Documenten
kees slui s taal ervaringen voor een dubbeltje geboren als de reacties van de volwassene op aanwijzing van het kind essentieel zijn voor de taal ontwikkeling dan zal dit zeker ook belangrijke consequenties hebben voor het taal leren en het leren met behulp van taal op de kleuter en basisschool welke consequenties dit zijn welke invloed de afkomst van de leerling heeft en welke rol de leerkracht hierbij speelt komt in dit artikel van kees sluis aan de orde de stelling dat het taal ieren niet een aangeboren gen zich nog op de kleuterschool enkele maan menselijke eigenschap is maar tot stand komt via den later zaten ze in de eerste klas van de basis de interactie van het kind met zijn directe omge school onze laatste video opnamen maakten we ving is van eminent belang voor jou als leer van de leerlingen aan het eind van de eerste klas kracht jij vormt met de mede leerlingen de di recte omgeving van het kind op school het zou i n vl o ed va n de sc h oo l wel eens kunnen zijn dat jouw taalgebruik grote invloed heeft op de taalontwikkeling van het het naar school gaan brengt voor de meeste kin kind deren een aanzienlijke verandering in hun leefpa daarnaast weet je als leerkracht ook dat de leer troon met zich mee niet alleen begint vanaf dit lingen niet blanco bij jou in de klas komen wat moment het bewuste leren maar plotseling voor taalervaringen hebben ze al zijn die onder moet het kind ook de aandacht van de volwasse ling erg verschillend en hoe speel je daarop in ne delen met zo n twintig andere kinderen die het zijn vragen die je jezelf wel eens stelt maar leerkracht heeft een centrale rol in de klas hij waarop je moeilijk een goed gefundeerd ant bepaalt in belangrijke mate waarover gesproken woord kunt geven wordt en waarnaar het kind moet luisteren ook een onderzoeksgroep van het instituut voor al over de manier waarop je wil leren bijvoorbeeld gemene taalwetenschap van de universiteit van via zelfwerkzaamheid of klassikaal heb je als amsterdamz waarvan ik deel uitmaakte volgde leerling weinig te vertellen daar komt nog bij een jaar lang een gedifferentieerde groep leerlin dat je in de klas zit met een heleboel andere leer gen qua afkomst van 5 7 jaar op een amster lingen die je zelf niet hebt uitgekozen maar met damse school aanvankelijk bevonden de leerlin wie je soms wel moet samenwerken 11 de eenvoudige conclusie is te trekken dat de di 2 recte omgeving van het kind zich aan het begin de interactie tussen de leerkracht en de verschil van de schoolcarriere sterk wijzigt in vergelijking lende groepen van leerlingen vertoont kwalita met de periode die daaraan voorafgaat wat voor tief grote verschillen afhankelijk van het geslacht gevolgen heeft dit nu voor de verschillende leer en het sociaal milieu van de leerlingen lingen in de gesprekken tussen leerkracht en leerlingen waarbij het initiatief hiertoe in meer dan 70 pro de invloed va n sex e en mil ie u cent van de gevallen van de leerkracht uitging was een duidelijk verschil met betrekking tot de vanaf de eerste dag dat de leerlingen op school inhoud van het taalgebruik merkbaar komen merken we als leerkracht dat ze allemaal ten opzichte van leerlingen uit het hsm en vooral heel verschillend zijn als het een kind betreft de jongens hanteerde de leerkracht veelal een in dat zich niet zo snel aanpast dan vermoeden we formatief en ten opzichte van leerlingen uit het al gauw een achterstand dan komt zo n kind ism en vooral meisjes een directief registers dit zeker uit een lager sociaal milieu ism en waar betekent dat de leerkracht met eerstgenoemde blijf je dan met de slogan in het onderwijs be leerlingen meer over eigenschappen en begrippen staan gelijke kansen voor iedereen sprak en met laatstgenoemden meer over te ver het zou wel eens kunnen zijn dat die gelijke kan richten handelingen in het kader van de leerstof sen gewoon niet bestaan voor bepaalde leerlin gen is de kloof tussen wat ze tot hun vierde vijf 3 de jaar op basis van hun sexe en milieu hebben genoemde verschillen kunnen niet los gezien meegekregen en wat hun op school geleerd worden van de vorm van de les of pedagogische wordt te groot als je als meisje niet