Van boeken om op te sabbelen tot boeken met een verhaal. Project ‘Boekenpret’ is experimenteerfase ontgroeid.

itie van den berg mariet thalens van boeken om op te sabbelen tot boeke n met een verhaal project boekenpret i s experimenteerfase ontgroei d in tsjip 514 heeft kees combat de afronding beschreven van een aantal pro jecten ter bevordering van het lezen officieel tijdens een bijeenkomst in utrecht ziep 83 85 daarmee is natuurlijk op het sireneproject voor het voortgezet onderwijs na dat we in eerdere jaargangen bespraken nauwelijks iets gezegd over de inhoud van de projecten fantasia en boekenpret van daar dat we na de beschrijving die anja bijlsma lindaart in tsjip 6 1 heeft gegeven van het lezen van haar kinderen in de voorschoolse en basisschool leeftijd hier graag twee auteurs aan het woord laten die intensief betrokken zijn geweest bij boekenpret het project dat zich nadrukkelijk gericht heeft op kinderen als renske bijna 2 en lisanne bijna 8 twee situaties joke 5 jaar en mariena 2 jaar zoeken thuis uit het uitleen koffeitje va n de boekenpretmedewerkster een boekje moeder zegt tegen de oudste lees jij mariena maar voor de twee zusjes gaan samen op de bank in de kamer moeder vertelt dat ze de boekenpret boekjes wel aan haar kinde ren geeft maar er nog niet zelf uit voorleest bij karma 2 jaar en haar moeder verloopt de uitleen anders moeder bekijkt samen met karina de boekjes ze kijken waar een boekje over gaat en moe der let op de reacties van haar dochtertje als de keuze is bepaald geeft karina direct daarna met woord en gebaar te kennen dat ze voorgelezen wil worden uit het gekozen boekje ze kruipt alvast bij de buurtmoeder op schoot kennelijk is ze gewend dat er ook wordt ingegaan op haar verzoek om te worden voor gelezen twee verschillende gezinnen met verschillende gewoonten rondom het kiezen en voorleze n va n boekjes gewoonte n di e alle s t e make n hebbe n me t d e voor leescultuur in deze gezinnen lezen en met name het lezen van boeken wordt gezien al s een belangrij k middel tot informatie en cultuuroverdracht het lezen van fictie leidt tot ver wondering en verbeelding echter steeds minder kinderen worden een lezer en steeds minder jongeren lezen in hun vrije tijd met plezier een boek all e reden voor het toenmalig ministerie van wvc om in 1992 het startsei n t e geven voo r een aantal leesbevorderingsprojecten voo r 0 tot 18 jarigen een leesbevorderingsbeleid da t is voortgeze t doo r he t huidig e ministeri e va n oc w boekenpret is een van deze leesbevorderingsprojecten het heeft onder auspi cien van stichting lezen produkten ontwikkeld die het voor lezen in gezin nen en in d e centra moeten bevorderen he t richt zich o p kindere n va n 3 maanden tot 6 jaar en hun opvoeders uit de laaggeschoolde bevolkingsgroe pen het heeft zich tot doel gesteld de leescultuur die jonge kinderen omgeeft 47 van den berg thalens van boeken om op te sabbelen te ontwikkelen leescultuur kan daarbij worden opgevat als de wijze waarop kinderen thuis al dan niet gestimuleerd worden tot lezen samen hetzelfde doel om gezinnen met jonge kinderen te bereiken werken in het boekenpret pro ject verschillende instellingen samen zoals thuiszorg consultatiebureau bi bliotheek peuterspeelzaal basisschool en sociaal cultureel werk de organi satie van deze leesbevorderingsnetwerken e n de concrete invulling va n het project kan per plaats verschillen d e coordinati e va n het projec t gebeur t veelal vanuit de onderwijsvoorrangsgebieden doel van het project is kinderen thuis tot lezers maken boekenpret bereikt de ouders en hun kinderen via de centra van de instellingen die deel uitmaken van het leesbevorderingsnetwerk in de werkwijze van boekenpret zijn drie stappen te onderscheiden de eerste stap is ervoor te zorgen dat er in de gezinnen geschikte prentenboeken aanwe zig zijn voor veel ouders is de drempel naar de bibliotheek of boekwinkel te hoog bij boekenpret redeneerde men daarom komen de ouders niet naar de boeken dan moetje