Van de schol naar de school: de krant

van de schol naar de school de krant ik las ooit in een amper gepubliceerd boek van een onbekend overleden auteur het verhaal van dis een eenvoudige belhamel enkele hoofdstuk ken voor hij definitief van de school wordt verwijderd gebeurt iets dat me tot nu toe bijgebleven is de heer grootwinder vierendertig jaar oud en van een rijke redersfamilie en leraar van dis en kornui ten stelt de jonge held een vraag dis waarvoor gebruikt men een krant en dis beleefd rechtstaande en zakdoek wegmoffelend om schol in te pakken meester de enige schol die kon worden ingepakt en die de beer grootwinder kende was een heildronk die zijn burgerijvrienden uitbrachten als ze te dronken waren om nog frans te spreken op zijn aanraden werd dis dan ook uit de school gezet wegens vermeende dronkenschap op school en elfjarige leeftijd toen dis thuis kwam verliep een en ander ook niet zo best na veertig slagen op de billen met het rotje van de meester twijfelde dis niet meer aan het nut van de krant om te lezen sukkel om cul tuur op te doen barbaar om je wereld te leren kennen achterlijke zo ging het nog een tijdje door tot het de heer grootwinder aan inge vingen ontbrak inspiratie is nou eenmaal moeilijk te vinden als je moet uithalen uithalen was precies wat vader ook deed want hij was een pensioengerechtigd vishandelaar die de krant scholverpakking en de school een noodzakelijk kwaad vond dis nochtans lange tijd de beste maatjes met zijn vader eindigde zowel aan de poort van de school als aan de deur van het huis later werd dis nog koksmaatje redde het leven van een kapitein huwde zijn dochter kreeg invloed en werd zelf reder het laatste hoofdstuk verhaalt hoe hij aan een hartaanval ten onder gaat enkele minuten nadat hij de kinderen van de heer grootwinder heeft laten kielhalen tijdens een trip naar guernsey op zijn vraag matrozen waarvoor dient een krant hadden ze niet nagelaten de sukkel barbaar en achterlijke in hun antwoord te verweven zodoende ik vrees dat de krant nog steeds voornamelijk als leesvoer wordt beschouwd in de kias de leerling moet de krant lezen als een essay een kortverhaal of een roman woord per woord zin na zin de grootwinders zitten hier fout de krant is een dagdagelijks naslagwerk voor de meeste mensen ze lezen er uitgebreider en gedocumenteerder wat ze interessant vonden op het vorige tv journaal ze vloe ken als ze de loto toto jojo uitslagen niet dadelijk vinden ze missen hun favoriete strip als die elders staat ze zoeken de vertoningsuren op van de film waar ze naartoe willen enz heeft iemand al eens stilgestaan bij de idee hoeveel pagina s een krant zou tellen mochten er enkel artikels in gepubliceerd worden die schools lees baar zijn met schools leesbaar bedoel ik een artikel tekst die voorzien kan worden van vragen naar de woorden schat de stijl de inhoud en de interpretatie zo krijg je van die draken van toetsen met als vragen 32 vonk 1984 14de nr 1 in welke wagen zat j f kennedy toen hij neergeschoten werd welk is het merk van de huiscomputer die de eerste mini ster bezit als we leesvaardigheid op deze leest geschoeid testen zitten we m i ver naast de kwestie dit zijn zonder meer selecterende vragen detailvragen 1 niet functionele vragen en gezagsvragen de dominantie van de leraar lerares wordt extra in de verf gezet omdat de meeste artikels wel bij zijn haar leef en kenniswereld aansluiten maar zelden bij die van de leerling eigenaardig dat wel want niet zelden is het leerlingvriendelijke uitgangspunt het gebruiken van materiaal i c de krant uit de leefwe reld van de leerling ergens loopt dan iets mis want men eindigt vaak met erg vervreemdende lessen het deel dat meestal gebruikt wordt buiten de school komt in de klas niet aan bod en hetgeen wel gebruikt wordt op een manier die totaal verschilt van het thuis lezen even samenvatten ik zou dus willen pleiten voor een aanpak 1 van de krant als naslagwerk je en 2 van de artikels als momentopnamen van de realiteit dit laatste houdt in dat de vragen over die artikels eerder vragen over die werkelijkheid zijn dan over de tekst wat betekent dat krantenteksten noch als literaire hoogstandjes ontleed worden noch als volbloed essays mensen die de krant kopen doen dat om een voor hen bevredigende weergave van de dag ervoor terug te vinden niet om proza te lezen het dient trouwens