Documenten
19 van vraag om hulp naar schooleigen taalbeleid luc wyns de laatste jaren stellen we vanuit de begeleiding vast dat heel wat scholen starten met het uitbouwen van een eigen taalbeleid nadat de doorlichting op bezoek is geweest in de school waarvan we hier een begeleidingstraject beschrijven1 waren naar aanleiding van de doorlichting in het schooljaar 2005 2006 twee taalcoordina toren aangeduid om de ontwikkeling van het taalbeleid binnen de school te trekken op het moment dat de pedagogische begeleiding op het einde van het schooljaar 2006 2007 werd gevraagd ondersteuning te bieden bij de ontwikkeling van een taalbeleid in de school bestond er dus al een werking rond dit thema e twee taalcoordinato op het einde van de maand mei 2007 had ren had den in het voor den de taalcoordinatoren al een eerste keer gaande schooljaar al de werking geevalueerd uit een bevraging enkele bijscholingen van de collega s was de suggestie gekomen gevolgd en enkele losse werk te maken van taalzorg bij de leerlingen acties opgezet het ging bijvoorbeeld an spreken en minder spelling daarbij over acties als tas fouten schrijven de twee taalcoordinatoren testen afnemen bij de eerstejaars het hadden dan ook enkele doelstellingen en hanteren van de ovur methode bij het werkpunten geformuleerd voor het volgende aanpakken van taken over de vakken heen schooljaar namelijk een schooleigen visie een boekje met de nieuwe spelling bezor tekst uitschrijven een taalweek organiseren gen aan alle collega s taaltips formuleren in januari 2008 een sollicitatietraining orga voor collega s via de website aandacht vra niseren voor zesdejaars tso taaltips voor gen voor bin normering bij de schriftelijke leerlingen verspreiden het soms nogal sto communicatie met externen enz acties die rend taalgebruik van leerlingen aanpakken op zich wel kunnen passen binnen een taal de huisstijl bin normering verfijnen wer beleid maar die niet erg beleidsmatig wer ken rond instructietaal en vaktaal uit de den ingezet om het draagvlak voor een bevraging bleek ook dat niet iedereen op schoolgebonden taalbeleidwerking zo groot dezelfde lijn zat en dat er in een aantal vak mogelijk te maken had men wel een werk groepen toch nogal wat weerstanden leef groep opgestart die bestond uit een verte den genwoordiger uit elke vakgroep die al een beetje gesensibiliseerd was voor het thema naar aanleiding van de evaluatie en de keuze taalbeleid van nieuwe werkpunten stelden de twee december 2008 nummer 2 38e jaargang 20 taalcoordinatoren aan de pedagogische gedragen visie op taalbeleid hoe kan men bege leiding de vraag om eens te komen kij tot enkele werkpunten komen waar het hele ken of ze goed bezig wa korps achterstaat en wat kan de rol van de hoe komt men tot ren en hoe ze nu verder begeleiding hierin zijn een gedragen visie moesten op dat moment op taalbeleid gaan wij als begeleidings vanuit de begeleiding is er aangestuurd op dienst natuurlijk op deze een proces waarbij wij op een startmoment vraag in maar niet enkel het voortouw zouden nemen en verder in het om te zien of men goed bezig is wij zien proces de twee taalcoordinatoren en de onze rol vooral in het ondersteunen van werkgroep zouden ondersteunen in de ont scholen in kwaliteitsvolle processen die wikkeling van het taalbeleid op school effect hebben voor leerlingen in de klas die daarbij besteedden we ook aandacht aan verankerd worden in de klaspraktijk die een een aantal randvoorwaarden in het proces zekere systematiek in zich hebben en die zouden we aandacht besteden aan de betrok aandacht hebben voor de betrokkenheid van kenheid van zoveel mogelijk mensen er het hele schoolteam zie bijlage moest vertrokken worden van wat er al gebeurde in de school we wilden rekening houden met de knelpunten waarmee de lera ren in hun dagelijkse