Traangas, braakgas, zenuwgas – Het onderwijs in praten & luisteren

herman medden s spreek luister traangas braakgas zenuwgas onderwij s het onderwijs in praten lu isteren spreek en luisteronderwijs was vroeger op de middelbare school een opgeschoven kindje in het vak nederlands in de jaren 60 en 70 veranderde dat enigszins onder invloed van stromingen die alle heil verwachtten van het aanleren van discussietechniek en effectieve luistervaardigheden zelfs de inhoud van het eindexamen met name het schoolonder zoek gedeelte werd aangepast de laatste jaren gaan er stemmen op die zeggen dat het niet zo zinvol is om de makke lijke prater of de leerling met een goed geheugen met een hoog cijfer te honoreren leraren en leerlingen zouden meer aandacht moeten hebben voor wat er in gesprekken allemaal plaatsvindt maar hoe doe je dat met een beetje taalinzicht herman meddens docent taalbeheersing op de plo d witte leli in amsterdam geeft zijn werkwijze in dit artikel aan de lezer door lerar ess en in de bovenbouw van havo en vwo kunnen zijn werkwijze waarschijnlijk letterlijk overnemen collega s in basisonderwijs en lbo zullen de methode moeten vertale n inleid i n g deel van dit artikel de titels van de paragrafen in dit deel luiden het onderwijs in praten luisteren confronteert 1 didactische problemen en hoe je die oplost je met problemen als 2 hoe praat luisteronderwijs ging de drie hoe kan ik de leerlingen laten discussieren stromingen zonder dat er een pan ontstaat of een slome 3 de derde stroming taalbeschouwend praat stemming luisieronderwi s terug naar de taalweten wat kan ik eigenlijk opmerken over een dis schappen het taalbeschouwingsmodel nabe cussie wat zijn mijn besprekingspunten sprekingspunten pragmatisch semantisch en hoe kan ik leerlingen zinvol laten oefenen zo syntactisch dat zij hun mondelinge taalvaardigheid kun het tweede deel van het artikel bevat nen verbeteren 4 exempels deze drie vragen behandel ik globaal in het eerste 5 didactische aanwijzingen en zinvol oefenen 7 in de exempels geef ik een voorbeeld analyse gisteren zei moet je wel serieus nemen hoor van een dialoog een interview met willem of wanneer je vooruitloopt op een gesprek ik aantjes daarna volgen enkele aanvullende op vind het fijn dat ik je straks nog even spreken merkingen over nabesprekingspunten naar aanlei kan wanneer een ruzie wordt opgelost vindt er ding van een drie gesprek op de kro televisie bijna altijd metacommunicatie plaats toen je over dodewaard gaat dicht dat zei voelde ik me zeer gegriefd en daarom een samenvatting sluit het geheel af ontliep ik je het van de orde in een vergadering is metacom bij de voorbeelden hebben mij vooral havo en municatief van aard evenals de uiting meen je vwo klassen voor ogen gestaan toch hoop ik dat dat of het sarrend roepen grapje wanneer de geinteresseerde leerkracht uit het lbo en het iemand bloedserieus op een grap reageert basisonderwijs hier ook wat inspiratie kan vin auteurs hebben er terecht op gewezen dat de den voor dit taalvaardigheidsonderdeel die zal toon waarop je iets zegt het gebaar dat je erbij de voorbeelden en zeker ook de besprekingspun maakt of de omgeving waarin je iets zegt ook ten moeten aanpassen metacommunicatief zijn de ironische toon ver als je volgens de hier volgende methode werkt of telt je namelijk hoe je een uitspraak als bijvoor gaat werken dan wil ik voorstellen laat eens beeld knap gedaan hoor op moet vatten iets van je horen metacommunicatie verheft zich als het ware boven de communicatie een metapositie inne 1 didactische problemen en hoe je die oplost men betekent weten dat je communiceert om dat communiceren te beschouwen weten dat je het onderwijs in praten luisteren kan zich praat luistert om dat straks onderwerp van je enerzijds bezighouden met gespreksvormen die aandacht te laten zijn leerlingen herkennen vanuit hun dagelijks leven anderzijds kan aandacht worden besteed aan de voor het oefenen van gespreksvormen in de klas massamedia radio en televisie die immers relatief heeft die metapositie tot gevolg veel tijd van een mens opeisen als de leerkracht a verhef niet alleen de nabespreking maar het bij het klassikaal bekijken of beluisteren van ra hele spel op metaniveau vraag dus leerlingen dio of teevee programma s leuke eh zinvolle be niet net te doen alsof het echt is maar vraag ze sprekingspunten weet aan te dragen dan zie ik zich op basis van hun rol een doel te stellen geen specifieke organisatie of orde problemen je vangt aldus twee vliegen in een klap leerlingen ontstaan hoeven geen realiteit na te streven gekunsteld moeilijker is het met de eerste groep gespreks heid en leerlingen hoeven er geen voorstelling vormen monoloog dialoog drie gesprek kleine van te maken lacherigheid het voordeel voor groepsgesprek en grote groepsgesprek hoe voor jezelf is dat jij niet de goochelaar met de mooie kom je een lacherig sfeertje en gekunsteldheid spelletjes bent maar dat je veel meer in overleg is het niet onmogelijk om spontane taaluitingen een spelvorm aanbiedt van bijvoorbeeld een 1 5 jarige te registreren ten b daarnaast blijven er natuurlijk zogenaamde zij je gebruik maakt van een verborgen micro ijzeren oefeningen bestaan die zo steengoed zijn foon maar dat is idioot natuurlijk moet je al dat leerlingen er vanaf het begin door geboeid dan niet aan rollenspelen doen worden ik denk hierbij aan een kostelijk rollen antoine braet heeft een antwoord gegeven op de spel als seksuele voorlichting aan het dilemma ze problematiek met betrekking tot het leeson van de gevangenen 6 aan winkeldialogen rond derwijs hij adviseert leerlingen bewust een een gegeven conflict waarin leerlingen echt he metapositie te laten innemen lemaal op kunnen gaan en dus hun metapositie verliezen het nadeel hierbij is dat jij nu dus ty het woord metapositie hangt samen met het be pisch wel de goochelaar met de mooie spelletjes grip metacommunicatie dat hier verderop ter bent die achteraf ook nog kan zeggen waar en sprake zal komen metacommunicatie is commu wat er is mis gegaan zoals bijvoorbeeld in het nicatie over je communicatie dat wil zeggen pra dilemma van de gevangenen ten over je praten je pleegt metacommunicatie c geef bij analyse van massamedia programma s wanneer je terugkomt op een gesprek wat ik zo veel mogelijk context informatie om wa t 8 voor uitzending ging het welke sector welke om helemaal niet zo duur kan ik direct opnames roepvereniging etc maken van radioprogramma s en wat minder fraai van de tv in politiek spannende tijden ben ik in moer 1980 5 geeft jan schlebusch een schitte stand by kabinetsformatie dodewaard ikv be rend voorbeeld van hoe een thematische aanpak lastering en verder neem ik ook interviewtjes op kan leiden tot een serieus gespeeld rollenspel uit bijvoorbeeld het zondagochtendprogramma waarin zijn leerlingen automatisch een metaposi fur elise dat als doel naast enige informatie tie innemen vooral het vermaken heeft ik presenteer dan lukt het je niet leerlingen duidelijk te maken dat aan mijn groep studenten