niet nog eens gezegd te worden dat de kranten daar ook op mikken 2 enige ideeen over tekstbehandeling van kranten en tijd schriften zijn bedoeld voor het vonk themanummer over beroepsonderwijs waarin ik o a het griffioen model tegenover dat van de waardenverduidelijking wil plaatsen deze tekst bestaat voornamelijk uit een aantal mogelijke aktiviteiten die men met kranten kan doen in de klas daarvoor wil ik eerst het begrip grijs lezen introdu ceren alhoewel het zwart op wit staat in de krant wordt er voornamelijk grijs gelezen daarmee bedoel ik dat een erg hoog percentage van de inhoud verloren gaat bij het gewone doornemen van de krant wat volgens mij ook de manier is waarop de meeste mensen kranten lezen waarschijn lijk zijn er betere omschrijvingen van het verschijnsel te geven maar de term grijs lezen spreekt me aan omdat hij o a een psycho motorische ontspanning benadrukt wil men zijn ogen laten rusten dan is buiten het slapen gaan in de verte of naar een grijs voorwerp op afstand staren erg ontspannend de omgeving waarin kranten vaak gelezen worden laten ingespannen lezen trouwens zelden toe de aandacht wordt vaak afgeleid op de tram of 33 trein van of naar het werk tijdens de kantoorpauzes terwijl de tv reeds aan staat enz grijs lezen is daarbij zoekend lezen een zekere gelijkenis met diagonaal lezen is niet te ontkennen maar diagonaal lezen is een academi sche bezigheid waarbij de tekst in zekere mate het initia tief neemt terwijl grijs lezen bijna on geregeld ge beurt bepalend zijn de vooringenomenheid en vooringe steldheid van de lezer de krantekoppen de foto s de bladschikking sours een lijn met veel wit de reclame schema s van beursberichten tot de voetbaluitslagen de bladzijde iedere krant heeft zo zijn vaste volgorde van internationaal nationaal regionaal en sportnieuws de leeftijd strips of overlijdens berichten om een en ander te staven kan men statistieken gebruiken naar het schijnt een enquete over het krantenleesgedrag van de leerlingen op school geeft het volgende beeld 3 op de vraag welke artikels ze het meest minst lezen ant woorden 50 beroepsschoolleerlingen en 15 uit een techni sche richting 1 spectaculaire gebeurtenissen score 223 de laagste hebben de de hoogste waardering 2 filmprogramma s 235 3 teksten voor jongeren 281 4 sportnieuws 286 5 plaatselijk nieuws 292 6 tv programma s 318 7 gerechtszaken 350 8 gezin en mode 395 9 politieke berichten 419 10 beursberichten 470 11 kunst en kultuur 487 hierna volgt een lijst van 36 mogelijke activiteiten om met kranten te doen het hoeft geen betoog dat ze min of meer aansluiten bij wat u tot nu toe gelezen hebt naslagactiviteiten verzamelen van informatie bijeenvoegen van een aantal dingen plaatsen van thema s binnen in een krant enz ook het lezen en analyseren van artikels komt min of meer aan bod deze aktiviteiten zijn ijsbre kers smaakmakers lessenreeksen onderdelen en vooral erg interpreteerbaar naar de eigen klaskontekst toe omdat sommige in verschillende publicaties terugkomen vermeld ik geen bron per aktiviteit maar vindt u alle bronnen wel achteraan de lijst 4 ongeordende lijst van mogelijke klasaktiviteiten met kranten en artikels laat iedere leerling geschreven materiaal meebrengen dat zij hij begrijpt maar waarvan hij denkt dat ande 34 ren het moeilijk vinden verdeel de klas in groepen en laat iedere leerling met de anderen in zijn groep over de moeilijkheden die ze hebben bij het lezen van zijn haar tekst discussieren 2 iedere leerling brengt de voorpagina van een krant van die dag mee verdeel de klas in groepen die ieder aan een krant werken ze moeten zich voorstellen dat ze net zijn aangekomen uit een verafgelegen deel van de wereld dat ze onze taal kunnen spreken maar dat ze niets weten van onze maatschappij of van actuele gebeurtenissen daarin iedere groep moet de tekst doornemen en de woorden zinsspelingen en verwijzingen die zo n lezer niet zou begrijpen aankruisen en een verslag maken van die feiten die het belangrijkste zijn om te weten wat er gaande is volgende vragen kunnen helpen bij uitwerking wat is gemakkelijk en wat moeilijk uit te leggen hoe vaak heeft de uitleg van een item de uitleg van een voorafgaand nodig welk gebruik is er gemaakt van vergelijkingen en in hoeverre heeft dat sukses gehad waarom werkt het gebruik van vergelijkingen zo goed bij welke moeilijkheden