Van uitspraaktraining naar vloeiendheid

recensie plex dat ze voor directe toepassing in het onderwijs onges c hikt zijn door dit gebrek aan concrete kennis over prosodie en door het onderbewuste vlak claudie van ginneken waarop prosodie gevormd wordt zelfs met grote concentratie is het uiter s t moeilijk zich van uitspraaktraining naar bew u st t e wo rde n van de eigen prosodie ontstaan kwalijke misverstanden onder taal vloeiendhei d gebruikers en do c enten een bekend misver stand dat zelfs in de uitspraakcursus uitgespro ken ne de rlands van co e nen r99r werd geventileerd is dat alle vrag en e en stijgende e n all e beweringen een dalende of gelijkblij j deen c van veen taalriedels groningen ven de in to n a tie zouden he bb en e e n an der wolters noordhoff 1994 cursistenboek tob voorb eeld is de gedac ht e dat accenten worden blz isbn 90 01 20283 7 f 27 50 cassette gevormd door luidheid het oudste en meest isbn 90 01 20284 5 f35 docentenhandlei kwalijke mi s verstand i s de traditionel e ding 1 07 blz issty 9o or 2o28a 9 f42 gedachte dat prosodie sl e chts de afwerking van spraak zou zijn het puntje op de i in plaats van h e t geraamte dat de klanken woorden e n prosodi e zinn e n draagt bolinger 1 9 61 stelde het als volgt voor if the c hild could paint the er zijn al h eel wat boeken volgesc hreven over picture these intonation and rhythm cvg pro sodie toch blijft het nog steeds bijna would be the wave on wi ch the other onmogelijk uitspraken te doen over de bet e c omponents ride up and down but the ke ni s van prosodische elementen we weten linguist i s older and stronger and has his way inmiddels dat prosodie a ll e hoorbare as pe cten he calls them supra segmentale and makes van t a al omvat afg e zien van de versc hille nd e the wave rid e on top of the ship 3 klanken dus onder me e r ritme intonatie klemtoon accent en pauz ering en we weten het b ela ng v an pro s odi e waaruit pro sodie is opgebouwd bijvoorbeeld d e duur van syll aben toonhoogtebewegingen een verbetering van de prosodie heeft een en de luidheid van klanken intuss en i s ond e r tweeledig effect op de s pre ekvaardigheid ten do c ent en nederlands als twe e de taal nt2 de eers te wordt de begrijpelijkheid van de spraak belangste ll ing voor prosodi e langzaam aan het vergroot en ten tw eede de a cc eptabiliteit groei en zij beseffen imme rs maar al te go e d imm er s e e n afwijkende prosodie wordt door dat prosodie onmi sbaar is bij het l eggen van de moedertaall ui steraar onbewust opg evat al s a ccent en het ondersch eide n van synta c ti s che het uit e n van s pecifieke intenties attitudes en types zo a l s de vraag en de bewering en h et emoties terwijl de allochtone spreker zich uitdrukke n van emoti es en attitude s minder daar geen s zins van bewu s t is e n well ic ht heel voor de hand ligge nde maar mogelijk nog andere emoties of intenties bedoelt te uiten belan g rijkere functies van pros odie zijn het zo kunnen uitingen met een onjuiste proso ve rdele n van informatie in gegeven informatie die onbedoeld een ongeinteress eerde agres die al in e en vorige zin voorkwam en nie u sieve of onnozele indruk wekken wanneer als we informatie h et verdelen van de uiting in antwoord op de vraag hoe gaat t met een zin sd e le n en h et verduidelijken van verbeur vlakke intonatie goed en met jou wordt ge tin g het houd en of ove rdragen van de beurt geven zal dit een ongeinteresseerde indruk door de spreke r die aan het woord is naar maken hoewel dat wellicht helemaal niet d e d eze e n vele and e re fun c ties van prosodie is al bedoeling wa s van de nt2 leerder de eerste onderzoek gedaan helaas zijn de prosodische s preker zal waarschijnlijk laten doorschemeren b etekenisrelaties die daardoor zijn ontdekt zo dat hij die houding niet op prij s stelt h e t zwak er zijn veel uitzonderingen en zo com re s ultaat is een communicatiestoornis b eid e 102 moer 1995 3 sprekers raken verward over de intenties van afzonderlijke aspecten van prosodie te oefe de ander wie geregeld met anderstaligen nen zoals kuiken van kalsbeek en coenen omgaat zal dit verschijnsel kennen en zal ook dat wel doen de auteurs van taalriede ls noe weten hoe moeilijk het is de eigen onjuiste men vijf leerdoelen het eerste is het verbete gevoelens in zo n geval te onderdrukken ren van de uitspraak op zowel segm e nte el als behalve voor de spreekvaardigheid is proso prosodisch niveau daarnaast i s de methode die onderwijs ook van groot belang