Verknipte gedichten. Poëzie in de onderbouw

Publicatie datum: 1990-01-01
Collectie: 21
Volume: 21
Nummer: 6
Pagina’s: 202-207

Documenten

andrea visser het materiaal voor deze les bestaat uit kaart jes waarop de helft of een derde deel van een wil van der veu r ge di c ht s taat het aantal kaa rtjes moe t over eenkomen met het aa ntal l eerlingen in de klas de leerlingen moeten aan de hand van de frag menten de verknipte gedichten reconstrueren verknipte gedichten het is dan ook belangrijk dat er genoeg aan wijz ingen zijn dat bep aalde kaartjes bij elkaar poezie in de onderbou w horen het selecteren van gedichtjes voor deze les wordt ook bepaald door een inschatting of de leerlingen het gedic ht mooi of leuk zullen vin d en e n of ze het kunne n snapp en of aanvoe l en aan de hand van deze criteria koos ik twee levensech te besc hrijvingen van lessen u it de dagelijkse gedich tj es van h ans a ndreus twee van rem lesprak tijk zijn er helaas nog steeds mon djes m aat co e kkers twee van h an g hoek stra een van daa rbij lijkt de belangstelling voor het poezieo nder rutger ko p land en twee rijm pjes van d aan wijs tanende andrea visser beginnend docente in het zonderland voo rtgezet onderwijs en wil van der veu r vakdidac op grond van de globale lesopzet die in les ticus proberen er wat aan te doen ter illustratie van ideeen wordt gegeven maak te ik een lesplan bij wat de a ute urs ba nen d o nderwijs en een c reatieve het sch ema hiervan zie p 2o3 hoorde de vol benade ring noemen volgt een beschrijving va n een gende toelichting poezieles va n visse r zij volgde in het najaa r van 1989 a an het begin van d e les verte l ik dat we ge een u nive rsitaire tweemaandscurs us orientatie op het dichten gaan lezen maar wel op een bijzondere beroep va n docent e nederlands de besch rijving be manier ik leg uit hoe het sp el met de ver knipt e treft een poezieles die zij tijdens de schoolstage in een gedichten werkt en geef aan d a t daarna de k in tweede klas van het gymnasiu m gaf in die les laat zij deren die bijpassende kaartjes hebben bij elkaar lee rlingen experimente ren met een poetisch p rocede gaan zitten en over hu n ged ic ht gaan praten met het oog op het begrijpen en beoordelen van poezie nade re instruc tie daarover vo l gt nog als we het a rtikel wordt afgesloten met e n ige theoretische nog tijd over hebben gaan de groepjes aan de bespiegelingen klas vertellen wat ze b esp roken hebb en na de ze introductie dee l ik de kaartjes uit d e leerlin gen lezen de versregels op h un kaartje waarna een poeziele s ik een leer ling vraag zijn of haar kaartje voor te lezen ik instrueer de leer lin gen goed te luiste voorbereiding voord at ik aan d e voorbe ren en een vinger op te steken als ze vermoede n reiding van de les kon beginnen moest ik een da t hu n eigen fragment bij het voorgel ezene beeld heb ben va n de ervaringen die de leerlin past ook die fragmenten worden voorgel ezen gen h add en met gedichten de practicumdo klassikaa l b es p reken we nu of d e stukjes in der cent vertelde me dat hij strofen en rijm wel eens daa d bij elkaar p assen en in welke vol gorde ze behandeld h a d maar da t begrip p en al s metrum moeten staan eventueel vraag ik de leer lingen en beeldsp raa k n og onb ekend voor de leerlin of ze meer argumenten kun nen geven moc ht gen waren twee lessen waren besteed aan het er een fragment ontb reken d an spoor ik de sc hrij ven van limerick s twijfelende leerlinge n aa n hun stukje toc h voor i n h et cursuso nderdeel dat voorafging aan de te lezen al s dit nog geen resultaat oplever t schoolstage kwamen nie t alleen th eoretische gaan we verder met het volgende gedic h t er overwegingen maar ook praktische adviezen blijft vanzelf een fragme nt over aan de ord e nad at ik de info r matie en aanteke als we alle kaartjes gehad hebben leg i k uit ningen over poezieonderwijs nog eens doorge wat we vervolgens gaan doen d e leerlin gen leze n had bes loo t ik een va n de ideeen uit de