Van ‘beste klasgenoten’ tot klasbewustzijn

wim van beers van beste klasgenoten gespreksvoering tot klasbewustzijn je bezig houden met gespreksvoering in het voortgezet onderwijs is belangrijk dat vinden de geijkte handboeken en ook de auteur van dit artikel wim van beers maar van beers is een tegenstander van de aanpak die bepleit wordt in die handboeken in zijn artikel probeert hij een alternatief te geven en hanteert daarbij een kapstok die mogelijk meer leraren steun kan bieden ben hillebrands had het goed bekeken beste heeft gekost dan teren ademhalen maar volgens klasgenoten zo begon hij vijfenveertig minuten mijn moeder ging dat ademhalen aanvankelijk lang vergastte hij ons 2 hbs op een verhaal over ook niet zo eenvoudig in ieder geval lukte het op zijn modelvliegtuigen verlucht met tekeningen een gegeven moment aardig en echte modellen echt demonstreren ging in een gesprek voeren ging pas problemen opleve zo n klaslokaal helaas niet boeiend was het niet ren toen ik merkte dat anderen aan hun mening maar na tien minuten zat iedereen in spanning vasthielden ook als ik vond dat ik de beste of hoeveel tijd hij wel zou maken voor die 45 mi zelfs sluitende argumenten had ik merkte ook nuten kreeg hij een 8 en dat vonden we terecht dat je mensen verdriet kon doen met de dingen eind jaren zestig werd de lezing echter de les ge die je zei ook al was dat helemaal niet je bedoe lezen en stapten we docenten en studenten taal ling bovendien realiseerde ik me dat velen bij beheersing in amsterdam over van de spreek voorbeeld naar hitler geluisterd hadden heel wat beurt op de groepsdiscussie dat was democra meer dan nu wordt toegegeven terwijl die bood tischer en het was goed voor de mondigheid schap nu toch zo doorzichtig slecht lijkt kort over de groepsdiscussie en die mondigheid wil ik om ik kreeg door dat er in een gesprek heel wat het in dit artikel hebben meer aan de hand is dan het omzetten van een idee in een verbale boodschap wachten op de waarom g espreksvo e ring adequate respons en het in probleemgevallen bij sturen met behulp van feedback in een gesprek het is al weer een tijd geleden dat ik leerde spre spelen kennelijk ook problemen als overtuigings ken voor mezelf en praten met anderen ik kracht bewustzijn bedoelingen effecten en niet kan me niet herinneren dat het meer moeite in de laatste plaats macht 28 een beetje geschiedeni s de studenten hebben daarvoor aan het begin van het jaar geld in de excursiepot moeten storten in de jaren zestig ontdekte de groep taalbeheer het programma moeten de studentengroepen sers in amsterdam dat er in amerika en in ne klassen zelf in elkaar zetten maar het overleg derland boeken over het voeren van gesprekken orgaan moet wel criteria voor die programma s waren verschenen de kopstukken waren sattler opstellen de docenten maken het nu voor het miller 1968 zelko 1968 en roels 19702 de kri derde jaar mee dat een groot gedeelte van de stu tische studenten vonden het echter verdacht dat denten zijn geld terug wil omdat ze vinden dat twee van de drie boekjes uit amerika kwamen en de docenten voor een fatsoenlijk programma amerika was zeker in de vietnam tijd niet het moeten zorgen de docenten weten echter dat de ideaal zelfs was een boek zelko vertaald als financiele administratie daartoe niet bereid is marka pocket een serie speciaal bestemd voor vanwege de administratieve rompslomp dat is bij het bedrijfsleven en daar was volgens de verhalen een poging in de vorige jaren gebleken ook veel ellende nadere lezing van zelko leverde hoe moet je volgens de handboeken een dergelijk zelfs op dat je werknemers vooral het gevoel probleem aanpakken globaal komt dat op het moet geven dat ze iets te zeggen hebben3 volgende neer alleen roels keek verder dan zijn neus lang was 1 probleemstelling formuleer het probleem in en had het over wetenschappelijk technologisch de vorm van een open vraag industriele vooruitgang democratisering en de in 2 beeldvorming verzamel relevante informatie gewikkelde samenleving en dat klonk wel goed over het probleem bijvoorbeeld aan de hand van op vooruitgang na de vijf w s wie wat waar wanneer de artikelen