Vaardigheden tweede-taaldidactiek in het reguliere lesrooster. Enkele thema’s uit een effectieve training van docentvaardigheden.

haren knijpstra rect tpe te passen in het reguliere lesrooster eerst ga ik kort in op de voorgeschiedenis en de inhoud van de training daarna schenk ik aandacht aan het toegankelijk maken van het vaardigheden taalaanbod voor zo veel mogelijk leerlingen in de groep aan de hand van zes markante mo tweede taaldidactiek i n menten in de trainingen 1992 1994 laat ik zien dat docenten zowel individueel als in een het reguliere lesrooster schoolteam hun effectiviteit ook in meertali ge situaties drastisch kunnen leren verhogen enkele thema s uit ee n voorge sc hiedenis en doel effectieve training van de nsc vakgroep taal beschikte eind jaren docenivaardighede n tachtig over een bijgestelde cursus nederlands als tweede taal voor groepsdocenten die cur sus voor schoolteams was sterk gericht op in formatie overdracht hij bood de docenten een aantal recente inzichten in problemen in de is h e t mogelijk de kloof tusse n e entalige en meertali meertalige klas nam de eigen taalmiddelen ge lee rlingen en e rzijds en tek sten anderzijds te ver onder de loep en gaf ten slotte zicht op een kle inen zonder lagere eis e n aan de le erlingen te stel aantal alternatieve middelen en materialen op len haren knijps tra bewee rt van wel hij beschrijft de educatieve markt in dit artikel de inho ud van een vaardighedentrai voor een aantal scholen had deze cursus de ning voo rgroep sdocenten in he t basisonderwijs door bedoelde informerende functie vanaf het be de begeleidingsdienst am sterdam de do centen leren gin klonk echter ook de kritiek dat de inhoud in deze training om te gaan met tweede taaldidac te weinig de dagelijkse praktijk van de groeps tiek vo o r leesvaardigheid waardoor het taalaanbod leerkracht raakte onderzoek van kuiken e a voo r zo veel mogelijk leerl i ngen toegankelijk wordt r99o bevestigde dat en leidde tot voorstellen voor verandering van meijerink 199 1 de ervaringen met trainingen van tweede inleidin g taalspecialisten in schoolteams deden vermoe den dat we deze kritiek en suggesties niet beter meertalige leerlingen en hun docenten wor konden beantwoorden dan door een nieuw op den vaker dan nodig is opgezadeld met nt2 te zetten cursus het karakter te geven van een programma s die qua niveau onderdoen voor vaardigheden training voor docenten knijpstra het reguliere curriculum men stelt zich te 1992 doel van de training moest zijn het rea weinig de vraag of de mogelijkheden tot par liseren van de gevraagde opstijging van theo ticipatie aan relevante onderdelen van het re rie naar praktijk scha en waarmee zou je guliere curriculum voldoende beproefd zijn dan beter kunnen beginnen dan met de do een scherpe scheiding tussen nti en nt2 centen te vragen welke knelpunten zij in de leerlingen brengt het gevaar met zich mee dat praktijk ervaren zowel leerlingen als docenten te weinig gesti muleerd worden problemen en antwoorde n het ontsluiten van ontoegankelijke relevante curriculum onderdelen voor leerlingen met elke leerkracht die meedoet aan de cursus nederlands als tweede taal is ambitieuzer maar voor het schoolteam s telt voorafgaand aan de lukt het ook in dit artikel over de rrta vaar training een lijst op van problemen met de dighedentraining voor groepsdocenten in het nederlandse taal die hij in de lespraktijk bij de basisonderwijs geef ik aan hoe de begelei leerlingen ziet de cursusleiding clustert voor dingsdienst nac te amsterdam heeft gepro de eerste teambespreking a lle lijsten tot een beerd docenten te leren nt2 didactieken di lijst van tien tot twintig punten 294 m oer 1994 6 twee probleemgebieden komen bij dat clus we benaderen de problemen in de training teren duidelijk naar voren ten eerste