met kaartjes van hetzelfde gedicht gaan s t rak s bu ndel lesideeen van pistoor kieft en postma b ij el kaar zitten eerst sc hrijven ze het gedicht 1984 p 87 t e gebrui ken de les met verknipte in zijn gehee l in hun schrift en daarna praten ze gedichted over de vol gende vragen 202 moer i99o 6 lesonderdeel doel leerstof werkvormen leerac tiviteiten onderwijsmiddelen con roleof het doel is bereikt lesprogramma duidelijkheid instructie luiste ren vragen of het dui uitleggen voor de leerlingen delijk is 3 uitdelen van de zelfstudie lezen kaartjes met frag kaartjes de leer menten van ge lingen lezen voor dichten zichzelf ao een leerling leest goed luisteren voorlezen de klas in kijken zijn kaartje voor verbanden legg e n luisteren leerlingen met of de leerlingen bijpassend kaartje naden ken goede verbanden steken hun vinger klassegesprek leggen is af te lei op deze lezen hun discussiere n den uit de dingen fragment ook die gezegd wor voor de klas be de n spreekt d e bij pas sendheid en de volgorde 8x 2 uitleg van de pro duidelijkheid instructie luisteren bord vragen of het dui cedure voor het delijk is groepswerk to de groepjes be nadenken en pra discuss i e lezen kaartjes rondlopen kijken spreken hun ten over een ge spreken papier en pen wat de leerlingen gedic ht di cht luisteren doen opschrijven zo bespreking van de le erlingen vat presentatie door spreken eventueel meer het groepswerk ten hun disc ussie leerlingen luisteren informatie vragen samen voor de an deren einde blaadjes inlevere n de cijfers in de marge geven de tijd in minuten bij benadering aan wat vind je van het gedicht en waarom vind je voorgelezen en een woordvoerder vertel t aan dat de klas wat het groepje over het ge dicht gezegd wat b etekent h e t gedich t voor jou heeft h oogst waar sc hijnl ij k is e r ech te r voor de vragen sch rijf i k ook op h et b ord d e ant deze b es pr eking geen t ij d meer ik haa l d a n de woorden moeten de leerlingen opschrijven een losse blaadjes op en kijk ze thuis na van de groe p sle d en schrijft ze op een l os blaadj e dat ingeleverd kan worde n e en van de b edoe l ingen van deze les is dat de terwijl de lee rlingen i n groepjes aan het werk leerlingen in aanrakin g komen met ge dichten zijn loop ik door het lokaal geef b ij eventuel e missc hien o ntdekken ze dat je ugd p oezie heel pr o bl emen aanwijzingen kijk of er wel ge leuk kan zijn een meer didactisch doel is dat ze werkt wordt en h oe ver de groepjes zij n a ls d e leren dat door goed te luisteren of lezen ver meeste groepjes klaar zijn kunne n we klass i banden te ontdekken zijn tussen gedichtfrag kaal de betekenissen en meningen bespreken ik m enten die bij el kaar horen in de groepjes doen geef ee n groepje het woo rd het gedich t word t de leerlingen er varin g o p met he t beschr ij ven 1990 6 moer 203 waar gaat het over en h et b eoord elen van een g edicht wat vin d je e rvan er is een koegestolen lesverloop i n werkelijkheid verliep de les in het do rpje donderen al s vo lg t nad at d e lee rli nge n binnen gekomen dat is voor velen oorzaak war en kon d en we nog n iet gelijk begin n en zich te ve rwondere n het wachte n was o p de sc hoolp racticumdocent het geklet s g ing dus n og even d oor to t dat de maar als die mensen wisten docent arriveerde en ik de leerlingen tot stilte wat e rgebeur t in g ra u w maande er werd g oed g el ui sterd toe n ik uitleg in ulkesluis en tuitjen ko rn de wat we zouden doen en de leerlingen rea in peize e n de pauw g eerden p ositief nadat al hun vragen b eant woord waren kon i k de kaartjes uitde len som en al de du istre daden m ige leerlingen moest ik er nog eens o p w ijzen verricht in goudriaan dat ze hun kaartje niet aan anderen mochten da n zou den deze lieden la ten lezen niet zo verwon de rd staan d e ee rste twee fragmenten van d e sokkel van hoeks tra wer den s nel aan el kaar gekop daan zonde r land 4 peld omdat ze bijna identiek zijn het derde fragment van dat gedicht bleef echter verzwe