in moer laten een aardige afspiege waarom aalders 1977 p 34 of aan de hand ling zien van de algemene ontwikkeling de titel van de topische vragen drop de vries 1977 van hennephof 1970 mondig taalgebruik is 3 inventariseer mogelijke oplossingen kritisch maar de inhoud is nog traditioneel de 4 stel criteria op waaraan de oplossing moet gespreksvoeringstendens zet zich verdacht snel voldoen voort naar het voortgezet onderwijs en al snel 5 kies de beste oplossing uit verandert het onderwijs in gespreksvaardigheid in 6 voer de oplossing uit 3 het toetsen van luistervaardigheid in 1973 ver ad 1 een open vraag moet meer mogelijkheden schijnt dan bijvoorbeeld geintegreerde luisterles openlaten dan een zogenaamde gesloten vraag sen hennephof 1973 door de invloed van het een vraag die alleen met ja of nee te beantwoor cito dat overigens meer geheugentesten dan den is in ons voorbeeld zou een open vraag zijn luistertoetsen ontwikkelt kunnen we inmiddels wat doen we met de buitenweek of aan welke beter spreken van geinstitutionaliseerde gehoor criteria moeten de buitenweekprogramma s vol zaamheid dan van luistervaardigheid gehoor doen in de eerste plaats zijn dit vragen van een zaamheid is immers te toetsen mondigheid niet geheel verschillend niveau bij de tweede vraag de discussie in moer 1978 1 en 1978 3 grif wordt er van uitgegaan dat er een buitenweek fioen 1978 en bulte sturm 1978 laat zien dat komt er zit dus een belangrijke vooronderstelling de standpunten weliswaar weer wat kritischer in die vraag in de eerste vage vraag zit die voor worden maar ook hoe de problematiek nog onderstelling niet de allereerste vraag die dus be steeds verengd is antwoord moet worden is organiseren we wel een buitenweek en dat is een vraag die welis een voorbeel d waar alleen met ja of nee te beantwoorden is maar het is juist ook de vraag met de minste de problemen bij de zogenaamde technische be vooronderstellingen nadering van gespreksvoering liggen natuurlijk ad 2 het lijkt u waarschijnlijk ook zinvol om re principieler dan ik hierboven al heb aangeduid levante informatie over een probleem te verzame om dat aan te tonen neem ik een in het echt len het probleem zit natuurlijk in het woord voorgekomen discussie bij de kop relevant de vraag is wat is relevant en de vraag in het overlegorgaan van de studenten en docen is vooral voor wie relevant voor de docenten is ten uit het eerste jaar van een sociale academie hun ervaring met de financiele administratie rele staat het onderwerp buitenweek op de agenda vant voor de studenten is relevant wat er met 29 hun geld gebeurt op grond van de verschillende vreemd want voor belangen word je meestal ge belangen die docenten en studenten hebben is acht navraag te doen in de sociale wetenschappen hun selectieve waarneming van gegevens terecht ofwel bij je politieke partij gelukkig maakten ad 3 en 4 dat het inventariseren van oplossingen vakken als de sociolinguistiek en de pragmatiek voorafgaat aan het opstellen van de criteria voor het opnieuw mogelijk om praktische en maat de oplossing heeft de bedoeling om de discussie schappelijke problemen ook binnen een taalvak zo lang mogelijk zo open mogelijk te houden aan de orde te stellen voor zover daar echter wie dit model volgt loopt dus het risico oplossin vooral binnen de pragmatiek gesprekken worden gen te bedenken die achteraf niet haalbaar blij geanalyseerd gaat het niet om het vinden van re ken te zijn tijdverlies dus het lijkt me zinnig om gels die in een onderwijssituatie zijn aan te leren allereerst een onderscheid te maken tussen crite een leraar kan het zich ook niet permitteren om ria die objectief vast liggen en subjectieve criteria achter een bureau een bandje van een gesprek een zo n objectief criterium is in ons voorbeeld bij paar dagen achter elkaar af te draaien om daar voorbeeld de houding van de financiele admini dan in alle rust slimme dingen over te bedenken stratie de volgorde zou dan worden a vaststel een leraar die iets aan gespreksvoering wil doen len objectieve criteria b inventarisatie oplossin wil een kader waarmee hij terstond gesprekken gen c vaststellen subjectieve criteria