hebt geleerd situatie om te eisen dat je aandacht krijgt en als je als in de rekenles en in mindere mate tijdens het ism kind niet hebt geleerd om in deftige taal onderwijsleergesprek bleken de leerlingen uit het schooltaal te praten dan zul je op school waar hsm actiever te participeren dan de leerlingen uit schijnlijk niet haantje de voorste zijn een ism bij expressielessen en in de daaraan de conclusie kan dus zijn dat sexe en milieu als voorafgaande instructie waren de leerlingen uit factoren die invloed hebben op het taal leren het ism meer betrokken bij de klasinteractie dit van de leerling niet buiten beschouwing kunnen laatste heeft waarschijnlijk te maken met de gro blijven tere interesse van deze leerlingen voor lesactivitei maar wat voor invloed is dat nu precies ten waarin motorische vaardigheden een grote rol spelen r es ultate n v a n he t ond erzoe k daarbij komt dat in de rekenles en in het onder wijsleergesprek veelal informatief taalgebruik 1 wordt gehanteerd waarvan juist leerlingen uit het de interactie tussen de leerkracht en de verschil hsm zich bij voorkeur bedienen in expressieles lende groepen van leerlingen vertoont kwanti sen zeker als er geen sprake is van een vrije op tatief grote verschillen afhankelijk van geslacht dracht wordt vaak directief taalgebruik gehan m v en sociaal milieu ism hsm van de leerlin teerd waarvan bij voorkeur leerlingen uit een ism gen gebruik maken jongens vooral uit het hsm vragen veel meer de aandacht van de leerkracht dan meisjes vooral 4 die uit het ism en krijgen die uiteindelijk ook genoemde verschillen nemen in de loop van het jongens nemen blijkbaar meer initiatieven door schooljaar toe vragen te stellen en door direct of indirect de dit voor ons nogal opzienbarende resultaat wijst aandacht van de leerkracht te trekken meisjes erop dat de leerkracht en de verschillende groe daarentegen wachten meer af totdat ze door de pen van leerlingen in de loop van de tijd steeds leerkracht aangesproken worden 4 specifiekere gesprekspartnerrollen ten opzichte van elkaar gaan aannemen waarbij nogmaals moet worden benadrukt dat de leerkracht daar toe in veruit de meeste gevallen het initiatie f 12 neemt tatie voor deze leerlingen brengt die tegelijker verondersteld moet worden dat de leerkracht tijd ook een zekere slaafsheid in het leren op onbewust bepaalde verwachtingen gaat koeste roept houdt hen af van een goede dat wil zeg ren over hoe met bepaalde leerlingen gesproken gen door de samenleving hoger gewaardeerde moet worden door de sturende rol van de leer schooltoekomst werkt de leerkracht klassikaal kracht in de interactie hij bepaalt bijvoorbeeld dan wordt deze ontwikkeling alleen maar ver de structuur van de vragen wordt de leerling in sterkt door de schroom van een leerling uit het een situatie gedrongen waarin hij zich moet aan lsm om zich in het dan gehanteerde informatieve passen aan de taalgebruikersrol die de leerkracht register de schooltaal te uiten hem oplegt zo versterkt de voorkeur van de leer ling voor een directief of informatief register op tegenmaatregele n grond van betrekkelijk oppervlakkige verschillen tussen de kinderen 6 zoals we gezien hebben levert het zich onbe wust in taalgedrag richten op de communicatie gevolgen voor het onderwij s ve voorkeur van de leerlingen niet de gewenste re sultaten op uit de genoemde resultaten valt af te leiden dat het tegendeel is eerder het geval de leerkracht de voorkeur voor een specifiek taalregister van dient echter in te zien dat het hier voorkeuren leerlingen uit verschillende milieus tot gevolg betreft en geen achterstanden het leren met be heeft dat zij die voorkeur in verschillende peda hulp van taal zal dus wel moeten aansluiten bij gogische situaties kwantitatief laten gelden de die voorkeuren maar als die voorkeuren niet leerkracht trekt hieruit waarschijnlijk onbewust meer als veranderbaar worden beschouwd wordt conclusies voor de rest van zijn taalgedrag ten op de mogelijkheid tot ontwikkeling van een ander zichte van de verschillende groepen leerlingen soortig taalregister niet geopend de leerkracht op den duur leidt dit tot communicatieve ver zal moeten trachten