Publicatie datum: 1982-01-01
Auteur: Dora Smeesters
Collectie: 13
Volume: 13
Nummer: 4
Pagina’s: 30-34
Documenten
dora smeesters volwassenen volwasseneneducatie een randgebied tussen onderwijs en educatie vorming in het themanummer over volwasseneneducatie ve moer 1981 3 werd geopperd een stroom aan volwasseneneducatie te wijden op een volgend von gres dat is dan nu gebeurd het is een bewijs voor de bekommernis van de von voor wie minder kans gehad heb ben als moedertaalonderwijsgevenden voelen von mensen zich tevens betrokken bij alfabetiseren en taalachterstand inhalen de von wil mee de oorzaken ervan helpen zoeken en ook middelen om die oorzaken te voorkomen voor de von staat zoals bekend emanciperend werken en maatschappelijk weerbaar maken voorop in het onder wijs ook in het vormingswerk meer bepaald in de volwasseneneducatie werken bege leiders vanuit deze visie daarom werd de stroom ve niet begeleid door onderwijsmensen maar door vormings werkers namelijk ton remmers van de volkshogeschool diependaal en annie van der heide van de stichting plaatselijk vormings en ontwikkelingswerk in deventer een van de deelnemers dora smeesters ging op interview naar deventer daar sprak zij behalve met ton en annie ook met anita bruyns van de volkshogeschool diependaal in manke o in het hier volgende artikel leest u de weerslag van dit gesprek het gaat om de specifieke aard van de ve en over de mensen die ermee te maken hebben daarna lichten we de algemene visie toe en enkele mogelijkheden voor een methodische aanpak we stofferen dit met voorbeelden uit de praktijk zoals ze op de conferentie behandeld werden doch vooraf iets over de stroom op die conferentie zelf de conferentiestroom ve enkele mensen zijn werkzaam in het alfabetise ringswerk er is iemand uit de dag mavo iemand met een vrij kleine groep 10 deelnemers 2 bege loopt stage in een open schoolproject er is ie leiders werd er intens gewerkt mand uit het belgische tko tweede kans on 30 derwijs een project tussen open school en dag reiken de moeilijke drempel hebben ze al over of avond mavo en nogal wat deelnemers zijn schreden die om te beginnen verantwoordelijk voor de opleiding van begelei soms hebben ze wel problemen vanuit hun gezin ders ondanks de kleine groep zijn er dus wel of hun werksituatie maar meestal worden ze heel veel vormen van het volwassenenonderwijs juist door hun omgeving gestimuleerd daarenbo vertegenwoordigd ven hebben ze een grote keuzemogelijkheid er hun achtergrond een is gestart als vrijwilligster zijn dag en avondcursussen er zijn cursussen van anderen zijn dat nog steeds een paar hebben een kort ere en van langere duur er zijn zwaardere en onderwijzersopleiding gehad een heeft filosofie minder zware lespakketten ieder kan wel iets gestudeerd enkelen hebben nederlands als vak naar zijn gading en mogelijkheden vinden enkele anderen zijn welzijnswerkers bij het optekenen van problemen uit de praktijk bij ve betekent educatie vorming en niet onder bleek al dadelijk dat problemen uit de meest di wijs althans niet in de eerste plaats verse vormen van ve toch onder een noemer te en toch brengen zijn ve heeft meer te maken met wie een uurtje les komt halen heeft weinig aan vorming dan met onderwijs dacht voor anderen de groepsvorming zo nood we konden door middel van een oefening ervaren zakelijk voor emancipatorisch onderwijs komt hoe het is om als analfabeet met een geschreven dan in het gedrang tekst geconfronteerd te worden en hoe het is om wie naar de mavo gaat komt vaak meer in een als lesgever met zo n situatie om te gaan traditioneel schools patroon terecht er wordt verder werden er onderwerpen vanuit de ervaring vakgericht gewerkt deze vakken worden dan omgezet in lesmateriaal in de besprekingen kon door vakleraren gegeven die ook lesgeven aan den we onze visie herzien en verdiepen het werd kinderen van hetzelfde schooltype bijvoorbeeld voor velen een herbezinning mavo havo op woensdagnamiddag kwamen deelnemers van in deze beide gevallen verliest de ve haar speci andere stromen hun licht opsteken in de stroom fiek karakter hier zijn dan ook meer uitvallers ve met hun vragen gaven ze vaak blijk van een dan bijvoorbeeld in de open schoolprojecten die grote onwetendheid met de aard en de proble vaak uit vrouwengroepen en of uit