op de lerarenopleiding zij zo n metapositie dienen in te nemen dan loop de bandopname en een uitgetypt protocol dat je het gevaar van ongein je lesdoelen zijn dan uittypen neemt enige tijd maar is qua voorberei voor je leerlingen niet duidelijk je werkvormen ding goed besteed omdat je gedwongen bent de zijn gek en je vak wordt onbelangrijk je leert tekst langzaam en denkend op te nemen als je daar toch niks een speeltuinvak het nog nooit deed het is het proberen waard hoe kom je aan materiaal 2 hoe praat luisteronderwijs ging zelf heb ik een aantal boeken doorgewerkt waar drie stromingen werkmanieren in vermeld staan dat heeft geleid tot een lijst van 100 suggesties uitgesplitst over in ons moedertaalonderwijs bestaan grofweg drie de gespreksvormen monoloog dialoog polyloog vormen van onderwijs in de mondelinge taalvaar of veelspraak het kleine en grote groepsge digheid naast elkaar elke vorm heeft zijn eigen sprek wie geinteresseerd is kan zo n lijst aanvra aandachts of besprekingspunten die drie vor gen men zijn achter elkaar ontstaan maar terwijl de ten aanzien van de massamedia ben ik voortdu derde en jongste vorm nog bezig is gestalte te rend waakzaam met mijn radiocassetterecorder krijgen in de vaktijdschriften is de oudste vorm ten aanzien van de massamedia ben ik voortdurend waakzaam met mijn radiocassetterecorder helemaal nier zo duur kan ik direct opnames maken van radioprogramma s en wat minder fraai van de tv in politiek spannende tijden ben ik stand by 9 nog lang niet verdwenen ik geef een overzicht leiderschap van de drie stromingen in het moedertaalonderwijs werden leerlingen ge a oudste stroming deze vind je beschreven in confronteerd met observatiepunten als de sfeer van dis e a d idactische handleiding voor de le in de groep was plezierig of niet degene die ik raar in de moedertaal 1 0 moest observeren liet spanningen werken of als doelen van spreekonderwijs worden genoemd juist niet enzovoort en ik citeer nu niet letterlijk maar inhoudelijk de ervaring leerde dat het kijken naar de organi oefenen in het beschikken over een zo groot mo satie van een discussie of gesprek zinvol kan zijn gelijke woordenschat het gebruik van verschillen maar veel leerkrachten wisten niet wat ze moes de syntactische patronen het zich zonder omhaal ten beginnen met die sociaal psychologische ob van woorden uitdrukken in goed nederlands het servaties want niet ieder is een begaafd geboren logisch opbouwen van een gedachtengang het amateur psychotherapeut e verzorgd en duidelijk gearticuleerd spreken de c de derde en jongste stroming kenmerkt zich intonatie het stemgebruik de houding en het ge door twee tendenzen baar deze doelen konden bij uitstek gerealiseerd afwijzing van het zender boodschap ontvan worden in de spreekbeurt en het debat de litera ger model onder tal van argumenten 1 3 daarvoor tuuropgave in deze handleiding wemelt van aan in de plaats benadrukt men communiceren is op wijzingen voor voordrachtskunst elkaar betrokken handelen interactie waarbij b toen moedertaalleerkrachten in de gaten kre belangen een grote rol spelen al pratend luis gen dat in een discussie mee r speelt dan grote terend handel je met elkaar op verschillende woordenschat heldere uitdrukking en perfecte niveaus de taaluiting in samenhang of tegen articulatie ontstond aandacht voor wat in de spraak met toon gebaar en al dan niet in strijd wandeling werd genoemd discussietechniek met iemands belangen tijdens mijn studie aan de amsterdamse univer de context wordt heel belangrijk geacht dell siteit 1965 71 doceerde de taalbeheersingsstaf hymes beschreef het begrip communicatiesitua met verve vergader en discussietechniek de ge tie in 16 variabelen een gesprek of discussie lijknamige marka pocket van harold zelko was wordt nu opgevat als een maatschappelijk gebeu daarbij basisstof het boek gaf vooral organisato ren of in de woorden van wim van beers moer rische aanwijzingen hoe zit iedereen zijn de 1979 2 p 28 convocaties op tijd verzonden vergeet de rond ik kreeg door dat er in een gesprek heel wat vraag niet en dergelijke meer aan de hand is dan het omzetten van een dit soort discussietechniek was ontworpen voor idee in een verbale boodschap wachten op ade bedrijven en het leger je moet je daarbij voor quate respons en het in probleemgevallen bijstu stellen dat het niet ging om in een democratische ren met behulp van feed back in een gesprek structuur gestalte te geven aan meebeslissings spelen kennelijk ook problemen als overtuigings recht maar dat het doel was het delegeren op kracht bewustzijn bedoelingen effecten en niet soepele wijze te laten verlopen dus was aandacht in de laatste plaats macht voor heldere organisatie begrijpelijk moer en levende talen hebben de afgelopen hierop sloot ook voortreffelijk het zender bood twee jaren bij elkaar een tiental artikelen opgele schap ontvangermodel aan hoe zorg ik dat de verd die deze gedachtes uitgesproken of stilzwij boodschap b een opdracht zonder ruis op zo gend uitgewerkt hebben voor moedertaalonder effectief mogelijke wijze aankomt bij de ontvan wijs een overzichtje vind je in noot 14 ger s waar communicatie zo gelijk gesteld werd aan eenrichtingsverkeer sloot het mooi aan bij niet alle schrijvers zijn echter even consequent in hierarchisch georganiseerde bedrijven en diensten hun denken met name de auteurs van de op dit leger moment belangrijkste didactische handboeken binnen deze stroming was ook de sociale psycho belijden in hun inleiding wel dat taalonderwijs logie of groepsdynamica belangrijk je kon veel vooral communicatie onderwijs moet zijn maar lezen over groepssfeer hoe houd je het ontspan in hun uitwerking staan zij geheel nog in de twee nen praten we niet langs elkaar heen en na de stroming tuurlijk over de ideale leider een kwart van het zeggenschap presenteert bijvoorbeeld de oude belangrijkste boek in deze stroming7 2 gaat over observatieschema s die gedeeltelijk afkomstig zij n 10 uit de groepsdynamica en die een soort engelach herkend hebben als semantiek betekenisleer en tig gedrag propageren ook al voegt zeggenschap syntaxis leer van de volgorde de eerste vier er aan toe dat je aan deze formulieren geen mo punten zijn ontleend aan de pragmatiek rele kwalificatie mag ontlenen een dergelijke trouwe lezeressen en lezers van moer zullen hier kanttekening is in strijd met die obse rvatiesche in het zogeheten taalbeschouwingsmodel herken ma s zelf en in strijd met wat eerder in het boek nen daarover gaat het volgend onderdeel staat p 171 dat betweterij wijdlopigheid en subgroepvorming op basis van belangen negatief syntaxis semantiek pragmatiek faal is en dat de ideale gesprekspartner onder meer is beschouwingsmodel de enthousiasteling de verzoener de helper van in de discussie tussen voor en tegenstanders van anderen ontleden ontstond een groep neerlandici die nog bij moedertaaldidactiek is het niet anders in de steeds pleiten voor taalbeschouwing zij wijzen er inleiding staat dat normen voor juist taalgebruik op dat het ontleden in