Verslag literature seminar

het voord eel van deze werkwijze is dat er een k leine collectie ontstaat van boeken van verschil l ende niveaus d ie toch d icht bij elkaar l iggen de over stap naar een iets hoger niveau wor dt hierd oor ongemerkt ge daan aan het eind van d e twee de k l as als een aantal lee rlingen al schuchter naar literatuur beginnen te grijpen kan de leraar wat betere werken aan de klas sebibliotheek toevoegen den doolaard een enkel e gijsen georges hebbel i nck wordt d oor vrijwe l alle leer lingen zeer gewaardeerd een enke l e ruysl inck enz door d e vrije orientatiel essen en de instelling van een klassebib liotheek ko men de leerli ngen vanzelf tot de ontdekking dat lezen best fijn kan zijn voor zover ze dit nog niet weten a ls je maar d e goede boeken weet te vind en en wat fijn is bepalen zij zelf zonder enige dwang van hogerh a nd daarbij komt dat besprekingen in de klas in groepsverband d oor de leer l ingen zelf van het op d at moment gewaardeerde belangrijk kan bijdragen tot de ontwikkeling van de kritische zin en de eigen smaak omdat de leerlingen zelf vanuit ver schillende maar toch dicht bij elkaar gelegen niveaus praten en lezen voe den zij zichzelf en elkaar op zeker wat betreft de kwa liteit van de door hen ge le zen werken hopelijk ook wat betreft de kwantiteit verslag literature semina r drs b wi ld eboe r inleiding onder de auspicien van de international association for the evaluation of edu cational achievement i e a en onder leiding van professor benjamin s bloom van de universiteit van chicago werd van 5 juli tot 14 augustus 1971 een international seminar for advanced training in curriculum development and innovation gehouden te grinna in zweden het seminar duurde in totaal zes weken ongeveer een derde deel van de tijd werd besteed aan courses een derde deel aan seminars en een derde deel aan individuele studie teambesprekingen consultaties van stafleden en het opstellen van papers de courses die door alle deelnemers werden gevolgd hadden tot doel een gemeenschappelijke taal voor systematische leerplanontwikkeling in zichten en vaardigheden in bepaalde aspecten van de leerplanontwikkeling en leerplanevaluatie te ontwikkelen en ze hadden tot doel inzicht te geven in de wijzen waarop experts en panels van experts kunnen worden ingeschakeld tijdens de verschillende fasen van de leerplanontwikkeling de seminars die door de deelnemers met dezelfde specialisatie werden gevolgd hadden tot doel inzichten en vaardigheden te ontwikkelen in het speciale gebied of aspect van de leerplanontwikkeling en verbanden te leggen tussen de alge mene problematiek tijdens de courses aan de orde gesteld 1 7 i n totaa l werden zes sem i nars g eho ud en over de vo lgende gebie den of aspec ten science social studies humanities elementary education evaluation and c urricu lum r esea rch en c urr i c ulum or g anisat i on pl ann i n g an d i mplementation i n het h ie r na volgende zullen d e the m ata worden verme ld die tij dens h e t semi nar l i t e ra ture aan de ord e kwamen 1 dee l neme r s s eminar onder leiding van prof alan c purv es professor of english aan de universiteit van illinois namen aan het seminar voor literature deel profesora maria te resa p de roibon argentini e anil vidijalenkar india moshe ilan israel krase malyaporn thailand en de schrijver van dit verslag i i doe l s eminar a een onderzoek in te stellen naar de verhouding tussen literatuur en cultuur b een onderzoek in te stellen naar de verhouding tussen de behoeften van d e maatschappij en de eisen van de vakspecialisten ten aanzien van het leer plan voor de literatuur en de moede rt aal c een onderzoek in te stellen naar de aard van de response die iemand geeft op een litera ir werk en de ontwikkeling daarvan d een discussie te houden over de praktische problemen die zich voordoen bij het ontwikkelen van een leergang voor literatuur gerelateerd aan a b en c e een onderzoek in te stellen hoe men formatieve en