Vragen bij Europa en Don Quichot. Literatuuronderwijs vanuit een Europees perspectief.

a vragen bij europa en don quichot literatuuronderwijs vanuit een europees perspectief ronald soetaert andre mottart luc top dit artik el is een presentatie van work in progress een onderdeel van een project waarin de mogelijkheden en problemen onderzocht worden bij het creeren van een europese dimensie in het literatuuronderwijs inhoudelijk viel onze keuze op een aantal klassieke werken uit het europese culturele erfgoed robinson crusoe van daniel defoe gulliver s travels van jonathan swift en het hier besproken werk don quichot van miguel de cervantes it laatste verhaal is in onze laire cultuur van woord tot beeld van vol europese cultuur tot een wassenenliteratuur tot kinder en jeugdlite mythe uitgegroeid het is een ratuur het is onze bedoeling om in het van de meest vertaalde onderzoek maar ook in de lessen literatuur bewerkte en geciteerde werken het netwerk bloot te leggen waarbinnen wie aan het culturele leven deelneemt een canonwerk als don quichot functio botst ooit wel op een verwijzing naar don neert en steeds weer tot leven komt quichot in boeken kranten en tijdschriften maar binnen onderwijs hoort uiteraard meer strips reclame schilderijen enz te gebeuren dan uitvoering van empirisch we constateren dat heel wat lezers nooit onderzoek wij proberen de inzichten ook te het volledige werk gelezen hebben maar gebruiken om leerlingen te confronteren met toch voldoende kennis bezitten om op een het originele werk en de verwijzingen naar of andere manier deel te nemen aan een dit werk uit te breiden tot een breder net gesprek waarin don quichot ter sprake werk komt ze hebben die kennis verworven via secundaire literatuur kritieken allusies en literatuuronderwijs in enge zin wordt hier via bewerkingen in diverse media literaire dus uitgebreid tot cultuuroverdracht waar jeugdbewerkingen films strips rond het deze vormen van cultuur initiatie niet meer verhaal van don quichot spint zich een web plaats hebben verdwijnen de betre ffende van verwijzingen van strikt wetenschappe cultuurgoederen na een overgangsperio lijk tot breed cultureel van elitaire tot popu de de vraag kan gesteld worden of we op maart april 1994 nummer 4 23e jaargang nn li dit ogenblik niet in een dergelijke over de context waarin de ridder ter sprake gangsperiode zijn aanbeland van peer komt is ook zeer verscheiden een kleine 1987 toch willen we beklemtonen dat dit greep uit recente nederlandstalige kranten alles geen louter back to basics program en tijdschriften gee ft daarvan een beeld ma impliceert het is zeker niet de bedoe don quichot op de broeikaskermis was een ling om don quichot als een museumstuk kop in nrc handelsblad op 24 9 92 het te benaderen met de leraar in de rol van artikel handelt over het eenzame gevecht suppoost wat de methode betreft staat van de bioloog bottcher tegen de volgens de interactie tussen leraar en leerlingen hem wankel gefundeerde klachten over het centraal hierover straks meer wat de broeikaseffect inhoud betre ft sluiten wij dus aan bij wat in de morgen van 14 8 92 zei ex minister leerlingen over don quichot weten uit hun van begroting mieke offeciers over haar eigen leefwereld werk ik ben toch geen don quichot ik vecht niet tegen windmolens in diezelfde krant schreef jeroen brouwers op 5 3 93 achtergrond over blijvend vertrek een dagboekpubli katie van de dichter leonard nolens voor een dergelijk literatuuronderwijs dient eenzaam in zijn verzet tegen alles maar de leraar over heel wat achtergrondkennis vooral tegen de wanhoop vereenzelvigt hij te beschikken die wordt in het lopende zich met don quichot niet vechtend tegen onderzoek geinventariseerd naast kennis molens maar tegen nolens van de o ri ginele tekst en de context