de huidige schoolpraktijk verschillen van situatie tot situatie maar het een aftreksel van een aftreksel van een grammati hoofdstuk over spreken presenteert weer alle nor ca van het nederlands is welke grammatica op matieve schema s haar beurt weer een navolging is van de latijnse de genoemde handboeken hinken op twee ge taalbeschrijving taalbeschouwenden willen meer dachtes enerzijds onderschrijven ze het principe dan ontleden 6 in de eerste plaats vinden zij dat van communicatie onderwijs anderzijds hebben je moet uitgaan van zinvolle taaluitingen dat wil ze zich nog niet losgemaakt van wat ik hier ge zeggen uitspraken die belangrijk zijn in het maat noemd heb de tweede stroming schappelijk gebeuren of voor het persoonlijk le tweeslachtigheid in denken is bij een handboek ven van leerlingen en in de tweede plaats willen overigens niet zo verwonderlijk omdat het alle de taalbeschouwers niet stoppen bij schoolse ont stromingen binnen een bepaald onderwerp in leding zij vinden dat je ook de betekenis en het ons geval moedertaalonderwijs een plaats wil effect van een taaluiting moet beschouwen geven in vaktermen je moet je beschouwing niet beper ken tot een waterige syntactische ontleding maar 3 de de rde s troming je moet ook een semantische en een pragmatische taal bescho u we nd praat lui s te r on d erwijs analyse maken een kort voorbeeld stel dat je het zinvol vindt terug naar de taalwetenschappen de ergens gehoorde uiting ik ben bang te be als je praten luisteren opvat als doelgericht schouwen handelen waarvan succes grotendeels afhankelijk een syntactische benadering levert op een on is van vastliggende gegevens zoals omstandighe derwerp en een naamwoordelijk gezegde het ver den en belangen dan moet je in de nabespreking duidelijkt de uitdrukkelijke verbinding die het het volgende aan de orde stellen koppelwerkwoord zijn legt tussen ik en bang 1 de plaatselijke situatie van de betrokkenen een eventuele verdere vraag kan zijn wie kan er 2 de maatschappelijke situatie van de betrokke allemaal bang zijn anders gezegd welke onder nen werpen kunnen optreden in de uiting is bang 3 de handeling die achter de taaluiting schuil de man is bang de hond is bang de plant is gaat dat kunnen meerdere handelingen zijn bang het kaboutertje is bang god is bang enz 4 mogelijk het emotionele standpunt van de b e een semantische beschouwing zal bang als begrip trokkenen wie kan zich de meerdere voelen afzetten tegen angst vrees schrik of zal zoeken wie de mindere wat doen zij daarmee naar tegengestelden de betekenis is mooi weer te 5 de relatie tussen taaluiting en werkelijkheid geven via de etymologie bang komt van be angst wat wordt benoemd en hoe wordt het be angst hangt samen met ange en engte oorspron noemd de relatie tussen woordgebruik en kelijke betekenis kloof bang zijn je in een wereldbeeld ideologie kloof bevinden 6 de structuur van het gesprek de structuur van een pragmatische analyse zal de beschouwende de redenering de structuur van de taaluiting leiden tot de constatering dat de zin uitgesproken over bovenstaande zes punten kun je als moeder door een klein jongetje in het bos een geheel an taalleerkracht veel inbrengen punt 5 en 6 zul je der effect heeft dan uitgesproken door een minis 11 bang zijn ter in het parlement als inleiding op een afwij 1 de plaatselijke situatie van de betrokkenen zing zo n analyse zal zich bezighouden met de setting tijd plaats andere lijfelijke omstan oprechtheid en de relevantie van zo n uiting en digheden zovoort i k hoop hiermee voldoende het taalbe aard van het contact direct indirect verbaal schouwingsmodel en de toepassing daarvan dui nonverbaal mondeling schriftelijk delijk gemaakt te hebben kanaal aan het taalbeschouwingsmodel zitten drie voor hoevelen zijn bij het contact betrokken rela delen tief veel of weinig je hoeft niet met twijfelachtige sociaal psy hoe lang duurt het contact relatief chologische categorieen te werken scene welke is de inhoud der setting je blijft binnen je vakgebied doordat de be functie gaat het om een institutioneel infor sprekingspunten taalwetenschappelijk van meel formeel ritueel of andersoortig gebeu aard zijn ren ideologisch het taalbeschouwingsmodel ana is het een monoloog dialoog of polyloog lyseert een taaluiting niet zo maar op een as gaat het om een taalhandelingssituatie of een pect bijvoorbeeld correctheid van uitspraak taalgebeuren met dit model kun je de samenhang laten zien tussen taaluitingen en de maatschappelijke 2 de maatschappelijke situatie van de betrokke realiteit nen belangen macht regels en de daarmee sa menhangende taalvarieteit nabesprekingspunte n bestond er tussen de betrokkenen eerder con tact was er toen sprake van een hierarchische pragmatische aspecten relatie bestaande toestand b innen de taalwetenschappen heeft de pragma geldt er een hierarchie binnen deze communi lingu istiek of pragmatiek het laatste decennium catiesituatie een grote ontwikkeling doorgemaakt voorzover wijkt die af van andere situaties patronen het rijp is kan het gebruikt worden bij de analyse wat is het algemene doel zijn de algemene van gesprekken doelen van de communicatie is iedereen va n 12 die doelen op de hoogte stemt iedereen in middels metacommunicatie vrijheid in met die doelen welke is de toonsoort taalvarieteit dialect doelen van de deelnemers in hoeverre komen sociolect stijl register om welk genre gaat de afzonderlijke belangen van de deelnemers het eventueel overeen met het gemeenschappelijke doel zijn er deelnemers met dubbele bedoeling of 3 de handeling die achter de taaluiting schuil verborgen bedoeling geheime agenda gaat wat is het effect van de bereikte doelen hier moet ik een kleine uitleg invoegen wiens belangen zijn ermee gediend expliciet de uiting ha die carel mindert je drankzucht of impliciet al wat de laatste tijd luid uitgesproken op een wie nam het initiatief tot het contact officiele receptie waar carel net de indruk poogt onderwerp en orientatie stemmen alle be te maken van beheerste matigheid zo n uiting is trokkenen bewust en in vrijheid ermee in natuurlijk meer dan een informatieve vraag wat moet ter sprake komen wat mag ter spra de vraag veronderstelt dat carel korter of langer ke komen wat moet niet ter sprake komen aan drankzucht leed elke taalgebruiker kan in wat mag niet ter sprake komen mag de een zijn taaluiting nog al wat veronderstellingen mee wel iets wat de ander niet mag in deze geven politici zie je vaak een moeilijke vraag om welke zijn de onderlinge verwachtingen zeilen door uitvoerig in te gaan op een meegege bron of achterban neemt men deel op grond ven vooronderstelling van een vertegenwoordigende functie expli als de veronderstelling juist is of niet aangevoch ciet of niet ten kan worden dan komt vervolgens de aard van sprekers hoorders toehoorders is men ver de taalhandeling aan bod de spreker beschuldigt plicht tot een van deze drie functies of kan carel hier van schijnheiligheid wat in de opper men in vrijheid kiezen voor t een of t ander vlakte een