summatieve testen voor leerlingen en leergangen kan introduceren ha de discussie over de plaats van de literatuur in de maatschappij en de wij ze waarop het literatuuronderwijs dient plaats te vinden leidde tot enkel e interessante conc lus i es in de eerste plaats bleek er internat i onaal gezien we i nig verschil van mening te bestaan over het feit dat men literatuur niet on derw ijst om iemand een vak te l eren maar om hem te he l pen meer me n s te word en d it onder meer door d e e i gen mening met die van de auteur en zi j n karakters te verge lijken door zij n erva ring te ve rgroten door andere gedachten te leren b egri jp en en a a nvaarden door z ij n e i gen pos it i e in een tum ultueuze werel d te l eren bepa l en ve rd er was men het er over eens d at d e ingr ijpend e m a atschappe l ijke verand e r i ngen zeker ook hun i nv l oed m oeten u itoefenen op het liter atuuronderwijs over d e w ijze wa a rop d e l er a ar in het voortgezet ond erwi j s de literatuur moet introduceren was men eveneens vrij eensgezind overeenkomstig de ideeen van l e raren in an d ere vakgeb i ed en leek het d e groep gewenst aan te sl ui ten b ij de belangstelling van de leerlingen in hoeverre men daarbij de controversiele onde rwerpen kan en wi l i ncalc uleren was een pu nt van disc uss i e in het algemeen waren de vertegenwoordigers van het westen sterk geneigd geen censuu r t o e te passen e n d e lee rli ngen te l eren kr it isch t e st aa n en te denken t a v een modern literair werk 18 en wil d e d e neiging tot sterke emotionele betrokk enheid van d e leerling graag gebruiken om hem in de literatuur in te l eiden e vertegenwoordigers van israel en thailand waren meer geporteer d voor het versterken va n de culturele erfenis en voor het onderwij zen van de cultuur en literatuurgeschiedenis in dit verband werd vooral de eerste week toen met de second language groep werd vergaderd ook d e verhouding tussen de literatuur en de moeder taal behandeld verwezen werd naar de zeer belangwekkend e methode van james moffet 1 tevens kwam de vraag aan de orde in hoeverre d e leraar een establishment cultuur propageert zie denys thompson discrimination and popular culture z ook taalkundig leven de subculturen vaak een eigen leven men kwam tot de slotsom dat men moet trachten zovee l mogelij k de verschillende mogelijkhe den van language teach ing na te gaan om daarna bij het opbouwen van een leergang een keuze te kunnen maken iib een universeel probleem bij het opbouwen van een literatuurleergang bleek het verschil te zijn tussen de eisen die de vakspecialisten aan de universi teit stellen en de behoeften die volgens onderzoek blijken te bestaan bij de leerlingen en in de maatschappij de universiteit vraagt de scholen voor voort gezet onderwijs de leerlingen te trainen als potentieel vakspecialist als criti cus de behoeften van de leerlingen en de maatschappij wijzen veeleer in de richting van persoonlijke groei linguistische sophistication liefde voor de eigen cultuur kritisch denken enzovoort in het curriculum voor literatuur zal er voor beide benaderingen plaats moe ten zijn noch een uitsluitend historische behandeling noch een indeling in genres of thema s lijkt daarom gewenst waarschijnlijk kan men het beste een indeling maken volgens de ontwikkeling van het kind waarbij men rekening houdt met inhoud thema psychologie van het werk en het taalgebruik het verdient in dit geval aanbeveling het samenstellen van een leergang voor lite ratuuronderwijs niet aan een bepaalde categorie b v leraren of vakspecialis ten over te laten maar multi diciplinair te werk te gaan zie ook iii d iic in een zweedse handl eiding voor leraren in het literatuuronderwijs in zweden wordt opgemerkt the teaching of literature ought to have its emphasis on the training of the skili of rea d ing literature striving to develop the students ab ility to assimi late texts with positive and personally enrichening reading experiences and by that to