zijn dat dus nadrukkelijk niet met vereenvoudigde problemen met het begrijpen van het taalaan teksten nieuwe begrijpend lezenteksten bod in het reguliere programma bij doorvra rr t z teksten voorbeeldlessen en dergelijke gen blijkt dat men dit het scherpst ervaart bij het aanschaffen van meer of andere teksten activiteiten waarbij lezen met begrip wordt ge voor de leerlingen is namelijk geen oplossing vraagd ten tweede constateert men proble voor het tijdprobleem soutendijk en miede men met tijd vanwege de vele aandacht voor ma 1 99 2 toonden bovendien aan dat leer uitleg en dergelijke daardoor ervaren de do krachten vaak niet kunnen selecteren uit dit centen het programma als overladen grotere aantal teksten zij doen dan vaak alles de docenten geven aan dat ze de leerlingen en daardoor meestal all es half moet een meer vooral meer betrokken willen zien bij allerlei talige groep dan altijd maar half onderwijs talige activiteiten het bereiken van doelstel krijgen lingen van de reguliere lessen blijkt te vaak een illusie bruggen slaan met voorkenni s de bedoeling van de training is om zodanig in de training is methode onafhankelijk en reikt de te spelen op de dagelijkse problemen van de docent didactische instrumenten aan om het docenten dat ze na de cursus meer elementen reguliere lesrooster toegankelijk te maken uit het reguliere programma binnen het bereik chaudron 1988 ik neem de aangegeven pro van de leerlingengroep kunnen brengen het blemen van leerlingen met begrijpend lezen knelpunt tijd leidt ertoe dat wij in de training als voorbeeld de leerlingen ondervinden pro vrijwel uitsluitend relevante elementen uit de blemen bij veeleisende programma onderde reguliere leerstof behandelen dat maakt de len zoals verhalen voorleesverhalen schoolvi training voor de leerkrachten weliswaar zwaar deo s en teksten uit wereldorientatieboeken der maar het vergroot de kans op langduriger op de keper beschouwd kan men de inhoud effecten ausubel 1963 garner 1988 van onze training van nt2 didactieken samen doce nta cti vitei ten leerlin ge n teks t voorkennis 4 i n s p el e n o p vooronderste no anti c iperen op v oo rkenn i s begri ppen f u it l eggen 4 lesjes betrokkenheid be v er e n va s th o uden 4 i ns tru cti e tek st aanpak meelezen 4 voorleze n betrokkenheid 4 les voorspellend lezen bij thema afbeelding i verfijnder inspelen van de docent op voorkennis van de leerlingen vergroot de kans dat meer les doelen worden gehaald 1994 6 mo er 295 vatten met de term tekstvoorbereidende acti praktijktraining werkwijze viteiten deze term verwijst expliciet naar de door ons gelegde verbinding tussen tweede tijdens de eerste bijeenkomst bieden de ge taal en moderne begrijpend lezendidactiek clusterde lijsten van problemen van docenten de relevante toepassingsgebieden van de trai gelegenheid tot vragen en toelichtingen in de ning motiveren docenten extra om de in te eerste bijeenkomst staat de herkenning en er voeren didactieken serieus aan te pakken be kenning van elkaars gedeelde problemen en reiter 1984 wensen centraal opdat de weg vrij raakt voor bruggen slaan tussen de voorkennis en vaar een open gesprek en eensgezindheid digheden van leerlingen en voorkennis en de cursusleiding sluit met het cursuswerk vaardigheden die worden voorondersteld in de plan aan bij de aangegeven problemen met tekst mondeling of schriftelijk behoort in betrekking tot vrijwel alle thema s is voldoen alle gevallen tot de kern van de tweede taal de ervaring theoretisch inzicht praktijkonder professionaliteit van de docent hoe breder de zoek en op grond daarvan veelbelovende di kloof is hoe uitvoeriger en gevarieerder tekst dactiek voorhanden alle belangrijke knelpun voorbereidingen aan de orde moeten komen ten van het schoolteam plaatsen we in dat ka schematisch