informatieve vraag is blijkt bij eenvou komen uitingen en redeneringen overeen met dige analyse al een beschuldiging te zijn als carel bestaande maatschappelijke normen of in hoe die beschuldiging niet kan weerleggen kan dat verre rebelleren ze daartegen statusverlaging voor hem inhouden carel kan in wordt men hoe dan ook door welke onzicht zijn reactie nu kiezen uit drie niveaus bare hand gedwongen bepaalde uitingen te a hij accepteert de meegegeven veronderstelling doen of te aanvaarden in hoeverre heeft niet hoe kom je erbij dat ik aan de drank was men de vrijheid te wederstreven wie wel wie als hij de meegegeven veronderstelling wel accep niet teert kan hij de aard van de taalhandeling ter dis wie of wat bepaalt de voortgang en het einde cussie stellen van de communicatie b carel accepteert de vraag niet vraag mij dat zijn de heersende regels formeel informeel nu niet carel kan ook de beschuldiging afwijzen impliciet of expliciet zijn ze bindend hoe je hoeft me hier niet verdacht te maken met zo n liggen ze vast zijn ze vooraf gegeven wie flauwe vraag heeft informeel de zeggingsmacht wie for c als carel de meegegeven veronderstellingen en meel de taalhandelingen accepteert kan hij ook nog kent ieder de regels echt antwoord geven bijvoorbeeld ik heb era kan men eigen regels ontwikkelen kan men sinds een week geen behoefte meer aan of ik de regels veranderen wie wel wie niet wel kan het toch niet maken het hier op een drinken ke sanctie s staat staan er op regelovertre te zetten ding zo n laatste opmerking zal trouwens in de meeste wie kan zich beroepen op de regels met welk contexten als ironisch worden opgevat carel effect doet net of hij de meegegeven veronderstelling wie kan de regels ter discussie stellen van drankzucht en schijnheiligheid accepteert is men het eens over de heersende regel s is hij kan ook reageren op alle drie niveaus tegelijk men zich bewust van mogelijke verschillen in door te antwoorden behoorlijk hoor en jij gerechtigdheid hebben ze jouw kastekort al ontdekt heeft men mogelijkheid zich van de regels en de communicatie als zodanig te bevrijden 13 labov fanshel werken deze theorie vruchtbaar vind je in de afdeling exempels hierachter uit 1 7 de kernvraag bij dit onderdeel luidt nu aan de oppervlakte van een taaluiting zien we ta welke meegegeven veronderstellingen in de op lige handelingen zoals vertellen vragen eisen pervlakte zijn discutabel worden deze ook ter oproepen etc de taaluiting bevat meegegeven discussie gesteld waarom wel niet welke hande veronderstellingen waar meteen al op gereageerd lingen kan je onderscheiden aan deze taaluiting kan worden vanzelfsprekend kun je niet alle taaluitingen in de taaluiting aan de oppervlakte kan in de diepte een gesprek zo uitvoerig analyseren in je onder behoren tot een der hoofdhandelingen in com wijs pak een enerverend moment en analyseer municatie namelijk status verhogen status ver dat lagen en status bevestigen tussen de hoofdhandelingen en de taaluitingen 4 het gevoelsmatige standpunt aan de oppervlakte liggen nog categorieen als algemene vraag wat is de emotionele positie der aanvallen verdedigen toegeven afschepen etc deelnemers voelt men zich boven de situatie hoe kom je van de oppervlakte naar de diepte verheven of juist omgekeerd het slachtoffer van in de eerste plaats zijn er gespreksregels die er deze omstandigheden waaruit blijkt dat voor zorgen dat we een verzoek als een eis horen hoe wordt een boven positie beleefd bemoedi of als een verwijt 1 8 gend naar anderen of anderen kritiserend hoe in de tweede plaats ontdek je vaak een veelheid wordt een onder positie beleefd vrolijk of kla van taal handelingen aan een taaluiting door de gend vergelijk de observaties van de omstanders proposities aannames in een gesprek op te spo met de ideeen van de betrokkenen hierover ren dat laatste kan volgens labov fanshel in vier stappen semantische aspecte n a probeer een betekenis te geven aan paraverba le en nonverbale aspecten paraverbaal toon 5 de algemene vraag lu i dt hier waar wordt pre spreeksnelheid melodie klemtoon cies naar verwezen en onder welke benaming b benoem de antecedenten van voornaamwoor specifieke vragen is de verwijzing nauwkeurig den en verwijzingen onder welk gezichtspunt vindt de ve rwijzi ng c eerdere delen van het gesprek mee laten spe plaats zijn andere benam i ngen mogelijk ver len bij de interpretatie dat wil zeggen de gegroei houding neutrale en geladen woorden on be de relatie inbrengen een voorbeeld wanneer kendheid van termen invulling van abstracte be iemand altijd hartelijk belangstellend is dan grippen containerwoorden containerwoord wordt een vraag van zo iemand niet zo snel uitge woord met een ve r sleten inhoud bijvoorbeeld de legd als nieuwsgierigheid maar inderdaad als be mocratie fascistisch progressief je kunt er zo langstelling die kennis van de gesprekspartners ongeveer van alles mee bedoelen tenz ij je het wederzijds kun je bij de interpretatie van taal heel precies omschrijft uitingen betrekken d de gedeelde kennis tussen de deelnemers een syntactische aspecte n rol laten spelen bij de interpretatie bijvoorbeeld kennis over rechten en plichten of bijvoorbeeld 6 volledigheid van de zin taaluiting alinea of over eigenschappen van derden gespreksbijdrage beurt modale invoegingen je zult misschien opmerken dat de punten a c en d erg subjectief zijn dat is ook zo het betekent 7 groter geheel structuur van het geheel rede dat je zo ver kunt komen als je eigen kennis van neringen en argumenten het gesprek de geschiedenis van de betrokkenen en de omstandigheden gaat de syntactische aspecten komen er wat bekaaid de analist e is dus subjectief daar ontkom je af bij punt 7 moet je je de oude discussietech niet aan niek voorstellen zelko sattler miller en punt 6 is meer geschikt voor schriftelijk taalgebruik het voordeel van deze werkwijze is dat zoveel mogelijk handelingen die ten grondslag liggen aan een taaluiting boven tafel komen voorbeelden 14 4 ex e mp el s dagelijks bestuur althans vanaf vroeg in de avond heeft vergaderd ten huize van aantjes tegen h ier geef ik twee voorbeelden h et eerste is drie middernacht gaat de deur open en ve rt rekt dat jaar oud i k heb het hier toch opgenomen niet dagelijks bestuur aantjes die altijd goede rela omdat ik het al jaren met mijn studentengroepen ties geeft gehad met de pers staat de journalisten heb geanalyseerd maar omdat het een heel dra kort te woord 1 9 matisch interview is omdat het kort is omdat het schriftelijk weergegeven toch een goede in het protocol druk geeft van de levendigheid der interactie en stem omroepster omdat ik er op eenvoudige wijze veel aan kan de meester aantjes liet zojuist zijn gasten uit en monstreren bovendien is de meeste lezeressen en stond summier de pers te woord lezers de zaak nog wel bekend het tweede voor aantjes beeld is actueel het gaat over de anti kerncentra verklaring dat hij de pers in nieuwspoort zal in le betoging bij d odewaard eind september 1981 lichten morgen na het fractieberaad i