maar een kan analyseren en begeleiden het onderzoek vergadergroep hoeft zich natuurlijk niet per se te naar de verbale interactie in de klas lijkt nog het conformeren aan de objectieve criteria onze stu meest praktisch maar daaruit blijkt tot nog toe denten kunnen bijvoorbeeld juist van de houding eerder hoe het niet moet dan hoe het wel moet van de financiele administratie een actiepunt ma blijven over de handboeken over gespreksvoering ken om zo toch nog hun geld terug te krijgen die wel zeggen hoe het moet maar die veronder ad 5 deze fase wordt natuurlijk getekend door stellen belangeloze mensen en dus ook een niet de voorgeschiedenis van 1 t m 4 net zo min als bestaande maatschappij wat moet een leraar er sprake is van eenduidig relevante informatie dan om te beginnen doorlezen net zo min als er sprake is van eenduidige criteria net zo min is er sprake van een eenduidig beste e e n al tern at ief oplossing ook een compromis is niet per se beter dan de oplossing van de ene groep of de oplossing als leraar gespreksvoering ben ik natuurlijk voor van de andere groep bij een beslissing als wel of al geinteresseerd in praktisch nut hoe ik bruik geen buitenweek is niet eens een compromis mo bare regels kan geven en niet zo erg in theore gelijk tische modellens desondanks kan een klein ka ad 6 spreekt vanzelf maar is blijkens de praktijk dertje een nuttige kapstok zijn mijn kapstok be geen overbodige opmerking staat uit een formeel stilistisch psychologisch en het discussie proces model in zijn geheel blijkt maatschappelijk niveau die niveaus zijn steeds impliciet conformisme te propageren schijn verschillende aspecten van eenzelfde zaak asso openheid te suggereren en belangeloze mensen te ciaties met stilistiek psycholinguistiek en socio veronderstellen daarom dient het terzijde ge lingui stiek liggen voor de hand schoven te worden ook al is het zinnig om struc neem bijvoorbeeld het gebruik van het woordje tuur in een discussie aan te brengen men in boekjes over stijl lezen we dat we bepaal het discussie proces model is bovendien exem de specifieke en concrete taal moeten gebrui plarisch voor de manier waarop de handboeken kens het woordje men is noch concreet noch met praktische en maatschappelijke problemen specifiek wie men eigenlijk iedereen de mees omspringen met onderwijssocialisme dat toch te sommige of bedoelt de spreker alleen zich minstens gerechtvaardigde belangenstrijd moet zelf als ik zeg men zal het toch met me eens insluiten heeft dat niets te makenz zijn dat dan kan ik bedoelen ik hoop dat jullie het met me eens zijn maar omdat ik het de belangen van de leraar en de wetenschappe r moeilijk vind om jullie te overtuigen doe ik net alsof men het met me eens is en dat zijn er in i n de literatuur over hoe een gesprek gevoerd ieder geval meer dan jullie hopelijk trappen jul moet worden komen we dus alleen belangeloze lie daar in en in ieder geval zullen jullie me niet mensen tegen nu is dat op zichzelf niet zo zo gemakkelijk tegenspreken op die manier he b 30 ik mijn toehoorders beduveld en voor mijn karre ik hem niet wat goed en minder goed taalge tje gespannen je zou kunnen zeggen dat ik daar bruik is maar dan leer ik hem vooral zijn plaats mee een psychologische truc heb uitgehaald in de bestaande hierarchie dergelijke normen nu komt het gebruik van men we je de mens in hoef ik niet ondanks het feit dat dat hier slechts de betekenis van ik zo vaak voor dat we iemand een kreterige indruk kan maken zoek ik het toch die dat doet nauwelijks van kwade bedoelingen meer in de richting van emancipatie mondigheid mogen verdenken we kunnen hooguit spreken enzovoort mondigheid heet niet voor niets mon van institutioneel kwaad en daarmee zitten we digheid dan op het maatschappelijke niveau ik hoor tegenwoordig vaak dat de leraar moet g espr eks voe ring en taa l aansluiten bij de ervaringen van het kind de leer ling de student als het zo is dat de leerling er onderwijs moet normaal functioneel zijn de ge meer is voor de school voor de leraar de proef sprekken in het gespreksvoeringsonderwijs dienen werken het lesrooster het examen in plaats van te gaan over zaken