allereerst zorgen dat de boeken naar de ouders komen bij de allerjongsten 0 tot 2 jaar gebeurt dit door buurtmoeders of wijkverpleeg kundigen zij voorzien de ouders zoals de moeder van joke en mariena hier boven van geschikte babyboekjes en ondersteunen de ouders gedurende twee jaar kiest men voor een minder intensieve aanpak dan bezoeken de ouders re gelmatig groepsbijeenkomsten voor de peuters en kleuters is er een prenten boekenuitleen op de peuterspeelzaal en op de basisschool de boekencollectie wordt door de bibliotheek ter beschikking gesteld enkele ouders van de peu ter of kleutergroep verzorgen de uitleen het beschikken over goede prentenboeken wil nog niet zeggen dat ouders ook daadwerkelijk gaan voorlezen de tweede stap is daarom ouders informatie te geven over voorleesgewoonten en over het kiezen van geschikte boekjes ze kunnen de kunst van het voorlezen afkijken e n leren vaardigheden o m hun kinderen bij de boeken te betrekken tijdens de huisbezoeken of de groepsbij eenkomsten krijgen de ouders van de baby s tips en suggesties over het om gaan met boeken en kunnen z e hun ervaringen met voorleze n uitwisselen het modelgedrag geeft de ouders concrete aanwijzingen over de manier waarop ze het voorlezen in de eigen situatie vorm kunnen geven de ouders van peu ters en kleuters krijgen hun informatie over voorlezen en over prentenboeken tijdens ouderbijeenkomsten in de centra de derde stap wordt gezet door ouders materialen aan te bieden die hen stimu leren om thuis met hun kinderen bezig te zijn rondom boeken enkele keren per jaar worden de ouders bijvoorbeeld uitgenodigd om in de peuter of kleu tergroep te komen kijken de juffrouw lees t dan voor uit een prentenboek dat al een aantal weken in de groep centraal heeft gestaan het lokaal is ingericht in de sfeer van het boek en de kinderen hebben verschillende activiteiten ge daan rondom dat ene prentenboek de ouders zien hoe de juffrouw he t boek voorleest maar meestal oo k het enthousiast reageren van hun eigen kind op het boek di t stimuleer t enorm des t e meer omdat iedereen n a afloop he t 48 van den berg thalens van boeken om op te sabbelen voorgelezen prentenboekj e meekrijg t al s uitleenboe k va n di e week oo k krijgt ieder een boekje mee met spelletjes liedjes en knutselopdrachten over het prentenboek dit derde onderdeel van het project is bedoeld om de ouders aan te sporen om thuis met hun peuter of kleuter nog eens met het prenten boekje bezig te zijn zodat het verhaal opnieuw voor hun kind gaat leven boekenplicht of boekenpret waarom zou je voor lezen boekenpret richt zich met nam e op gezinne n waari n nauwelijk s geleze n wordt ouders zien vaak wel het nut van lezen lezen moet bijvoorbeeld om de ondertiteling op tv te kunnen volgen of de post die binnen komt te kunnen begrijpen saskia teilegen 1987 noemt dit een informatieve leesmotivatie lezen om er wijzer van te worden daarnaast onderscheidt zij de intrinsieke leesmotivatie lezen omdat het leuk is leesmotieven van ouders zijn bepalend voor de wijze waarop het leesklimaat thuis vorm krijgt ouders dragen zelf vanui t hun opvoeding boodschappe n met zich mee als lezen heb je luie hendrik op je rug en ouders kunnen deze boodschappen ook weer aan hun kinderen overdragen als ze zich er niet van bewust zijn anneke de weert 32 jaar en wat ik ook raar vind is dat ik toc h het idee heb dat ik iets nuttigs moet doen voor ik van mezelf mag lezen misschie n een boodschap die ik van mijn moeder heb meegekregen zoiets van lezen mag alleen als je het kunt combineren met wat nuttigs toen ik laatst even met een boek op de bank zat kwam karlijn naast me zit ten met een boek ze wilde voorgelezen worden ik heb gezegd dat ze even moest wachten omdat ik net een heel mooi boek las als karlijn me ziet lezen op de bank zomaar overdag dan heeft ze vast niet zoals ik het idee dat je leze n altijd moet combineren met iets nuttigs ze merkt dan gewoon da t lezen leuk is en dat beeld van lezen gun ik haar van harte hoeberichts 