keep or awaken their desire tot cont i nue rea d ing after their schoo l days de seminar group formuleerde tij dens de groepsdiscuss i es van prof r w tyler de volgende d oelstelling the students are to acquire an interest in reading on their own more works or selections of works of literature by the writers to whom they are introduced in the school or similar writers 19 algemeen was men van mening dat de response van een leerling op een literair werk van het grootste belang was geconstateerd werd dat het plezier in het lezen van literatuur op de scholen voor voortgezet onderwijs vaak be dorven wordt door een grote hoeveelheid contekstuele literaire en of culture le informatie aan literatuur zitten vier aspecten 1 literatuur als kennis van de ontwikkeling van stijlen en vormen 2 literatuur als een voertuig voor de ontwikkeling van perceptuele en kr iti sche vaardigheden 3 literatuur als vorm van plezier genoegen 4 literatuur als een middel om het leven te onderzoeken de groep in het seminar meende dat aan punt 3 veel aandacht moet worden gegeven en dat bij de ontwikkeling van een leergang hiermede veel meer dan vroeger rekening moet worden gehouden de zweedse professor gunnar hansson pleitte evenzeer voor een evenwicht tus sen de ontwikkeling van appreciatie interesse e d en de kennis van termen stijlen enz hij gaf voorbeelden van door hem gedane onderzoekingen ten aanzien van de waardering van leerlingen voor literaire werken hij hanteerde daarbij z g n linguistic scales waarbij de leerling zijn waardering d m v schalen kon weergeven een van de interessante bevindingen daarbij was dat ook weinig geletterden vrijwel tot dezelfde waardering van gedichten komen als studenten en vakspecialisten waarschijnlijk moeten wij middelen vinden om de leerlingen die minder verbaal begaafd zijn toch hun response te laten uitdrukken naar aanleiding van zijn in het zweeds gestelde boek the author the poem the reader wees hij op de drie interpretaties die er van een gedicht kunnen zijn de mededeling this poem is tragic verwijst bijvoorbeeld naar a de gevoelens van de lezer criticus b de gevoelens van de auteur c de woorden in het gedicht merkwaardig is nu dat ons onderwijs doorgaans tracht het authorpoem zoveel mogelijk te reconstrueren hetgeen de leerlingen vaak in het scheppen van hun eigen readerpoem frustree rt bovendien loopt deze benadering bij de be handeling van moderne poezie geheel vast het is zeer wel mogelijk kinderen po e zie te laten genieten ze eventueel zelf gedichtjes te laten maken gunnar hansson heeft hiervoor po e ziebundels werkboeken gemaakt waarbij gebruik gemaakt wordt van foto s tekeningen zelf schrijven van soo rtgelijke gedichten gr oepsdiscussies en eventueel klasse gesprekken 3 20 auteur i tekst l ezer wat geschreven is i n de tekst de betekenis van d e woorden i n hun histori sche contekst de na druk moet va l len op het d eel voor d e stippe llij n iid bij het ontw ikkelen van een leergang voor literatuur stuitte de seminar groep op enkele zeer fundamente le problemen zo constateerde men dat men weinig wist van de ontwikkeling van literaire kennis vaardigheden en attitudes deels is dit te wijten aan onvoldoende re search dee ls aan het gemis aan begripsvorming ten aanzien van e lk van deze gebieden in de relatie tot het leren van literatuur meer kennis is beschik baar over linguistische ontwikkeling maar d eze is te weinig toepasbaar op de verschillende taalsystemen bovendien moet men voor het samenstellen van een l eergang beschikken over een doordacht kader dit ontbrak al was men het erover eens dat dit kader minder zou moeten worden ontleend aan de structuur van de literatuur historisch genrematig of themat isch dan aan d e structuur van het proces van l ezen kritiseren en bestu d eren dit betekent een nieuwe aanpak van d e se l ectie van teksten tenslotte zag men ook d e proble men met betrekking tot de lerarenopl eiding onder ogen zou men een leergang maken die principiee l zeer sterk