bij het bespreken van leer schillen tussen de kinderen uit de verschillende stof ook de leerlingen uit het lsm en vooral de milieus uit de analyses die wij gemaakt hebben meisjes in te voeren in het frequent hanteren van blijkt dat het de leerkracht is die deze ontwikke het informatief register anderzijds zou het zin ling in gang zet en versterkt en niet omgekeerd vol kunnen zijn hierbij leerlingen uit het hsm te uitgaande van de leerling dus een leerkracht kan confronteren met een directief register bijvoorbeeld het gespreksonderwerp subtiel be invloeden door te vragen ga jij die groen teke op welke wijze kunnen deze laatste punten wor nen waarop de leerling eigenlijk alleen met den gestimuleerd ja of nee kan antwoorden hij kan ook vra het staat voor mij vast dat lsm leerlingen niet gen hoe zien kikkers eruit waarop de leerling plotsklaps in de school moeten worden gecon een verhaal over de eigenschappen van kikkers fronteerd met een voor hen vrij onbekend taalge kan vertellen bruik een goede tussenvorm lijkt mij het erva de geschetste communicatieve ontwikkeling in rend leren bij deze vorm van leren wordt uitge de klasinteractie blijft niet zonder consequenties gaan van concrete ervaringen van de leerling bij het officiele leerplan eist dat de leerlingen be voorbeeld een bezoek aan een markt waarna in grippen leren en betrekkelijk abstract over onder een klasse of kringgesprek de leerstof gesystema werpen kunnen praten deze cognitieve vaardig tiseerd wordt vanuit concrete gegevens wordt heden kan men meestal alleen verwerven met be naar het abstracte leren toegewerkt hulp van een informatief register omdat de leer een tweede mogelijkheid die mijns inziens kracht in de interactie met de leerlingen uit een bijdraagt tot het invoeren van de leerlingen in lsm dit register steeds minder hanteert hebben voor hen vrij onbekende registers is het laten sa deze leerlingen steeds meer moeite om aan de ei menwerken van de leerlingen in kleine gedifferen sen van het officiele leerplan te voldoen behalen tieerde groepen voor wat betreft milieu en sexe slechtere resultaten en gaan uiteindelijk noodge uit eerdere publicatiere blijkt dat in deze dwongen naar lbo leao of mavo de directieve groepsgesprekken evenveel geleerd wordt als bij vorm van taalgebruik waarin de leerkracht de een klassikaal gesprek natuurlijk heeft dit leerstof met name rekenen taal en wereldorien groepswerk alleen resultaat wanneer aan een aan 13 tal voorwaarden is voldaan onder meer een dui het gebruik van enkele elementaire spelregels delijke instructie de indeling van de groepen moet voor het goede verloop van de communica moet bij de deelnemers geen weerstanden oproe tie bekend zijn pen voldoende voorkennis moet aanwezig zijn e n noten l itera tuu r 1 m et directe omgeving wordt vooral de moeder o f o barnes fiom communication to curriculum h ar een andere belangrijke opvoed st er bedoeld z ie ver mondsworth 1 976 der het artikel van ton van der geest in dit nummer a nneke b roec k mans tine k e k rol d ick r atering jan 2 de onderzoeksgroep stond onder leiding van ton van r utges en f elix van der werf ervarend l eren gebaseerd der geest en wer k te v an 1 974 tot 1 9 7 7 aan h et p ro op de pedagogische ideeen van paulo f reire u i t gave d e jec t ge p ubliceerd over dit project wordt onder m eer h orst in k a mersfoort 19 78 in van der geest geldof en sluis 1978 in voorbe t van der geest h geldof en k sluis kommunikatieve reiding ont wikk eling van 5 7 jarige kin deren verbale interaktie 3 i n dit artikel worden alleen de belangrijkste resul t a in de klas i nt publikatie instituut voor a lg taalweten ten genoemd zie verder noot 2 scha p a msterdam 1 978 in voorbereiding 4 z ie het arti k el van d orian de h aan in dit nummer t on van der geest entwick lung der kommunikation 5 u itleg over deze registers is te vinden in het art i k el b oc h um kamp verlag 1 97 8 van t on van der g eest in dit num m er j stu rm leren door p raten de lwg opnieuw op pad 6 zie ook van der geest 1978 1 in moer 1 9 7 5 1 7 voor een nadere omschrijving en uitwer k in g van er varingen zie broeckmans e a 1978 8 z ie b arnes 1976 en s turm 1 9751 14