1996 boekenpret wil de materiele leesomgeving va n kinderen verrijken en richt zich bovendien op attitudes van ouders op het gebied van lezen en voorlezen naast emotionele factore n zij n ook factoren als kennis wa t weten ouder s over boeken en het belang van voorlezen en vaardigheden hoe lees je een baby of peuter voor zie van kleef 1996 van invloed op veranderingen in de attitude wat in de periode dat boekenpret ontwikkeld werd duidelijk is geworden is dat sommige ouders voorlezen met jonge kinderen als een afspiegeling zie n van informatief lezen het voorlezen ook aan baby s krijgt bij hen het ka rakter van schoolse oefeningen in plaats van een plezierige gezamenlijke in teractie ik oefen alle woordjes met hem anders snapt hij toch niet waar het boekje over gaat nee ik heb niet voorgelezen deze maand het was toch vakantie mijn oudste leest nu zelf nu hoefik alleen nog de jongste voor te lezen sommige ouders zijn echter heel goed in staat om op een andere manier naar voorlezen te kijken 49 van den berg thalens van boeken om op te sabbelen ik had nooit gedacht datje met een baby al kon voorlezen eerst dacht ik dat ta mara er helemaal geen zin aan had ze zat aan het boekje te trekken maar ik merk nu ook dat ze heel kort heel geboeid kijkt naar een plaatje vooral als ik er een ge luidje bij maak laatst zat ze zelfs zelf te brabbelen bij een boekje we hebben er echt samen plezier in boekenpret en voorleesroutines met een boekje op de bank tamara en haar moeder hebben een aantal vaste voorleespatronen ontwikkeld deze voorleesroutines kunnen betrekking hebben op wie er voorleest wan neer dat gebeurt en waar de rol van het kind de manieren om intimiteit en veiligheid te creeren en de manier waarop uiteindelijk voorgelezen wordt het voorlezen op vaste momenten is zowel voor ouders als kinderen een steun in de rug ouders houden er rekeningmee en het kind kan zich er al op verheu gen zeker in gezinnen waa r niet of nauwelijk s geleze n word t zullen eerst vaste momenten moeten ontstaan voor voorlezen omdat er voortdurend ge concurreerd moet worden met andere gewoonten die al zijn opgebouwd in een gezin zoal s televisi e kijke n of buite n spele n voo r het naar bed gaan bi j vaste momenten sturen zowel ouders als kinderen het voorlezen het voorlezen is echt routine geworden wanneer ouders en kinderen het gaan missen als het niet gebeurt daarnaast is het van belang dat er ook eens bui ten vaste momenten om voorgelezen wordt volwassenen die lezen als een plezierige bezigheid beschouwen pakken een boek als ze zich vervelen tot rust willen komen even helemaal met hun gedachten los willen komen van de dagelijkse beslommeringen of iets spannends willen beleven voor kinde ren is het ook belangrijk kennis te maken met lezen als afleiding leze n om weg t e dromen lezen past bij een bepaalde stemming e n die stemming i s niet gekoppeld aan het vaste moment van voorlezen au au dat doet zeer meeleven beleven leesbeleving het boekje een kusje en een pleister gaa t over een jongetje met veel pech op de ene bladzijde heeft hij een zere knie op de andere een wespesteek i n zijn neus en dan weer een beschadigde elleboog er hoort een pleister bij dit boekje die op de plaatjes kan worden geplakt maar die moet er dus weer af bij het omslaan naar de volgende bladzijde au dat doet zeer zei lisette ver ontwaardigd toen moeder haar vroeg de pleister eraf te halen om het op het volgend plaatje te plakken voor lisette waren de ervaringen van het jongetje haa r belevenissen di t meeleven kan alleen tot stand komen als een kind heeft ervaren dat de voor leessituatie voldoende veiligheid biedt om emoties toe te laten lisette heeft gemerkt dat het verhaal haar meeneemt maar ook dat wanneer het boekje uit is di t meenemen voorbij is door de voorleesroutines die er in het gezin zijn ontstaan kan ze in veel verschillende voorleessituaties leren hoe betrok kenheid en afstand nemen in elkaar overgaan het scheppen van voorleessitua ties waarin kinderen deze