afweek van de bestaande dan zou d it een zeer intensieve scho l ing en bijscholing van d e l eraren vereisen dit is voor litera tuur minder gewenst en uitvoerbaar omdat het hele onderwerp alt ij d waarden met zich mee brengt en tevens niet samenhangend is de groep was unaniem van oordeel dat de leraar door de l eergang ruime vrij heid tot zelfstandig optred en moest worden gelaten 4 over het nut van goed e handleidingen liepen d e meningen uiteen men vreesde dat ze ongelezen zou den blijven het leergangmodel dat tens lotte het meest diepgaand werd besproken was d at wat zich richtte op de ontmoeting van leraar en leerling met een serie teksten zoals alan purves het i n zijn samenvatting formuleerde this mode l tend ed to reject attempts to make literart study purely historica l crit ical personal or philosophical the model also ought to assert the value of a tentative an d eclectic approach to aesthetic experience in contradistinction to the increas i ngl y practical d emand s on the whole curriculum literature serves a a focus for discusion of a variety of ideas for training i n critical and t entative th ink ing 21 for training in a tolerance for eerbal and experiential ambiguity and for training in the ability to make judgements on aesthetic and humanistic mat ters iie formatieve en summatieve teste n in het handbonk on formative and summative evaluation of student lear ning is hoofdstuk 20 gewijd aan evaluation of learning in literature de schrijver hiervan alan c purves is tevens bet ro kken bij een i e a onder zoek naar the relationships among ce rt ain areas of achievement in literature study and between those areas and ce rt ain of the major characteristics of students their backgrounds their curricula and their instruction s aan de hand van het hoofdstuk uit het handbonk en de resultaten van he t i e a onderzoek besprak de seminar groep verschillende wegen om tot eva luatie van het geleerde te komen zowel aan het eind van een unit als aan het eind van een hele cursus men stelde een lijst op van wat men om trent de leerlingen zou willen weten daarbij onderscheidde men vaardigheden begrip kennis en attitude s zie iii a t m c algemeen was men van mening dat elke strikte scheiding van cognitief en affectief gedrag voor literatuur ongewenst is evenals een eenvoudig lineair model voor het leren van literatuur met de toepassing van het model van bloom handbonk p 125 voor het cognitieve gedrag had men dan ook grote moeite vervolgens besprak men een aantal cognitieve en affectieve testen en de problemen die zich daarbij voordeden gaande van vragenlijsten tot het stellen van eigen mening in de vorm van een essay praktizkv oorbeeld aan de hand van een tekst gebruikt in het i e a rapport the s ea ging men in op de vraag after an one hour classdiscussion of the sea what should a group of 12 years old students be able to do that they might not have been able to do before cive three examples and how can you tell de y roep gaf als evaluatiemogelijkheden aan 1 evaluatie van het klassegesprek door de leraar 2 rechtstreeks vragen stellen aan de leerlingen door de leraar 3 elke leerling om een geschreven response vragen 4 andere werken in de discussie betrekken en deze discussie evalueren 5 rechtstreeks vragen stellen aan de leerlingen over de relatie met andere werken 6 elke leerling om een geschreven verklaring vragen over de door hem waar genomen relaties 7 het doen uiting geven van de response door middel van dramatiseren door de leerling 8 het doen uiting geven van de response door middel van andere niet verbale middelen tekenen muziek 22 iii persoonli j ke indrukken t a v het semina r literature tijdens het lite ratu re s emina r k wamen d ikwij ls sponta a n tallo ze pro b l emen na a r voren wa a rmee de d eelnemers in hun e i gen land worste ld en voor ve len was het een verrassend e ervaring te bemer k en d at i n een hee l an d er deel van de wereld in een heel an d ere cultuur toch d ezelfde moe