voor de ook bedoeld om vloeiend te le ren spreken de luistervaardigheid de taall eerder leert onder beheersing van de prosodie moet nu ook wor meer structuur in het gesproken signaal te den toegepast in uitingen binn en dialogen horen accenten te herkennen en onbe deze verbetering van de prosodie en klank en wust verschil te horen tussen nieuwe en in de korte standaardzinnetjes zal leiden tot gegeven informatie dit all e s is noodzakelijk verbetering van de prosodie en klanken in de voor het leren gebruiken van luisters trat e rest van het taalg ebruik als derde leerdoel gieen gilbert 1 984 betoogt dat een verbete noemen deen van veen de affectiev e waar ring van de prosodie zelfs leidt tot een verbe de van uitingen voornamelijk door acc e ntue tering van het visuele tekstbegrip 4 ring intonatie en pauzering kan dezelfd e uiting totaal ver s chi llende ladingen krijgen in lesmateriaal voor pro s odi e taalriede ls wordt niet a ll een aandacht geg even aan het herkennen van de lading maar ook ondanks dit grote belang van een goede pro aan het produceren van vers chillend gela den sodie en ondanks de groeiende belangste lling uitingen zodat het voor de cursisten moge lijk van docenten is er nauwelijks materiaal voor wordt hun ge voelens met m ee r dan all een handen om pro s odie te onderwijzen co ll ier lexicale middelen uit te drukken door dez e t hart s chreven al in 1 978 een curs us gevoelens in de klas te br e ngen en zo d e nederlandse intonati e jammer genoeg is d e ze spree kangst te verminderen en d e sfeer in de volslagen onge s chikt voor rr ta onderwijs wel groep te verbeteren wordt het vi erde leer is de cursus een aanrader voor docenten die do el zelfv e rtrouwen nagestreefd he t laat hun kennis en waarneming van intonatie w il ste leerdoel staat geheel los van het pro s odie len verscherpen in code nederlands kuiken ond e rwij s het betreft de culturele be t ekenis van kalsbeek r99o worden op het begin en de gepas theid van uitingen waarover in de niveau oefeningen aangeboden met intonatie docentenhandleiding bij ie dere riede l z eer kle mtoo n en accen t zoal s eerder vermel d bruikbar e informatie wordt gegeve n aan d e wordt in de uitspraakcursus van coenen heel hand van een situatie worden nede rlandse ruim aandacht be s teed aan prosodie en hoe normen waarden en gebruike n besproken wel haar intonatiecontouren lijnen boven de door d e docent en de cursisten en vergeleken geschreven tekst die het toonhoogteverloop met die uit andere culturen ook wordt hie r weergeven vaak beslist onac ceptabele into bij soms wat informatie gegeven over de natiepatronen weergeven zijn de oefeningen n e derlands e maat s chappij bijvoorb ee ld over met de overige aspecten van prosodie heel ins tantie s of verzekeringen zinvol anders dan co ll ier t hart en kui de cursu s is bedoeld voor a ll e nt2 leerders ken van kalsbeek waagt coenen zich ook vanaf ongeveer twaalf jaar van analfabeet tot op het terrein van de betekenis van prosodie gevorderde van laag tot hoogopgeleid e en onder meer door oefeningen met het herken onafhankelijk van d e c ulturele achtergrond nen van emoties hiermee zet zij een belang het is echter duid e lijk dat moedertaalspreker s rijke stap van beheersing in de richting van van talen die prosodi s ch erg ve el verschillen toepassing van het nederlands bijvoorbeeld toontalen waarin woorden die uit dezelfde klanken doels tellingen van taa lriede ls bestaan verschill ende betekenissen kunnen hebben afhankelijk van h et toonhoogte taalriedels zet de volgende stap de methode is verloop bijvoorb eeld stijge nd stijgend dal end niet uitsluitend bedoeld voor prosodie onder of dalend stijgend en cursisten uit culturen wijs en biedt ook geen oefeningen aan om die s terk ver schill en van de nederlands e mee r 1995 3 moer 103 p asd o n 3 3 33 pardon p rd on pard on pard on pardon mag lngs mag ik ereren l angs mig langs t mig ik ereven lang s o n a u urlij 4 g uw gan g o n uurlijk gaai uw gang o na tu u rlij k g uw gan g o natuurlijk gaat uw gan g g het xo g aai heo hoor hoor 1a hoor 1a hoor 0 nat u urlij k g aa i u w g ang afbee lding i ee n voo rb eeld van een taalriedel beho e fte zull en hebb en aan l es materiaal als insertie van klanken of syll aben er bij taalriedels dan bijvoorbeeld duitstalige cursis d rbij en zelf zelluf en assimilatie dan ten overigens lijkt de cursus ge zien de speel maar damm oor se vorm ook heel ge schikt voor kindere n omdat de riedels dialogen zijn