mislukken alle pogingen 3 de leerlingen gaan na voor welk publiek de door de leraar uitgezochte teksten bedoeld zijn als dit ge beurd is in kleine groepjes kiest ieder een vertrouwd onderwerp en schrijft daarover drie stukjes elk voor een ander publiek de klas kan daarna de stukjes beoor delen 4 de leerlingen krijgen per groepje enkele verschillende kranten met een verslag van een belangrijke zaak die in het parlement aan de orde is geweest in de groepen komen vragen aan de orde als hoeveel ruimte geven de verschillende kranten aan de zaak en op welke pagina gebruiken ze grote koppen zijn er duidelijke verschillen te constateren tussen de standpunten van de auteurs en zijn die wel duidelijk herkenbaar is er verschil in taalgebruik zinslengte moeilijke woorden en wordt de informatie gedetailleerd weergegeven 5 knip titels uit die met het zelfde onderwerp te maken hebben ongevallen sport de leerlingen moeten de titels bij de juiste artikels plaatsen 6 idem met foto s en ondertitels 7 verknip een strip en laat terug in de juiste volgorde plaatsen 8 verdeel de onderwerpen in groepen plaatselijk nieuws nationaal internationaal sport geef de artikels afzonderlijk en laat ze in de juiste groep plaatsen 35 onderverdeling titel inhoudsopgave editoriaal brieven aan de redactie politieke cartoons buitenlands nieuws binnenlands nieuws plaatselijk nieuws advertenties uit kalender sport onderwijs horoscoop gerechten hartsrubriek sport strips beursberichten zoekertjes weerberichten tv programma s 9 knip artikels uit en geef ze aan de leerlingen laat ze de opinie artikels van de feiten artikels onder scheiden laat ze ook de sleutel verklaringen opschrij ven en nummeren 10 leerlingen klasseren berichten onder een titel idem voor advertenties 11 de leerlingen maken zelf advertenties en leggen de gebruikte reclame techniek uit aan de anderen 12 de leraar geeft een aantal categorieen by held slaapkamer auto to koop woonprobleem de leerlingen lezen de krant en zoeken artikels die onder die titels kunnen geplaatst worden 13 verzamel een aantal reclames van automerken en klasseer ze naar een aantal categorieen by naam diernaam functie publiek 14 haal een aantal betrekkelijk moeilijke woorden uit een tekst en laat de juiste woorden weer op de juiste plaats zetten 15 versnij twee teksten die enig verband hebben maak er een puzzel van en laat ze ontwarren 16 geef enkel het begin of het einde van een tekst laat de leerlingen het einde of begin vinden dit leent zich goed tot werk in paren iemand moet zijn partner die vragen stellen die het mysterie oplossen b y ge rechtszaken politiezaken 17 zoals 14 maar doe het ditmaal met twee teksten waaruit je hetzelfde aantal woorden haalt zet woorden van de ene tekst in de andere en laat de fouten opzoeken 36 18 knip alle of een aantal foto s uit de krant meng ze en laat ze op de juiste plaats terug leggen idem met reklameslogans cartoons 19 laat in de tv programma s van een tijdschrift een aantal film of seriemotieven opzoeken vraag daarna dezelfde onderwerpen of juist de tegengestelde op to zoeken becommentarieer 20 gelijk w aardige collages kunnen gemaakt worden van reclame voor bv auto s en artikels over ongevallen rookwaren en kanker produkten en vervuiling 21 verzamel alle positieve artikels 22 verzamel alle verhalen waarin iemand zijn schuld of fout bekent uit welke sfeer komen ze rechtzaal sport politiek k 23 schrijf een aantal leugens in een krantenartikel laat de leerlingen ze eruit halen desnoods na vooraf gaande dokumentatie 24 laat de leerlingen zelf een draai aan het verloop van een tekst geven reeel of irreeel zodat alles goed slecht uitkomt maar totaal anders dan het origi neel ongevallen wedstrijden 25 laat robotfoto s maken van personen of zaken zoals ze in de tekst beschreven worden vergelijk de robot foto s 26 rollenspel niet een maar honderden mogelijkheden als zuiverste zeker het naspelen van een of ander nieuwsverhaal variaties meng ook de reporter in het spel hoe gedraagt hij zich hoe komt hij aan zijn informatie hoe inter viewt hij alle echte rollenspelen bv redactie van een krant beslissing van gemeenteraden jeugdclubs milieu of rechtszaken speel wat er gebeurt in een gat in het artikel by tussen twee bankovervallen van eenzelfde bende het kennismaken van twee personen en jaren later uiteengaan laat het belangrijkste uit een