die voor de leerlingen van be andersom dan is het niet zo vreemd dat leerlin lang zijn de bespreking van die discussies moet gen na verloop van tijd niet eens meer namens in normaal functioneel onderwijs niet beperkt zichzelf kunnen spreken en dat ze het hebben blijven tot loutere zogenaamde vormkenmerken over men we enzovoort juist daarom zijn we leerlingen vinden het terecht frustrerend dat ze zo vertederd en eigenlijk vol heimwee om kleu na een geinvolveerde discussie alleen aangespro ters van andere ouders die alles nog zo leuk ken worden op bijvoorbeeld de rol van de voor recht voor zijn raap zeggen zitter of op de vraag of iedereen wel kon uitspre aan de hand van een woord heb ik hiermee aan ken bij een evaluatie van een gesprek dient dus gegeven hoe stilistisch psychologisch en maat het gesprek in zijn geheel ter discussie te staan schappelijk niveau met elkaar kunnen samenhan dat wil niet zeggen dat de leraar nederlands gen het zal nog wel een tijd duren eer er een der moet proberen in zijn eentje de bestaande maat gelijke analyse van alle mogelijke taaluitingen ge schappelijke arbeids ver deling op te heffen zijn geven kan worden maar gelukkig heb ik mijn primaire competentie is taal taalgebruik taalge kapstok en van daaruit kan ik ook weer algeme drag aan de bestaande handboeken zal hij ook ner worden vanuit dit perspectief niet veel hebben want daarin is over taal bijna niets te vinden ik vind waar komen normen vandaan dat de formele stilistische psychologische en maatschappelijke aspecten primair gekoppeld onderwijs in taalvaardigheid dus ook onderwijs moeten worden aan vormen van taalgebruik zon in gespreksvoering is afhankelijk van normen der deze aspecten te isoleren meer dan taalbeschouwing puur wat is een goed gesprek wat is een goede gespreksvaardig form ee l n i v ea u heid eventueel wat is beter wat is slechter waar halen we de beoordelingsnormen vandaan bij het formele niveau bespreek ik de regels van ondanks de dreiging van een bodemloze put van het spel hoe een vergadering gespeeld moet wor grondslagendiscussies waardevrijheid intersub den die regels omva tten de taken van een voor jectiviteit van oordelen enzovoort kunnen we zitter beurten toekennen en letten op een zo toch een ding constateren symmetrisch mogelijke verdeling verhelderen taal normen werken als geinternaliseerde ge onder andere door samenva tt en de vergaderorde dragsverwachtingen ze ontstaan en veranderen bewaken hoe een agenda in elkaar zit hoe notu afhankelijk van bepaalde de taal normerende len behandeld worden eerst redactie tekst vast socio culturele voorwaarden zoals heerschappij stellen in een tweede ronde eventueel inhoude verhoudingen instituties beroepsgroepen en lijk commentaar dat orde voorstellen altijd kunnen expliciet of impliciet tot een instituut voorgaan van sociale controle worden goeppert over formele zaken zijn de handboeken nog het 1974 p 100 als ik tegen een leerling zeg dat meest informatief hij tegen mij niet mag zeggen he ben je in de ook de argumentatie en met name de drogrede kerk geboren als ik de deur open laat staan leer nen reken ik tot dit niveau 31 stilistisch nivea u specifieker worden wat is het verschil tussen inflatie en geldont om te beginnen moet duidelijk zijn dat gespro waarding tussen crisis en recessie een tradi ken taal in een aantal opzichten nogal verschilt tionele taalbeheerser zal zeggen dat de termen van geschreven taal gesproken taal telt nogal geldontwaarding en crisis gemakkelijker zijn wat ongrammaticale zinnen ook al zijn de des dan de andere en daarom voor een bepaald pu kundigen zoals bijvoorbeeld uijlings 1956 en bliek de voorkeur genieten mijn punt is dat labov 1977 het niet eens over de precieze per inflatie iets anders is dan geldontwaarding en centages gesproken taal ongelijk aan voorlees dat crisis iets anders is dan recessie de term taal is minder streng aan grammaticale normen inflatie betekent meer dan geldontwaarding ze gebonden dan geschreven taal dat maakt het cri wordt juist gebruikt in samenhang met werkloos terium welgevormdheid van zinnen of iets der heid wat weer iets anders is dan arbeidsreser gelijks