Van voorlezen naar lezen

a g bu s acties tussen ouders en kinderen een belang rijke rol spelen bij het ontwikkelen van deze kennis door vragen en uitleg naar aanleiding van de tekst of de daarbij horende illustraties van voorlezen naar lezen wordt het verhaal begrijpelijk gemaakt op deze wijze ontstaan hybride vormen van voor lezen waarbij afwisselend sprake is van geschre ven en mondelinge taal hoewel voorlezen een belangrijk aspect voorlezen kan het snijpunt genoemd worden tussen vormt van het curriculum in de eerste twee mondeling en schriftelijk taalgebruik het verband leerjaren van de basisschool is weinig bekend tussen voorlezen en lezen wordt te weinig benadrukt over de aanpak van leerkrachten en de effecten a g bus heeft onderzoek verricht naar voorlezen van deze sessies in ons onderzoek besteden we thuis en voorlezen op school en daarin verschillende daarom ook aandacht aan de interacties tussen stijlen aangemerkt juist interactief voorlezen lijkt leerkrachten en leerlingen tijdens het voorlezen kinderen te stimuleren hun ontluikende geletterdheid van een verhaal in deze bijdrage bespreek ik te activeren op school zou daarom niet alleen meer enkele bevindingen uit een onderzoeksproject maar ook strategisch bewuster moeten worden voorge dat ik sinds enkele jaren in samenwerking met lezen in aansluiting op de functie die dat voorlezen collega s en studenten uitvoer thuis vaak heeft gehad zo kan een soepele en vanzelf sprekende overgang van voorgelezen worden naar zelf hoe lezen kleuters voor lezen plaatsvinden met name het werk van de amerikaanse onder zoekster elizabeth sulzby heeft bijgedragen tot schriftelijke taal wijkt in meerdere opzichten af het besef dat de ontwikkeling van kennis over van mondelinge taal een belangrijk verschil is de vorm en structuur van geschreven taal een dat bij geschreven taal de lezersluisteraar niet integraal deel is van de schriftelijke taalontwik zelf aanwezig is geweest tijdens de gebeurte keling en dat lang niet alle kinderen over deze nissen waarover wordt gerapporteerd dit heeft kennis beschikken als het formele leesonder consequenties voor de wijze waarop een ver wijs begint zij bestudeerde gedrag dat de haal wordt verteld het betekent onder meer meeste jonge kinderen spontaan tonen voorle dat de context waarbinnen de gebeurtenissen zen uit een favoriet boek het betreft hier ver zich afspelen zodanig moet worden beschreven halen die meerdere keren door een volwassene dat de ezer luisteraar zich daarvan een voor of een ouder broertje of zusje zijn voorgelezen stelling kan maken hierdoor verandert de de studie van dit soort gedrag past binnen een vorm en structuur waarin een verhaal wordt traditie die in de literatuur bekend staat als gegoten ervaringen met interactief taalge emergent literacy in 1986 is door teale en bruik zijn dan ook niet voldoende om teksten te sulzby 1986 een boek geredigeerd waarin de begrijpen hoewel de ontwikkeling van deze uitgangspunten van deze invalshoek ter sprake kennis een integraal deel is van de schriftelijke komen de kerngedachte binnen dit onder taalontwikkeling is pas de laatste jaren aan zoeksprogramma is dat door interacties met dacht ontstaan voor dit aspect van het aanvan geschreven taal componenten van lezen en kelijk lezen nieuwere methoden zoals balans schrijven tot stand komen alle gedrag dat de leeslijn en de schatkist onderscheiden zich met kinderen tonen in interactie met geschreven name doordat activiteiten rond boeken eri tek taal wordt bestudeerd en geinterpreteerd ook sten meer nadruk krijgen gedrag dat voorheen buiten het blikveld viel in een onderzoeksproject naar de interacties omdat alle aandacht was gericht op gedrag dat rond geschreven taal onderzoeken we hoe on op grond van logische analyses van de taak als der invloed van ervaringen als voorlezen kennis essentieel werd gezien voorheen werd veel over teksten toeneemt bus i99oa bus van gedrag bij