g en oo k na mijn oproep aan twijfelaars om hun kaartje voor te lezen omdat er over de volgorde e r zwo m een garnaal doo r het kattegat van de twee voorgelezen fragmen t en in d it hij was op weg naa r zweden g eva l nog niet veel te zeggen was gingen we daar was door een droef ongeval d oor naar h et vol gende gedicht de kaartjes zijn tante overleden wer den in de meeste gevallen snel gecombi neerd een keer heb ik ee n aanwijzing gegeven zij was een echte ba rones omdat er n iemand was d i e reageerde op het in dega rnaalse adel voorg el ezen fragment soms vroeg ik of leer zij wasgevallen van haarpaard lingen hun o pva ttinge n wilden toelich ten maar een zeepaa rd zonder zadel vaak gaven ze uit zichzel f argumenten ui t die argumenten bleek dat er goed gel uisterd werd daarom was haar bedroefde neef naar de voorgelezen fragme nten een rede n o m op weg naart verre zweden af en toe een pluim uit te delen b ij het bep alen ach n ie m and weet hoeveel er door va n de volg ord e va n de fragmenten zetten de ga rnalen wo rdtgeleden leerlinge n zich goed in al wer d er af en toe een b eetje door elkaar ge pr aat zelfs h et k abaal van daan zonderland s een ele ktrische zaag bracht hen n ie t uit hun concentrati e al s d e disc ussie wat ingewikkeld werd vroeg ik de leerlingen de betreffende ar gumenten nog eens voor te lezen zodat ieder gaan doen de o p drachten schreef ik ondertus een weer wist waar h et over ging bij een van de sen o p het bord waard oor wat onrust in d e klas gedichten bleek er desondanks geen overeen ontston d toen de groepjes aan het wer k waren stemming te komen over de vol gorde van de ontdek te ik dat ik vergeten was te zeggen dat ze fragmenten o mdat ik niet gelijk wilde zeggen eerst het com p lete gedicht op moesten schrij wat de o pl ossing was liet ik d e k las stemmen ven h et kos tte enige moeite om de aan dach t over deze kwes tie waarna ik als nog zel f uit weer te t rekken en deze o p drac ht alsnog duide slui tsel moest geven over de juiste volgo rd e van lijk te maken discussies werden soms wa t de strofen luidruchtig gevoerd maar betro ffen meestal wel de ged ichten bij sommige groepjes moest n adat alle kaartjes b es p roken ware n heb ik uit ik ee n opdracht nog eens verdui delijken andere gelegd wat de l eerlin gen i n de groepjes moesten spoorde ik aan om arg umenten te geven voor 204 moer 1990 6 ringen aangebracht als wel bemoedigende of grappige opmerkingen gemaakt geen zi n nabespreking de les is aan h et eind van d e ik wou ik wou ik wou d ag besp roken met de practicumdocen t de me ik weet niet wat ik wou d estagiair en de cursusd ocent die observeer ik weet niet wat ik zou den we waren het erover eens dat de l eerl ingen ik weet niet wat ik moet de les leuk vonden en zich goed ingezet hebb en naar aan l ei d ing van de lesopzet en m ijn opt re niet dat t er iets toe doet den in de les werd een aantal verbeteringen want ik hebgeen zin geen zin voorgesteld nergens in nergens in voor d e dui delij kh eid ha d d e reconstruct ie ik hang alleen maar van een ged ich tje stee d s afgeron d ku nnen wor overal rond den met een sa menvatti ng van de argumenten voor de combinatie ook als een discussie wat en zeuren ze van verwarrend word t is het beter de leerlingen wat wil je dan niet te veel te l aten herhalen maar zelf een kor dan zeg ik je vervelen te samenvatting van de be l angrijke pun ten te en niks niks niks niks willen geven is ook wel eensgezond een belan grij k asp ect van de les is dat de leer lingen op grond van wat ze h oren in de vers hansandreus 6 fragmenten een b epaald e vol gorde verd edi gen z e moeten steeds p ro b eren argumen ten te geven voor hun mening mijn ingeving om door middel van een stemming te kiezen t ussen z omersta d twee beargumen t eerde meni ngen was da n oo k niet zo gelukk ig i n ee n d er gelij ke impasse zo u in de stad daar staan de huizen de docent andere tekstelemente n aan d e twee zwaar te zuchten in de zon par tijen voor kunnen