klaspraktijk geconfron stap 1 informeren teerd werden en men zou met het hele schoolteam zoeken naar mogelijke werkpun een eerste intake gesprek met de twee taal ten op deze manier wilden we de leraren coordinatoren de directie en de begeleiding mee verantwoordelijk maken voor de hele vond plaats half juni 2007 het doel van het taalbeleidwerking van de directie werd gesprek was in de eerste plaats hen te infor gevraagd omdat zij taalbeleid in 2007 2008 meren over een brede visie op taalbeleid als prioriteit naar voren wou schuiven deze vanuit de zeven pijlers waaruit een taalbeleid werking te ondersteunen en te faciliteren de kan worden opgezet van braak schrau doelen voor het schooljaar 2007 2008 wer wen 2001 en de geplande acties toetsen den teruggebracht tot het bepalen van aan deze visie vanuit deze informatieronde mogelijke werkpunten met een hoge betrok bleek al vlug dat de voorgestelde werking kenheid van de collega s en het uitschrijven rond taalbeleid veel rui van een voorlopige visie op taalbeleid we wilden de mer en omvattender was leraren mee dan de enge visie vanuit verantwoordelijk taalzorg we kwamen tot stap 2 informeren maken voor het besluit dat taalbeleid en daaraan gekoppelde consulteren de hele taalbeleidwerking acties moesten vertrekken vanuit een gedragen visie een eerste stap in het proces bestond erin de en dat men de geplande werkgroep met vertegenwoordigers uit de acties misschien toch eens moest herbekij verschillende vakgroepen bij de werking te ken in het vervolg van het gesprek werd betrekken dat zou gebeuren op een verga ingegaan op een aantal vragen hoe kan dering met als doel hen te informeren over deze visie op taalbeleid uitgedragen worden het ruime kader voor een taalbeleid vanuit in de hele school hoe komt men tot een de zeven pijlers en hen te consulteren over 38e jaargang nummer 2 december 2008 21 hoe en wanneer de collega s best betrokken vanwege de directie enkel taalbeleid als konden worden bij het zoeken naar werk agendapunt na een aantal korte sensibilise punten in een eerste agendapunt op deze ringsopdrachten volgde een kadering van vergadering lichtte de pedagogische begelei taalbeleid vanuit de zeven pijlers vervolgens ding het kader van de zeven pijlers uitgebreid werd het doel van de verdere vergadering toe aan de leden van de werkgroep waarbij toegelicht het inventariseren van goede er ruimte was voor verdere verduidelijking en praktijken en mogelijke knelpunten en het concretisering van de pijlers aangeven van mogelijke werkpunten daartoe werd het lerarenteam verdeeld in bij de bespreking van het hoe en het wan een zevental consultatiegroepen van onge neer kwam de werkgroep tot het besluit dat veer zeven mensen elke consultatiegroep de eerstvolgende personeelsvergadering zou werd gemodereerd door een lid van de werk gewijd zijn aan taalbeleid dat zou al een groep taalbeleid positief signaal zijn van de directie dat taal beleid prioritair was dat leraren geen extra elke individuele leraar kreeg bij de start een vergadering buiten de lesuren zouden moe woordspin zie afbeelding 1 de leraren kre ten volgen om een start met taalbeleid te gen daarbij de opdracht in stilte spontaan maken kon ook al heel wat weerstand weg woorden op te schrijven die zij associeerden nemen op die vergadering zouden alle col met de woorden in de woordspin ze moch lega s via enkele opdrachten gesensibiliseerd ten verder associeren op hun eigen woorden worden voor taalbeleid en geinformeerd of steeds opnieuw starten bij de gegeven worden over het ruime kader van de zeven woorden hiervoor kregen zij exact vijf minu pijlers daarna zouden alle leraren bevraagd ten als begeleider is het belangrijk de strikte worden over goede praktijken knelpunten timing te respecteren op die manier dwing en mogelijke werkpunten je de deelnemers