ilijk h e d en b ij het g even van l iteratuur zich voo rd ed en genoemd werd en reeds de inv l oed van d e universitaire were ld op de program ma s voor het voortgezet ond erwijs het gemis a an research en d e lerarenople i ding bij toetsing van bijvoorbee ld het voorstel l ee rpla n rij ksscho l en voor neder lan dse taa l en l etterkund e v w o h a v o en d e d efinitieve programma s ein d examens v w o h a v o m a v o b l eken de d aa rin vervatte aanwij zingen door gaans u i terst vaag en soms zel fs discutabel te zijn zo spreekt het voorstel lee rp l an rij ksscho len voor het eerste l eerjaar over het lezen en be spreken van goede lectuur wa a rb ij dan het probl eem bij het woor d goede ligt dat neemt ni et weg d at de grote vrijhei d d ie de leraar ten aanzien van d e behandeling van literatuur blijkens bovengenoemde officiele stukken bezit een zeer positief punt kan zijn maar dan moet die leraar wel de mogelijkheid hebben in samenwerking met zijn and ere vakcol le ga s van deze lfde school te kiezen uit een paar zorgvul d ig samengestelde leergangen waa ri n ruimte is voor eigen i nit i atief maar waarbij de leraar tevens talrijke ideeen testmoge lijkheden enz aan de hand worden gedaan van het grootste belang is daar bij dat de leraar d uid el ijk wordt welke researchresultaten geb ru ikt kunnen worden en we lke niet hoe z ijn methode kan worden afgewogen ten opzichte van andere en welke gevolgen hij ervan kan verwachten telkens blijkt weer ook internat ionaa l dat leraren gene igd zijn fe itenken nis aan te brengen omdat d eze kennis meetbaa r i s dat daardoor de d oe lste l ling dat de l eerlingen genoegen moeten vind en in het lezen en het na d e school zullen continueren doorgaans volledig wordt tegengewerkt dringt onvol doende tot hen door voora l niet om d at zij niet in staat zijn de response van hun leer l ingen te meten wat is er nu voor neder l and en het literatuuronderwijs nod ig a in d e eerste pl aats een gecoordineerde planning van curricul a l ee rp la nnen gebaseerd op algemene doe l ste l lingen d ie weer naar leeftij d sgroepen zijn gespecificeerd b een longitudinale pl anning van de leergang voor nederlandse taal en letter kunde beginnend e i n d e kleuterschoo l en reikend tot de univers iteit c een vaststellen van de doelstellingen die men met het on d erwijs in neder landse taa l en letterkund e in d e verschill end e schooltyp en wil bereiken d het uitwerken van deze d oelstellingen in een of meer l eerga ngen tenminste bestaand e uit tekstboeken niet per se bloem l ezingen voor d e lee rl ingen en een ha nd leiding voor de onderwijzers en leraren d eze hand lei d ing dient aan wijzingen te bevatten suggesties hoe een tekst op versch il lende wijzen ka n 23 worden behandeld testitems en mogelijkheden om zelf testen samen te stellen enz het verdient daarbij aanbeveling relaties te leggen met andere vakken zoals de moderne talen en de expressieve vakken in het buitenland amerika india heeft men gunstige ervaringen opgedaan met commissies waarin vakspecialisten van de universiteit leraren leerlingen maar ook specialisten op het gebied van psychologie sociologie evaluatie enz zitting hebben e het invoeren van de leergang en door middel van of liever met behulp van de pedagogische centra en de regionale en plaatselijke adviesdiensten voor men daa rt oe overgaat dient men eerst de leergang met behulp van re searchers op experimenteerscholen op zijn bruikbaarheid te toetsen f het voort durend evalueren van de leergang en en het doorgeven van de resultaten hiervan aan alle betrokkenen zodat de leergang en telkens kun nen worden aangepast uiteraard is dit slechts een globaal schema nadrukkelijk wordt hier gesteld dat de bedoeling van deze geplande procedure moet zijn de leraar te helpen zijn taak beter te vervullen en zijn onderwijsresultaten te optimaliseren de seminar groep achtte het van het grootste belang dat de vrijheid van de leraar gewaarborgd blijft in feite wordt deze