onbruikbaar als beoordelingscriterium het ve 1 economische crisis en de term geldontwaar is best mogelijk dat iemand welgevormde zinnen ding koppelt dat fenomeen juist uit die samen spreekt maar toch nonsens uitkraamt van agt hang los ik zal u niet lastig vallen met wat vol bijvoorbeeld of dat iemand boeiend en zinvol gens mij de juiste economische analyse is maar praat maar veel ongrammaticaler wel moet duidelijk zijn dat de term die je ge daar tegenover heeft gesproken taal een aantal bruikt een bepaald perspectief een bepaalde kijk kenmerken die geschreven taal niet heeft intona op de werkelijkheid verraadt hetzelfde geldt tie en dialect met dialecten bemoei ik me niet voor de termen crisis en recessie belangrijker en bovendien kunt u daarover in de nota school nog dan het al dan niet koppelen aan de inflatie taal thuistaal en de reactie van veronica schef is dat een economische crisis heel wat moeilijker fers daarop in moer 1978 6 zinnige dingen lezen op te lossen is dan een recessie ook al wordt met van de intonatie is belangrijk dat ze voor een beide termen de economische situatie nu be groot deel de betekenis van een uiting bepaalt doeld ze verraden wederom een verschillend per bij het beoordelen van een gesprek is vaak be spectief op de werkelijkheid langrijk of de intonatie wel in overeenstemming om toch maar weer algemener te worden aan is met de betekenis anecdotes en voorbeelden alleen hebt u per slot een ander typisch probleem van gesproken taal is van rekening ook niets het is belangrijk om te het gebruik van de spraakorganen als onderdeel letten op het manipulerende en verhullende van gesprekvoeringsproblematiek is dit nauwe karakter van lijks relevant en wanneer de leerling zelf echt eufemismen recessie in plaats van crisis last heeft van een afwijking of een onjuist ge apartheid in plaats van rassendiscriminatie bruik dan is de leraar toch niet voldoende uitge in plaats van rassenvervolging in plaats van rust voor diagnose en therapie verwijzing naar rassenmoord een logopedist ligt dan meer voor de hand cliche s aan jou heb ik nooit wat dat is nu naast de typisch gesproken taalkenmerken zijn er eenmaal zo een aantal taalkenmerken die zowel in gesproken jargon wetenschappelijk of progressief het als geschreven taal van belang zijn komt mij voor dat we dit aspect nader moeten als algemene regel geef ik het taalgebruik moet differentieren dat is helemaal te gek weet een adequate weerspiegeling zijn van de zaak je waar het om gaat een belangrijk tegenwicht te stereotypen gekrulde haren gekrulde zin gen de pure publieksgerichtheid van veel taalbe nen heersingsonderzoek een dergelijke regel is na wie zijn ogen en oren open houdt komt genoeg tuurlijk vreselijk vaag wetenschap is juist ont tegen wikkeld omdat er verschil is tussen de verschij ningsvorm en het wezen van de dingen en omdat psychologi sch n i vea u het wezen nu eenmaal steeds verborgen is achter de verschijningsvorm lopen de meningen daar de literatuur over het psychol ogisch niveau in over behoorlijk uiteen en dus zullen de menings een groep sociale psychologie groepsdynamica verschillen over een adequate verwoording ook afweermechanismen socialisatieprocessen loopt wel uiteenlopen laat ik daarom maar weer snel sterk uiteen wat betreft visie en bruikbaarheid 32 soms zijn er zinnige opmerkingen te vinden over geveer correspondeert met bedoeling het functioneren van mensen in groepen al moet het ter discussie stellen van een aantal psycholo de gevonden theorie ook altijd nog in praktijk gische aspecten in een discussie heeft een belang worden omgezet en dat is vaak moeilijker dan het rijk voordeel maar ook een aantal gevaren in lijkt zich de algemene regel die ik geef is zeg wat je be rondom discussies hangt vaak een sfeer van zake doelt voor de spreker en bedoelt de spreker lijkheid een paar jaar geleden gebruikten we wat hij zegt en zo niet wat bedoelt hij dan voor de term verzakelijking ook wel de termen voor de luisteraar deze regel is natuurlijk weer verdinglijking of fetisjering de angst voor het vaag maar het volgende voorbeeld uit nieren persoonlijk worden is ook in het onderwijs groot