worden juist onder d e twaalfjaar de meest voorkomende intonatiepatronen aangeboden waarin aanwijzingen voor de de leersto f verbeurting voorkomen zoals een eindstij ging die a angeeft dat de beurt is voltooid en de cur s us bestaat uit veertig taalriedel s 3 8 ee n reactie wordt verwacht of een abrupte dialogen en 2 g e dichtj e s di e in elke volgord e daling aan het eind van d e uiting die aange e ft naast e en basiscursus gebruikt kunnen wor dat de beurt weliswaar is voltooid maar er den een taalriedel is e e n korte dialoog waarin geen reactie verwacht wordt zo wordt aan een be paalde taalhandeling verricht wordt en dacht ge schonken aan ver s chillende intona di e grotendeels be staat uit standa ardzinnen tiepatronen van vragen en aan verschi llend formules di e soms worden herh a ald binnen gekleurde reacties zoals vriendelijk ongedul de taalriedel de riedel wordt sterk ritmi sc h dig en boo s uitgesproken begeleid door een metronoom een groot aantal belangrijke taalhandelingen een kenmerk van formules is dat ze e en nogal onder meer begroeten feli citeren vragen vaste vorm hebben qua woordkeus intonatie aanmoedigen en zeggen dat je iets ni et patroon en ritme is w einig variatie mogelijk begrijpt komt ruim in de cursus aan bod een ander kenmerk van formules is dat ze daar staat echte r tegenover dat er ook een waarsc hijnlijk omdat ze hoogfrequent zijn groot aantal belangrijke taalhandelingen ont veel fonologische aanpassingen laten zien die breekt zo zijn er geen riedels waarin men zo typerend zijn voor de all edaagse spreektaal zich voors telt iemand waarschuwt i ets zoals deletie van klanken of syll aben laten belooft iemand uitnodigt vraagt of zegt hoe we dat maar doen laawudamaadoen en laat het is of iets koopt of best e lt mag ik er even langs magkureevulangs de laatste twee taalriedels uit de leerstof 104 moer 1995 3 hebben een totaal andere opzet en doelste ll ing voor zich de produktieve fasen worden zon d a n a ll e voorgaande het zijn twee gedichten der de geschreven tekst behandeld eerst wor over zon en over regen dus geen dialogen den de afzonderlijke uitingen ritmisch door culturele aspecten van uitingen zijn hier niet de hele groep herhaald de eerste keer zonder aan de orde ook bestaan de gedichten niet de tweede keer met meetikken of klappen in uit formules en staat er geen taalhandeling de volgende fase speelt de docent een rol en centraal de gedichten kunnen wel worden de groep de andere en daarna spelen twee gebruikt voor training van intonatie ritme en helften van de groep ieder een rol terwijl de enkele klanken als zodanig zouden ze beter docent dirigeert dan wordt de stap naar een op hun plaats zijn in een uitspraakcursus die echte dialoog gemaakt door in paren te rie geheel bestaat uit dergelijke gedichten waarin delen mogelijke varianten voor de formules in elk gedicht bijvoorbeeld een of enkele te bespreken en tenslotte echte dialogen te klanken centraal staan spelen dit laatste gebeurt meestal door ro ll enspelen waarvoor leuke afwisselende werkwijz e suggesties worden geboden bij elke afzonder l ijke taa lried e l deen van veen stell en in hun docenten het voorstel voor de behand eling van de handleiding een nogal uitgebreide behande taalriedels is niet meer dan dat een voors tel ling van de taalriedels voor bestaande uit tien de schrijvers benadrukken dat de docent de fasen zes receptieve en vier produktieve wijze en uitvoerigheid van behandeling moet in het receptieve deel wordt a ll ereerst de laten afhangen van de cursisten dat dit beslist situatie waarin de riedel speelt besproken waar is zal strak s blijke n uit d e b eschrij vi ng zodat deze voor de cursisten duidelijk is en de van praktijkervaringen wel is het voor a ll e voorkennis wordt geactiveerd ook wordt een cursisten van belang dat de taalri ed els in latere ill ustratie die de situatie schetst bekeken ver less en eventueel heel kort nog een paar volgens wordt de cassette enkele malen afge keer herhaald worden speeld woorden en frases worden op het bord heel jammer is het dat de cursisten zelfs nog geinventariseerd en er wordt een gatentekst voor de eerste luisterronde al met de geschre ingevuld in de volgende fase worden de klan ven tekst worden geconfronte erd al voor het ken en zo nodig de prosodie expliciet besp ro luisteren wordt immers de i ll ustratie bespro ken alle weglatingen invoegingen en andere ken en deze staat op dezelfde pagina als de afwijkingen van de gesproken taal ten