ervaringen kunnen opdoen vraagt bepaalde vaardig heden van de voorlezer voorlezen is een intieme gebeurtenis de voorleessituatie zelf is daarom al een bron van leesplezier voor baby s zelfs de belangrijkste zi j zijn weinig 50 van den berg thalens van boeken om op te sabbelen boekgericht maar genieten door alles wat de voorlezer hen aanreikt tijdens het samen bezig zijn d e vertrouwd e ste m van vader of moeder de sfeer van geborgenheid de aandacht en de rust maar ook het gekke geluidje dat vader maakt als hij een auto nadoet of het leuke liedje dat wordt gezongen bij een plaatje met een poes erop pjff piff vgt moeder ze doet alsof ze een ballon opblaast bij een plaatje van een ballon dbinder 8 maanden lacht om de lucht die hij op zijn gezichtje voelt deze vorm van voorlezen is vaak een andere dan de boekenpret ouders voor ogen hebben hun beeld van voorlezen is meestal dat van de volwassene die uit een boekje een tekst opleest met een luisterend kind naast zich voorlezen aan heel jonge kinderen verloopt echter niet op deze manier hij wil het met hoor zegt een moeder met een baby van 7 maanden hij pakt me het boekje steeds weer af voo r deze moeder zal het voorlezen een teleurstelling inhouden tot ze heeft gemerkt hoe ze haar kind kan laten genie ten van een boekje hoe het kind het boekje verkent en hoe ze zelf kan ingaan op wat er op de verschillende bladzijden te zien is door een voorwerp te be noemen een gebaar of geluidj e te maken of een liedje te zingen ontstaat er voorleesplezier zowel voor de ouder als voor het kind het project boekenpret geeft ouders met heel jonge kinderen verschillende handreikingen om tot plezierige voorleesinteracties te komen het aanreiken van boekjes die passen bij de ontwikkeling van hun kinderen en het geven van informatie over het voorlezen zijn daarbij van belang maar nog belang rijker i s het tonen van modelgedrag door de buurtmoeders zien dat je kind geniet van een boek is een goede stimulans om dit ook zelf te proberen is de baby tijdens het voorlezen nog zeer betrokken op de voorlezer voor een peuter en een kleuter wordt de inhoud van een boek steeds belangrijker zi j hebben niet meer genoeg aan aanwijs en benoemboeken maar zijn al in staat een boekje met een duidelijke verhaallijn te volgen de voorlezer krijgt daar door steeds meer de functie een brug te zijn tussen boek en kind de inhoud van een prentenboek moet toegankelijk worden gemaakt voor een kind op een zodanige wijze dat erbij hem leesbeleving kan ontstaan dit vraagt bepaalde vaardigheden van de voorlezer die al beginnen met het kiezen van het juiste boekje za l mijn kind dit boekje leu k vinden zitten er in het verhaal oo k hindernissen die het begrijpen van het verhaal in de weg staan biedt het vol doende herkenning of biedt het juist nieuwe ervaringen voorafgaand aan het voorlezen kunnen de voorlezer en het kind het boekje nog even verkennen er worden verwachtingen opgeroepen de voorkenni s van het kind wordt geactiveerd of het wordt aangespoord zich een ervaring te herinneren die aansluit bij de ervaringen van een van de verhaalfiguren het kiezen en het samen verkennen van het juiste boekje vormen al goede voorwaarden om tot leesbeleving te komen verbeelding en betrokkenheid opgaan in een boek houdt voor een ervaren lezer in dat zijn of haar verbeel ding aan het werk wordt gezet volwassenen creeren als lezer een eigen werke lijkheid met beelden en geluiden die het boek bij hen oproept deze werke lijkheid roept naast deze zintuiglijke gewaarwordingen ook emotionele ge 51 van den berg thalens van boeken om op te sabbelen waarwordingen op ervaren lezers voelen zich vaak zeer betrokken bij de be levenissen van de verhaalfiguren en kunnen zich daar soms maar moeilijk los van maken de voorlezer als brug tussen het boek en de jeugdige luisteraar moet de vaar digheden bezitten om deze zintuiglijke e n emotionele gewaarwordingen bi j een kind tot stand te brengen zintuiglijke gewaarwordingen kunnen worden opgeroepen wanneer