Thematisch werken in lbo en mavo

addie gerritsen kees slui s thematisch werken ibo mavo in lbo en mavo de stroom lbo mavo werd maar bezocht door elf deelnemers maar die hebben enthou siast gewerkt aan het maken van essenseries rondom een thema het werk van de scholengemeenschap de kampanje uit wipschoten was daarbij begin punt drie leden van de sectie nederlands waren aanwezig om te vertellen over hun manier van werken en de problemen die zij tegenkomen van hun pijnpunten was veel te leren en omgekeerd hebben zij ook van de groep geleerd ook voor wie niet met kant en klare essenseries naar huis ging is de conferentie inspirerend geweest het verslag is gemaakt door addie gerritsen lerares aan een school voor h n o te den haag en door kees sluis docent aan de n o vl vu te amsterdam de docenten nederlands die de stroom thema de eerste inbreng komt van de kampanje dit is tisch taalonderwijs in lbo en mavo hebben ge een scholengemeenschap van ongeveer 600 leer volgd zijn flexibel actief creatief hebben door lingen in delfzijl met binnen haar muren een zettingsvermogen en soms een olifantenhuid ze eenjarige in de toekomst tweejarige avo ibo stellen inbreng van leerlingen op prijs ze zien brugklas een afdeling mavo 4 en een afdeling niet op tegen veel werk en zijn bovendien niet leao lager economisch en administratief onder gauw op hun tenen getrapt wijs van de school waren drie leden van de sec dit konden we allemaal noteren na het introduc tie nederlands op de conferentie aanwezig hun tiespel in de stroom in dit spel ging het erom ei vernieuwingsproces vatten zij op de volgende wij genschappen die je hebt of zou willen hebben om ze samen een goede onderwijsvernieuwer te zijn te verza melen met zulke mensen afkomstig uit lbo en van het boek volgen naar thematisch cursorisch mavo van middenschool en vormingswerk taalonderwij s moest het wel een goede conferentie worden na tuurlijk was er ook twijfel is thematisch onder met bovenstaande titel willen we de ontwikke wijs wel de goede weg voor heterogene groepen lingsgang aanduiden die onze vaksectie m to de af wat is de verhouding tot het cursorisch werken gelopen paar jaar heeft doorgemaakt en nog doormaakt een aanpak van het moedertaalon 11 derwijs die het algemeen gangbare pad van tradi een aantal redenen waarom schoolboeken al ga tioneel methodegebonden mto heeft verlaten en je nog zo vrij met ze om lang niet altijd voldoen zich op weg heeft begeven naar de vorm van mto er zijn vaak vragen om een tekst beter te be die erop gericht is taalvaardigheden geintegreerd grijpen maar dat zijn dikwijls zoek vragen ge aan te bieden waarbij het taalboek meer en meer richt op die specifieke tekst in dat boek zo leren wordt verlaten en het terrein van thematisch leerlingen niet zelfstandig met teksten omgaan en moedertaalonderwijs wordt betreden verkenden ze leren ook niet om zelf kritische vragen aan een bewerkt tekst te stellen de leerstof is opgesplitst in kleine delen en en zij hebben van hun ploeteren ook al resulta daarvoor zijn een hele serie oefeningen ontwor ten te melden in de ontwikkeling van hun deel pen de oefeningen worden foutloos gemaakt van het schoolwerkplan zijn zij al een heel eind maar zodra er in ander verband wordt geschre gevorderd met name in de lagere klassen hebben ven blijkt het geleerde niet te functioneren zij al een groot deel van hun idealen gerealiseerd deeloefeningen benaderen de werkelijkheid ze zijn daar nu toe aan een beschrijving van de nog minder dan andere schoolse situaties doelstellingen van thematisch cursorisch moeder het afhankelijk zijn van het onderwerp dat het taalonderwijs de inrichting van zowel het thema boek aanbiedt is een ander nadeel er kan in dat tisch als het cursorisch gedeelte en de vormen van hele boek geen enkel thema voorkomen dat differentiatie in de heterogene groepen daarbij jouw leerlingen op dat moment aanspreekt stuiten ze ook weer op de verhouding tussen het dan is er nog de formele kant in al die oefe th ematische en het cursorische welke vorm moet ningen wordt alleen maar op de taalvorm gelet dit uiteindelijk