opzich gatentekst d aardoor kan er van blan co luis te van de geschreven taal komen aan bod teren naar d e klanken en pro s odie al geen hierna wordt de betekenis en functie van de sprake meer zijn aan de hand van het schrift riedel besproken het is de bedoeling dat de in beeld vormen de cursisten een verwachting de riedel voorkomende woordenschat vrij van de klanken die vaak onjuist is dat deze wel geheel bekend is bij de behandeling van verwachting die overeenkomt met het eigen riedels moet zo min mogelijk worden inge innerlijke beeld van h e t nederlandse klank gaan op de grammaticale structuren wanneer systeem niet overeenkomt met de werkelijke de betekenis en functie duidelijk zijn wordt klanken merken de cursisten vaak niet op de aansluitend de culturele betekenis besproken docent zal de fout pas opmerken in de pro in de docentenhandleiding worden bij elke duktieve fase wanneer cursisten hardnekkig riedel all erlei weetjes over de nederlandse op dezelfde uitspraakfouten blijven maken fou vattingen en gebruiken gegeven waardoor de ten in de produktie van klanken zijn heel vaak situatie de taalhandeling en de formules in wezen fouten in de perceptie ineens gaan leven tegelijk kunnen deze een in dat licht kunnen er ook de nodige vraag aanleiding vormen tot een groepsgesprek over tekens worden gezet bij het nut van de gaten de conventies in andere culturen die da n met tekst in deze fase van de behandeling van de elkaar en met de nederlandse kunnen worden riedel waarschijnlijk zou het nuttiger zijn vergeleken eerst enkele keren goed te luisteren zonder gedurende deze eerste receptieve fasen had geschreven tekst en al snel daarbij mee te tik den de cursisten de geschreven tekst steeds ken met het ritme eventueel kunnen de 1995 3 moer 105 functie en betekenis dan al worden besproken uiteen liep van geen tot enkele jaren voortge en kunnen de losse uitingen al worden geimi zet o nd e rwij s d ez e c urs is t en h add en echt er teerd pas daarna zouden de cursisten met het geen leerproblemen zij beheersten het schriftbeeld geconfronteerd moeten worden nederlandse schrift redelijk en hun spreek in de vorm van de gatentekst en kunnen de vaardigheid was voldoende om min of meer verschillen tussen schrift en klank aan de hand sociaal redzaam te zijn de cursisten waren van daarvan besproken worden overigens kan turkse marokkaanse bengaalse somalische men zich afvragen of het invullen van een en angolese nationaliteit de meesten waren gatentekst met als doel nauwkeurig luisteren tussen de een en drie jaar in nederland bij de wel nodig en nuttig is het van buiten leren eerste groep werd grotendeels de voorgestelde van de taalriedel kost veel tijd zodat overwo aanpak gevolgd zowel bij de groeps als bij de gen kan worden gedurende de produktieve individu el e trainingen wel werd er eerst fasen de geschreven tekst juist wel bij de hand enkele keren geluisterd voordat de schriftelij te houden ke tekst werd aangeboden afhankelijk van het gemak waarmee de cursisten de riedel oppik praktijkervaringe n ten werden er extra luisterrondes tussen de verschill ende fasen ingevoegd vaak bleek het sinds het verschijnen van taalriedels heb ik het nodig uitingen van achter af op te bouwen materiaal gebruikt in verschillende groepen bijvoorbeeld t gaat t hoe gaat t en dag en individuele trainingen zowel aan lager als hoe gaat t het bleef voor deze cursisten erg aan hogeropgeleiden waarbij ik verschillende moeilijk een hele uiting te imiteren ook als manieren van werken met de riedels uitgepro telkens wanneer het imiteren moeilijk bleek beerd heb over het algemeen maakte ik een deze stap terug werd gemaakt de geschreven keuze uit de riedels bij een groep werd het tekst bood hen uiteraard ook weinig steun gehele boek van riedel i tot en met 40 sommige cursisten lukte het niet bepaalde doorgewerkt daarnaast heb ik ook informatie uitingen te imiteren zodat binnen die uitin ingewonnen bij enthousiaste en niet enthou gen geen sprake kon zijn van vloeiendheid siaste collega s over hun ervaringen met dit de meeste cursisten konden echter na enige materiaal oefening de meeste uitingen wel imiteren het volgende probleem was de bewustmaking lageropgeleiden de ervaringen met van het ritme het meetikken met de metro lageropgeleiden betroffen twee groepen de noom op de cassette ging meestal na wat oefe eerste groep bestond uit semi analfabeten die ning redelijk maar het bleek niet eenvoudig erg moeilijk leerden zij hadden in hun vader