leggen uitein d elij k moet oude huizen nieuwe huizen b lijken welke argu menten het best zijn wolkenkrabbers van beton d e l es was op sommige punte n r ustiger ver lopen als de instructies volledig waren geweest o die stad die stad van stenen ook h e t praten en sch rij ven tegelijk tijde ns d e blokken stenen in de zon instructie h eeft de orde niet bevorde rd blokken blokken aan je benen een afsluiting van de les mag niet ontb reken ik wil naar de horizon m et een aankondiging van de verder te vo lgen procedure b laadjes inleveren d e antwoorden ik wel meer dan wat plantsoenen worden nagek e ken en de volgende les weer of een afgepast gazon teruggegeven en besp rok en en eventuee l een ik wil lopen naar hetgroene overzich t van aankno p ingspunten herhalin land voorbij de horizon gen bete ken isvel den verwijswoor den in een gedicht op het bord had d e les afgerond kunnen hans and r eus 7 worden d e a ntwoorden van d e groepjes op de vragen naar hun oordeel over het ge di cht en de beteke hun mening over het gedicht ongemerkt was nis ervan geven op een and ere manier feed het tijd geworden de bl aadjes met antwoorden back een p aar groe pjes reageerden niet zo werden ingeleverd i n de volgende les heb ik ze positief op het b espro k en gedicht d at h oeft voorzien van commentaar teruggegeven om nie t te betekenen dat h et ge dicht gelijk vervan dat de leerlingen nog niet vaak met gedich ten gen moet wo rde n misschien spreekt het an gewerk t hebben heb ik niet zozeer verbete dere leerlinge n meer aan in een geval b leek het 1990 6 moer 205 gedicht te moeilijk te zijn voor water bij dag en bij nacht van kopland had ik beter een ander j aapj e op rei s kunnen kiezen tingeling de pijp aan maarten geven tingeling opgelet uit allerlei on d erzoek en toussaint dekk er wie komt daar aan 1987 p si en 52 blijk t dat b ij leerl ingen vooral op zijn a u toped de belangstelli ng voor p oezie geri ng is m oeten r uim baan we de p ij p dan maar aan m aarten geven d elft ruim baan poezie het on d ersp it door no nonsense en daa r ko m t jaapje visse r aan nuttigheidspri nci pes die ons onderwijs lij ken te overh eersen al s he t aan creatieve docenten bellen met zijn bel ligt neen toch lijk t poezie een on d ergescho sturen met zijn stuur ven kindje te kunnen worden in de nieuwe kijkt niet op of om eindtermen basisvorming en nieuwe eindexa want de meneisen vwo en havo je zou dus bange benzine is zo duur vermoedens kunnen hebben dat het antwoord op bovenstaande vrage n toc h ja is als je de heeft nog maar een uur se lectie drang en normatieve t oon is het angs t maakt een grote reis voor vrijblijvendheid beluistert bij overheid moet nog naar en commissies cven igqo a dvies 1989 uni afrika versitaire desk und igen p leiten zelfs voor een amerika verplichte canon van twintig literaire meester parijs werken onder welke nieuwe gedichten van nij hoff music hall van van ostaijen en apocriefvan han g h oekst r a b lucebert wat een verschraling van der veur i99o banend onderwijs de didactiek leek nu f oto net een stapje verder op weg om l i teratuuron derwijs en daartoe rekenen we oo k onderwijs we wa ren toen aa n zee in poezie uit een te sacrosancte en sturende m aar ik weet er niets sfeer van academische nissen of literaire veren meer van wel weet ik bedded tunnicliffe 198 4 van d er veur 1988 te hoe mijn vader me omhoog halen een docent in moedertaal is wel erg een gooide en late r weer opving zijdig b ezig als hij zij niet banen d aandach t k an besteden aan poetica woordeconomie en dat moment dat moeder concentratie in taal met banend onderwijs in de camera ving bedoelen wij onderwijs dat gericht is op het ik zweef in de lucht oplossen van een pro bl eem en dat de leerling boven zee als een vliegtuig l eert zelf te on tdekken onder leiding van de do cent zoals in de hiervoor beschreven les van min armen gespreid andrea leerlingen nemen niet klakkeloos over ik wist zeke r hij vangt me op wat hun voorgesc hoteld wordt maar