krijgen het gaat vrijwel nooit over iets interessants het gaat niet allemaal zonder bloed zweet en maar wat begin je in je eentje in een school te tranen om een van hun uitdrukkingen te gebrui meer wanneer je bedenkt dat nieuwe inhouden ken de heterogeniteit binnen de vakgroep of tegelijk ook nieuwe onrustiger werk vormen sectie kan oorzaak zijn van zijpaden en doodlo met zich meebrengen ook in deze stroom zat pende wegen op de weg naar vernieuwing en dan iemand die in zo n situatie zit zat hij brak zich zijn er nog de anderen in de school het hoofd over vragen als de school luistert mee en ziet veel maar of pa wat heeft thematisch onderwijs voor op tradi pier en schaar goed zijn overgekomen bij de om tioneel onderwijs geving is nog maar de vraag hoe verkoop ik het in mijn sectie het grootste probleem is toch wel het examen en we probeerden hem in de stroom een aantal tips de voorafgaande schoolonderzoeken hoe kun je te geven je werkwijze tot en met die schoolonderzoeken formuleer voor jezelf eerst wat je precies tegen volhouden de bestaande praktijk hebt probeer dan uit te zoeken wie je in je ideeen zo kwam op tafel welke knelpunten de bestaan mee kunt krijgen het liefst moeten het men de schoolpraktijk oplevert bij zulke ideele doel sen zijn die in de school erg serieus genomen stell i ngen met pogingen tot het formuleren van worde n oplossingen en alternatieven vu lden we de rest neem niet teveel hooi op je vork probeer eerst van de conferentie iets in het klein bijvoorbeeld in de lagere klassen voordat je aan grotere zaken als het de start van thematisch werken complete leerplan begin t binnen school en sectie tracht een langere termijnplanning op te zet ten waarin je de stapjes poogt te structureren belangstelling voor thematisch taalonderwijs als je iets uitprobeert vestig dan de aandach t komt niet zelden voort uit onvrede met de be van collega s en schoolleiding op de resultaten staande situatie vooral mensen die belang hech leerlingenwerk ten aan de inhoud van de onderwerpen die we de zeur niet direct om taakuren omdat collega s leerlingen in het onderwijs aanbieden zijn vaak je werk misschien alleen als hobby zien niet tevreden met de leerstof die methoden als misschien zijn het niet van die wereldschokkende opbouw en functioneel nederlands aanbieden adviezen maar voor sommigen toch handig 12 thematisch taalonderwijs in de onderbouw is men soms wel gedwongen om de zuiver cursori sche lijn los te laten wie wil experimenteren met thematisch taalon weinigen op de conferentie zagen iets in het mo derwijs kan het best in de lagere klassen begin del waarbij tijdens het thematisch werken het nen daar zijn een aantal redenen voor verloop wordt stilgelegd voor een cursorisch deel op de lagere school zijn de leerlingen vaak al op enkele scholen wordt de volgorde omgekeerd gewend geweest om met een thema bezig te zijn pas na het thematisch werken worden dan de no jonge leerlingen zijn nog heel spontaan en dige cursorische vaardigheden ingeoefend leer vinden eerder dingen leuk dat geeft je unieke lingen hebben het nut daarvan dan reeds e rv aren kansen om allerlei werkvormen uit te proberen wanneer je pas enkele schreden op het pad der aan drama te doen en groepswerk in te voeren vernieuwing hebt gezet is die verhouding nog niet en als je leerlingen dat allemaal heel gewoon vin zo n probleem je gebruikt dan meestal nog een den doen ze dat in de hogere leerjaren ook mak methode en die zorgt wel voor het cursorische kelijker gedeelte naast dat boek kun je de leuke dingen in de eerste of tweede klas is het examen nog doen en als je je cijfers op tijd inleve rt is er geen ver weg dat geeft je meer vrijheid je hoeft je enkel probleem die problemen komen pas als je niet bezwaard te voelen wanneer de boel eens ontdekt dat de zaken uit het boek eigenlijk hele mislukt soms kun je trouwens van het misluk maal niet aansluiten bij wat je ernaast doet dan ken meer leren dan wanneer de zaak vlekkeloos moet je beslissen wat je verder doet het boek er verloopt bij houden en alleen die gedeelten gebruiken die in de vorige paragraaf