voorbeeld het schrijven door letter ijzendoorn tggoa uit etnografische studies ketens te vormen afgedaan als louter imitatie binnen het gezin komt naar voren dat de inter van volwassenen in de traditie van emergen t 320 moer 1990 7 niveau 1 v ja pyjamajas aan nou lees jij m e ook e ens uit dit boe k voor k tanden poetsen wil naar het zwembad toe bedoelt zichzelf v ja slaat drie bladzijden om valt de pop been d r k verhaaltje voorlezen af hi e r gaat die in d e auto kl ee dd e die uit v ja n ou l ees maar eens verder kijkt de proefleider aan k margrietje die slaapt niet ja v nee op bed margrietje huilt en margrietje zit k ging heel hard huilen op de bank uit v na lange stilte ja ging ze heel hard huilen goed zo en w at gebeu rd e er t oe n k glaasje water niveau 2 v fa de proefleider leest de eerste drie pagina s voor k nog een glaasje water afgeleid door binnen nou wat gebeurde er toen nu jij lezen komst van a nd e r kind been d r af v nou we gaan weer even verder wat gebeurde oh jee hele been d r af en toen na lange er toen met margrietje stilte en wat gebeurde er toen verder k ging een spelletje doen weet ik niet v oh ja ik ben wel benieuwd wat er nu verder met mar k ze gingen uit teddy past op de pop grietje gebeurt na lange stilte nou papa en v mmm mama gingen weg zie je dat nou en wat k toen ging ze naar beneden toen w as z n papa gebeurde er toen e n m a ma d r wee r pyjamajas aan v aa literacy wordt ervan uitgegaan dat aan dit ge gevraagd voor te lezen uit het boekje margriet je drag hypothesen ten grondslag ligg e n over wat e ri d e babys itte r dat in de week daarvoor drie ke e r lezen en schrijven is door de leerkracht is voorgelezen en dus als be kleuters vers c hillen in de mate waarin ze ver kend mag worden voorondersteld de kinderen trouwd zijn met de kenmerken van geschreven zijn 4 jaar oud taal dit blijkt als we he n vragen om voor te le zen uit een favoriet bo e k wat kind eren hebben observatieschema op het eerste niv e au onthouden van de eraan voorafgaande voor benoemt het kind wat het op de plaatjes ziet leessessies blijkt sterk te vari e ren de responsen zonder dat sprake is van een verhaal het kan hebben een ongeveer gelijke structuur ook als objecten beno e men maar ook commentaar ge de boek en sterk verschill e n het is dus aan v e n nou pakt i e hem het kijkt de volwass e n e n e melijk dat we niet te maken hebb e n met voortdurend aan en verwacht respons e n zie tamelijk willekeurig e stimulus responsepatro eerste proto colfragment hierboven nen di e per bo e k varieren in het g e drag komt kinderen op het tweede niveau slagen e rin een tot uitdrukking welke c oncepten kinde ren heb verhaal te vertell en maar ze maken nog gebruik ben g e vormd over de vorm en stru c tuur van van spreektaal het verhaal is alleen te volg e n te ksten om ee n indruk te geve n van de ontwik als kan worden meege keken in het boek vaak kelingen die plaatshebben bespreek ik een vijf wordt iets verduidelijkt door te wi j zen naar ele tal niveaus di e sulzby vond in haar onderzo e k menten van de plaatjes zie tweede protocol en die als leidraad kunne n worden gebruikt om fragment hierboven te bepalen in ho everre kleuters al beschikken op het d erde niveau let het kind op de plaatj e s over kennis van geschr e ve n taal in e en recent en ve rtelt een v e rhaal en be gint na a st spreektaal onderzoek bus t99ob is vastgesteld dat deze ook het woordgebruik d e intonatie en de zelfde gedragingen voorkomen in een groep stru c tuur van geschreve n taal te gebruiken zie nederlandse kl e ute rs de voorbeelden zijn ont protocolfragment op volgende pagina leend aan e e n onderzo ek waarin kinderen werd op het vierd e niveau vertelt het een verhaal i n 1 990 7 moer 321 niveau 3 ons mij papa mmm die ken ik wel v ze gingen naar een feestje maar deze sla ik maar over doelt op bladzijde x enne wou margrietje niet ging ze met de kan zich waarschijnlijk de naam