om niet te veel tijd te ver liezen en het brengt een zekere dynamiek in ten slotte werd in de werkgroep ook de stra het hele verloop tegische keuze gemaakt om de leraren niet over alle pijlers te bevragen maar er slechts vervolgens kregen de groepsleden de vier te weerhouden hiervoor baseerden ze opdracht nog steeds in stilte samen een zich op de bevraging die al vroeger had webschema te construeren op een grote flap plaatsgevonden en waaruit duidelijk al een waarop de woorden uit hun eigen woord aantal invalshoeken naar voren kwamen spin al genoteerd stonden daarbij was het inschrijvings en onthaalbeleid taal in de de bedoeling dat ze hun eigen woorden klas taal rondom de klas en extra maatrege noteerden en daarnaast konden ze ook vrij len op die manier zou het geheel ook over associeren bij de woorden die de andere zichtelijker en meer werkbaar worden groepsleden noteerden voor de volgende stap had de groep groene en rode stickers gekregen het was de bedoe stap 3 informeren ling dat ze bij datgene waarvan zij vonden consulteren en keuzes maken dat daaraan al op een goede manier werd gewerkt een groene sticker plaatsten bij de personeelsvergadering van 4 september datgene wat zij als een tekort of een knel 2007 had naast enkele korte mededelin gen punt ervoeren plaatsten ze een rode sticker december 2008 nummer 2 38e jaargang 22 afbeelding 1 woordspin extra inschrijvings maatregelen en onthaalbeleid taal in onze school taal rondom taal in de klas de klas ten slotte kreeg elke groep de opdracht het pen bijeen om weer zoveel mogelijk men resultaat met mekaar te bespreken daarbij sen bij het hele proces te betrekken werden lagen vragen voor als waar is nog verduide deze gegevens aan elke vakwerkgroep lijking nodig wat zijn de eerste indrukken bezorgd met de vraag de plus en knelpun als je dit ziet wat zijn overeenkomsten ten te bespreken uit de lijst van 16 moge wat ontbreekt misschien nog uiteindelijk lijke werkpunten moeten zij drie punten moesten alle groepen komen tot drie plus selecteren vanuit deze gegevens formu punten in de werking van de school op het leerde de werkgroep drie werkpunten met vlak van taalbeleid en moesten ze drie werk een verantwoording die ze via een medede punten formuleren het resultaat werd ver ling aan alle leraren kenbaar maakten zameld door de werkgroep taalbeleid men wou in het schooljaar 2007 2008 toch op het einde van de personeelsvergadering nog van start gaan met twee concrete werk werd aan de leraren nog toegelicht wat nu punten binnen de pijler taal in de klas zou zou volgen om hen zicht te geven op het tra men aandacht hebben voor vaktaal vakge ject bonden en instructietaal vakoverschrij dend het was de bedoeling per vak na te denken over de vaktermen die leerlingen in een bepaald leerjaar moesten verwerven stap 4 tussentijds evalueren zodat men later kon nadenken over een stra tegie om de verwerving hiervan beter te omdat er op de personeelsvergadering geen ondersteunen daarnaast zou men bij de tijd meer was voor een plenair gedeelte leerlingen nagaan met welke instructie en koos de werkgroep ervoor om de bladen schooltaalwoorden ze last hadden binnen met de drie pluspunten en de drie werkpun de pijler extra maatregelen wou men het ten op te hangen in de leraarskamer een lezen promoten zin krijgen om te lezen manier om aan het hele team terug te geven actualiteit volgen rustig en geconcentreerd wat zij hadden verzameld het kernteam lezen in het schooljaar 2008 2009 wou bracht de gegevens van de consultatiegroe men binnen de pijler taal rondom de klas 38e jaargang nummer 2 december 2008 23 werken aan verzorgd taalgebruik geen op het posterproject de werkgroep wil dit scheldwoorden respectvol spreken intona gezamenlijk moment voorbereiden tegen de tie an taal tussen leerlingen onderling uit