hebben we er al op ge je combineren kunt met je andere aanpak of het wezen dat je niet moet proberen alles ineens te boek in de kast laten staan en zelf een plan ma veranderen dan raak je zelf het overzicht kwijt ken om de vaardigheden aan de orde te laten ko en loop je onherroepelijk vast doe je het in klei men na verloop van tijd zul je ook een andere ne stapjes dan houd je als dat nodig is ook nog ordening willen aanbrengen in die vaardigheden tijd genoeg over voor de zogenaamde traditionele en zul je de ene vaardigheid belangrijker vinden vakonderdelen dan de andere tot deze keuze zullen de leerlin vaak wordt er gesteld dat je bij thematisch taal gen je dwingen want al werkend kom je achter onderwijs min of meer de hele dag gespitst moet hun werkelijke problemen hoe schrijf je dat is zijn op aangevertjes van de leerlingen deze kun die zin goed maar ook hoe kan ik daar nu in nen aanknopingspunten vormen om bepaalde on formatie over vinden hoe pak ik dat aan hoe derwerpen aan de orde te stellen wie echter nog houd ik een interview hoe maak ik een enqu ete weinig ervaring heeft met thematisch onderwijs hoe schrijf ik een brief als leerlingen tegen de wil misschien liever een duidelijke planning ma ze problemen aanlopen zijn ze meer gemotiveerd ken daar is niets op tegen in zo n geval kun je om er iets over te leren dan wanneer het boek om op gang te komen gebruik maken van zoge de volgende vaardigheid aanbiedt naamde ontlokkingstechnieken wil je binnen je cursorisch onderwijs ook diffe rentieren dan zal het voorkomen dat je de ene d e v erhouding the mati sch cursorisch week een probleem uitlegt in de ene groep en de andere week hetzelfde probleem in een andere wanneer er gesproken wordt over de invoering groep hoewel dit wat minder efficient lijkt van thematisch onderwijs komt de discussie vrij blijkt in de praktijk dat de moeilijkheden met wel altijd op de verhouding met het cursorische zo n probleem heel verschillend kunnen zijn in in de schoolwerkplanontwikkeling op de kam zo n geval is er eigenlijk geen sprake meer van een panje streefde men naar een model waarbij voor verhouding tussen het thematische en het curso afgaand aan het thematisch werken eerst enkele rische cursorische elementen getraind worden zo leren de leerlingen bijvoorbeeld om verschillende tekst themakeuz e soorten te onderscheiden deze vaardigheidsles sen hebben bij hen een algemeen karakter op je invalshoek bij het aanpakken van een thema is andere scholen zijn deze lessen meer specifiek ge trouwens ook niet zo gemakkelijk volgens de richt op het komende thema in dat laatste geval standpuntennota van de von z dien je uit te gaan 13 van de vraagstelling van de leerlingen bij het the thematisch werken tot en met het exame n ma komen die vragen niet zo duidelijk naar vo ren dan kun je misschien toch beter de invals voor veel leerkrachten is het examen met de bij hoek van de vaardigheden kiezen behorende schoolonderzoeken4 een belemmering wil je de zelfstandigheid van de themakeuze door voor de realisering van hun idealen ook op de de leerling en bewaren dan is het vrijwel onmo kampanje heeft men dit ervaren gelijk om tevoren vast te leggen welke vaardig deze gesettelde onderwijsfenomenen zijn vaak heidseisen je stelt je kunt tenslotte niet bij elk een nekslag voor consequente onderwijsvernieu th ema een diverterende tekst laten schrijven elk wing of een alibi voor het instandhouden van tra thema heeft zijn eigen mogelijkheden en midde ditionele onderwijsvormen onze vaksectie heeft len geprobeerd om binnen haar schoolonderzoekre voor het beoordelen zul je dus een keuze moeten geling voor het vak nederlands ook thematische maken vrije themakeuze en minder exact om elementen hun plaats te geven uitgangspunt is schreven beoordelingscriteria of een vastgelegde daarbij onder andere dat een leerling zijn haar themakeuze met expliciete criteria zeker is wel eigen gang door het schoolonderzoek kan uitstip dat binnen ieder thema alle vaardigheden aan bod pelen maar ook hierbij geldt dat we nog op weg kunnen komen bijvoorbeeld spreken en luisteren zijn