het vormings men van dit onderwijs werk gegroeid zijn in de mavo zijn er 60 70 pro cent uitvallers in de open school os slechts volwasseneneducatie 5 10 procent dat in de os vakoverschrijdend een specifiek soort onderwijs dus thematisch gewerkt wordt kan dit succes ver klaren eerst en vooral gaat het hier om onderwijs aan een ander voorbeeld maakt het belang van een volwassenen en niet aan kinderen dat betekent vormingsaanpak duidelijk het open dat het hier gaat om mensen die een berg ervarin school introductieproject leidt cursisten op tot niveau gen achter zich hebben dat hebben kinderen na tweede klas mavo maar in wezen kunnen ze tuurlijk ook en daar wordt blijkbaar al te weinig reeds verder omdat ze beter voor zichzelf kunnen rekening mee gehouden freinet werkers tonen uitmaken wat ze nodig hebben en hoe ze dat wil overigens dat het anders kan maar de ervaringen len ze leerden hun grenzen beter kennen en wel van volwassenen hebben hun denken en doen vol ke vaardigheden ze eigenlijk beheers t en ledig gevormd je kunt dus niet aankomen met onderwerpen die ver buiten hun ervaringen lig alfabetisering hoort volkomen bij ve ook hier gen later bij de behandeling van de methode ko gaat het om volwassenen ook hier gaat het eer men we hierop terug der om vorming dan om technische vaardigheden deze cursisten zijn ook niet verplicht naar alfabetiseringsprojecten zijn eigenlijk uit open school te gaan hun schoolplicht ligt ver achter schoolgroepen ontstaan toen die startten bleek hen ze moeten dus graag komen anders vinden al spoedig dat sommige mensen niet konden le ze gauw andere zinvollere of interessantere bezig zen en schrijven hun probleem moest dus apart heden of verplichtingen aangepakt worden en zo ontstonden alfabetise maar deze volwassenen zijn dan ook gemoti ringsprojecten alf veerder ze weten dat ze iets bepaalds willen be maar eigenlijk is er geen wezenlijk verschil tusse n 31 alf en andere ve groepen in beide gevallen leiders moeten mensen zijn die deze strakke on gaan de begeleiders uit van de leefwereld de erva derwijsaanpak van de baan willen schuiven in ring de belangstelling van de cursisten zelf in ieder geval moeten zij bereid en geschikt zijn om beide gevallen is de motivering de belangrijkste steeds nieuwe en andere werkvormen te zoeken drijfveer voor de methode daarover later echter b egeleiding heeft alles te maken met de visie van meer in beide gevallen zijn de doelstellingen in waaruit je werkt de eerste plaats het versterken of opwekken van zelfbewustzijn zelfvertrouwen en weerbaarheid visie maar het gaat hier om mensen met een specifiek probleem namelijk mensen die niet kunnen lezen zoals uit het vorige blijkt heeft ve alles te ma of schrijven of die alleen maar opgescheept zitten ken met emanciperen en de wil tot emanciperen met een vooroordeel tegenover zichzelf ze den het belangrijkste hierbij is dat de cursisten zelf ken alleen maar dat ze niet kunnen lezen of hun doelstellingen bepalen en ook geven ze aan schrijven op welke manier ze willen leren dit is immers de oorzaken hiervoor liggen meestal op school het enige middel om zelfvertrouwen en zelfbe de manier waarop ze leerden lezen de manier wustzijn te bevorderen zo schep je voorwaarden waarop de school deze kinderen terzijde gescho tot persoonlijkheidsontplooiing en maatschappe ven heeft dat heeft deze mensen vaak getekend lijke weerbaarheid voor hun verdere leven slechts in weinige geval dat dit op moeilijkheden stuit ligt voor de hand len kunnen ze echt niet lezen of zijn ze niet in de cursisten hebben een beeld van de school van staat te leren lezen zodra ze gemotiveerd zijn en vroeger ze menen veelal dat leerstof en kennis anderen vertrouwen hebben in hun kunde ver het belangrijkste zijn dat verbinden ze immers valt hun angst en daarmee hun onkunde zie ook met slagen in het maatschappelijk leven en met 1 macht daarenboven verwachten ze voor de klas vaak denken buitenstaanders dat analfabeten al de alleswetende en allesregelende juf ze ver leen bij buitenlanders te vinden zijn dat hun ei wachten schoolboeken en zeg het nu maar gen landgenoten analfabeet zijn lijkt hun meer maar als blijkt dat ze zelf mogen zeggen wat en dan onwaarschijnlijk ja het is ongeloofwaardig hoe en ook dat ze het samen mogen doen dan is toch is het