k heb fragmenten van dit langere interview opge na de verklaring komt er onmiddellijk een nomen om enkele verschijnselen te demonstreren vraag die in het aantjes interview niet optreden b o journalist vendien lijkt de analyse mij politiek van groot be meneer aantjes is er gespr heeft u eh wat lang ook voor moer lezers essen in b elgie heeft u voor uzelf nu als beleidslijn vastgesteld u gaat met de fractie spreken 4 1 het terugtreden van mr willem aantjes een aantjes klassiek dram a dat is nou precies maandagmiddag 6 november 1978 verspreidde journalist het anp het nieuws dat de toenmalige fractielei maar de grote vraag is natuurlijk der van het cda bij monde van de heren de jong aantjes en van leeuwen van het rijks instituut voor da s precies natuurlijk de oorlogsdocumentatie riod beschuldigd werd journalist van fout gedrag in de tweede wereldoorlog het welke consequenties verbindt u nu lidmaatschap van de ss aantjes voor een tot dan toe onbesprokene behalve in da s nou precies kleine kring bleek deze onthulling nieuw was journalist niet dat aantjes tijdens de oorlog in duitsland ge aan zaken zoals die werkt had voor een legeronderdeel maar wel dat aantjes hij lid geweest zou zijn van de ss desastreus da s natuu er vindt een klassiek drama plaats nieuwsmel journalist ding 1 de jong als aanklager op de televisie 2 vanmiddag als zo schokkend zijn e rv aren verdediging van aantjes door schakel 3 overleg van aantjes met zijn partij 4 aftreden aantjes da s nu precies de vraag natuurlijk die ik 5 binnen 24 uur met in het centrum een hande eh waar ik morgen na met de fractie gesproken te ling het aftreden gespeeld tegen het historisch hebben een antwoord op hoop te geven en of er decor van het binnenhof en de statige utrechtse voor me zelf daar al eh gedachten over heb of wilhelminalaan waar aantjes woont de een niet dat eh vind ik nu niet aan de orde heid van plaats is dus niet compleet maar verder journalist 2 klopt het aardig nou door onverstaanbaar snel te reageren is de onderstaande reportage wordt s nachts om de inhoud van de reactie gewijzigd door al het 0 30 uur uitgezonden door avro s radio jour overleg naal aantjes het gesprek vindt plaats onder herfstachtige om ik geef daar helemaal eh ik begrijp de vragen ten standigheden een legertje journalisten van vader volle en ik ben ook niet zonder reden eh ik eh landse pers en omroepen heeft die avond post ge stel er grote prijs op om eh niet de indruk te ves vat bij het woonhuis van de parlementarier be tigen dat ik eh ja hwoe moe k da zegge dat ik kend is dat het partijbestuur van het cda het nou de voorkeur zou geven om hier niet eh bij d e 15 deur te verschijnen ik wil de heren gaarne zelf interview nu is de situatie anders hij heeft het uit laten mevrouw en de heren en ik begrijp alle odium van de gevallen man gekregen dat de vragen die eh gesteld worden en ik begrijp ook hierarchie anders ligt blijkt uit het feit dat aan alle vragen die niet gesteld worden die toch leven tjes langdurig onderbroken wordt maar ik moet u zeggen dat ik eh ptt stilte de doelen lijken tegengesteld de journalisten tune avro s radio journaal tradaladiepomm m willen weten of aantjes al dan niet aftreedt en aantjes wil dat niet kwijt dat was te voorspellen analyse pragmatisch geweest en de pers had zich kunnen terugtrek ken toch zendt de avro dit niet nieuws uit 1 de plaatselijke situatie van de betrokkenen er is een ander doel de mensen laten weten hoe de tijd twaalf uur s nachts en de plaats voor aantjes zich houdt en de aangevallen f ractielei het woonhuis van een politicus geven dit inter der wil laten zien hoe hij zich er onder voelt hij view al een dramatisch karakter daarbij komt wil niet de indruk vestigen dat hij in zijn schulp dat de geinterviewde een wonderlijke positie in kruipt of een lafaard zou zijn neemt hij is beschuldigd maar hoeft de beschul de radiojournalist heeft zijn doel bereikt want digingen nog niet te weerleggen en hij kan zich het dialoogje is sensationeel genoeg bevonden om elk moment terugtrekken achter zijn voordeur in uitgezonden te worden en ook aantjes heeft zijn huis het aantal betrokkenen is moeilijk te schat doel bereikt iedereen kan nu weten dat ik me ten op deze bandopname het vermoeden bestaat niet verschuil dat het een heel legertje is geweest schokkend het zijn in eerste instantie de journalisten die het nieuws elke krant of krantencombinatie plus de initiatief hebben genomen voor dit contact door nos stuurde waarschijnlijk een verslaggever het op de stoep te gaan zitten maar ook zij zijn ge dialoogje valt in drie delen uiteen stuurd noch de journalisten noch aantjes had a de verklaring van aantjes dat hij pas de vol den ongestraft de vrijheid zich aan dit contact gende dag een verklaring zal afleggen na over te onttrekken het onderwerp van gesprek is leg met de fractie aantjes verleden en de consequenties die eraan b de eerste vraag van een journalist waarin een verbonden moeten worden maar dat kan niet beurtconflict plus aantjes antwoord rechtstreeks ter sprake komen regels van beta c de tweede vraag van een andere verslaggever melijk maatschappelijk verkeer verzetten zich plus aantjes antwoord daar tegen het zijn twee toegiften van aantjes nadat hij zijn de regels die de voortgang van het gesprek bepa korte verklaring heeft afgelegd len zijn impliciet de journalisten zullen wel blij het gaat om een echt taalgebeuren de journalis ven vragen aantjes bepaalt het einde aantjes ten zijn gearriveerd om te interviewen aantjes zou ook vragen kunnen afwijzen hij doet het heeft zijn gasten uitgelaten mede om de pers te ook journalisten kunnen zijn antwoord niet ex woord te staan het is het eerste openbare con pliciet afwijzen alleen maar impliciet door een tact van aantjes met de pers die dag het hele ge zelfde vraag na antwoord nog eens te stellen beuren verloopt volgens een patroon dat gebrui aantjes bevrijdt zich van het gesprek door middel kelijk is wanneer een politicus van prive wange van metacommunicatie ik begrijp alle vragen die drag wordt beschuldigd de pers op de stoep ver gesteld worden ook die niet gesteld worden wanten en politieke vrienden worden om com maar ik hij spreekt zijn weigering hier niet mentaar gevraagd uit de taalvarieteit is tweeerlei in zijn verklaring is 2 de maatschappelijke situatie van de betrokke aantjes enigszins plechtig en bij het beantwoor nen belangen regels den van de vragen is de toon veel informeler ze waarschijnlijk kennen de verslaggevers en aantjes ker bij het beurtconflict elkaar al van vorige contacten in die vroegere contacten was aantjes doorgaans de autoriteit 3 handelingen die achter taaluitingen schuil die zich liet interviewen of niet wanneer dat gaan hem uit kwam in de politiek is aantjes zo door op dit punt beperk ik me tot de twee vragen die de wol geverfd dat hij niet echt hoeft te vrezen af de journalisten stellen nb de vragen worden te gaan in een debat een krapte of televisie door verschillende personen gesteld de eerst e 16 vraag mondt uit in een beurtconflict