weergegeven ziet het eruit als in der vervolgens bieden wij een logisch daaruit afbeelding i voortvloeiend voorstel voor werkthema s in in wezen overlapt dat wat men doorgaans clusief praktijkopdrachten didactieken die te aanduidt met nt2 didactiek grotendeels het gen de problemen kunnen worden ingezet genoemde leesdomein nt2 didactiek wordt voor de zes werkbijeenkomsten zodoende niet beperkt tot nt2 lessen maar van de tweede tot en met de zesde bijeen wordt toegepast in elke les van elk vak die komst ruimen we daarna veel tijd in voor de zonder deze didactiek niet ontsloten zou wor praktijk ervaringen met de uitgevoerde prak den wereldorientatievakken komen bijvoor tijkopdrachten vormen de zenuw elke docent beeld in de training vaak in beeld onderzoek rapporteert over de experimentele toepassing als dat van soutendijk e a 1989 rechtvaardigt van de in de cursus aangedragen didactiek in deze brede toepassing begrijpend leesvaardig zijn groep zowel het lukken als het niet luk heid is slechts dan een betrouwbare voorspeller ken ervan wordt op grond van ervaring theo voor succes van meertalige leerlingen in het rie en onderzoek verklaard een en ander voortgezet onderwijs als ze kan worden toe mondt uit in een follow up afspraak hetzij gepast op het terrein van de wereldorientatie voor bestendiging en uitbouw hetzij voor bij om deze leesdidactiek te kunnen hanteren stelling om gestelde doelen alsnog te bereiken moeten de docenten beschikken over een serie tussen de bijeenkomsten zitten daarom twee vaardigheden die ze kunnen aanwenden in tot drie weken daardoor heeft iedereen vol elke dagelijkse tekst situatie die dat nodig doende kans om uit eigen ervaring te rappor heeft hoe belangrijker de docenten een pro teren over voortgang in de praktijk gramma onderdeel vinden hoe belangrijker de beoogde ontwikkeling in de manier van het is dat ze inspelen op de leerlingen zie pij spreken over de eigen praktijk in de training is lenrichting afbeelding i de brugfunctie van samen te vatten in de achtereenvolgende stap de docent staat daarom in de trainingen cen pen traal algemenere min of meer klassieke informatie over tweede taalverwerving i benoemen van problemen betreffende woordenschat semantiek formu 2 bespreken van verklaringen voor succes of fa leervaardigheid input output ontwikke len lingsgerichtheid ti t2 geintegreerde 3 opties voor andere praktijk taalvaardigheden et cetera wordt zo veel mo 4 discussieren over invoeringsconsequenties gelijk gegeven op deze cruciale momenten 5 rapporteren over succeservaringen met de af betrokkenheid van de leerlingen bij zowel gesproken didactieken in de klas thema als tekst is het fenomeen waaraan men het slagen van overbruggingen afleest laten we zien wat daa rvan terecht kwam 296 moer 1994 6 vroege bevindinge n onverwacht niet aanwezige voorkennis blijkt explicieter de oorzaak te zijn voor het misluk elke docent rapporteert vanaf de tweede bij ken van eerdere lessen of voor het niet lopen eenkomst over de pogingen om bruggen te van een themagesprek dit punt leidt in vrijwel slaan tussen de leerlingen en teksten uit het re elke situatie tot het herinvoeren van het geven guliere curriculum richtlijn daarbij vormen van lesjes in het kader van de lessen en thema de samen afgesproken praktijkopdrachten s daarmee brengt de docent eerst de noodza waarmee men werkt aan de in de beginlijst ge kelijke voorkennis aan vergelijk floyd car noemde knelpunten zie afbeelding 2 de rell 1994 p 3o9 e v de lesvoorbereiding blijkt probleemvakken en activiteiten waarover de het geven van zo n lesje relatief eenvoudig te docenten rapporteren varieren van voorlezen maken tot de veel gevreesde wereldorientatieteksten het voorlezen van de teksten terwijl de leerlin praktijkervaringen die vanaf de tweede bij gen meelezen blijkt