waar dat wel een opluchting ze hebben immers nare schoolervaringen niet alleen de leerlingen zijn anders dan in de ge turkse vrouwen en woonwagenvrouwen die vaak wone school de begeleiders zijn hier geen leraren geen enkele schoolervaring hebben en dus ook ook al hebben ze de opleiding er soms wel voor geen nare zijn dan ook moeilijker af te brengen maar vormingswerkers er bestaan extra opleidin van het nog vaak algemeen levende traditionele gen voor ve begeleiders schoolbeeld je zou kunnen denken dat kennis van aanvanke toch blijven bij allen de traditionele opvattingen lijk lezen bijvoorbeeld noodzakelijk is dat is doorwerken ze vonden de les wel leuk maar we echt niet waar een vooropleiding tot onderwij hebben niets geleerd dan moet de begeleider zer es is vaak remmend wie uit het traditioneel blijven doo rv ragen in de evaluatie en tussendoor onderwijs komt moet zijn haar mentaliteit gron tot ze doorhebben dat ze wel degelijk iets geleerd dig he rz ien zijn haar taakstelling overdenken zo hebben dat ze iets kunnen doen met wat ze ge iemand verlegt het accent van onderwijsgevende leerd hebben is heel belangrijk het is een hele naar begeleider van volwassen mensen kunst de cursisten tot dat inzicht te brengen het belangrijkste is het contact tussen begeleider en cursist en een grote dosis mensenkennis en vragen cursisten naar spellingregels dan wordt een grote openheid ten aanzien van de inbreng aan spelling gedaan het zou fout zijn niet uit te van cursisten het vraagt namelijk een heel spe gaan van de nood aan technische vaardigheden ciale mentaliteit om je als een begeleider op te je gaat gewoon aan het werk aansluitend bij de stellen en wel zo dat de cursisten eigenlijk alles vraag naar spelling maar in dat proces zie je an zelf bepalen begeleiders moeten dus niet hebben dere nieuwe vragen opduiken naar andere dingen leren onderwijzen want het traditionele schoolse waarmee je opnieuw kunt beginnen onderwijs heeft immers voor velen gefaald bege er zijn zoveel mogelijkheden van aanpakken al s 32 er relaties zijn tussen begeleider en cursist maar binnen deze stelling stelt de begeleider altijd wel vragen waarom vind je dat nodig waarvoor wil je dit eigenlijk leren de begeleider is dus wel de gelijk bezig met de eigenlijke vraag die achter de ze vragen schuilt ook kan de begeleider verschillende mogelijkhe den aanbieden en daaruit moeten cursisten dan een keuze maken alles moet uit de cursist ko men maar niet te allen prijze de integere bege leider gaat daar soepel mee om hij stuurt het tempo bij en is zich ervan bewust dat inzicht soms iets later komt maar zeker is het dat het in zicht in het waarom van deze technische vaardig heden belangrijker is dan de technische vaardig heden zelf natuurlijk heeft de begeleider invloed en zal hij zij beinvloeden hij heeft immers net als de ande re groepsleden een inbreng daarenboven kan hij mensen op uitspraken binden zodat ze gedwon gen worden een mening te uiten of er ontstaat een confrontatie van gedachten binnen in de groep eventueel gestimuleerd door en met de hulp van de begeleider dat is geen manipuleren maar provoceren hoe lang kan je ze provoceren zonder dat ze weglopen dat is moeilijk te zeg gen en hangt van het moment af hoe dan ook een begeleider komt uit voor zijn mening en verdoezelt zijn eigen inzichten niet method e alles moet uit de cursist komen voor ve is geen bestaande methode geschikt of van deze situatie en kunnen aanleiding geven tot te maken algemeen kritisch onderzoek tot discussie en tot toch gingen we op zoek naar enkele tentlenzen kennis van maatschappelijke verhoudingen of je een inbreng hebt met een vraag als mie materiaal wordt daar nu beter van of met hoe komt wat kies ik als lesmateriaal blijft een dringende dat hangt af van de persoonlijke visie van de be vraag voor de begeleider twee voorbeelden die geleider en van zijn relatie met de cursist hij zij op de conferentie behandeld werden kunnen het is de mens die moet kunnen uitmaken welke voor de hand liggende antwoord je vindt mate vraag ten opzichte van deze cursisten en op dit riaal bij de cursisten illustreren ogenblik het best is hoofdzaak blijft dat je niet tracht te verdoezelen wat je eigen mening is ervaringsgericht lere n dit zou je ervaringsgericht leren kunnen noemen een