van de babysit pop gooien enne kwam kwam marg hoe ter niet meer te binnen brengen ze gooide met heet die wijst aan haar lievelinge ze stampt e met haar voeten en v annemarie gooide met de lieveling haar lievelingspop x annemarie enne urn zei annemarie heb je krak daar brakte een be en daar kwam ze aan met je pop gegooid en ze margrietje was he ze vroeg heeft jouw pop een g gebroken lemaalstil en urn um zei margr zei been ze zei niks toen ging ze haar broertje mmm annemarie je moet nu naar bed en de pyjama aantrekken en margrietje haar mmm annemarie ging een paar boekjes nachtpomp toen gingen ze hun tanden poet voorlezen en zei en zei je gaat nu naar bed en sen en toe ging ze nog een paar verhaaltjes papa en mama komen zo weer en margrietje voorlezen dat doe ik nou ook doelt op de ging huilen en en annemarie kwam naar bo eigen activiteit ze zei slaap lekker en haar ven en ging ze op de buik naar beneden en toen broertje viel in slaap margrietje huilde eerst ging urn zei margrietje nee annamarie je om een glas water toen vroeg ze wanneer pa pop is weer gemaakt en zei hoe weet je dat pa en mama thuiskwamen en toen vroeg ze nog ik heb mijn jouw mijn baby ook zo n pop om een glas water toen huilde ze heel hard heb ze ging verkleden en toen net als on ze haalde margrietje van bed af en neemde haar verstaanbaar dat haar baby is en toe n ging mee naar beneden z e z ei ik heb een verras ze weer en toen ging ze naar bed toen ging sing voor je toen lastte ze haar lievelingspop ze slapen en toen kwamen papa en mama zien die was blij geen gebroken been meer weer wij gaan uit zei margrietje tegen haar pop teddy zal op je passen en gedraag je je toen niveau 4 zet margrietje ze speelden dat ze uitgingen v nou lees maar ns voor toen werd margrietje een beetje moe en haar k papa en mama gingen uit ze maakten mooi om pop ook ook oh mijn kleine mak toen weg te gaan margrietje vroeg waar gaan jullie gingen ze een liedje voor haar oh mijn kleine heen zeiden z e we gaan uit ik wil niet da t makker je moeder kust je wel weer wakker en jullie uitging gaan ze zei wie past er dan o p d e volg end e morge n ba was da t ook zo boekentaal het let nog voornamelijk op de letterkennis objectivatie et cetera een gevolg plaatjes er is geen sprake meer van interactief daarvan is dat ook in het onderwijs weinig aan gedrag zie protocolfragment hierboven dacht is voor dit aspect van de beginnende lees op het vijfde niveau richten kinderen zich op ontwikkeling het observatieschema dat hier de tekst en proberen op basis van de grafische voor is beschreven kan dan ook een goede aan informatie de betekenis te reconstrueren dit vulling zijn dit schema kan tijdens informele hoeft niet te betekenen dat al sprake is van echt observaties worden gebruikt om in kaart te lezen het kan er mee volstaan letters of beken brengen hoe kleuters met favoriete boeken de woorden te benoemen interacteren overigens is dit observatieschema niet alleen bruikbaar in onderzoek ook het onderwijs het voorlezen thui s kan er baat bij hebben hoewel buiten kijf staat dat kennis van de kenmerken van geschreven de omgeving van kinderen is rijk aan geschre taal een belangrijke component is van conven ven taal denk bij voorbeeld aan opschriften op tioneel lezen maken deze observaties geen deel verpakkingen winkels en r shirts hierdoor uit van veel gebruikte toetsbatterijen waarmee komen jonge kinderen er al vroeg mee in aan beginnende leesvaardigheden in kaart worden raking ook met teksten doen de meeste kinde gebracht doorgaans zijn deze tests uitsluitend ren al vroeg ervaring op bijna alle peuters en gericht op vaardigheden als foncembewustzijn kleuters worden thuis geregeld voorgelezen i n 322 moer 1990 7 het kader van een onderzoek naar verschillen was sprake van hybride patronen waarbij kleine tussen weinig en veel voorlezende moeders stukjes tekst worden afgewisseld door gesprek bus van ijzendoorn i99ob ondervroegen