bij de meeste vakken eenkomst naar voren komen zijn nieuw direct wordt duidelijk dat het eenvou de docenten selecteren de teksten bewuster diger is om op deze manier de betrokkenheid anticiperend op de problemen van de leerlin dus de gerichtheid op de inhoud van de leer gen lingen vast te houden terwijl het tempo van de nadrukkelijker dan voorheen tasten de docen les er aanzienlijk hoger door wordt ten de voorkennis van de leerlingen af met be trekking tot het thema van de tekst zonder dat benutten van woordvelde n de tekst zelf al in beeld is eigen inschattings fouten komen regelmatig naar voren in alle schoolteams krijgt het werken met de leerlingen blijken meer betrokken te raken woordvelden een in kernwoorden op het bij teksten die worden benaderd vanuit hun ei bord geschreven semantische kaart van een gen ervaringen thema een duidelijker plaats uit de beginlijs abc cursus nederlands als tweede taal tekstvariant 1994 nederlands als tweede taal praktijkopdracht i tekstkeuze en tekstvoorbereiding woordvelden als deel van contextualiseren i je kiest een tekst van belang uitje gewone weekprogramma taal lezen aardrijkskunde geschiedenis 2 lees de tekst snel door en noteer welke problemen je verwacht 3 maak voor jezelf een woordveld van de begrippen die je in het gesprek over het thema in ie der geval aan bod wilt laten komen voorafgaand aan het lezen 4 schrijf er de lidwoorden bij s themagesprek ervaringen van de leerlingen met betrekking tot het thema 6 noteer het woordveld dat uit de ervaringen van de leer li ngen naar voren komt 7 herformuleer vat samen wat aan bod is gekomen 8 vul aan met de eigen ervaringen en informatie zie het eigen woordveld 9 geef de aanvullingen expliciet aan in het woordveld op het bord zo noem de titel van de tekst die gelezen zal worden en vraag suggesties over welk verhaal daar bij zou kunn en horen i i tekstintro ductie leerli ngen lezen tekst stil of hardop samen of individueel lezen voor of lezen mee noteer kort enkele bevindingen voor de volgende cursusbijeenkomst over jouw initiatie ven betrokkenheid en reacties van leerlingen je conclusie afbeelding 2 successieve stappen te nemen bij de geselecteerde tekst 1994 6 moer 297 ten blijkt namelijk dat er in vrijwel elke meer veld ook een oplossing de leerlingen nemen talige groep aandacht is voor semantiseren het schema van het bord over daarmee komt voorafgaand aan het lezen van teksten maar naast het mondelinge en schriftelijke aspect duidelijk werd dat het repertoire didactieken ook het motorische aspect in de herhalingsac dat de docenten gebruikten vaak nogal eenzij tiviteiten aan bod docenten melden dat de dig was de docent heeft bijvoorbeeld een fa leskernen waarbij woordvelden toegepast wor voriete manier van moeilijke woorden uitleg den merkbaar beter door de leerlingen worden gen een synoniem bieden een tegenstelling onthouden een korte omschrijving een scene dramatise ren en dergelijke en laat het daar in grote lij centrale rol van de do c en t nen bij al deze semantiseringstechnieken heb ben echter een mondeling karakter het veel vanaf d e derde bij eenkoms t wordt stee ds dui vaker benutten van een woordveld als schrifte delijker hoe belangrijk de rol van de docent is lijke aanvulling daarop blijkt even werkbaar als door een les goed voor te bereiden met be gewenst te zijn aan de al vaker benadrukte hulp van schema s in de cursus over onder an wenselijkheid van de intensievere integratie dere dinosaurussen het heelal de baron van van de vier taalvaardigheden mondeling en miinchhausen ridders et cet e ra hebben de schriftelijk wordt zo op een bescheiden maar docenten het gevo el meer greep te hebben op relevante manier gewerkt o malley e a t99o het groepsgebeuren dat neemt veel stress weg mccarthey 1994 waardoor zij ook meer ruimte