Volgend jaar verdwijnt ons laatste schoolboek

volgend jaar verdwijnt ons laatste schoolboek mavo havo vwo op de snelliusscho ngemeenschap te amstelveen mavo havo vwo staat dit jaar al een nog het schoolboek opbouw op de boekenlijst maar ook dat boek wordt het volgend jaar geschrapt kan dat zomaar zonder boeken is dat niet erg lastig drie leraren geven u een driedelig filmverslag van de taaltuin zonder schoolboeken van de snellius haije stobbe amstelveen zuid aan de kant van uithoorn midden in wat nu nog weilanden zijn hebben we het drie jaar oude schoolgebouw van het snellius mavo havo vwo de leerlingen een kleine 1300 in getal ko men behalve uit amstelveen uit een gebied begrensd door ouderkerk vinkeveen nieuwkoop en aalsmeer op de tweede verdieping de zogenaamde taaltuin drie klaslokalen en de gang bij elkaar gevoegd daarbij aansluitend drie halve lokaaltjes veel zwervend meubilair enkele praathoeken met kleine houten bankjes allerlei geluiddempend materiaal betaald van de weggelaten muren veel werk van leerlingen aan wanden prikborden en was lijnen gebruik bijna veertig uur per week er zitten minstens twee klassen tegelijk in bij voorkeur uit dezelfde jaargang meestal zijn het er drie soms vier een taaltuinuur is bijna altijd een blokuur tachtig procent van onze klassen en groepen zit een blokuur i n de taaltuin de rest 29 wordt elders in het gebouw in klassieke lokalen gegeven elf leraren zes vrouwen en vijf mannen een van ons geeft alleen dra matische expressie met ons elven geven we 170 uur les bijna iedereen heeft aanvullende taken conrectoraat decanaat mentoraat banen el ders we zijn allemaal ingeroosterd op maandag dan hebben we vanaf twee uur besprekingen iedere veertien dagen met z n allen verder in groepjes over bijvoorbeeld programma s voor een bepaalde laag ieder van ons werkt in een beperkt aantal lagen dit jaar staat nog alleen opbouw op de boekenlijst 2m en 3m vol gende cursus verdwijnen ook die in de loop van drie jaar hebben we dan alle boeken afgeschaft iedere leerling betaalt vijf gulden ruim de helft krijgt hij terug in de vorm van bedrukt papier de school heeft een offset in het begin van de cursus kopen we een groot aantal boe ken die vooral voor de lagere klassen geschikt zijn voor ongeveer dui zend gulden die staan dan het hele jaar in de taaltuin en worden daar ook gelezen later gaan ze naar de schoolbibliotheek de hogere klassen laten we twintig gulden reserveren ieder kan nu verplicht worden tot dat bedrag boeken brochures te kopen een voorstelling bij te wonen etc verder hebben we tweeduizend gulden uit de leer middelenpot de oudercommissie is geinteresseerd de gemeente am stelveen heeft een experimenteerpot waar ook nog wel eens wat inzit alles bij elkaar een kleine tienduizend gulden voor geen geld meer terug naar de oude manier van werken in de la gere klassen doen we nog vaak met alle leerlingen hetzelfde daar zit iets achter van ze moeten toch aan zekere werkmanieren wennen veel speelse opdrachten een recept voor heksensoep schrijven een ge heimtaal ontwerpen een gedicht of een verhaal maken in de kleur van je papier blauw geel groen oranje vanaf de middenklasse aanbiedingen van de diverse begeleiders aan de gecombineerde groep hoorspel maken naast haagse kringen bekijken en op trucjes analyseren naast een programma over spreek en schrijf taal naast overleg hoe de school een verfbeurt te geven iedere werk groep bestaat dan meestal uit leerlingen van diverse klassen hogerop thematische werkgroepen ook in het schoolonderzoek de onderwerpen zijn soms door onszelf aangeboden psychiatrie multina tionals kolonialisme wereldoorlog ii kinderliteratuur soms door leerlingen bedacht en uitgewerkt science fiction seksualiteit parapsy chologie criminaliteit maar ook de nederlandse letterkunde in vroe gere tijden daar doen we namelijk niet zo veel aan het kan in de taaltuin heel stil zijn vooral als er veel gelezen of