ken over de inhoud in de andere groep was de we een groot aantal moeders van driejarigen ouder in staat om langere stukken tekst voor te over het voorlezen thuis we probeerden te ver lezen zonder uitleg te geven mijden dat moeders de indruk hadden dat voor als sociale interactie een belangrijk element is lezen een onmisbaar element is van de opvoe van voorlezen is te verwachten dat het verloop ding we vroegen daarom bent u al begonnen van de sessies afhangt van sociaal emotionele met voorlezen met de nadruk op het woordje aspecten van de moeder kindrelatie bij een al van de ongeveer 30 0 geinterviewde moeders problematische relatie hebben kinderen minder zeiden maar enkelen nooit voor te lezen en las vertrouwen in de ouder en verlopen interacties zes procent twee of drie keer per week voor de tussen ouders en kinderen stroever met name rest las tenminste een keer per dag voor tegen als nieuwe kennis moet worden overgedragen de tijd dat kinderen naar school gaan en formele in samenwerking met marinus h van ijzen leesinstructie krijgen hebben ze dus al heel wat doorn die een expert is op het terrein van ervaring met teksten achter de rug in het veel ouder kindrelaties is daarom ook onderzoek bediscussieerde boek beginning to read van mari gedaan naar de invloed van de kwaliteit van de lyn adams wordt berekend dat amerikaanse ouder kindrelatie op het verloop van de inter kinderen uit de middenklassen tenminste dui acties en de kennis en vaardigheden van kin zend uren voorlezen achter de rug hebben als deren de uitkomsten van deze studies bus het formele leesonderwijs nog moet beginnen van ijzendoorn 1988a 1988b t99ob onder naar aanleiding van etnografische studies strepen het belang van de sociale interacties wordt vermoed dat met name sociale interacties bij voorlezen als de relatie minder goed is rond teksten de leereffecten bepalen teale ontstaan meer problemen tijdens de voorlees 1981 volwassenen helpen kinderen om het sessies en kan minder nieuwe kennis worden verhaal te begrijpen door uitleg te geven opgedaan ouders of leerkrachten maken een inschatting van wat kinderen zonder hulp nog niet begrij h oe lezen leerk rac ht en voor pen en spelen daarop in door de tekst in andere woorden te lezen of tussen het voorlezen door ook in de eerste leerjaren van de basisschool is uitleg te geven de ouders stemmen hun hulp voorlezen een belangrijk aspect van het onder af op de competentie van het kind we zien dan wijs uit een vragenlijst die we aan 22 leer ook veranderingen optreden in het verloop van krachten voorlegden bleek dat de meeste leer de voorleessessies krachten ten minste een maal per dag voorlezen in een onderzoek onder een drie en vijf 89 procent op een aantal scholen werd als re jarigen bus van ijzendoorn 1988b brachten gel zelfs twee keer per dag voorgelezen 1 6 pro we in kaart aan welke aspecten van het verhaal c e nt er zijn wel verschillen met het voorlezen aandacht wordt besteed aan eenvoudige aspec thui s ee n o pvall e nd k e nm erk van h et vo o rl e ten zoals de betekenis van de tekst of de illu zen op school is dat dit doorgaans een groeps straties of aan meer complexe aspecten zoals de gebeuren is waaraan alle kinderen uit de klas formele kenmerken van geschreven taal uit de elnemen in slechts vier klassen werd wel deze studie bleek dat naarmate kinderen hoger eens voorgelezen aan groepjes van ten hoogste scoorden op een aantal tests die de leesontwik vijf kinderen meestal betrof het hier een ta keling in kaart brengen meer aandacht vrij melijk incidentele activiteit in drie klassen komt voor de complexe aspecten een recent gebeurde dit een keer per week en in een klas onderzoek bus van ijzendoorn i99ob on meerdere keren slechts een leerkracht meldde dersteunt de theorie dat ouders minder hulp wel ee ns individueel voor te lezen geven als kinderen meer competent zijn in dit in een ond e rzoek op kleuterscholen dat ik onderzoek