gaan op de ve rrukking de angst oo k eigen initiatief te werk van parreren 1988 in en mijn voeten gestrekt met allerlei p oetisch e teksten leren l eerl ingen juichend maarzonder geluid cognitief en affectief gericht spe len en exp eri menteren met klan ken rijm assonantie allite remco ekke r s9 ratie woorden woordvelden zinnen en versregels regel afb reking vo l gorde en bete kenissen spanning b eeldspraak plett 1975 206 moer 1990 6 zij leren ook en niet zond er enige inspanning 7 de fontein in de buite nwijk gedich ten voor kinderen d ie begrip pen en poe t ische tek sten beschrijve n h aarl em 1976 p 33 interpre teren en beoo rde len crite r ia voor een 8 op cit noot 3 p 32 cumulatief curri culum poe tisc h e teksten in de 9 op cit noot 3 p i 7 onderbouw beschrijven experimenteren be oordelen en in de b ovenbouw besch rijve n advies ove r de voorlopige eindtermen b asisvo rming in h et experimenteren inter preteren beoorde len vos voo rtgezet onderwijs nederla nds adviezen voor wierdsma 1983 lop ige eindtermen deel s zoe termee r mi niste d at bete k ent d at we eerst het accent l eggen op rie va n onder w ijs en wetensc happe n 19 8 9 voorlezen en experimentere n met poe tisc he cv en co m m i ssie ve rn ie u wing ei ndexa menpro teksten en daarnaar luisteren klaszen 2 ver gramma s nederlandse taal en letterkunde volgens het accent o p l eren sp reken schrijven vwo en x nvo pre adviezen van d eskundigen over poetisc h e teksten purves 1971 ex preseed in ou dere letterkun de m o dern e l etterku nde response ofwel weergave van h et e ffect d a t een taalk unde argumentatieleer schrijven en tekst gedicht op de l ezer heeft een spontane en kri beh ande l ing z p ja nuari i99o tisch analytisch e reactie en te nslotte het accent par reren c van ontwikkelend onderwijs leuven op leren lezen interpreteren beoor d elen en zelf amersfoort 1988 spreken en schrijven over p oezie pisfoor e r kieft e postma lesideeen voor moedertaaldoce nten gronin gen 1984 creatieve benadering tunnic liffe 1984 pl ett h f textwissenschaft u nd textanalyse hei geeft voor de onderbouw een d id actiek met delberg 1975 p 120 310 nuttige tip s voor lessen in poetische teksten purves c alan e va lu ation of learn i ng in l i tera daarin wil hij de begrippen kl ank woord ture i n b s bloom e a ha ndbonk on formative zinversrege l en be tekenis creatief dat wi l and summative evaluation of student lea rning new zeggen probleemoplossend door l eerlingen york 1971 p 697 767 laten ontdekken en ver k ennen van der veur toussaint dekker a boek en leze r l ei den 1987 1988 i n een wer k boek met poetische te ks ten tunnicliffe s poetry experience teaching and writ voor de on derbouw d at binne nkort bij de slo ingpoetry in secondary schools lon d on new yor k verschijnt kan een docent e op die basis veel 1984 creatief lesmateriaal voor poeziel essen vinden veur w van der is poezie k indersp e l in moer van der veur b oland in voorbereiding 19781i p 29 34 veu r w van d er is dit geheimtaa l in moer 19881 not en e n literatuur 4 p 2 is veur w va n d er wordt het kind met het ba d wa de les is gegeven op het marnix college in ede ter weggegooi d in moer r99o 4 p 132 140 de schoolpracticumdocent was henry sepers veur wil van de r j an b ol and poeziewe rkboek op de kaartjes wordt de titel van het gedicht ensc hede slo in voorb ereiding weggelaten omdat het anders wel erg makke vos j j t wierdsma wegwijzer voo r h et m oeder lijk is om de volgorde van de fragmenten te be taalonderwijs in het tweede en derdegraadsgebied palen c ul emborg 1983 p 269 279 namelijk de zes op blz 204 2o6 opgenomen ge dichten en remco ekkers goudvinken uit haringen in sneeuw den haag 1984 p 2 3 han g hoekstra de sokkel uit rijmpjes en versjes uit de nieuwe doos amsterdam vernieuwde uitgave uit 1976 p 68 rutger kopland water bij dag en bij nacht uit alles op de fiets amsterdam 1969 p 12 redeloze rijmen utrecht 1952 p 7 idem p zo kinderversjes haarlem 1975 p 23 1990 6 moer 207