ge 30 schreven wordt echt lawaaiige dingen doen we trouwens een beetje apart erg belangrijk vinden we het de communicatie te bevorderen en dat is vooral praten plus luisteren als je bij bovenstaande serie plaatjes geluid wilt hebben ga dan eens naar een druk bezochte openbare leeszaal of naar de koffiekamer van het centraal station otto de kat lesschema tijdens drie blokuren van elk 100 minuten maakt elk e groep er zijn er negen verdeeld over vier leraren een klassekrant di e later in dertigvoud geoffset zal worden in de tussenliggende lesuren worden meer klassikaal onderwerpe n rondom het fenomeen krant aan de orde gesteld voorbeeld ken j e eigen krant waarbij iedere leerling een meegenomen krant bekijkt aa n de hand van een vragenlijstje wat kost een kwartaalabonnement ho e heet de hoofdredacteur enzovoort tevens wordt er een videoband ge draaid waarin getoond wordt hoe een krant tot stand komt een dee l van deze losse uren wordt besteed aan het verdelen van de taken voo r de blokuren ook is er nog een lesje waar haalt de krant zijn nieuws vandaan er wordt gesproken over lay out spelling indeling etc een krant moet er toch plezierig uitzien we hadden het zo prachtig voor elkaar er zouden rubrieken binnen lands school en buitenlands je woonplaats of buurt nieuws ko men en een echt hoofdartikel ze willen echter allemaal alleen maar advertenties strips toptien puzzels en horoscoop gelukkig wordt er wel gestreden om wie de concierge mag interviewen of de rec tor moet het ook nog in het net mag dat dan op de schrijfmachine dat mag nu volgt een staaltje differentiatie naar tempo in optima forma let tertje voor lettertje wordt met een vinger moeizaam maar wel met volledige concentratie op het papier gezet compleet met de nodige tik en spelfouten resultaat na anderhalf uur drie schuine moppen met zoooo n baard het geheel niet langer dan een derde van een multokantje ik heb het drie keer overgedaan ik vergiste me steeds de wazig getypte tekst is alleen bij goede belichting te lezen de maker weet nog niet dat onze mooie offsetmachine daar straks waarschijnlijk niets mee doen kan mag je ook een boek lezen vraagt rudi dat mag hij niet we heb 31 ben toch afgesproken dat we een krant zouden maken schrijf dan een boekbespreking pedagoog ik verantwoord daar heeft rudi totaal geen zin in hij neemt zich voor dan maar in godsnaam aan een kruis woordpuzzel te beginnen na een half uur hebben de twee rector interviewsters hun vragen klaar ze gaan op weg naar zijn kamer om een afspraak te maken een kwartier later meneer broeder is er niet ze hebben nog twee eneenhalf uur blokuur voor de boeg ellen en joke zijn in een afgelegen hoekje samen bezig heel serieus een spannend verhaal te schrijven ik hoef me niet met hen te bemoeien de taaltuin meet 21 bij 10 meter frontaal lesgeven is hier niet moge lijk gevolg voor de docent is iedere les een soort vierdaagse training je bent bang dat het overal uit de hand loopt meer mensen mondig ma ken betekent voor mij zigzaggen over het geluidabsorberende vilttapijt met de blaren op mijn voeten mijnheer wanneer gaan we nu eens echt nederlands doen vraagt paul die zojuist de laatste hand gelegd heeft aan een verslag over de kleuterschool die gisteravond afgebrand is maarten peer en jack zijn na een uur nog niet begonnen ze willen een horoscoop maken maar weten niet hoe die tekentjes er uitzien ik verwijs ze naar de bibliotheek juichend rennen ze de taaltuin uit rudi is inmidde ls bezig met een zo gigantische kruiswoordpuzzel dat het nu al vaststaat dat hij daar nooit mee klaar komt inderdaad blijkt dan ook later dat de krant geen bijdrage van hem be vat marcel een zogenaamde moeilijke leerling heeft drie blokuren vol ijverig helemaal in zijn eentje gewerkt aan een enorme tekening van een eigen ontwerp automobiel het was bedoeld als advertentie veel te groot voor de krant koop de hitsibatsie hij was er zo apetrots op dat hij de