vergeleken we veel en weinig voor in samenwerking met annelie neuteboom en gelezen kinderen de mate waarin ouders hulp pe tronella tanja uitvoer proberen we meer te geven bleek af te hangen van de ervaring met weten te komen over de strategieen die wor voorlezen bij de weinig voorgelezen kinderen den gevolgd om kleuters te helpen tijdens het 1990 7 moer 323 lk onduidelijk boek en het heet het vogeltje kd en boven de bomen dat te ver vloog kd hij vliegt omhoog kd oh ja lk ja kd oh ja dat ken ik kd daar is het vogeltje lk het vogeltje dat te ver vloog in een nestje tus door elkaar gepraat sen de klimop zat een heel klein vogeltje de kd hij vliegt verder dan de muur hele dag vlogen vader en moeder af en aan om lk hij gaat gewoon eten te brengen vliegjes wormpjes zo kon het kd over de muur vogeltje gauw groot worden toen het z n vleu lk ove ral ee ns kijke n gels goed op en neer kon bewegen gaf z n door elkaar gepraat moeder eerste vliegles kd als z n moeder dat ziet lx laat de bijbehorende illustratie zien lk vliegen was heerlijk maar na een tijdje begon kd is dat z n moeder nen de vleugels van het vogeltje pijn te doen kd ja hij moest een plekje vinden om uit te rusten lk de gote maar waar neen nest natuurlijk kd de grote die op het nest staat tx laat illustratie zien gemompel in de groep kd en dan moet ie weer helemaal terug kd een kleintje en een moeder lk ja lk ga maar op de rand van het nest staan zei ze je door elkaar gepraat kop omhoog en klapper met je vleugels dan moet je springen de lucht in en proberen naar de vogel komt verschillende andere vogels te de muur te vliegen dat is genoeg voor de eer gen maar mag niet in hun nest want hij maakt ste keer het vogeltje ging op de rand van het een ander geluid nest zitten hield z n kopje op fladderde met z n lk toen vloog het vogeltje weer verder tot het vleugels en sprong de lucht in aan de oever van de rivier een nest zag wil daar l x laat de bijbehorende illustratie zien uitrusten kd daar is een muur c k laat illustratie zien i k naar de muur kd ja kd onduidelijk eerste les door elkaar ge praat kd moede r kd een eend kd nou da s voor mij niet zover kd een bruine eend lk nee maar ja voor een klein vogeltje wel kd ja dan moet ie moet ie geluid maar dat kd ja kan ie niet lk wat gek hij viel niet het vliegen ging best lk een wilde eend met een bre d e gel e snavel zat goed ik kan nog wel verder vliegen dan de op het nest muur dacht de vogel ik kan wel over de hele l k laat illustratie zien akker heenvliegen en over de heg en over de ri kd oh zielig vier ik kan wel de hele wereld gaan bekijken kd hij is hij is echt nu vast heel moe en vlugger en vlugger bewoog hij z n vleugels lk ik denk het w e l ja i x laat illustratie zien door elkaar gepraat voorlez e n van een verhaal naar aanleiding van voorlezen sl e chts incidenteel voorkomen aan de bevindingen binnen h e t gezin zijn we m et de hand van audio opnamen is door een stu name geint e r e sse erd in d e vraag in ho e verre het dent die aanwezig was tijd ens de voorleessessie voorlez e n e en interactief verloop heeft waar ee n beschrijving gemaakt van het verloop bij d e leerkracht via vrag e n en opmerkingen ervan vervolgens zijn de protocoll e n geana liet leesbegrip stimuleert we maakten nauw lyseerd per kee r dat het voorlezen werd onder ke urig e b e schrijvinge n van d e voorleessessies broken om een asp e ct van het verhaal te bespre op doorsne e scholen daarbij is uitgegaan van ken is gescoord welke strat e gie daarbij door de groepssessies omdat all e and e re vormen va n le e rkracht werd g evolgd e n waarop de dis c us 3 24 moer 1 990 7 sic betrekking had we onderscheidden vijf vonden aanzetten van kinderen als z n moe instructiestrategieen uitlokken uitnodigen der dat ziet worden niet aangegrepen om samenvatten recapituleren en informeren en dergelijke thema s te bespreken pogingen van vijf inhoudelijke topics expliciete kenmerken kind e