oppervlak bekend wat ik er nu zelf van vind is niet aan de kig gezien gaat het hier om een informatieve orde d e tweede journalistenvraag die dan gesteld vraag als volgt opgebouwd wat is uw beleids wordt is erg interessant als je een vraag gesteld lijn u gaat m et de fractie praten maar treedt u hebt en er komt een antwoord op dan is het af of niet herhalen van die vraag een verheviging van de eer de laatste vraag wordt verhuld gesteld welke ste vraag nu was de eerste vraag hier al een aan consequenties trekt u uit de zaken die vanmiddag val namelijk afwijzing van de verklaring deze als zo schokkend zijn ervaren d it is een daad tweede vraag is dan een verhevigde aanval van hoffelijkheid aan het adres van aantjes deze tegelijkertijd neemt echter het verhullend taalge vraag kan echter op grond van wat ieder daar op bruik sterk toe is de inhoud van de reactie ge dat moment wist nog veel meer betekenen wijzigd door al het overleg aacademischer zou aantjes heeft al verklaard niets te zullen ver je het nauwelijks kunnen formuleren n aast een klaren op grond daarvan kan deze vraag bete verscherpte aanval een grotere hoffelijkheid het kenen wij journalisten nemen met uw verkla lijkt wel een ouderwets duel ring geen genoegen we stellen toch de vraag aantjes op zijn beurt kan reageren op de hande of u aftreedt of niet 2 0 daarmee wordt impli ling die het meest aan de oppervlakte ligt de in ciet aantjes verklaring afgewezen formatieve vraag maar dat heeft hij zo even al als je het bandje beluistert hoor je dat de be gedaan d aarom gaat hij hier in op het appel ik treffende journalisten in beide gevallen zeer heb niet weg willen blijven van de deur en op de snel praten vragen vermoedelijk maar dat taak van de journalisten ik begrijp de vragen die weet ik niet zeker staat aantjes zo opgesteld u stelt e n die u niet stelt dat hij elk moment de deur voor de neus der opvallend is dat aantjes niet reageert op het ni wachtenden dicht kan doen m isschien praten veau van de meegegeven veronderstellingen b ij ze ook snel om aantjes te dwingen de vraag te de eerste vraag zou hij hebben kunnen reageren horen want dan moet hij reageren iemand als met een zaken die schokkend zijn ervaren me aantjes kan een vraag niet over zijn kant laten neer de oorlog ligt 23 jaar achter ons ik ben ge gaan d e snelheid van praten betekent vol zuiverd en de mensen die van mijn verleden op de gens mij een sterk appel aan aantjes hoogte moesten zijn waren het jullie blazen terzijde aantjes begint misschien meteen de hele zaak zo op antwoord te geven om te vermijden dat hem andere lastige vragen worden gesteld vragen 4 het gevoelsmatige standpunt vol meegegeven veronderstellingen bijvoor natuurlijk spelen in dit interview heftige emoties beeld ik kan er hier weinig over zeggen omdat ik het je bent journalist en je moet wel het is je de betrokkenen niet kan navragen en omdat de plicht deze vragen te stellen je moet je colle betrokkenen mijns inziens ijverig hun best doen ga s voor zijn en je moet de politicus antwoor zo zakelijk mogelijk te blijven er wordt bijvoor den ontlokken de vraag kan dan ook beteke beeld niet gevraagd hoe voelt u zich nen ik sta hier mijn werk goed te doen bewe ring analyse semantisc h het beurtconflict is gebaseerd op de proposi tie ik laat mij door u aantjes de mond niet 5 naamgeving keuze van wat aan de orde wordt snoeren het is een verdediging van de vragen gesteld steller en een aanval op de ondervraagde hierboven heb ik al het een en ander opgemerkt zo is deze eerste vraag een vraag om informatie over het termengebruik eufemismen van de kant 1 een daad van hoffelijkheid 2 een afwijzing van de interviewers van de verklaring 3 een sterk appel 4 een interessant is het te kijken welke vragen de pers frontale aanval in het beurtconflict 5 en ten stelt ze vragen niet naar aantjes lidmaatschap slotte een bewering 6 ik sta hier op de juiste van de ss niet naar zijn mening over de onver wijze mijn vak uit te oefenen hoedse openbaarmaking door zijn eigen partijge noten of door het r iod de nieuwsgaarders wil aantjes reageert met zijn verklaring te herhalen len de afloop weten aantjes doet geen poging morgen na het fractieberaad maak ik mijn besluit een ander onderwerp aan te snijden 17 aanalyse syntactisc h personeel zodat van een hermetische blokkade geen sprake was 6 structuren van zinnen en bijdragen vanaf het begin van deze actie zijn er vreemde in deze dialoog komen geen ingewikkelde redene dingen gebeurd van overheidswege de commissa ringen voor in aantjes verklaring komen welge ris der koningin in gelderland de vvd er geert vormde zinnen voor heel goed houden aantjes sema beweerde in september dat anti atoom groe en de journalist hun grammaticaliteit vol in het pen wel eens geld zouden kunnen krijgen via cri beurtconflict de uiting van de journalist kun je minele activiteiten de burgemeester van dode zo achter elkaar leggen een volzin opvallend is waard vergeleek de aftocht der demonstranten de ongrammaticaliteit in het tweede antwoord met de aftocht van de duitsers in 45 door van van aantjes hij maakt zinnen half af als je het bevrijding te spreken de politie infiltreerde tus bandje beluistert komt de toon van breed begrij sen de demonstranten met zogenaamde stillen pend minzaam over aantjes reageert op het zodat je je mededemonstranten niet meer ver functioneren van de journalisten enerzijds ik heb trouwen kon begrip voor uw vragen en verduidelijkt zijn eigen een voorbeeld van de vaak geraffineerde wijze houding anderzijds ik wil geen lafaard zijn waarop betogers middels publiciteit in de tang waar de toon de inhoud overheerst is grammati worden genomen vormt het interview dat kro s caliteit minder belangrijk de boodschap kan brandpunt op zaterdagavond 26 september j l even goed over komen uitzond die middag van 26 september heeft de mobiele eenheid der rijkspolitie massaal gas te met deze syntactische analyse sluit ik af volle gen de blokkadebouwers ingezet een tot dan toe digheid heb ik niet nagestreefd ik heb slechts geweldloze actie wordt gewelddadig nb er zijn voorbeelden van elk der terreinen willen geven al eerder vreedzaam blokkades bij dodewaard ge pragmatisch semantisch syntactisch houden van dit interview wil ik het volgende aan de orde stellen enkele verschijnselen d i e i n deze dia l oog niet zo aan de orde komen wil ik graag nog aan de orde de meegegeven veronderstelling pragmatiek ste l len aan de hand van een recenter gesprek 29 september 1981 werden zaterdagavond door johan van de woestijne woordvoerder dode een journalist van de kro televisierubriek waard gaat dicht beschuldigt de me ervan dat brandpunt ondervraagd kolonel feylbrief com ze te arresteren personen met een spuitbus in het mandant van de mobiele eenheid rond dode gezicht spuiten waarna de arrestanten weerloos waard en johan van de woestijne woordvoerder worden van de act i evoerders demonstranten of betogers what s i n a name 1 om wat voor gas gaat het het antwoord van kolonel feylbrief comman 4 2 traangas