voor de cursisten om ritmisch mee te tikken land geen of vrijwel geen scho li ng gevolgd en met de eigen spraak meeveren zoals rappers enkelen van hen konden al s zwakbegaafd dat doen bleek makkelijker van een echt rol worden beschouwd het gebrek aan vloeiend lenspel was geen sprake omdat deze cursisten heid in de spraak van sommigen zweefde tus uitsluit end d e uitingen uit de r iedel gebruik sen uitspraakfouten onjuist ritme of intonatie ten ook nadat varianten besproken waren en verkeerd gelegde pauzes en accenten en zich niet echt goed in ro llen met bijbehoren spraakstoornissen het weglaten van woorden de intenties of emoties konden inleven het en syllaben en het voortdurend tussenvoegen niveau van het mechanisch opdreunen werd van niet bestaande syllaben in deze groep tijdens de lessen nog niet ontstegen de werden de taalriedels klassikaal behandeld behandeling van een riedel kostte bij deze maar enkelen kregen naast de regu li ere lessen groep minimaal een half uur soms werd ook ook individuele uitspraaktrainingen waarin meer tijd aan een riedel besteed afhankelijk eerst losse aspecten van uitspraak zoals een of van het geduld dat de docent en de cursisten twee klanken de intonatie van vragen of het konden opbrengen het bleek bovendien leggen van accenten werd geoefend waarna nodig de riedels vaak te herhalen men al het tot dan toe geleerde trachtte toe te na enige tijd werd er ook buiten de klas passen in taalriedels de tweede groep betrof geriedeld ominige cursisten zeiden in paren elf cursisten waarvan het vooropleidingsniveau hele riedels op bij wijze van taalspell etje het io6 moer 1995 3 van buiten kennen van hele riedels werkte prosodie ook bleken de cursisten in staat voor hen stimulerend omdat het heel con deze verbeterde prosodie over te brengen naar creet hoorbaar was wat ze geleerd hadden na hun overige spraak al ging dit nog heel behandeling van a lle riedels bleken ze het bewust en gestuurd zo werd bijvoorbeeld tij merendeel nog geheel van buiten te kennen dens spreekvaardigheidsoefeningen wel eens ook in gesprekken doken steeds meer formu door de docent gezegd probeer het eens te les op uit de riedels die dan ook vloeiend met zeggen als een taalriedel een aanvankelijk de juiste prosodie werden uitgesproken de gebrabbelde zin werd dan even overdacht en stap van beheersing naar toepassing werd door vervolgens prosodisch en vaak ook grammati deze groep dus vooral buiten de klas gemaakt caals juister uitgesproken het grootste nut de cursisten zelf beschouwden het van buiten van de riedels lag bij deze groep echter niet kennen van de riedels als einddoel g elukkig op het vlak van de prosodie maar op het vlak pasten zij de geleerde formules bewust of van de gepastheid van uitingen en op het vlak onbewust ook wel eens toe in hun spontane van de nederlandse culturele en sociale con spraak ook bleek de e rvaring met het sterk venties hierdoor ontstond een beter begrip ritmisch imiteren van uitingen bruikbaar te van het doen en laten van nederlanders en zijn voor het corrigeren van andere gebrab een beter beeld van het van hen verwachte belde zinnen tijdens de les de docent zei in gedrag zowel talig als niet talig in verschil zo n geval de zin die de cursist wilde zeggen lende situaties sterk ritmisch voor waarna de cursist de zin met het juiste ritme herhaalde hogeropgeleiden de ervaringen met bij degenen die individu ele uitspraaktrainin hogeropgeleiden bestaan uit ervaringen met gen volgden verbeterde de prosodie hoewel groepen europese en amerikaanse buiten dit proces heel langzaam vorderde het behan landse studenten die voor een half of een heel delen van de riedels totdat deze prosodisch jaar in nederland waren zij waren over het juist konden worden uitgesproken vergde algemeen niet zo sterk gemotiveerd om vaak erg veel geduld van de cursisten ook nederlands te leren daarnaast is ervaring hun spontane spraak werd wat vloeiender opgedaan met een zeer gemotiveerde ameri maar dit is uiteraard niet all een het gevolg van kaanse cursist die een prive training volgde de trainingen met taalriedels waar de kennis van het nederlands nog tekort in de tweede groep die geen leerproblemen schoot om ui tl eg te begrijpen bijvoorbe eld had moesten de riedels met veel meer vaart ove r prosodie en over sommige emoties werd behandeld worden grofweg werden dezelfde engel s als instructietaal gebruikt taalriedels fasen doorlopen alleen in een veel hoger tem werd naast co de nederlands en