durve n te geven het herhalen van de stof dat vanwege het aan de inbreng van de leerlingen tijdprobleem vrijwel altijd in het gedrang door het eigen voorbereide woordveld van komt vindt in het gebruiken van het woord de les te leggen naast de inbreng van de leer enkele beoogde lee rli ng vaardigheden ins tru c tiepunten eigen schema woordveld opstellen bij het thema van de tekst nieuwe kennis relateren aan eigen voorafgaande kennis in gesprek les benutten van de titel van de tekst skimoren snel kijken of je al veel bekende woorden vindt voorspellend lezen lezen op zoek naar beantwoording van je vraag bij het thema van de tekst zoeken naar de structuur van de tekst introductie kern afronding identificeren handelingen in volgorde plaatsen van gebeurtenissen uitlijnen van het verhaal zoeken naar de belangrijkste gedachte in de tekst hoofdgedachte herformuleren hij koos een ander vervoermiddel oh hij ging niet op de fiets herlezen voor bevestiging of bijstelling checken van begrip vaker bij een lastige tekst begrippen en verwijswoorden uit de tekst afleiden schema van tekst opstellen onderstrepen kernwoorden onbekende woorden synoniemen homoniemen raadplegen woordenboek of en leerkracht relaties leggen in het tekstschema relaties leggen met het eigen schema wij eten nooit varkensvlees samenvatten tekst uitbreiden schema afbeeldins3 tijdens lessen wordt vaak een beroep gedaan op dergelijke vaardigheden zo n lis je betrekken in de lesvoorbereiding biedt de docent een handelingsperspectief vaker vindt instructie plaats op een moment dat het nodig is 298 moer 1994 6 tingen komt er een helderder structuur in de in afbeelding 2 sturen stapsgewijs de hande les dat draagt bij tot een heldere ui tl eg sa lingen in de concrete situatie in welke mate menvattingen vergelijkingen enzovoort moet de docent bij een bepaalde tekst tekst de initiatieven van de docent maakten de voorbereidende activiteiten realiseren om bij leerlingen merkbaar alerter bij cito toetsi zijn groep tekstbegrip te bewerkstelligen wij tems de toets kruiste de cursus merkten de motiveren en onderbouwen voortdurend de leerlingen bijvoorbeeld op dat als zij de toets daarbij gemaakte stappen en keuzen geconstrueerd zouden hebben zij in een zeker de inzet van het groeiende repertoire twee item een waarom vraag zouden opnemen ter de taaldidactieken in het reguliere curriculum wijl zij die in de bestaande toets misten kor levert een genuanceerdere praktijk op omdat to m de dir ect e ins tru ctie over mani er e n o m regulier geldende streefdoelen zo namelijk elkaar en teksten te bevragen op strategie e n geen moment uit het oog verloren worden om verschill ende elementen uit teksten te le ontdekt men bepaalde dingen bijvoorbeeld ren relateren aan het eigen schema zie onder het is in een meertalige groep lang niet altijd andere het lijstje te bereiken vaardigheden af nodig om een zogenoemde tweede taalme beelding 3 blijkt goed te werken directe thode als allemaal taal te gebruiken en het feedback hierop in de cursus maakt dat zulke kan je met goed ontwikkelde didactische vaar winstpunten helder aan het licht komen digheden bijvoorbeeld woordenschat onder de toenemende inzichten liggen a ll e op het wijs geintegreerd in het schematiseren lukken vlak van de maakbaarheid van schoolsucce s om in dezelfde tijd lastigere reguliere teksten leidden gering e s uccessen eerd er vooral tot voor leerlingen toegankelijk te maken de do frustraties tijdens de training merkt men lang cent die zo zelfstandiger tweede taaldidactie zaam maar zeker dat investering in de eigen ken als relevant instrumentarium in de praktijk vaardigheden loont direct leert te verbinden met de hoogst ge waardeerde doelstellingen van het basisonder toenemend instrumentariu m wijs begrijpend lezen wereldorientatie heeft