paasvakantie na de paasvakantie zullen spraak in de klas gepast register gebruiken weer de vakgroepen aangesproken worden en chattaal in de klas om de kijkwijzer te hanteren bij een scree ning van de eigen taken toetsen en exa mens ook wil men tegen die tijd een strate gie ontwikkelen om de posterwoorden te stap 5 tussentijdse introduceren in de klassen en via allerlei ondersteuning opdrachten te werken aan de vastzetting bij de leerlingen op het einde van het school in een volgende fase is er terug een bijeen jaar wil de werkgroep dan het hele gebeuren komst van de begeleiding en de werkgroep evalueren en eventueel bijsturen naar vol met als doel zicht te krijgen op de volgende gend schooljaar het werkpunt bij extra stappen in het proces maatregelen laat men voorlopig over aan leraren de rol van de een eerste belangrijke opdracht is het con die hieraan op vrijwillige trekkersgroep cretiseren van het werkpunt bij taal in de basis kunnen en willen bestaat erin om de klas dat nu erg ruim en vaag is vanuit dit werken gestage voortgang eerste ruime 100 idee wordt er met de te bewaken en werkgroep gebrainstormd over mogelijke een ander aandachtspunt kleine successen deelaspecten van dit thema om zo te komen is het werkpunt bij taal te vieren tot een aantal 15 acties na het nodige rondom de klas de werk overleg komen ze tot de consensus dat ze groep zal zich dit school verder willen werken aan het screenen van jaar ook al eens goed beraden over wat ze taken toetsen en examenvragen met deze zich als doel stellen en hoe ze aan dat doel screening willen ze talige drempels op het willen werken knelpunt hier is of ze dit wil spoor komen in een volgende fase is het len opnemen als een te realiseren doel wat dan de bedoeling om deze drempels weg te dan de vraag doet rijzen naar eventuele werken zodat taal niet langer een probleem sancties voor leerlingen die geen verzorgde is voor de leerlingen om te tonen wat ze taal hanteren en ook is er de vraag wat er werkelijk kennen en kunnen dan kan moet gebeuren met leraren die geen verzorgde taal hanteren of stellen ze een tweede opdracht is dan een strategie dit als een na te streven doel waarbij vooral uitwerken en een tijdpad uitzetten er wordt sensibilisering van leraren en leerlingen de gekozen voor een gezamenlijk startmoment kern van de doelen en de acties zal uitma waarop het lerarenteam in horizontale hete ken ook hiervoor geven ze zichzelf tijd tot rogene groepen per graad samen zitten ze het einde van het schooljaar krijgen dan de opdracht concrete vragen te onderzoeken op taaldrempels en drempel de rol van de begeleiding bestaat er vooral in woorden instructiewoorden het is de de werkgroep te ondersteunen in het naden bedoeling om enerzijds deze drempels te ken over hoe ze van ruime 100 ideeen tot clusteren en samen te brengen in een kijkwij 15 acties kunnen komen het bewaken zer en anderzijds instructiewoorden samen van de systematiek van prioriteiten stellen te brengen op posters in een eigen variant doelen formuleren acties opzetten tus december 2008 nummer 2 38e jaargang 24 sentijds evalueren en bijsturen evalueren en vakgroepen die al een zekere gevoelig verankeren om dan naar een volgende ver heid voor de thematiek hadden op kenning van de beginsituatie te gaan een deze manier had de school zelf al voor ander aspect dat de begeleiding opneemt is een zeker draagvlak gezorgd en was de het vertragen van de werking om de voort kans op een inktvlekeffect vrij groot durende terugkoppeling naar en betrokken heid van het hele schoolteam te garanderen de aanwezigheid van de directie op alle vergaderingen was een duidelijk signaal naar de leden van de werkgroep dat zij dit heel belangrijk vond en de mensen stap 6 informeren op die manier een hart onder de riem consulteren keuzes maken en wou steken het maakte