tekening in het weekend thuis nog eens over heeft ge maakt voor zijn ouders zijn moeder vertelde me later dat hij het zo naar zijn zin heeft op school dat had ze gezien zijn basisschool verle den nooit gedacht ik laat de definitieve teksten op a4 vellen plakken drie leerlingen ne men die taak op zich ze proberen er enig systeem in te brengen maa r 32 het lukt niet erg de teksten hadden in kolommen geschreven moeten zijn zegt er een soms vooral vrijdagsmiddags het laatste blokuur denk ik met een beetje weemoed aan de tijd dat ik nog een methode van een echte uit gever gebruikte waar waren we vorige keer ook weer gebleven bij oefening 36 dan gaan we nu oefening 37 maken o nee oefening 38 want 37 is niet zo belangrijk minder sores voor de leraar meer zekerheid voor de leerling maar ik kan niet meer terug wil het ook niet eindresultaat van de horoscopisten met een ijver een betere zaak waardig hebben ze heel gewetensvol met potlood alle dierenriemte kens uit de margriet overgetrokken de bijbehorende teksten waren vr i jwel letterlijk overgenomen drie blokuren onderwijs in de neder landse taal door een bevoegde leerkracht de grond ligt bezaaid met snippertjes papier de lijm is al een kwartier zoek in het kamertje staan acht leerlingen zich te verdringen om een klasgenoot heen die hardstikke goed kan tiepen de bel van halver wege het blokuur gaat niemand trekt zich er iets van aan ook niet de genen die niks doen frank doet opvallend vaak niks hij loopt wat rond maakt hier en daar een praatje en leest wat opstellen van havo drie die aan de muur hangen mijn oude schoolmeestersbloed komt weer boven zeg frank zou je niet weer eens aan je werk gaan per slot zit je toch op school om iets te leren ellen en joke zijn klaar met hun verhaal mijn moeder heeft het voor me uitgetypt zegt ellen ouderparticipatie de krant is klaar in de praathoek leg ik de beplakte vellen uit er wordt ongenadige kritiek op elkaar geleverd maar er is ook lof een week later heeft iedereen een exemplaar vier a4 vellen aan beide kanten bedrukt ik neem me voor een hele les uit te trekken voor de evaluatie wat er goed aan is en fout de les mislukt ze willen de krant alleen maar lezen en als ze hem uit hebben is voor hen het hoofdstuk krant afgedaan ze zijn het zat de rest van het uur ga ik maar voorlezen een gat in de grens gaat ook over een krant heb ik toch m n zin aldus waarnemingen drie weken brugklas 33 aart de r i dder van achter de camera het kranteplan laat zien wat je op tafel krijgt als het lesboek in de tas blijft leerlingen zijn graag concreet bezig en de doelen die ze zichzelf stellen botsen met de verwachtingen die je als leraar hebt het feit dat je nu eenmaal verantwoordelijk bent voor de kwaliteit van het onder wijs levert je vaak een gevoel van onbehagen met de situatie op het volgen van een eigen weg maakt een voortdurend nadenken over het waarom van je doen en laten noodzakelijker dan in de situatie waarin de autoriteit van het gevolgde boek de gang van zaken voor de leerling en de buitenwacht aanvaardbaar maakt de experimenten zijn niet uit de lucht komen vallen hoewel we niet beschikken over een pakket duidelijke gezamenlijk geformuleerde doelstellingen werken we ook niet uit de losse pols nederlands in de taaltuin is je veel oefenen in spreken luisteren schrijven lezen er wordt weinig uitgelegd alleen als dat nodig is we doen weinig aan regels en theorie we leiden liever af uit de dingen die we eerst gedaan hebben dat vinden we beter dan eerst regels en dan de oefening taal is communicatie een taalles is dus een groepsles leerlingen zijn soms onmogelijke wezens net zoals leraren trouwens het zijn allemaal mensen met malle eigenschappen veel experimenten zijn niet meer geweest dan een aftasten hoe het nu eigenlijk zit in het onderwijs bij dat aftasten hebben we gezien hoe ongemotiveerd leerlingen kunnen zijn hoe ze tijd zitten te verdoen hoe moeilijk het is om