een goed deel van de cursusdoelen al bereikt het hiervoor genoemde inzi c ht en toene dat experimenteren in dit geval erg weinig mend profe ssioneel z elfvertrouwen wordt meer met roekeloosheid te maken heeft lijkt c oncreet we e rspiegeld in twe e zaken ten eer een goede indicatie te zijn van de toenemende ste is de kwaliteit van de tek sten die men be nt2 professionaliteit van docenten handelt hoger en worden er steeds meer met succes door de leerlingen verwerkt bij voor de docenten moeten wel overtuigd raken van keur koz en de docenten juist die teksten die ze de veelzijdige effectiviteit van de toegepaste anders met enige spijt als te moeilijk terzijde didactieken uit het repertoire tekstvoorberei zouden schuiven ten tweede kan men de dende activiteiten zij rapporteren als team profes s ionele groei aflezen aan de lijst van con immers uit elke groep vanuit geheel verschil crete maatreg elen die de doc enten met su cces l end e vakgebieden en activiteiten dat op deze hebben weten in te voeren manier bij de leerlingen die vaardigheden ver per bijeenkomst leggen de docenten de sterkt worden die nodig zijn om meer te kun groeiende lijst met ond er andere semanti se nen profiteren van het reguli ere lesrooster bij ringstechnieken tekstvoorbereidende activi de afrondende bijeenkomsten wordt steeds teiten instructiepunten tekstverkenningen duidelijker dat iedere docent met ongeveer leesstrategieen en verwerking sactiviteiten drie praktijkoefeningen per week een goed naast curs uslij stjes schema s en overzichten begin kan maken met het oplossen van de zelf die ter vergelijking worden aangeboden als aangekaarte knelpunten bijvoorbeeld in afbeelding 3 vooruitgang hard make n de lijst met beoogde leerlingvaardigheden vormt samen me t de geselecteerde teksten uit vanaf de vierde en vijfde bijeenkomst merken het lesrooster het dire cte handelings persp ectief enkele docenten op dat als men zou meten voor de leerkracht d e praktijkopdrachten als men ongetwijfeld al vooruitgang zou zien bij 1994 6 m o er 299 niveau e toets laridel ijk juni 199 4 z emidd niveau m toet s nov 1993 groepen 4 5 6 7 8 afb eelding 4 de leerlingen op het punt tekstbegrip bij later voor continuiteit en verbreding van de invoe gestarte cursussen wordt daarom het thema ring toetsen vroeg in de cursus als mogelijkheid geopperd gegevens van een van de deelne grenzen lere n verleggen mende scholen die in november 1 993 gebruik maakt van de cito begrijpend lezentoetsen nt pas als de docenten de basisdidactieken van de midden van het jaar en in juni 1994 van een training in voldoende mate toepassen kunnen e toets einde van het jaar onderbouwen de ze een reeel antwoord geven op de vraag lukt intuities van een aantal docenten omtrent het het me om met een aantal extra didactische in rendement van de geleverde investeringen af grepen alle leerlingen bij deze tekst te betrek beelding 4 toont hoe zo n toets ook al is er ken duidelijk wordt dat elke docent kan le wellicht nog van alles op aan te merken een ren om bij alle vakken meer leerlingen te be relevant beeld kan bieden van de actuele trekken bij meer teksten individuele grenzen schoolontwikkelingen vergelijk wesdorp blijken te verleggen te zijn 1974 p 1 5 0 de vraag of het mogelijk is om ook zij in stromers die al wat langer in nederland ver het beeld in afbeelding 4 is sterk vereenvou blijven bij de teksten te betrekken kan in dit digd de basislijn geeft aan dat het niveau van kader niet worden beantwoord op grond van alle groepen in november onder het landelijk de vrij beperkte ervaringen in de training met gemiddelde ligt de groepen 4 5 en 8 realise zij instromers kunnen we echter melden dat ren de praktijkopdrachten minstens twee keer deze leerlingen die tot in de zogenoemde ver per week integraal zij komen in juni