ook dat er samen doen onmiddellijk feedback kwam op voor stellen bijvoorbeeld om de eerste verga in het tweede trimester is de werkgroep dering met het hele schoolteam te laten bezig met de voorbereiding van het volgende doorgaan op een personeelsvergade gezamenlijk moment waarop alle leraren ring zodat de leraren niet nog eens een samen gaan doen wat ze extra dag moesten nablijven zichzelf als werkpunten de school had zelf hadden opgelegd binnen de bereidheid van de werkgroep om zijn al voor een zeker een tijdpad dat voor iedere eigen handelen kritisch in vraag te stel draagvlak gezorgd vakgroep haalbaar moet len maakte dat er openheid ontstond en de kans op zijn op dat moment voor bijsturing een inktvlekeffect diende zich het prioritaire was vrij groot nascholingsproject van de belangrijk was ook dat er van bij de aan minister van onderwijs vang een link werd gemaakt met een rond taalbeleid aan de directie beslist om werking die al bestond in de school daar als school in te stappen om op die namelijk de aandacht voor goede vak manier aan de professionalisering van het groepwerking schoolteam te werken de directie trad faciliterend op door de taalcoordinatoren enkele uren vrij te roosteren en door de leraren niet op conclusie extra momenten bijeen te brengen in het kader van taalbeleid maar door de vanuit deze ervaring willen we enkele suc personeelsvergadering anders in te vul cesindicatoren en valkuilen op een rijtje zet len ten succesindicatoren valkuilen van bij de start zelfs voor de begelei bij dit soort van veranderingen moet er ding bij het hele proces betrokken werd voortdurend over gewaakt worden dat had men al een werkgroep samenge de snelheid waarmee men wil gaan steld met vertegenwoordigers uit alle afgestemd blijft op wat de leraren zien 38e jaargang nummer 2 december 2008 25 zitten en niet ingevuld wordt naar de men moet de ijlheid het formuleren wenselijkheid van een trekkersgroep en vaagheid van doe van concrete anders dreigt men een groot gedeelte len en acties vermij doelen en kleine van de leraren onderweg kwijt te spelen den het formuleren stappen maakt van concrete doelen het tussentijds een sterke trekkersgroep dreigt nogal en kleine stappen evalueren veel eens de voortdurende betrokkenheid maakt het tussentijds makkelijker van alle leraren uit het oog verliezen in evalueren en het rea hun goed bedoelde haast willen zij liseren van tussen nogal eens zelf de beslissingen nemen tijdse doelen veel makkelijker daardoor en het lerarenteam nadien enkel infor krijgt het lerarenteam ook het gevoel meren over deze be slissingen wat zich dat wat ze doen succes kan hebben en dan op het laagste niveau van betrok dat er dus zinvol werk wordt geleverd kenheid afspeelt luc wyns diocesane pedagogische begeleiding antwerpen luc wyns vsko be noten 1 dit is een licht aangepaste versie van een artikel dat verschenen is in de hert w red 2008 taalbeleid in de praktijk een uitdaging voor elke secundaire school mechelen plantyn literatuur van braak j schrauwen w 2001 stappen op weg naar een taalbeleid op school vonk 31 2 p 19 32 december 2008 nummer 2 38e jaargang 26 bijlage begeleiding van schoolteams wanneer we als begeleiders gevraagd worden de implementatie van een bepaald thema hier taalbeleid te ondersteunen in een school proberen we een aantal basisprincipes te hanteren bijvoorbeeld een groot draagvlak creeren de betrok kenheid van het hele schoolteam nastreven de communicatie verzorgen de draag kracht en de draaglast bewaken deze principes kunnen we samenbrengen in een participatiemodel dat tegelijkertijd de verschillende fasen in zo n participatieproces beschrijft en de vier niveaus van betrokkenheid aangeeft een verandering of ver nieuwing wordt binnen een school meestal opgenomen door een eerder kleine groep van trekkers zij