braakgas zenuwgas dodewaard dant der me luidt ja ik ehm denk dat we hier gaat dich t te maken he toch te maken krijgen met een kernenergie is milieutechnisch onverantwoord verschijnsel wat we vandaag al vaker geconsta daar demonstreren nu al jaren verschillende lan teerd hebben dat name ook via de zender die de delijke actiegroepen tegen een bekende bewe actievoerders gebruiken berichten de wereld ging in nederland is dodewaard gaat dicht do ingebracht worden die op geen enkele wijze ook dewaard is een plaatsje in gelderland waar een maar enige grond van waarheid bezitten en eh kerncentrale is gebouwd hoogstwaarschijnlijk meneer naast mij is begonnen met te zeggen dat gaat die centrale de komende jaren dicht maar het optreden misdadig geweest is en noemt dan zeker is dat voor veel politici nog lang niet en de een aantal dingen waarvan ik u moet zeggen dat samenwerkende electriciteitsproducenten voelen ons niks bekend is ik denk dat de mensen die er helemaal niets voor de investeringen zouden bij ons met aanhef aanhouding belast waren ter te hoog zijn geweest daarom werd eind septem illustratie van het feit dat er meer eh in dit soort ber door duizenden actievoerders een blokkade eh aangelegenheden gearresteerd dient te worden rond de kerncentrale te dodewaard gelegd de dat die dit soort middelen die meneer eh aangeeft blokkade liet echter een landpad open voor het niet gebruikt hebben en eh als hij vindt dat eh i k 18 moet laten zien de beelden waarin aangetoond commandant kolonel feylbrief wordt dat er molotovcocktails zijn ik van hem u kunt het zenuwgas noemen dat is een wat mag vragen om aan te tonen eh de beelden forse uitdrukking wij kennen het al jaren al waarin dit dan gebeurd moet zijn tientallen jaren als traangas alleen er zijn wat ver halverwege dit citaat slaat de commandant enige fijningen in de constructie aangebracht bommeliaanse wartaal uit maar mij is het te kro journalist georg musten doen om de eerste helft van het gezegde als in laten we dit maar overslaan braakgas leiding op de ontkenning van die spuitbusjes is commandant kolonel feylbrief mij niets bekend vermeldt de commandant dat braakgas is een verwarrend woord t is traangas de actievoerders valse berichten uitzenden mee en als het verboden is dan moeten we dat nu aan gegeven veronderstelling wie valse berichten uit hangig maken bij het departement maar dat is al zendt is onbetrouwbaar ergo de actievoerders zo vaak gebeurd t is niet verboden zijn onbetrouwbaar actievoerder van de woestijne s uit het oogpunt van overredingskracht is de ob u heeft het gebruikt enne jectiverende inleiding fraai we hebben hier te kro journalist mustert maken met een verschijnsel dat is een zins onderbreekt van de woestijne akkoord laten structuur die veel voorkomt in wetenschappelijk we dit overslaan nog meer grieven proza abstraheren en etiketteren daarover wordt geschreven in het dcn cahier nr 9 het verkorte protocol laat twee zaken duidelijk zien 2 welk deel der werkelijkheid wordt benoemd 1 het onderwerp van johan van de woestijne de kro stelt bij monde van haar journalist wordt nauwelijks geaccepteerd door de ver georg mustert aan de orde wie is begonnen met slaggever laten we dit overslaan geweld hij vraagt het meer verhuld is er van 2 feylbrief plakt het geruststellende etiket beide zijden geweld gebruikt traangas we kennen het al jaren al tiental de uitkomst van die vraag is voorspelbaar van len jaren op het wapen en geeft en passant beide zijden is geweld gebruikt misschien zijn de musten nog een klein college braakgas demonstranten wel begonnen maar er waren stil het geruststellende in feylbriefs houding len in hun gelederen en mogelijk andere provoca toon en argumentatie enerzijds en zijn pseu teurs als je de hoofdvraag zo stelt dan moet de do wetenschappelijke terminologie en objecti uitkomst wel zijn dat het politie optreden terecht verende zinsconstructies anderzijds zijn de pij was lers van zijn overtuigingskracht johan van de woestijne is het dan ook helemaal maar dodewaard gaat toch wel dicht niet eens met deze vraagstelling voor hem tellen vragen als de aard van het politiegeweld het 5 didactische aanwijzingen en zinvol oefene n recht van demonstratie veiligheid voor allen en vooral de zaak zelf daarin blijkt de kro niet bij het aantjes interview kan een lesprogramma geinteresseerd zijn opmerkingen hierover wor het volgende verloop hebben den nog net geaccepteerd als hij de ham vraag 1 introductie van het onderwerp motivatie maar beantwoordt is er geweld gebruikt als 2 band laten horen ingaan op de inhoud van de woestijne tenslotte antwoordt met een 3 protocol uitdelen en de band nogmaals laten dat zou kunnen sluit de verslaggever het ge horen sprek meteen af het doel duidelijk maken dat 4 dit eventueel herhalen de politie terecht op de demonstanten heeft inge 5 opmerkingen aan de klas ontlokken naar aan hakt is bereikt leiding van het beluisterde 6 opmerkingen in een samenhang plaatsen af 3 benamingen sluiting van de beschouwing actievoerder johan van de woestijne s het lijkt me niet nodig bij elke analyse het hele als de autoriteiten zeggen dat 98 procent van de taalbeschouwingsmodel af te werken je kunt demonstranten geweldloos is waarom heeft u het juist goed ingaan op de opmerkingen van je leer in oorlogstijd verboden zenuwgas dan zo massaal lingen omdat jij in staat bent een samenhang aan ingezet te geven 19 ook oefeningen zijn mogelijk naar aanleiding van samenvatting zo n band analyse bij aantjes dialoog herinner ik mij diezelfde avond een inte rview met ar 1 het is heel goed mogelijk binnen een schoolse nestor maarten schakel verzetsheld afkomstig school normaal functioneel onderwijs in praten van hetzelfde eiland als aantjes de tien vragen luisteren te geven je hoeft lang niet altijd je klas die hij van de ncrv interviewer kreeg heb ik aan ondersteboven te halen mijn groep op de lerarenopleiding voorgelegd wij 2 de moedertaalleerkracht moet niet de norma gingen dan voorspellen wat schakel zou antwoor tieve schema s van vergadertechniek en groepsdy den vergelijking tussen onze en zijn antwoorden namica overnemen die schema s zijn ontwikkeld was boeiend en het verdiepte ons inzicht voor bedrijven het hanteren van die schema s naast de opnames van radio en televisie en naast voedt leerlingen niet op tot mondige mensen de ijzeren werkmanieren zijn er de werkmanieren 3 praat luisteronderwijs moet zich niet rich waaraan leerlingen in metapositie deelnemen ten op het oefenen van een geisoleerd onderdeel mogelijke werkwijzen zijn te vinden in de didacti zoals correctheid organisatie of voordracht het sche handleidingen in interkom moer levende moet gesprekken laten zien als onderdeel van een talen e d maatschappelijk gebeuren de leerkracht kan bij de werkmanieren waarbij een metapositie daarbij duidelijk maken dat ook de beschouwer wordt ingenomen kun je oefenen door verder te bepaald en begrensd is door zijn maatschappe gaan op een variabel nabesprekingspunt in een lijk gezichtspunt rollenspel verwissel je