boven volgopvang tussen wal en schip dreigen te val het landelijk gemiddelde in groep 6 zijn de af len met enige aandacht vaker toegang kunnen gesproken teksten niet aan de orde geweest en krijgen tot de teksten van het programma zijn bij de andere teksten die wel aan bod daarnaast blijkt echter dat het aantal spek kwamen de afgesproken nt2 didactieken en bonen momenten drastisch reduceerbaar is nauwelijks toegepast dat blijkt over een pe vergelijk meijerink appel 1 993 knijpstra riode van ruim een half jaar al dramatische 1993b de docent kan namelijk concluderen verschillen tot gevolg te hebben geen voor dat de voorkennis van een leerling met betrek uitgang in groep 7 schat de docent in dat het king tot de les nog onvoldoende is en dat hij er voldoende is om een maal per week de cursus beter nog niet bij kan zijn dat de leerling didactieken toe te passen de gegevens tonen meer zal profiteren van een parallelle individu inderdaad dat enige aandacht beter is dan geen ele activiteit of van een tijdig ingeschakelde maar aandacht voor begrip laat zich duidelijk taakleerkracht nt2 mentor het bewust re niet ongestraft marginaliseren in de betreffen duceren van het aantal improduktieve mo de situatie wordt de cursus dan ook afgesloten menten van de zij instromer leidt dus ook tot met de afspraak de geleerde didactieken fre een scherper beeld van de noodzakelijke aan quenter en breder toe te passen vullingen op het werk van de groepsleer deze verschillen binnen een schoolteam lij kracht ken overigens eerder regel dan uitzondering daarom is blijvend speciale aandacht nodig 300 moer 1994 6 co nclusies lite rat uur in de cursus wordt afrondend benadrukt dat je aarnoutse c a j a c e m weterings de je eigen effectiviteit kunt controleren en hoe praktijk van het onderwijs in begrijpend lezen je dat kunt doen want in de trainingsmomen in pedagogische studien 1986 ten ging het niet om toevalstreffers toerusting ausubel d p the psychology of meaningful verbal van de leerlingen loopt immers heel aanwijs learning new york g s 1963 baar via de toerusting van de leerkracht in bereiter c how to keep thinking skilis from dividueel en als team kan men leren om van going the way of all frills in educational lead improduktieve en frustrerende situaties meer ership 1 9 8 4 42 p 75 77 succesvolle te maken de docent moet gerich carre ll p l j devine d e eskey interactive ap te aandacht geven waar dat nodig is het aantal proa c hes to s econd language reading cambridge momenten per week opvoeren bij meer ver c u r r984 schillende vakken met meer gevarieerde di chaudron c second language classrooms research dactieken zodoende komen in de klassen de on teaching a nd lea rn ing cambridge c u r beoogde relevante ontwikkelingen op gang 1988 vergelijk garner 1988 cicurel e lectures interactiees en langue e trangere de landelijke gemiddelden een controleer paris hachette t99t baar te stellen doel kunnen bij voldoende floyd p p l carrell effects on esl reading of continuiteit ook gehaald worden door twee teaching cultural content schemata in de taaldidactiek te vlechten in het reguliere a h cuinming bilingual performance in reading lesrooster en daarbij de blik expliciet gericht and writing ann harbor john benjamins p c te houden op begrijpend leesdoelen toegepast 1 994 op die teksten die tot de kern van het basison frazer h e a reactie op concept evaluatierapport derwijs worden gerekend abc cursus nederlands als tweede taal zie kui de conclusies weerspiegelen in elk team het ken e a amsterdam n b c 199 1 bewuster omgaan met de keelpuntenlijst do garner r metacognition and reading comprehensi centen zien beter wanneer er wel en wanneer on new jersey ablex 1986 er niet geleerd en geprofiteerd wordt tijdens gass s m l selinker second language acquisi lessen en