aanvullend po wanneer alle tussenstappen in de docen materiaal gebruikt tenhandleiding uitgevoerd zouden worden het eerste verschil tussen lager en hoger was de les te traag en te saai geworden voor opgeleiden bij het gebruik van taalrie de ls is de deze cursisten die al redelijk s preekvaardig verantwoordin g di e de docen t moe t afleggen waren de behande li ng van een riedel kostte lageropgeleiden zu ll en minder snel het nut ongeveer twintig minuten elke riedel werd van oefeningen in twijfel trekken maar zijn nog een of twee maal kort herhaald in latere vooral ook gewend aan een breed scala van lessen versc hi ll ende oefenvorme n waarin niet alle en de cursisten in deze groep hadden geen dui pen en papier maar ook beweging muziek delijke uitspraakproblemen het effect van de plaatjes etcetera gebruikt worden voor hoger taalriedels lag bij hen dus niet zozeer op het opgeleiden wordt meer gebruik gemaakt van gebied van de beheersing van de uitspraak traditionele oefenvormen de cursisten ken maar meer op het gebied van de toepassing nen deze oefenvormen en zijn daarom over van de juiste uitspraak de vloeiendheid de tuigd van het nut ervan wanneer zij kort na aangeboden formules werden door sommigen hun aankomst in nederland worden gecon al beheerst ook prosodisch in dat geval waren fronteerd met een andere manier van leren de riedels van nut voor de bewustwording van zoals in taalriedels rijzen onmidde ll ijk vragen de eigen prosodie en de betekenis van die als kost dit niet relatief te veel tijd dit is 1995 3 moer 107 leuk voor kinderen mogen wij als volwasse dit heel leuk kan zijn maakt het de cursisten nen dit dan ook wel leuk vinden en kan dit ook bewust van de subtiele verschillen tussen nie t in een la ter stadiu m wa n neer w e d e mannen en vrouwentaal die soms op het puntjes op de i gaan zetten om een goed e vlak van woordkeus liggen maar soms ook start te kunnen maken is het dus van het alleen op het vlak van de intonatie zo wordt grootste belang dat de docent van te voren een uiting als ha die wim zelden door vrou uitlegt wat het belang van de riedel s is en dat wen gebruikt van de verschillende intonatie het juis t in de beginfase belangrijk is een goed patronen die de auteurs van taalriedels meege prosodisch systeem op te bouwen omdat dat geven hebben aan ik kom eraan maken er later erg moeilijk te corrig eren i s daarnaast enkele heel sterk een vrouwelijke indruk de moet d e do c ent de ri e dels met veel enthou laatste fase het rollenspel werd uitgevoerd s ia sme en overtuiging brenge n en niet al te door enkele van de cursisten die blijk gaven veel aandacht s c henken aan c ursist e n die in van acteertalent de groepen waren te groot het begin nog nauw elijks meerie delen zodat om iedereen afzonderlijk het rollenspel voor degenen die zic h afvragen of het mate riaal de rest van de groep te laten oefenen de niet te kind e rachtig voor hen is langz aa m aan acteurs kregen vaak de opdracht het rollen over d e drempe l komen e n plezier krijg en in spel met verschillende emoties en attitudes uit de s pe else re oefenvorme n of dit lukt hangt te voeren deze werden steeds door de docent niet alleen va n de do cent a f al s er enkele geevalueerd hij speelde nu dat hij steeds curs ist en zijn die het ri edelen leuk vinden en bozer werd wat viel op aan de luidheid de dat ook duidelijk laten blijken dan zull en de intonatie het tempo en de accentuering anderen er hoogs twaarsc hijnlijk ook pl e zier in voor deze groepen hadden de riedels dus krijge n wat minder nut op het gebied van de neder de werkwijze die de docentenhandleiding landse cultuur normen en sociale conventies voorste lt lijkt v eel te uitvoerig voor hoger maar meer als oefenvorm voor het inslijpen opge l eiden d e toepass ing was in de groepen van formules en ter verbetering van de uit in princ ip e gelijk aan de toepa ssing in de spraak de op deze manier eigen gemaakte prive trainingen het in koor riedelen werd in formules bleken in latere spreekvaardig d e individuele trainingen ve rvangen door in heidsoefeningen vaker en bovendien vloei dialoog m et de docent riedelen allereerst ender gebruikt te worden dan de varianten we rd de riedel twe e keer b e lui s terd e en keer die alleen in de basiscursus aangeboden en zonder en een kee r me t meetikken meestal geoefend waren bovendien bouwden de cur waren de c ursi s ten al bekend me t de bijbeho sisten een bewustzijn van de eigen prosodie re nd e situatie en conventies omdat