deelnemer vertelde over zijn lees en schrijf groep in leuven sommigen onder zijn cursisten individualiserend leren differentiatie werken in het hoogseizoen soms tot 12 uur s komt uit de cursisten de vraag hoe moet ik om nachts in de witloofteelt ze constateren dat het gaan met zintekens dan kun je tewerk gaan zo witloof op de markt de som opbrengt van 35 fr als voorgesteld in een werkgroepje op de confe het kilo terwijl het in de winkel 110 fr kost rentie deze gegevens leidden naar kritisch onderzoek je kiest een tekst van de cursist die de vraag stel 33 de of je kiest er zelf een voor die persoon een de ervaring dat cursisten via deze directe onder tekst die interessant en niet bedreigend is je laat zoekende aanpak weerbaarder zijn geworden in die tekst kopieren een keer met komma s en een de eerste plaats binnen hun eigen kring maar ook keer zonder dan laat je hem lezen wat leest nu ten opzichte van de maatschappij het gemakkelijkst daarna laat je zelf een tekst zoeken waar veel het lijkt een kwalijke zaak te pleiten voor alge komma s in voorkomen en een zonder komma s mene vorming eerder dan voor technische vaar daar heb je dan een gesprek over het doel van digheden kennis en kunde voor de enkeling is het gesprek is duidelijk te ondervinden wat de algemene vorming vaak een luxe artikel waarmee functie van komma s is leesbaarheid van een hij zich goed en gezellig kan voelen maar ook tekst vrijblijvend ten opzichte van de maatschappij in dan laat je zelf een tekst opstellen en aan de het bedrijfsleven wordt algemene vorming gemak hand daarvan geef je algemene regels voor het kelijk getolereerd omdat werknemers daardoor plaatsen van komma s beter functioneren en gemakkelijk kunnen om het gaat hier om een individuele leervraag die schakelen in het arbeidsproces dan ook individualiserend behandeld wordt in in onze context is algemene vorming echter meer de nabespreking op de conferentie werd geop dan dat het is een vorming die een open kri perd dat vaak andere cursisten met dezelfde pro tische houding bevordert tegenover zichzelf en blemen zitten tegenover anderen wat leidt tot zelfbewuster op een ander belangrijk punt ter herinnering we treden in alle omstandigheden beginnend met de zoeken samen met de cursist en naar de eigen eigen situatie maar groeiend naar weerbaarheid lijke vraag die achter deze technische vraag en inzichten op maatschappelijk vlak schuilt uit de conferentie en uit het gesprek hebben we thematisch werken ook kunnen opmaken hoe belangrijk het is samen thematisch werken is dus typisch en noodzake te zoeken naar de wezenlijke noden en behoef lijk in de ve gebeurt het niet zoals vaak in de ten naar de eigenlijke vraag achter de vraag zon mavo s dan verliest de ve haar specifiek karak der die eerste vraag echter te negeren of gering te ter schatten vooral mensenkennis kan de begeleider zoals alle lesmateriaal worden de thema s aange daarbij behulpzaam zijn reikt door de cursisten ruiten zemen voetbal de grote behoefte aan ve bewijst dat het onder mode kan belangrijk zijn voor de cursisten de wijs in grote mate gefaald heeft en nog steeds begeleiding bestaat erin verder door te vragen ondanks de bemoeiingen van een vereniging als het oorspronkelijk lesmateriaal uit te breiden de von en ondanks de vernieuwde inzichten en naar een thema met grotere maatschappelijke de pogingen van progressieve leerkrachten verla relevantie je kunt starten bij mode of ruiten en ten kinderen het basisonderwijs als analfabeten uitkomen bij economische problemen of milieu de aanpak zoals de von die voorstaat en ook vervuiling vele vormingswerkers kan zeker nu tt ige aanwij eigenlijk kan elk onderwerp als uitgangspunt die zingen geven om het falen in de toekomst te nen voorkomen conclusie herhaaldelijk hebben de woordvoerders aange toond dat ve in de eerste plaats gericht is op vor ming en pas in de tweede op onderwijs het gaat dus om persoonlijke ontplooiing van mensen die hun eigen noden behoeften leren kennen en er noten wat aan willen doen het gaat slechts in tweede 1 z ie ook a fvallen en op staan in moer 1981 3 p instantie om vaardigheden en kennis 1 5 wel heeft het alles te maken met maatschappelij 2 zie oo k v rouw en ove r hu n ervari ngen in moer ke weerbaarheid de stroombegeleiders hebben 198113 p 23 34