re n o m g e vol gtr e kkingen t e make n bij van tekst expliciete kenmerken van illustratie voorbeeld door te anticiperen op het verdere gevolgtrekkingen achtergrondinformatie en verloop van het verhaal worden genegeerd als persoonlijke associaties deze categorieen zijn een kind spontaan anticipeert ja dan moet ontleend aan een studie van teale martinez en ie moet ie geluid maar dat kan ie niet glass 1989 de resultaten die hieronder ter reageert de leerkracht niet sprake komen hebben betrekking op een achttal klassen waar gespreid over de periode van no interactieve vorm vier van de acht leer vember tot juni vier keer is geobserveerd in de krachten hebben een meer sturende rol tijdens klassen zaten zowel vier als vijfjarigen steeds het bespreken van het verhaal deze leerkrach namen alle kinderen deel aan de voorleessessie ten lokken discussies uit die kinderen moeten helpen bij het begrijpen van het verhaal en sco niet interactieve vorm inspectie van ren dan ook hoog op de categorieen uitlokken de protocollen leert dat het verloop van de ses en uitnodigen het protocolfragment op p 3 2 6 sies nogal uiteenloopt globaal kunnen twee is illustratief voor deze benadering typen worden onderscheiden vier van de acht op verschillende manieren probeert deze leerkrachten lezen voor zonder interacties over leerkracht het begrip bij de kinderen te stimule de tekst of de illustraties uit te lokken onder ren tijdens de discussies probeert de leerkracht brekingen ontstaan bijna uitsluitend op initia kennis te activeren die nodig is om het verhaal tief van de kinderen die opmerkingen of vra te begrijpen door kinderen te laten vertellen gen door de klas roepen vaak gebeurt dit naar wat op een gezellige dag kan gebeuren wat is aanleiding van de illustraties die sommige leer dat een gezellige dag activeert de leerkracht krachten na elke bladzijde tekst laten zien en schema s die kinderen hebben gevormd over anderen als het verhaal in zijn geheel is voorge het centrale thema van het verhaal ook stimu lezen met name in de klassen waar na elke pagi leert deze leerkracht om gevolgtrekkingen te na tekst een illustratie wordt getoond treden maken met betrekking tot de gebeurtenissen in veel interrupti e s door de kinderen op de rol het verhaal aan het eind van het verhaal wordt van de l e erkracht is doorgaans beperkt zo de kinderen gevraagd om zich een voorstelling nodig wordt antwoord gegeven op vragen of te maken van het verdere verloop van de ge wordt een vraag gesteld om verduidelijking te beurtenissen wat denk je dat ze dan gaan krijgen over een opmerking deze leerkrachten doen doen geen pogingen om door vragen of opmer is sprake van een stabiele aanpak bij voorle kingen de gebeurtenissen te verhelderen de zen ho e wel het aantal discussie eenhed e n en discussies hebben doorgaans b e trekking op ex de inhoud daarvan nogal ste rk kunnen vari e pliciete kenmerken van tekst of illustratie is ren is toch sprake van e en zekere stabiliteit dat z n moeder het protocolfragm e nt op de leerkrachten die bij de eerste observatie stu vorige pagina illustreert deze gang van zaken rend waren door via de vragen en opmerkingen de leerkracht leest voor uit het vogeltj e dat te ver de aandacht op bepaalde aspecten te richt e n vloog het p ro tocol is ingekort door delen weg te toonden dit zelfde gedrag in de volgende voor laten leessessies leerkrachten die tijdens de eerste opvallend is dat de leerkracht geen pogingen observatie alleen reageerden op vragen en op onderneemt om de discussie op een hoger plan nterkingenvan het kind gaven ook in volg ende te brengen door nieuwe thema s aan de orde te sessies ditzelfde patroon te zien het lijkt er dus stellen de motie ven en reacties van de karak op dat le e rkra chte n een b epaalde stijl van voor ters in het verhaal worden niet nader uitge lezen hebben die teale martinez en glass werkt in de discussie waarom vli e gt het verder 1 98 9 