alle cursis op dit bleek wanneer cursisten in spreek t en uit wes t erse culturen afkoms tig waren vaardigheidsoefeningen werd gevraagd een zin d e variant en voor dezelfde taalhandeling prosodisch anders uit te spreken bijvoorbeeld waren re eds eerder behandeld aangezien de als een vraag met het accent op een andere ri e del steeds werd uitgezocht bij een taal plaats of ritmischer handeling die in de basiscursus aan bod was gewees t a ll een wanne er in de gatentekst bruikbaarhei d woorden mo e sten worden ingevuld die erg mo eilijk t e verstaan waren bijvoorbeeld door taalriedels blijkt inderdaad voor a ll erlei nt2 deletie werd d e gatente kst ingevuld daarna leerders bruikbaar te zijn zowel in groepen al s we rd met de cassette meegeriedeld en werd in individueel voor zelfstudie is het materiaal koor en in paren ge riedeld waarbij de cursis niet geschikt indien tussen de zinnen pauzes ten rond liep en door de klas en elkaar a a n waren ingelast voor het nazeggen zouden sprak en wanneer er sprake was van een vrou cursisten zelfstandig kunnen oefenen met imi wen en een mannenrol dan werden de groe teren in een talenpracticum ook in dat geval pen in mannen en vrouwen verdeeld ve rvol zou echter veel van de kracht van het materi gens werden de ro ll en dan echter ook aal verloren gaan doordat een gesprekspartner omgedraaid waardoor fraaie karikaturen van ontbreekt en de stap van imitatie naar toepas de andere sexe geschetst werden behalve dat sing in dialoogjes dus niet gemaakt zou kun rob moer 1995 3 nen worden bovendien zouden de cursisten wordt vaker een respons verwacht dan op zelfstandig vaak niet de emoties en attitudes beweringen waardoor in vragen de eindstij herkennen die uit de prosodie herkend zou ginggemiddeld wat vaker voorkomt er komen den moeten worden en zijn de meeste cur echter ook heel veel vragen voor zonder eind sisten niet in staat zelfstandig verschillen tus stijging of zelfs met een daling op de laatste syl sen schrift en uitspraak op te merken ook labe door het gebruik van een eindstijging culturele verschillen in gebruiken en normen klinkt een uiting over het algemeen vriendelijk kunnen in dat geval niet worden besproken en uitnodigend tot een reactie en niet stellig of als gevolg daarvan zouden de cursisten zich bevelend overigens blijken vrouwen meer ook niet altijd zeker voelen wat betreft de eindstijgingen te gebruiken dan mannen of gepastheid van de geleerde standaardzinnen dit gegeven de bovenstaand e theorie vers terkt afhankelijk van de groep waaraan een docent dan wel verzwakt is ter beoordeling van de les geeft kan de nadruk liggen op het trainen lezer van de prosodie het leren toepassen van die prosodie wat leidt tot vloeiendheid het acc enten worden m ee stal gevormd door s pe inslijpen van de formules die bij bepaalde taal cifieke toonhoogtebewegingen stijgingen en handelingen horen of het leren van culturele dalingen of e en toonhoogteb eweging conventies accentve rlenend i s i s afhank e lijk van het mo als schakel tussen prosodie en klanktraining ment van de bewe ging binn en de syllabe bij en vloeiendheid blijkt taalriedels resultaten te voorbeeld vro eg ofjui s t h eel laat in de s y ll abe boeken vooral voor cursisten die veel moeite daarnaast worden a ccenten s oms gevormd hebben met de prosodie en die dus niet vloei door lettergreep rekking verlenging van een end kunnen spreken heeft taalriedels nut lett ergreep of door een combinatie van b e id e naast een aanvulling op een basismethode luidheid kan in extreem zware acc enten de ze kan het materiaal dus ook gebruikt worden soms wat versterken maar is zelf ni e t acce nt voor remedial teaching op het gebied van de verlenend prosodie de aanpak die in de docentenhandleiding als een kind het plaatje mocht s ch etsen dan wordt voorgesteld lijkt niet ideaal het zal waren deze intonatie en ritm e cvg de golf vooral sterk van de cursisten afhangen in hoe waarop de andere componenten op en n eer verre de docentenhandleiding wordt gevolgd gaan maar de taalkundige is oud e r en sterker en en hoeveel of hoe weinig tijd er aan een rie doet het op zijn manier hij noemt ze s upra del wordt besteed een absolute voorwaarde segmentelen en laat de golf bovenop het schip voor het gebruik van de riedels is dat zowel de varen docent als de cursisten het belang ervan inzien en dat ze er enig plezier in hebben het is dus 4 er bestaan v e rs c hillende modellen di e ve rkla de moeilijke taak van de docent om het nut