hebben een bepaald thema bijvoorbeeld taalbeleid bepaalde doe len en acties voor ogen bij de vernieuwing altijd rekening houdend met de context van de school zij willen zoveel mogelijk leraren bij het verhaal betrekken omdat een vernieuwing pas geslaagd is wanneer ze haar plaats krijgt in de dagelijkse klasprak tijk en het is via een goed verzorgde communicatie dat informatie en aanzetten tot verandering worden doorgegeven in groepen met een kans op hoge betrokkenheid van de mensen een eerste fase in het betrekken van het schoolteam is de fase van het informeren over en sensibiliseren voor de vernieuwing dit is het laagste niveau van betrokken heid waarbij de leraren geinformeerd worden over wat de vernieuwing inhoudt en wat er van hen verwacht wordt als uitvoerders van die vernieuwing we weten alle maal dat dit heel veel weerstanden oproept en weinig betrokkenheid met zich mee brengt in deze fase is het wel van belang dat het trekkersteam al enkele strategische keuzes heeft gemaakt zo kunnen er al keuzes gemaakt zijn over welke informatie al wel en welke nog niet wordt doorgegeven aan wie de informatie in de eerste 38e jaargang nummer 2 december 2008 27 fase gericht moet zijn alle leraren de vakhoofden bepaalde lerarengroepen op welk moment de informatieoverdracht zal plaatsvinden hoe deze informatie zal doorgegeven worden wat de langetermijndoelen zijn wat een ideaal tijdpad zou kunnen zijn enz de tweede fase is de fase van de consultatie in deze fase worden leraren bevraagd over hun beeld van de vernieuwing wat er al gebeurt in de school wat er al goed loopt want dat moet zeker verankerd worden en waar er nog knelpunten zijn wat zij als last ervaren en wat hun draagkracht is dit tweede niveau van betrokkenheid geeft aan de leraren al de kans om zelf mee richting en betekenis te geven aan de vernieuwing waardoor er al meer kans is op betrokkenheid belangrijk voor de trek kersgroep is dat zij ook iets met deze informatie moet doen het heeft weinig zin om leraren te consulteren wanneer er achteraf met de informatie geen bijsturing van het thema de langetermijndoelen het vooropgestelde tijdpad gebeurt op basis van wat de leraren hier aangeven kunnen bepaalde prioriteiten gesteld worden de bijsturingen moeten dan ook steeds terug gecommuniceerd worden naar het hele schoolteam zodat zij merken dat zij mee vorm kunnen geven aan de vernieuwing en dat het niet iets is dat hen van boven af opgelegd wordt in een derde fase kunnen leraren dan mee keuzes maken over welke aspecten van de vernieuwing al wel en welke nog niet kunnen opgenomen worden welke doelen zij daarbij willen realiseren welke acties voor hen wel of niet haalbaar zijn reke ning houdend met hun draagkracht welk tijdpad realistisch is enz op dit niveau van betrokkenheid groeit ook het besef van invloed leraren ervaren dat zij mee vormgeven aan de vernieuwing en dat zij aangeven wat zij wel of niet kunnen willen opnemen om te voorkomen dat in deze fase doelen en acties heel vaag open of vrijblijvend geformuleerd worden wat later problemen oplevert om efficient tus sentijds te kunnen evalueren en bijsturen is het verstandig om het principe 100 idee 15 actie te hanteren en doelen smart te formuleren in de vierde fase gaan leraren samen uitvoeren wat ze vooropgesteld hebben dat is het hoogst mogelijke niveau van betrokkenheid een belangrijk principe is ook dat fase drie een ankermoment is in het proces eens de leraren mee keuzes hebben gemaakt worden de vorige fasen niet meer in vraag gesteld nu is er de fase van het samen doen het samen uitvoeren van de voorgestelde acties om de vooropgestelde doelen binnen het vooropgestelde tijdpad te bereiken de rol van de trekkersgroep bestaat erin om de gestage voortgang te bewaken en kleine successen te vieren december 2008 nummer 2 38e jaargang