terugvoeren op d e opvattingen van leer dan de muur waarom willen de andere vogels krachten over doel en functie van voorlezen in niet dat het vogeltje in hun nest komt zou de terpretatie van onze obs e rvaties wordt bemoei moeder boos zijn als ze het vogeltje heeft ge lijkt doordat alle leerkra chten uit andere boeke n 1990 7 moer 325 lk nou ik heb een verhaaltje van uh knotje en van papa en mama ze vertellen elkaar grapjes elisabeth daar heb je al h e el veel verhaaltj es moppen heten die grapjes ze gaan opstaan van gehoord pannekoeken eten et cetera met z n vieren kd he mijn zusje heet ook elisabeth gaan ze wand el en ze bouw e n ee n hut in h e t lk ja sparrenbos daar gaan ze inzitten dan begint kd ja e n ik heb ook onverstaanbaar het plotseling te onweren bonb bong rom kd en die h eb ik ook m el de bommel d e bom lk en het gaat en nou ga ik vertellen mirjam en kd onweer trudie en het gaat over een gezellige dag wat l k j a ze kruipen nog dichter tegen elkaar aan is dat een gezellige dag terwijl het onweer boven het bos raast het kd datje alles onverstaanbaar begint te regenen ze lopen door de stromende lk wat vind j ij e e n ge zellige dag tjarda r e g e n naar hui s kd heleboel mensen in huis lk en daar wat denk je dat ze daar gaan doen lk ja wat vind j ij een g eze llig e dag s e bas ti aan k d pannekoeken eten kd dat dat ik altijd dat ik altijd kan spelen l k nou die hebben ze al gehad joh wat zullen ze kd ik onverstaanbaar ook een gezellige dag d a ar gaan doe n lk wat vind jij een gezellige dag andrea k d warme kleren aantrekken kd niks l k ja dat denk ik ook en ze gaan weer iets gezel lk vind jij niks een gezellige dag ligs doen tx laat illustratie zie n x n sc hudt haar ho o fd k d waar zitten ze dan in de hut lk nee of vind je e lke dag ee n ge z elli ge da g lk nou dit is s morgens he dit plaatje daar zit marlijn ten ze bij papa en mama op bed als ze wakker kd dat je altijd jarig bent worden lk maar dat kan niet altijd he kd een krokodil op bed kd nee kd ja lk nee n o u knofj e en lk waar zie jij een krokodil dan kd kweet nog een kd orivcist33rib3ai lk wat is er lk een pop een poes en een kd dat je de hele dag cadeautjes krijgt k d onve rstaanbaar daar zie ik d e kroko lk ja nou dat zou iedereen wel graag willen he di l kd of taarten lk wijs m ns aan dan kd ik oo k k d die lk knofje en elisabeth hebben ook een gezellige lk da s toch geen krokodil dag met z n vieren liggen ze in het grote be d door elkaar g e praat voorlazen die al dan niet bekend waren bij de by x990 de aanleiding hierto e was d e bevin kinderen om een nauwkeurigere indicatie t e ding dat ve e l kinderen afkomstig uit lag e re krijgen voor de stabiliteit van het gedrag zijn sociaal economisch e milieus w e igerd e n voor te verdere studies nodig waarbij leerkrachten uit lezen uit een boek dat vlak daarvoor zowel door soortgelijke teksten voorlezen en waarbij het de moeder als door de proefleider was voorgele aantal keren dat de tekst is voorgelezen wordt zen heranalyses leidden tot d e con clusie dat gecontroleerd lang niet all e oud e rs in de ze gro e p hulp boden tijdens het voorl ezen van een verhaal veel hoe effectief zijn de stijlen van voorlezen oud e rs blek en te volstaan met af en toe te wijzen naar de illustratie zond e r evenwel een poging te over de directe effecten van verschillende stij doen om de inhoud van d e t e kst te verduidelij len van voorlezen is nog weinig bekend via ken met name deze kinder e n bl e k e n weinig heranalyses van materiaal dat in e e n ee rdere over te houd e n van het voorlezen in d e groep studie was verzameld is e en poging gedaa n waarin de voorleessessies een niet interacti ef daarover meer te weten te komen bus sulz v e rloop hadden was het aantal weig e ring e n om 326 moer 1990 7 voor te lezen het grootst kennelijk hadden met hebben opgedaan met teksten vermoedelijk name deze kinderen weinig onthouden van de heeft deze