ren hoe visuele tekstverwerking he tgeen er van de taalriedels uit te leggen en het met gebeurt tussen het moment dat het schriftbeeld enthousiasme en creativiteit te brengen een op het netvlies valt en het moment dat de amerikaanse cursist sloeg de spijker op zijn boodschap volledig is begrepen verloopt een kop met de opmerking it s amazing it seems ervan heeft als basis het volgende de vi suel e so billy at the beginning hut it really works prikkels worden omgezet in een abstractie van you can not possibly forget the rhythm 6 taal het geluidssignaal waarin vermoedelijk aan riedels staat of valt met de waarde die de cur wijzingen voor de uitspraak zoals articulato sisten eraan hechten rische waarden van klanken en prosodische aanwijzingen zijn vertegenwoordigd dit is de noten innerl ij ke spraak die is waar te nemen bij het lezen deze ab s tractie van het geluidssignaal in uitingen waarop respons gewenst is wordt zou de input vormen voor het tekstverwer relatief vaak een e inds tijging gebruikt een stij kingsproces binnen dit model is beheersing ging van de toon gedurende de laatst e fractie van de prosodie dus wel degelijk van belang bij van de laatste syllabe chun 1 988 op vragen het lezen 1995 3 moer 109 dit hangt vermoedelijk sam en met de manier recensi e waarop uitingen worden samengesteld een spreker kent aan de betekenis die hij wil uiten eerst een grammaticale structuur toe en daarna en daarvan afhankelijk ook een intonatiecon ineke haykens tour pas daarna worden de inhoudswoorden en vervolgen s de voor en achtervoegsels en leerplan fictie sl o functiewoorden gekozen en uiteindelijk wor den aanwijzingen voor de uitspraak artic ula een leerplan torische waarden toegekend o a carro ll 1986 wanneer een spreker wel de woorden al heeft gekozen en de zin begint te uiten voordat hij klaar is met het kiezen voor een bepaalde grammaticale s tructuur ligt ook de blauwdruk martien de boer dick prak eric wagenrans voor de intona tie van de zin nog niet klaar de fictie in de basisvorming een leerplan en zin zal klinken als los s e woorden en zinsdelen schede slo 1 993 zonder duidelijke structuur een duidelijke verschenen in tsjip tijdschrift voor literaire vor grammaticale structuur is dus onmisbaar voor ming december 1993 nr 3 4 68 blz het toekennen van een acceptabele intona tiecontour het valt niet te ontkennen door het redactio 6 hoe is het mogelijk in het begin lijkt het zo nele voorwoord van wam de moor eind dom maar het werkt echt je kan het ritme redacteur van tsjip en het feestelijk gevoel onmogelijk nog vergeten van koos nawinkels voorzitter van de stic h ting promotie literatuuronderwijs zijn de literatuur verwa c htingen bij het lezen van het leerplan fic tie in de basisvorming zeer hoog gespan bolinger d l foren s of english harvard har nen vard universi ty press 1961 de moor juist omdat naar onze mening het l eerplan dat de s l o medewerkers dick prak carroll d w psyc h o logy of lang uage b e lmont martien de boer en eric wagenrans hebben califo rn ia wadsworth inc 1986 ontwikkeld zo sterk het plezier in het lezen in h e t oog houdt ac hten we hun werk van een chun d m the negle ct ed role of intona belang dat verder reikt dan het s choolvak tion in communicative competence and nederlands ja verder dan de school p 4 na profic iency in th e mo de rn language jo urnal lezing van het leerplan vroeg ik mij af hoe 1 9 88 72 p 29 5 3 0 3 wam de moor zo enthousiast kan zijn hij betreurde het destijds dat het proje kt we rke n coenen j uitgespro ken nede rla n ds groningen m e t boe k en ook s l o verschill ende publicaties wolt er s n oordhoff i 9 yi in de jaren tac htig niet re sulte erde in e en longitudinaal leerplan volgens mij heeft dit collier r j t hart curs us ne derlandse into n a leerplan daar ook niets van ti e eindhoven iro 1978 nawinkels een feestelijk gevoel kwam over me toen ik de tekst van bijgaand leerplan bij gilbert j b clear sp eech cambridge cambrig de post vond niet allee n is nu sinds de invoe d e universi ty press 1984 ring van de basisvorming literatuuronderwijs in het hele voortgezet onderwij s verplicht er kalsbeek a van f kuiken code nederlands is nu een echt leerplan voor gemaakt en niet ba sislee rgang vo or volwa sse n ande rs taligen alleen maar een theoretische beschrijving van amsterdam meulenhoff educatief z 990 d at onderwijs nee een praktisch leerplan waarin voldoende voorbeelden zijn opgeno men om de gebruiker een concrete voorstel 1i0 moer 1995 3