de voorlezer het kind als het ware laat zien horen voe len en ruiken wat er in het boek gebeurt de prenten in een boek voorzie n hier ook voor een deel in maar kunnen worden aangevuld om het beeld com pleter te maken trippel trippel trip zegt de voorlezer heel zachtjes horen jullie ook hoe het muisje voorzichtig uit het holletje komt het kind wordt op zo n manier uitgenodigd zich een voorstelling t e maken van de gebeurtenis de verbeelding wordt geactiveerd emotionele gewaarwor dingen activeren de betrokkenheid op een boek de emoties van verhaalfigu ren of de eigen emoties van het kind kunnen door de voorlezer worden aange duid hij voorziet ze van een naam herinnert aan andere gevoelservaringen van het kind het stimuleren van de verbeelding en het leren omgaan met betrokken zijn op een verhaal en er weer afstand van kunnen nemen gebeurt deels door de talige interacties tussen de voorlezer en het kind door de tekst van het boek dat wordt voorgelezen en door de gesprekjes die er ontstaan tussen de voorlezer en het kind maar ook allerlei andere interactievormen kunnen de taal ondersteu nen doo r same n t e zinge n e n te bewegen met gebare n e n geluiden met stembuigingen mimiek en pauzes door reacties bij de kinderen uit te lokken of in te gaan op hun reacties gaan de verhalen en de figuren in de prenten boeken steeds meer en meer voor de kinderen leven boekenpret probeert ouders en beroepskrachten te informeren en toe te rusten met de vaardigheden die helpen leesbeleving to t stand te brengen bij jonge kinderen misschien geeft het de boekenpret kinderen zoveel leesmotivatie dat ze daar profijt va n hebben bij het zelf lere n lezen en helpt het hun een lezer te worden en te blijven boekenpret zes jaar lang voorleesplezier de ontwikkelfase van boekenpret is afgelopen vanaf 1 januari 19 wordt boekenpret geimplementeerd gemeenten die leesbevordering een plek wil len geven in hun beleid kunnen een aanvraag doen om boekenpret in hun gemeente in te voeren de vries 1995 met boekenpret krijge n kinderen kansen om zes jaar lang vanaf de leeftijd van drie maanden regelmatig voor gelezen te worden door hun ouders en de beroepskrachten waar ze mee in aan raking komen zes jaar lang leuke boeken spannende boeken enge boeken eerst boeken om op te sabbelen dan om aan te wijzen en dan boeken met een verhaal boeken om je broertje of je knuffel zel f uit voor te lezen regelma tig voorlezen stimuleert ontluikende geletterdheid bus 1995 en legt de basis voor zelf met plezier boeken lezen 52 van den berg thalens va n boeken om op te sabbelen meer informati e 1 regionaal steunpun t noord en oost nederland coordinato r iti e van den ber g postbus 462 7800 al emme n tel 0591 61189 7 fax 0591 64098 2 2 regionaal steunpun t midden e n west nederland coordinatoren moniqu e okkerse en anita lek sac utrecht postbus 9615 3506 gp utrech t tel 030 2434224 fax 030 243067 4 3 regionaal steunpun t zuid nederland coordinato r rien nous e ocg tilburg postbus 4155 500 4 jd tilburg tel 013 535945 5 fax 013 542585 9 literatuur berg van den iti e en anit a middel voorlezen gewoon omdat het leuk is ba sisboek boekenpret stichtin g lezen amsterdam 1996 bus a g geletterde peuters en kleuters boom amsterdam meppel 1995 hoeberichts anouk lekker lezen brochur e bi j d e teleac seri e o p radio e n tv teleac 1996 kleef va n margareth simon e van de n broe k e n emie l stubbe nog een keer een voorlichtingsfil m voo r ouders sardes utrecht 19 tellegen saski a e n lieve n coppejans waarom zou je lezen he t oordee l va n scholieren ander s da n me n we l een s dacht wolters noordhoff groningen 1987 teilegen saski a en lieve n coppejans verbeeldend lezen n b l c de n haag 1992 verhoeven ludo en alfred wald redactie lezen op school en in het gezin dee l ii boodschappen ove r leze n e n leesbelevin g doo r iti e van de n berg rainreek s 5 eburon delft 1995 vries de loes leesbevordering door boekenpret en fantasia een implementa tieproject voor gemeenten sardes utrecht 1995 53