groep meer hulp nodig om teksten te daaraan voorafgaande voorleessessie begrijpen dan op school wordt geboden deze uitkomsten indiceren dat interactief lezen een noodzakelijk element is om te bevor literatuu r deren dat kinderen teksten gaan begrijpen en daardoor nieuwe kennis opdoen over geschre adams m beginning to read thinking and learning ven taal de effecten van het voorlezen op about print cambridge mass m 1 r 1990 school zijn tot nu toe niet systematisch geanaly bradman t margrietje en de babysitter den haag seerd het ligt in de bedoeling ook daaraan in omniboek 1988 vervolgprojecten aandacht te besteden het bus a g early reading acquisition in p reitsma gaat daarbij om verschillende vragen in de eer l verhoeven red reading acquisition in ste plaats willen we weten of voorlezen in een dutch a state of the art dordrecht new york groep even effectief is als individueel lezen het foris tgqo a is niet uitgesloten dat groepssessies met name bus a g kleuters op weg naar leren lezen paper nadelig zijn voor kinderen op een laag niveau gepresenteerd op een symposium van de read omdat de leerkracht niet kan ingaan op alle ing association in the netherlands ra i n problemen die het heeft om de tekst te begrij amsterdam juni i99o b pen verder moet worden nagegaan in hoeverre bus a g e sulzby the role of social interac de effecten van groepsgewijs voorlezen ver tion in t se s children s subsequent story book band houden met de stijl van voorlezen op reenactments paper gepresenteerd op de jaar basis van de bevindingen in het gezin is te ver lijkse conferentie van de american educational wachten dat een meer sturende begeleiding de research association aera boston april voorkeur verdient 1990 bus a g m h van ijzendoorn attachment enkele conclusie s and early reading a longitudinal study in jour nal oj ge netic psyc holog y 1 49 1988 a p zoo z io uit de studies naar voorlezen binnen het gezin bus a g m h van ijzendoorn mother child blijkt dat nieuwe kennis met name wordt be interaction attachment and emergent literacy vorderd door de sociale interacties tijdens het a cross sectional study in child develop ien t 59 lezen van teksten volwassenen maken een in 1 988 o p i2 6 2 i2 7 2 schatting van wat kinderen nog niet begrijpen bus a g m h van ijzendoorn voorlezende en gaan daarop in door vragen of uitleg inter moeders en beginnend leesonderwijs in di actief lezen is een essentieel kenmerk van het dakrief z o i99o a p 4 6 voorlezen uit observaties in een aantal klassen bus a g m h van ijzendoorn chararreristits blijkt dat leerkrachten verschillen in de mate and antecedente tf frequently and ir frequently read waarin interactief wordt voorgelezen van de ing mother child dyads leiden onderwijsstu leerkrachten die in deze studie participeerden dies i99o b laat de helft de kinderen reageren op illustraties sulzby e children s emergent reading of favor of tekst zonder evenwel pogingen te doen om ite storybooks a developmental study in reac via vragen of uitleg de inhoud van de tekst te ing research quarterl y z o 1985 p 458 48i verduidelijken meer complexe aspecten van teale w h parents reading to their children het verhaal komen daardoor in deze groep nau what we know and need to know in language welijks aan bod deze groep onderscheidt zich arts 5 8 1 98 1 p 902 912 daarin duidelijk van een groep leerkrachten die teale w h sulzby e eniergen t literacy writiii q via gerichte vragen de structuur van het ver a nd readi n q norwood ablex 19 86 haal proberen te verhelderen deze verschillen teale w h m g martinez w l glass de tussen leerkrachten lijken tamelijk stabiel te scribing classroom storybook reading in zijn voor een deel van de kinderen zou deze d bloome cd classroonis nrr d literacy nor niet interactieve stijl van voorlezen wel eens wood ablex 19 89 p 5g 1g 3 grote nadelen kunnen hebben ik denk nu met name aan kinderen die thuis weinig ervaring 1990 7 moer 327