vooral op welke momenten in de tion new jersey lea 1994 lessen welke noodzakelijke ingreep dient te knijpstra h zij instromers in de meertalige klas worden gedaan vergelijk gass selinker tilburg zwijsen 1 993 1993a 1994 p 2 95 de beoogde theorie in praktijk knijpstra h tv tz onderzoek en praktijk brengen blijkt haalbaar ontwikkeling in samenwijs juni 1 993 het knelpunt tijdgebrek ziet er in dit licht 1993b beschouwd anders uit immers als behande knijpstra h rtt z mentortraining in ontwikke ling van kernleerstof met of zonder tweede ling in samenwijs april 1992 taaldidactiek tamelijk rechtlijnig betekent wel knijpstra h beklijfproblemen in de meertalige of geen rendement dan lijkt een discussie ge klas actieplannen nodig in samenwijs februari wenst rond de nt2 teksten inhouden die r 990 op het programma drukken welke zijn de no kuiken f e a concept evaluatierapport abc cursus dige didactische investering waard nederlands als tweede taal amsterdam het voordeel van de methode onafhanke uva atw 1 99 1 lijkheid van de training is de brede toepasbaar mccarthey s j authors text and talk the in heid ervan die breedte vraagt echter ook om ternalizarion of dialogee erom social interac nadrukkelijke extra aandacht voor een even tion during writing in reading research quar brede consolidering van de succesvol inge terly 1 994 3 p 20 i 2 3i voerde didactieken o malley j m a u chamot learning strategies in second language acquisition cambridge c u p met dank aan bea pompert xsn voor haar z 990 commentaar op de eerste versie van dit artikel meijerink j voorstel voor veranderi ngen in abc cursus rt t a amsterdam nsc nt w 1 99 1 1994 6 moer 301 meijerink j r appel voor spek en bonen elise van der erve in sam enwijs februari 1993 soutendijk s w miedema b ijspijkeren of ver thomas jager nieuwen amsterdam sco 1992 soutendijk s e a problem e n marokkaanse kind e wietske miedema ren b ij overgang naar v o ortgeze t onderwijs amster dam uva abc 1 9 8 9 wagner j innovation in foreign language tea ching in revu e de l aila aila review 1988 5 taalbeleid moet er zijn p 99 t t 7 wesdorp h het meten van produ ctief schriftel ijke nt2 en basisvorming taalvaardigheid purmerend muusses 1974 in de cursus taalco rdinator taalbeleid vo van de hogesch o ol van amste rdam de hog eschool holland en het amsterdamse b egeleidingscentrum legt m e n onder andere een koppeling tu ssen de veranderingen die nodig zijn in ve rband m e t de m ee rtalige lee rlin gen op school taalbe le id en die voor de invo ering van de basis vorming in dit artike l leggen docenten van die cursus uit wat die koppeling inhoudt scholen voor voortgezet onderwijs met name die in de randstad worden bezocht door een toenemend aantal meertalige leerlingen in een stad als amsterdam maakt het aantal meer talige leerlingen in het v o zo n ss van de leerlingpopulatie uit de aanwezigheid van meertalige leerlingen op een school hoe gering het percentage ook is brengt de noodzaak met zich mee op eni gerlei wijze op die meertalige leerlingen toe gespitste taalactiviteiten te ontwikkelen zo zal elke docent in de school die te maken heeft of krijgt met deze groep leerlingen er rekening mee moeten houden dat niet alle leerlingen dezelfde culturele achtergrond hebben en het nederlands niet op dezelfde manier geleerd hebben en in dezelfde mate machtig zijn zij zullen hun lessen dus enigszins daaraan moe ten aanpassen idealiter wordt elke docent een beetje taaldocent en houdt rekening met de taalontwikkeling en de achtergronden van de verschillende leerlingen de aandacht voor taal komt overigens zeker ook ten goede aan taal zwakke nederlandstalige leerlingen om te bereiken dat voor meertalige en taalzwakke leerlingen taalactiviteiten ontwikkeld worden zou het ontwikkelen van een taalbeleid voo r 302 moer 1994 6