en regisseur van verschillende jeugdtoneelgroepen nu werkt hij mee aan de lerarenopleiding van de universitaire instelling antwerpen jan ockegemstraat 12 2650 edegem nn 25 jaargang nummer 4 maart april 1996