vrijheid door de ruime scala van alter natieven die hem geboden worden eerder groter dan kleiner g een lerarenopleiding die niet opleidt tot vakspecialisme alleen maar sterk de nadruk legt op de leraarstaak is dringend noodzakelijk daarom zal veel meer dan tot nu toe de lerarenopleiding in het teken moeten staan van de we tenschappelijke kennis die ten aanzien van leerprocessen overdracht enz is verkr egen de leraar moet in staat zijn in zijn praktijk de nieuwe verworven heden vanuit de research toe te passen het vorenstaande zal tijd vragen wellicht is daarom de praktische aanpak van zweden een goed voorbeeld daar heeft men een commissie zie d een aantal doelstel li ngen voor het literatuuronderwijs laten opstell en vergezel d van een beknopte heldere toelichting dit geschrift biedt de l eraar voldoende houvast zonder dat hij geforceerd wor dt tot gehee l ni euwe methoden i n een later s ta dium 197 1 197 2 zu l len hem l eergangen worden aangeboden gebaseer d op de ontworpen doelstell ingen noten 1 james moffet teaching the universe of discourne new york 1968 james moffet a student centered language arts curriculum graden k 1 3 a handbonk for teachers new york 196 8 2 denys thompson discrimination and popular culture pengein a 640 1964 1968 3 hij werkt momenteel aan een engelse vertalin g 4 bij de introductie van nieuwe leergangen en materialen moet de leraar e n 24 zijn schoolteam voldoende speelruimte hebben om het materiaal aan te vullen bijv door tekstboeken meulenhof serie en het curriculum frame work in te vullen zo kan de leergang units beva tten waarbinnen de leraar zelf volgorde e n ev keuze van teksten bepaalt door het behandelen van de verschillende units worden toch de doelstellingen van de leergang bereikt 5 i e a literature final report bij alan purves revised july 1971 in i e a moth er tongue t e sts november 1969 uitgebrei d e l iteratuur l ijst verkrijgbaar bij he t ministeri e van o nde rw ij s en wetenschapp en te den haag waar moeten we beginnen boeken o p de kleuterschoo l c van reene n in 1 96 1 werd door d e stichting speu rwerk betreffende het boek een onderzoek ingesteld naar de koop lees en studiegewoonten van volwassenen en jeugd h et rapport onder d e titel mensen en boeken gepub licee rd gaf bepaald e aanknopingspunten voor hen die met j eug d en boeken te maken hadd en zo kwam o a naar voren dat de volwassenen die in hun jeugd gelezen had den ook op latere leeftijd het boek trouw bleven en j uist omdat het boek op de scholen van lager en middelbaar on d erwijs een steeds grotere rol gaat spelen besloot d e r otter d amse schoolcommissie voor het jeugdboek een po ging te doen om zelfs d e k l euters al in contact te brengen met het boek deze scho olcomm issie voor het jeugdboek samengesteld uit mensen van d e scholenbond en d e boekhan d el en de bibliotheek staat ond er voorzitterschap van iemand van d e ond erwijsinspectie en heeft daardoor het voordeel dat men wat makkelijker toegang krijgt tot d e scholen verder werkt zij met een ge meentesubsidie en j aarlijkse bi jdragen van de and ere partners zodat men in derdaad bepaalde activiteiten kan ontwikkelen vooral de tijd van de kinder boekenweek wordt benut op ve le pla atsen in d e sta d zijn tent oonste llingen van boeken op allerlei gebied en leeshoeken geven de jeugd gelegenheid al is het maar een week per jaar boeken te bekijken en te lezen zonder dat ze er iets v oor hoeven te beta l en maar k l euters zijn afhanke lijk van hun ou d ers en van h et schooltj e zo al s men d e kl euterschoo l nog dikwijls pl eegt te noe men en daarom moet men het boek b ij hen brengen i p v dat zij er op uit gaan was het een jaar of tien twaalf geleden m i sschien nog ni et zo gemakkelijk om een aardige collectie nederlandse kleuterboeken samen te stellen daarin is een grote verand ering ge k omen uitgevers a l s l emnisca at en k luwer z ij n d e waa rd en va n het artistiek en psycho l ogisch verantwoorde kind erboek duidelij k 2 5