berg calero 1975 p 127 128 kan verhelderend door het psychologische niveau ter discussie te werken stellen kan dat taboe doorbroken worden henk wie was dat meisje dat je stond te zoe wel is het van belang om niet door te slaan naar nen probeer daar maar eens onderuit te ko het andere uiterste het zogenaamde gepsycholo men giseer een fenomeen dat vooral op sociale acade wie bedoel je wat moet ik nu bedenken mies en in het individu gerichte welzijnswerk in je weet heel goed wie ik bedoel dat meisje extreme mate voorkomt ik bedoel daarmee nu probeer je me wat voor te liegen iemands gedrag verklaren vanuit individueel psy 0 die ik ben blij datje dat vraagt nou be chologische motieven inhoudelijke kritiek van denk wat wat moet ik zeggen een leerling zou dan bijvoorbeeld voortkomen uit nou ik wacht ik ben een streng maar recht zijn vermeende autoriteitscomplex vaardig rechter een ander taboe vanuit de psychologische sfeer is sfella liefje je zal hei niet geloven maar hijj agressie agressie kan gevaarlijk zijn omdat de re gelooft het zelf ook niet acties van anderen dan geblokkeerd raken duide versel het toch maar als je alles eerlijk op lijke en blokkerende agressie is beschuldigen biecht vergeef ik het je misschien uitschelden platlullen en doodzwijgen subtiele heb ik je nooit iets van haar verteld stella re vormen zijn normatieve uitspraken controle natuurlijk heb ik dat niet en nu moet ik een rend optreden al te grote zekerheid superieur goede reden bedenken waarom ik dat niet gedaan gedrag minachting enzovoort en indirecte uit heb drukkingen in vragen vind je dat nou leuk nee nooit hier raakt het meisje haar greep op bevelen hou je mond klagen je luistert het gesprek kwijt het andere meisje is nu het ook nooit sarcasme dat heb je weer eens onderwerp geworden het zoenen is helemaal niet mooi gedaan en men je zinnen zoiets doe je meer aan de orde niet 0 ik weet het al kijken of dit lukt agressie kan echter ook gerechtvaardigd en zin maar waarom stond je haar te zoenen zo ge vol zijn vooral wanneer ze voortkomt uit een ge makkelijk laat ik me niet van mijn onderwerp zonde belangenstrijd daarmee zitten we echter brengen op het o ja nou ze had me net verteld dat ze verloofd was daarom gaf ik haar een zoen anders had ik m aatsch a ppel ijk n i veau dat natuurlijk nooit gedaan proberen dat zoe nen zo ver mogelijk weg te krijgen op het maatschappelijk niveau spelen vooral 0 ik geloof er niks van maar ik kan niet be twee problemen belangentegenstellingen en wijzen dat het niet waar is dus ik zal het maar ideologische taal de belangentegenstellingen zijn accepteren al verschillende keren genoemd ik beperk me hier dan ook tot ideologisch taalgebruik ideolo het bepalende criterium om uit te maken wat gie gebruik ik dan in de oorspronkelijke beteke iemand bedoelt is natuurlijk die iemand zelf en nis een collectieve vorm van verkeerd bewust niet de een of andere theorie of interpretatie zijn ideologisch taalgebruik is dan taalgebruik zinnige begrippen in dit verband zijn de begrip waarin die ideologie zich weerspiegelt pen communicatie en metacommunicatie watz helaas laat ook hier de taalwetenschap ons in de lawick e a 1970 waarbij metacommunicatie on steek een systematisch overzicht is nog lang nie t 33 voorhanden wel zijn er een paar gebieden te noe cialist n oe m t gebrui kt ook in de tweede druk van zeggenschap juist deze bron nen z ie g ri f fioen men maar ook hier zult u uw sociologische fan d amsma 1 97 8 p x i v en 1 7 0 tasie hard nodig hebben 3 h et is v aa k juis t wetenscha pp elijke gewoonte om een paar gebieden zijn vindplaatsen van citaten op te geven i k vond het kapitalistische taal werkgevers in plaats van ech ter zonde van m ijn tijd om terwille van een o p winstnemers merk ing h et boe kje nog een s door te wo r stelen b o vendien al zou h et er niet in staan we dach ten in ideele taal de tijdgeest van rietkerk het ieder geval dat h et e r stond en dat is binnen dit kader ethisch reveil van van agt in plaats van het voldoende herstel van traditionele machtsverhoudingen 3a van calcar meddens 1 9 7 6 p 56 1 problematiseren bij de gratie van een slechte economie