naar in een discussie over zelf verzameld of uitgereikt in de toelichting legde de kampanje uit dat zij materiaal luisterend en lezend verwerken door een zogenaamd continu schoolonderzoek heb middel van bandjes en a rtikelen aan dit laatste ben waarbij alle cijfers van het hele jaar voor het kun je ook een schrijfopdractit i koppelen examen meetellen het schoolonderzoek is daar bij verdeeld in twee perioden zowel in de eerste als in de tweede periode kiest elke leerling ee n deze gesettelde onderwijsfenomenen zijn vaak een nekslag voor consequente onderwijsvernieuwing of een alibi voor het instandhouden van traditionele onderwijsvormen 14 thema leest daarbij vijf verhalende boeken ver soorten zo centraal zamelt en schrijft daarbij verschillende soorten waarom zijn de vaardigheden spreken en luis teksten en voert enkele omschreven vaardigheden teren niet in het thematisch werken geinte uit spreken en luisteren worden als aparte on greerd derdelen geoefend zie overzicht vanuit de praktijksituatie van de kampanje was inhoud van het schoolonderzoek per periode veel verklaarbaar zowel de vrije themakeuze als het ontwikkelen eerste periode van leesplezier via veel lezen dienen te worden 1 het uitwerken van een door de leerling gekozen gered vandaar dat het lezen van boeken in beide thema de onderdelen zijn schoolonderzoeken terugkomt door het lezen te vijf verhalende boeken lezen koppelen aan een te kiezen thema krijg je inder leesverslag daad het idee dat het thema als kapstok functio samenvatting van elk boek neert het voordeel boven een opdracht als lees eigen beoordeling informatie over de schrijver tien teksten is echter dat je het lezen koppelt achtergrondinformatie over het boe k aan een voor de leerling interessante inhoud informatieve tekst schrijven het tevoren stellen van vragen aan de te lezen betogende tekst schrijve n teksten is bewust weggelaten dat zou het lezen vijf informatieve teksten verzamelen onbewust kunnen manipuleren terwijl het juist drie betogende teksten verzamelen functionele illustraties de bedoeling is dat de leerlingen de teksten leuk interview houde n vinden bij een zakelijk onderwerp ligt een kriti 2 luistertoets naar aanleiding van een voorgelezen sche opstelling meer voor de hand het idee om tekst in die zin het tweede schoolonderzoek van het 3 spreekbeurt over een vrij onderwerp plus herkan eerste te onderscheiden wordt door de kampan sing eerste helft van de kandidaten je overgenomen 4 het voorlezen van een kort verhaal plus herkansing de nadruk op het herkennen en schrijven van ver eerste helft van de kandidaten schillende tekstsoorten komt voort uit het aan tweede periode het schoolonderzoek voorafgaande onderwijs de 1 het uitwerken van een door de leerling gekozen gebruikte schoolmethode taal vandaag besteedt thema de onderdelen zijn hier veel aandacht aan het is soms wel moeilijk vijf verhalende boeken lezen om bij elk thema een diverterende tekst te vin leesverslag den maar dat is voor een leerling op zichzelf ook samenvatting een zinvolle constatering eigen beoordeling informatie over de schrijver voor de kampanje is het een zinvolle opmer brief naar de uitgeve r king dat het spreken en luisteren niet of nauwe activerende tekst schrijven lijks gekoppeld is aan het thematisch werken diverterende tekst schrijve n nog tijdens de conferentie hebben zij geprobeerd twee activerende teksten verzamelen een zinvolle aansluiting voor deze vakonderdelen een diverterende tekst zoeke n functionele illustraties te vinden gedicht maken 2 luistertoets naar aanleiding van een nederlandstalig al pratend zetten de deelnemers op deze wijze de bied volgende stap naar een bijgesteld schoolonder 3 spreekbeurt over een vrij onderwerp plus herkan sing zoek waarin de verwerving van informatie de kri tweede helft van de kandidaten tische benadering van teksten en het koppelen 4 het voorlezen van een kort verhaal plus herkansing van spreekvaardigheid aan de thema inhoud een tweede helft van de kandidaten plaats krijgt op de conferentie riep deze vorm van schoolon derzoek een aantal vragen op e e n g