waarin een andere schrijver john berger het werk ontstond verzamelen wij jeugdbe beschrij ft in het nieuw wereldtijdschrift werkingen strips cartoons schilderijen 1993 6 als volgt zijn moeder ze was het literaire bewerkingen in poezie romans tegendeel van een don quichot ze was verhalen fi lms en vele citaten over het niet als ridder geboren en haar vader was werk in diverse soorten discours van een magazijnmeester in lambeth ze tuitte haar kranteartikel tot een essay van een dage lippen fronste haar wenkbrauwen terwijl ze lijkse conversatie tot een filosofisch debat iets berekende en overdacht en ging voort van lage tot hoge cultuur met een onuitgesproken vastberadenheid uit vele voorbeelden blijkt dat tot vandaag de enige keren in mijn volwassen leven het verhaal van don quichot tot de verbeel dat wij tegen elkaar schreeuwden waren als ding spreekt vooreerst is de naam don ik me naar haar afweging bezondigde aan quichot opgenomen in het woordenboek donquichotterie in van dale hedendaags nederlands b v is een don quichot iemand die blindelings ook binnen de literaire kritiek wordt don hersenschimmen najaagt en is donquichot quichot als een baken binnen de literatuur terie een handelwijze die voortvloeit uit geschiedenis benaderd in heel wat hand onpraktisch en onberedeneerd idealisme boeken en artikelen wordt het boek als de tegen windmolens vechten betekent een eerste echte roman begroet aafke denkbeeldig gevaar bestrijden en ook steenhuis beschrijft het belang van trachten te veranderen wat toch niet te ver cervantes werk als volgt technologie en anderen is deze omschrijvingen klinken doelmatigheidsdenken verdreven metafysi eerder negatief terwijl verwijzingen naar de ca en magie naar de marge ze kwamen figuur van don quichot ook een positieve onder andere terecht in de roman de ver betekenis kunnen hebben bijvoorbeeld als beeldingsrijke complexe literaire vorm die een verwijzing naar iemand die moedig met de moderne tijd ontstond don quichot doorzet tegen alle eigenbelang in van miguel de cervantes 1547 1616 die zelf voortbouwde op picareske en nn 23e jaargang nummer 4 maart april 1994 la arabische vertelmanieren staat aan het toneelbewerkingen van delen van het ver begin van de romantraditie het boek over haal opgevoerd door de jeugdtheatergroe de dolende ridder en zijn knecht gaat over pen speeltheater en stella den haag het de tegenstelling tussen verbeelding en wer koninklijk ballet van vlaanderen toerde met kelijkheid ideaal en praktijk tussen boeken de produktie man van la mancha dat op en de wereld 1990 p 16 zich weer gebaseerd is op een langspeel tot de bewonderaars van don quichot plaat van jacques brel don quichot was behoort ook milan kundera in de kunst twee jaren geleden het muzikale thema van van de roman betoogt hij dat de roman als het festival van vlaanderen de figuur inspi genre bepaalde aspecten van het bestaan reerde trouwens liederen en composities belicht met cervantes en zijn tijdgenoten van telemann mendelssohn richard vraagt hij zich af wat het avontuur is met strauss de falla ravel ook een 20 tal samuel richardson begint hij te onderzoe opera s o a van telemann salieri ken wat zich in het innerlijk afspeelt massenet in de plastische kunsten zijn enz 1987 p 10 en cees nooteboom er tekeningen etsen en schilderijen van treedt in de voetsporen van don quichot gustave dore picasso dali goya er zijn in de omweg naar santiago de neder een 15 tal don quichot films daarnaast landse auteur bewondert de subversiviteit zijn er tekenfilms cartoons publiciteits van de roman net als zijn spaanse collega clips juan goytisolo met wie nooteboom in gesprek te zien was in salon europa een voor de leraar zijn dit allemaal goede gele programma op de nederlandse tv zender in genheden om bij de les de