bijvoorbeeld de rollen je 4 de taalwetenschappen hebben veel te zeggen laat een spel herspelen met extra aandacht voor als het gaat om praten luisteren de argumentatie je geeft enkele spelers andere 5 de leerkracht moedertaal heeft met het vak rolopdrachten je kunt in een conflictspel de onderdeel mondelinge taalvaardigheid een moge deelnemers opdragen elkaar te sparen wat te ge lijkheid maatschappelijk mondig te maken bruiken termen betreft en zo meer alle punten van het nabesprekingsmodel kun je zo oefenen schageibrug 5 oktober 198 1 je kunt zowel cursorisch als thematisch werken aantekeninge n in het artikel gebruik ik soms de termen gesprek dia de groep wordt in twee aparte lokalen gezet groep 1 loog praat en luistersituatie door elkaar dit is om is b oe f 1 en g r oep 11 is boef 2 een rechter van in stilistische redenen structie de leerkracht vraagt aan eerst boef 1 en 1 in 4 ibo analyseerde een leerkracht bijvoorbeeld de daarna boef 2 of zij de misdaad waa rvan ze verdacht troonrede leerlingen werd gevraagd het aantal on worden gepleegd hebben als beiden het toegeven derwerpen te tu rven daarna op te schrijven en ver dus bekennen delen ze elk de straf van 10 jaar volgens brachten ze het in verband met de m i niste ieder krijg t 5 jaar ontkennen beiden dan is de rech ries beatrix behandelde ministerie voor ministerie ter van instructie helaas genoodzaakt ze vrij te laten een dergelijke aanpak vertoont gelukkig veel ver maar hij kan ze ieder nog wel een jaar geven wegens wantschap met maatschappijleer verboden wapenbezit de truc zit in de volgende scholengemeenschap de nieuwe vaart zaandam formule als boef 1 bekent en boef 2 ontkent dan docent j heurter w ee t de r v i dat er sprake is van chantage en dat het 2 bel of schrijf naar herman meddens j a de boer net omgekeerd m oe t zijn boef 1 krijgt 0 jaar boef 2 straat 42 1751 cm schagerbrug nh tel 02247 krijgt de 10 jaar als boef 1 ontkent en boef 2 be 1 316 kent is er eveneens sprake van chantage en omke 3 antoine braet de pragmatische dimens i e van de ring dus krijgt b oe f 1 de volle tien jaar en boef 2 nul taalbehee rsing 11 in levende talen 310 1975 jaar de straffen worden elke ronde opnieuw vastge pp 68 76 steld er zijn negen rondes van plm 2 a 3 minuten 4 meer hierover in p watzlawick j h beavin d d de eerste rondes duren langer na drie rondes wor jackson de pragmatische aspecten van de menselijke den de boeven samengebracht ze kunnen dan afspra communicatie deventer 1972 hfdst 2 pp 42 62 ken maken meestal spreken ze af allebei te ontken 5 f r oomkes handboek voor gesprekstraining mep nen maar ook meestal houden zij zich geen van bei pel 1976 den aan de afspraak na de zesde ronde is er opnieuw 6 een beetje moeilijk uit te leggen en op het eerste ge kort overleg metacommunicati ef van aardt moraal zicht een wat vreemd spel maar onderstaande be van het spel in een bepaalde situatie geplaatst met schrijving klopt wel tegengeste lde belangen is men toch probleemloos aa n 20 het liegen nog ande rs wanneer belangen diametraal heersing omwille van het beschouwen zelf voor tegenover elkaar liggen is communicatie haast on een b e ter onderwijzen moge lijk levende talen april 1981 themanummer over 7 rollenopdracht ga een plaat ruilen die je gisteren discussie in de daartoe bestemde artikelen de kocht en waar een kras op bleek te zi tten opdracht groot smits zwitserlood worden vooral didac winkelbediende er wordt niet geruild als de plaat tische aanwijzingen gegeven n iet meer verzegeld is 15 j griffioen en h damsma zeggenschap grondslagen 8 oomkes zie noot 5 taaldidactiek aan de basis e d en een uitwerking van een didactiek van het neder 9 svp schriftelijk aanvragen bij herman meddens adres lands in het voortgezet onderwijs groningen 1978 zie noot 2 tweede herz verm druk pp 148 149 het gaat om 8 pagina s in telegramstijl moedertaaldidactiek een handleiding voor het voort 10 didactische handleiding voor de leraar in de moeder gezet onderwijs leidse werkgr oep moedertaaldidac taal samengesteld door een commi ssie onder voorzi tiek muiderberg coutinho 1980 pp 23 28 terschap van dr l m van dis groningen purmerend 16 de volgende artikelen geven een goed ove rz icht amsterdam enz z j w van calcar en h meddens dat gelul van jou 11 het bekende handboek w drop j de vries taalbe meer over taalbeschouwing in moer 1973 3 pp 77 heersing handboek voor aalhantering gron i ngen 88 1977 tweede druk verkeert nog geheel in dit sta w van calcar en h meddens nederlands eenheid dium van taalgebruik en taalbeschouwing in levende ta 12 w m sattier en n e miller discusion and confe len nr 321 1976 pp 536 565 rence englewood cliffs new jersey 1968 tweede w van calcar taalbeschouwing een bijdrage tot een druk materialistische taaltheorie voor het onderwijs pur 13 r appel g hubers g meijer sociolinguistiek u merend 1975 dcncahier 2 trecht 1976 pp 36 38 17 w labov en d fanshel therapeuric discourne psy 14 in moer en levende talen ve rschenen de afgelopen cho herapy as conversaiion new york ap 1977 twee jaar onder meer 18 idem enkele conversatieregels die zij noemen moer 1979 2 wim van beers gespreksv oe ring als a b een verz oe k doet om een handeling te ver aanbevolen richten en b antwoordt met een ve rz oek om infor moer 1980 1 renee van bezooijen het onder matie dan kan b s vraag opgevat worden als een be wijzen van luisterv aardigheid wering dat hij eerst deze informatie nodig heeft om moer 1980 4 themanummer televisie vooral de aan a s verzoek te kunnen vold oe n artikelen invloed van de massamedia en nieuws als a beweert dat b niet aan zijn verpl i chtingen wordt gemaakt aansluitend aan dat laatste arti voortvloeiende uit rol of functie r voldoet dan kan kel m oe t je ook lezen a braet doel en publ i ek a s bewering gezien worden als een aanval op b s gerichtheid op een kritische afstand in levende competentie in r talen oktober 1980 het gaat weliswaar over als a een opmerking maakt over een b gebeurtenis krantenteksten dat i s een gebeurtenis of feit dat bekend is aan b en moer 1980 5 jan schlebusch over rollenspel niet aan a dan geldt die opmerking als een verzoek een magistrale demonstratie waarin hij het pro om bevestiging bleem communicatiesituatie omzeilt en zijn leer enz lingen welbewust toe laat werken naar een echte 19 over protocolleren is nogal wat te doen in de litera schoolse happening het in de school gespeelde tuur sommigen schrijven protocollen uit als partitu rollenspel ren met evenvete regels als er gespreksdeelnemers levende talen november 1980 peter van lint zijn anderen trachten in het protocol snel praten te en ron platte over het inte rv iew theorie plus genover langzaam praten luid tegenover zacht praten didactiek e d aan te geven levende talen februari 1981 ton kusters en voor ons doel is een lineair getypt ve rs lag voldoende kees sluis over interactie analyse ze geven eerst 20 labov fanshel o c pp 95 rule of repeated theorie en in het maartnummer ve rt ellen ze waar requests die theorie toepasbaar is voor een betere taalbe 21