e integr ee rd th e m a v oor d e vi e rd e kl a s is het thema alleen een kapstok of heeft het zijn eigen vraagstelling terwijl de collega s van de kampanje aan de uit hoe verwerken de leerlingen de verzamelde werking gingen zitten met enkele deelnemers tekst on g nrierp een andere subgroep een opzet voor een waarom stellen jullie het inzicht in die tekst ander thema waarin zoveel mogelijk van de be 15 sproken uitgangspunten worden gerealiseerd beoordelen uit 1 het verslag uit 2 de spreekbeurt de evaluatie bestaat uit het maken van een totaalverslag dat samen met alle illustraties en de band mee naar het is er leve n na sch ool schoolonderzoek als dossier kan worden genomen n u over stra ks in dit thema is geprobeerd om alle vaardigheden belangrijke uitgangspunten de inhoud m oe t van belang zijn voor leerling en zoveel mogelijk te integreren er zijn daarbij ook med el eer li nge n duidelijk momenten aangegeven die beoordeeld taalvaardigheden geintegreerd aangeboden kunnen worden in het kader van het schoolon inhoudelijke differentiatie mogelij k derzoek de toekomst overkomt niet alleen de mens heeft er invloed o p het beoordelen van de produkten zelf is slechts wenselijkheid tegenover werkelijkhei d zijdelings aan de orde geweest dat is trouwens bronnen toevoegend over menselijke zaken zo n ingewikkelde materie dat daar een aparte conferentie over gehouden kan worden een se r ie l essen die uit v ier d e l en bes taat d ie el k een a s pect behandel en de b e nod igd e t i jd is variab e l h an gt a f van d e k las geen wereldschokkende uitkomste n introductie elders in dit nummer wordt de opzet van deze inswinger bijvoorbeeld een pakkend interv iew of een conferentie uitvoerig geevalueerd wat betreft discussie onze stroom kunnen we constateren dat onze verantwoording van het thema uitkomsten geen nieuwe didactische beweging tot 1 jijzelf stel je voor dat je achttien jaar bent ontwikkeling zullen brengen een dergelijke op wat is dan je werkelijkheid zet maakte echter wel dat men ingaat op de li houden paar interviews meer praktische kant van de onderwijsvernieu hie rv an schriftelijk verslag plus illustraties wat zou je wensen wing hoe doe je het nu praktisch in je klas in uitbeelden in lied collage sprookje hoorspel een tijd waarin de vernieuwers de wind niet mee enz enz hebben is dit misschien wel een goede ontwikke ling een ander in jouw si tu at ie de werkelijkheid van de 18 jarige interv iew opnemen en samenvatten voor de klas spreekbeurt interviews gr oe psgewijs afdraaien en vergelijken m b v verwerkingsblad overeenkomsten en ver schille n wat is de relatie met jezelf vergelijken fictie en werkelijkhei d onderzoeken individueel en klassikaal probeer zoveel mogelijk te weten te komen over die werkelijkheid beroep opleiding wonen relaties noten enz f i lm dia s reclame ev gastdocent e 1 zie afschrift 2 werkvormen wat wil je ermee fragmenten en korte verhalen over die werkelijkheid wat kun je ermee besteladres prot st lectuur worden aangeboden en zelf gezocht waarin bijvoor voorzieningen antwoordnummer 265 2270 wb beeld droom conflict werkelijkheid aan de orde voorburg zijn 2 standpuntennota thematisch onderwijs to gepu belangrijke of interessante dingen kunnen later als bliceerd in moer 1981 2 p 57 65 nieuw thema worden gebruikt 3 als je deze invalshoek kiest zoek je de thema s bij de vaardigheden die je aan de orde w i lt stellen zo jijzelf terugkoppelen naar 1 wordt bijvoorbeeld gewerkt in het project gericht probeer met in je achterhoofd de werkelijkheid schrijven voor mavo ibo waarover binnenkort in voor jezelf te formuleren wat je van de nabije toe moer wordt gepubliceerd komst verwacht en h oe je die verwachtingen denkt te 4 schoolonderzoek duidt op dat deel van het examen real i seren dat niet via landelijke examenopgaven wordt ge hulpmiddelen toetst maar in de school bij de eigen docent in bel flap met aandachtspunten g i e bestaat dit onderscheid niet in nederland vindt aanvullen van onaffe zinnen toetsing van tekstbegrip en een stelopdracht als on derdeel van het vak nederlands landelijk plaats 16