weliswaar dit model door het geven van literatuurver wijzingen m aar handhaven het toc h versluierende taal dames en heren medewer 4 vergelijk ook van dijk krol 1975 kers in plaats van arbeiders produktie mede 5 gestoei met modellen zonder toenemende ver k la werker in plaats van lopende bandwerker hy rende waarde is bijvoorbeeld te vinden in b onset e a gieniste in plaats van werkster de meest 1975 kwetsbare groepen in de samenleving in plaats 6 strunk white 1966 p 15 1 7 7 een aardi ge illustratie hiervan is te vinden in sturm van de armen 1 974 p 265 267 taal die tegenstellingen verdoezelt een schone 8 deze klassificatie en voorbeelden heb ik ontleend bom een gezellige atoomschuilkelder vgl aan meesen w illemsen z 1 97 6 marcuse 1970 pseudo zakelijke en pseudo wetenschappelijke l iteratuu r taal dat was heel goed te zien aan de reacties m aalders welzijn op sc h rift een p oging to t analyse va n van de nieuwslezer na het commentaar van het geschre ven welzijnstaal n ijmegen 1 97 7 simplistisch verbond h bo nnet e a stroom 7 een ander nederlands taalbe mannentaal en vrouwenpraat loopt u eens schouwing in moer 1 975 3 p 1 67 183 1 bulte m m v j stur m luisteren alledaags en op in dit artikel na hoe vaak ik hij zeg waar ik school in moer 1978 3 p 34 4 5 ook zij of hij had kunnen zeggen w i m van calcar h meddens nederlands eenheid de oplossing op dit niveau ligt vaak niet in het af van taa l gebruik en taalbeschouwing in l evende talen schaffen of vervangen van deze woorden nie 1 976 p 536 56 3 mand kan zich aan de heersende ideologie ont w drop j h l de vries taalbeheersing handboek voor taalhan terin g groningen 1 977 2 trekken als ik in dit artikel overal hij door zij f van d ij k t ineke kro l lezen van informatie ver vervangen had dan zou ik juist weer de bestaan w erken tot i nfo rmatie ve rw erpen in moer 1975 4 de ideologie verdoezeld hebben voorlopig zal p 204 2 1 3 het dus moeten blijven bij inzicht en minder h c goe ppert g es p rochene sp rach e in kritische stichworter zum deu tsc hunte rricht ein handbuc h her eufemismen ausgeg von e ri k a d ingeldey j ochen v ogt 1 974 2 p 97 106 slot j g ri ffioen op en e n gesloten curricula in relatie to t h et m oedertaalonderwij s me t name het onderwijs in luister ik hoop dat ik heb aangetoond dat het niet alleen vaardigheid in moer 1978 1 p 11 2 3 j g riffioen h damsma zeggenschap grondslagen en belangrijk is om iets aan gespreksvoering in het een uitwerking van een dida ktiek van het nederlands in voortgezet onderwijs te doen maar dat dan ook h e t voortgezet onderwijs groningen 1 978 2 de inhoud daarvan moet afwijken van wat de k h ennephof m ondig taalgebruik in moer 1971 3 p handboeken te bieden hebben ik hoop dat u aan 63 7 2 k h ennep hof ge i ntegreerde luisterlessen in moer mijn kapstok meer kunt ontdekken dan de on 1973 1 p 34 3 5 zichtbare kleren van de keizer aangewezen op w l abov th e study of language in its social context uw eigen inventiviteit blijft u toch kritiek en in idem sociolinguistic patterns philadelphia 1 977 p suggesties stel ik zeer op prijs 183 259 c lo uwerse de lezing de les gelezen gro n ingen 1 970 h m arcu se de eendimensionale m ens studies over de no ten ideo logie van de h oog in dustriele same n leving bussum 1970 5 1 louwerse 1970 g meesen f willemsen stencil over commun ica tie 2 d e tijden v eranderen niet zo snel als bo b dylan sug p atronen in gesprekssituaties interne publi katie h aagse gereerd e g ri f f ioen di e z i c h li be rtair onderwijss pe s ociale academie v oo rb u rg 1976 34 g i nierenberg h calero je zegt niet watje zegt me j stu rm vaktaal op school in moer 1974 5 p 255 taspraak of de boodschap achter de taal amsterdam 27 1 1975 b j uijlings syntactische verschijnselen bij onvoorbe r roels discussieren en vergaderen groningen 1970 2 rerd sp reken a ssen 1956 d isse rt atie utrech t w m sattier e miller discusion and conference p watzlawick e a de pragmatische aspecten van de englewood cliffs 1968 2 menselijke communicatie deventer 197 0 w strunk e b white the elements of style 19661 3 h p zelko moderne discussie en vergadertechniek utrecht 19686 35