hun interesses te mobiliseren de problemen waarmee we geconfronteerd worden wie om motivatie vraagt krijgt het op z n brood zijn mede bepaald door de situatie waarin het tota le onderwijs zit het niet gemotiveerd zijn en de gedragsuitingen die daarbij horen hebben we leren te aanvaarden als een realiteit het produkt van een onderwijssysteem dat leerlingen selecteert op opgelegde cognitieve kennisdoelen het is geen reden om er maar mee op te houden het feit dat je steeds probeert om antwoorden te vinden op de problemen die je tegenkomt levert je als leraar een spanningsveld op waarbinnen heel wat ideeen ontstaan dat is zeker te verkiezen boven de situatie waarin je je onderwijs laat bepalen door de toevalligheid van les 16 van een methodeboek 34 dat de leerlingen een veel actievere rol moeten krijgen in hun eigen on derwijs is zo tegenstrijdig met de school dat het een fictie is om zelf aan die tegenstrijdigheid te kunnen ontkomen de neerlandici van snellius leggen even goed de leerlingen programma s op die in lagen commissies zijn verzonnen wat er in die programma s gebeurt wijkt niet zo geweldig van een boekprogramma af het belangrijkste verschil is dat de toevalligheid van les nummer 16 wordt vervangen door een in overleg bepaald pas send aanbod je hoort en ziet zoveel van leerlingen dat je wat dat be treft niet onthand zit de onderwerpen waarvoor leerlingen interesse tonen lopen in elke groep al zo uiteen dat een algemeen aansluiten bij de belangstelling van de leerlingen inleidingen methodeboeken onzin is in het beste geval is er voor elk wat wils alleen moet je er wel 15 lessen op wach ten om tot een nieuwe minderheid die dit nu net goed vindt te kun nen behoren het antwoord op het interesseverschil differentiatie van inhouden en werkvormen levert een nieuw probleem op de leerlingen zijn zo ge wend aan gelijk werk gelijke toetsing dat verregaande differentiatie door hun wordt afgewezen als leerlingen zelf vinden dat ze meer aan tekstverklaringen moeten doen dan accepteren ze het moeilijk dat jij het tolereert dat anderen cabaret maken of een videofilm ze voelen zich de klos van hun eigen verlangens een dergelijke situatie kan tot algemene malaise leiden we hebben bij onze experimenten al snel gezien dat bij inhoudelijke differentiatie een goed documentatiesysteem noodzakelijk is het werkt ontzettend frustrerend als leerlingen die zich interesseren voor de vraag of alcohol en druggebruik wel te onderscheiden zaken zijn niet snel een entree tot informatie kunnen krijgen de laatste drie ja ren is er hard geknipt in dag en weekbladen om tot een goed geoutil leerd systeem te komen het heeft ons een schat aan informatie opge leverd die automatisch op peil blijft de stroomlijning van het onderwijs die door deze aanpak tot stand is gekomen leidt tot een nieuwe routine die de leerlingen even netjes in de pas laat lopen als bij het volgen van een andere methode er is een zekere gewenning ontstaan bij de leerlingen in een aan het schrijven van dit artikel voorafgaand sectie overleg werd het gevaar gesignaleerd dat de ten dele open structuur de eigen inbreng van leerlingen afsnijdt naarmate die structuur gaat functioneren als een verdeel heerstactiek van de docenten 35 de manier van werken heeft consequenties voor onze e i gen taakinvul ling veel tijd wordt opgeslokt door organisatie het regelen van het pro ce s we komen onvoldoende toe aan reflectie hoewel de leerlingen elkaar tijdens het werken veel duidelijk maken worden de leermomen ten onvoldoende gesignaleerd en besproken vooral als het werken te wensen over heeft gelaten leidt dit tot een niet zo leuk oordeel een analyse van de gang van zaken zou de leerlingen meer houvast ge ven ze vi nden evalueren vaak erg vervelend als iets af is is het af daar moet je verder niet te lang over zeuren a g 3 1 noot 1 taaltuinkrant maart 1977 sectie nederlands s g snellius startbaan 12 am stelveen pag 1 36