gebeuren als tableau vivant uitbeelden de lln kiezen wat laat de personen in het verhaal niet uitgesproken gevoelens verwoorden je kan daarna de betrokkenen van rol doen wisselen of met een alter ego werken 27 verzin zelf een aantal verhalen die op details na bijna waar zijn dat kan alleen al de aanwezigheid van niet bestaande woorden zijn meng ze met enkele 37 echt gebeurde verhalen en laat de leerlingen de echte en onechte van elkaar scheiden je kan ze ook de arti kels laten kopen per opbod de groep die de meeste echtgebeurde heeft gekocht wint 28 iedereen kiest een beperkt aantal artikels die hem haar aanspreken nummer de artikels personen met hetzelfde artikel ondervragen elkaar over de motieven om dit nou net het boeiendst te vinden 29 oppervlakteberekeningen kunnen vrij veel informatie geven dit kan zowel gebeuren in een bepaalde krant in een of meerdere weken van een bepaalde krant in verschillende kranten van dezelfde dag ook de verhouding tussen artikels onderling of foto s artikels kan berekend worden werk wel procentueel want niet alle kranten hebben hetzelfde formaat 30 de leerlingen schrijven een verslag van een artikel inhoudelijke correctie nummer het aantal belangrijke punten bv alfabetisch en geef ze een cijfer naargelang de belangrijkheid bespreek de verslagen dit over schrijdt het gewone verslaggeven als er een discussie volgt waarom bepaalde punten wel niet belangrijker zijn dan anderen dat heeft tenslotte niet altijd met waarneming te maken maar wel ook met waarden 31 houden van een persconferentie een groep leerlingen organiseert een activiteit liefst vrij reeel wandel tocht voor de klaskas een gewaagd experiment gui nessbook toestanden een jeugdparlement over werkloos heid de andere maken een verslag van de conferentie 32 drie of meer interviews worden gelezen de leerkracht stelt een vraag die niet het minste betrekking heeft op een van die interviews de leerlingen zoeken een concrete zin uit de interviews dus drie in totaal die een antwoord geeft op die vraag by interview van politicus sportman filmster vraag hoe reinig je de carburator van een wagen dit kan een uitputtingsslag worden als men vragen blijft stellen de resultaten benaderen overigens sterk het vervreemdingseffect waar ene brecht mee speelde 33 nat zou jij doen leerlingen individueel in de situatie van een artikelpersoon geplaatst laten ingrij pen op een bepaald punt van het verloop of op het einde de andere kunnen na elke beslissing van de protagonist zelf ook een beslissing nemen enz vergelijk de beide eindresultaten 34 vind vijf redenen om de krant niet te lezen 35 vind vijf dingen die je kan doen met de prijs van e en krant en die je meer boeien en zo per week maand iaar 38 36 schol verpakken walter de hert verbondsstraat 90 2000 antwerpen voetnoten 1 detailvragen zijn uit den boze bij het lezen van kranten het ge beurt vaak dat de vlaamse kranten onderling van mening verschillen over details geel wordt rood 58 wordt 85 de vermoorde wordt de moordenaar wat bezwaarlijk nog als detail gezien kan worden 2 bij de enqute op school lazen 55 van de 65 leerlingen de krant regelmatig 32 af en toe 13 zelden 10 3 de categorieen zijn erg arbitrair maar toch nuttig enkele voorbeel den filmprogramma s moeten gescheiden worden van filmbesprekingen die bij kunst en kultuur horen de uitslag maakt dat wel duide lijk zo kon men tv programma s ook onder kunst en kultuur plaatsen maar met welk gevolg het is duidelijk dat deze vragenlijst aange past werd aan jarenlange ervaring met deze leerlingen een objec tieve lijst zou bier weinig stof tot praten opbrengen 4 deze lijst werd opgesteld voor de von conferentie van 1983 maar niet uitdrukkelijk gebruikt stroom beroepsonderwijs de meeste aktivi teiten zijn niet enkel bruikbaar voor beroepsschoolklassen sommige zijn dat helemaal niet maar mits wat interpretatiewerk aanpas baar voor alle vormen van onderwijs bibliografie j corjanus e a paard van troje moedertaal voor het m b 0 meppel ten brink h dekker didactische werkvormen culemborg educaboek 1980 p doughty e a taal gebruiken groningen wolters noordhoff 1978 dcn cahier 6 c frank e a challenge to think oxford o u p 1982 s v simon e a naar eigen waarden rotterdam lemniscaat 1978 g starks an ideabok for newspaper related materials minnesota university of minnesota crookston reading center eric report 39