doorwerking te 1992 illustreren het sluit ook aan bij een moder ner perspectief op het literatuuronderwijs ook in romans en verhalen blijken auteurs de les literatuur krijgt een ruimere culturele beinvloed door don quichot sporen van dimensie met reflectie op woord en beeld die invloed varierend van korte allusies tot op hoge en lage cultuur vanuit onder hele herschrijvingen vindt men bij franz zoeksperspectief worden we hier gecon kafka graham greene kathy acker jose fronteerd met de vraag naar de manier luis borges carlos fuentes joao waarop die intertekstuele links in het hoofd guimaraes rosa luis landero pierre van de lezer samenkomen lezers mertens charles ducal stephen marlowe ervaringen interpretaties evaluaties enz victor levy beaulieu te veel om op te zijn gebaseerd op vorige ervaringen met sommen teksten in goed literatuuronderwijs speelt zo komen we tot de literaire bewerkingen de leraar daar op in d w z ingekorte of aangepaste vertalingen van don quichot in de laatste decennia zijn deze in ons taalgebied duidelijk gericht tot lesstrategie en onderzoek een leespubliek van kinderen en jongeren de meest recente volledige en geannoteer in onze lesstrategieen kiezen we als eerste de vertaling door van dam boning fase steeds voor een gesprek over don 1941 is inmiddels al aan zijn twaalfde druk quichot en sancho panza tijdens die inter toe actie probeert de leraar te weten te komen wat leerlingen al weten over dit klassieke don quichot werd en wordt echter ook werk we gaan er zoals gezegd immers vaak bewerkt voor andere genres en media van uit dat heel wat leerlingen al een en een voorbeeld van een stripbewerking is ander weten over de figuur of het verhaal het album de straatridder in de reeks suske van don quichot en dat die kennis niet en wiske het afgelopen jaar werden alleen maar een gevolg is van lectuur maar maart april 1994 nummer 4 23e jaargang vi la ook van de omgang met modernere media in wat volgt geven we enkele voorbeelden televisie film video strips dit biedt gecombineerd met enkele eerste inzichten enerzijds een empirisch perspectief nl een inventarisatie van de kennis van leerlingen over don quichot anderzijds krijgt de praktijk leraar de mogelijkheid om bij die achter grondkennis aan te sluiten om zo hun net wat de meeste leerlingen herkennen is het werk van verwijzingen aan te vullen gevecht tegen de windmolens de beteke uiteraard is het ook de bedoeling leerlingen nis van de uitdrukking tegen windmolens daarna te confronteren met een of meer vechten blijkt gekend en is trouwens een fragmenten uit het originele werk goede aanleiding om een gesprek over het verhaal op gang te brengen sommige leer het gaat niet alleen om een lesstrategie lingen wezen er ons op dat op super maar tevens om een onderzoeksperspectief channel reclame gevoerd wordt voor kledij voor de leraren die aan het project meewer met een scene waarop don quichot en ken leraren in functie en leraren in oplei sancho panza bij een windmolen zitten ding voeren onderzoek uit op hun eigen voor velen echter is de uitdrukking echter lespraktijk hun lessen worden op beeld of ook totaal vreemd en verwijzen de wind geluidsband opgenomen en de protocollen molens naar nederland van geselecteerde fragmenten worden getranscribeerd deze protocollen dienen in lagere jaren maakten we vooral gebruik als discussiemateriaal waarbij vraagstelling van tekeningen omdat de naam soms niets en antwoorden geanalyseerd geevalueerd oproept terwijl een afbeelding van het duo en waar nodig geremedieerd werden heel wat reacties uitlokt soms rechtstreeks uiteraard zijn deze suggesties opnieuw over don quichot en zijn schildknaap soms onderwerp van onderzoek het onderzoek worden ook gelijkaardige duo s als verwij heeft dus een dynamisch cyclisch karakter zing aangeduid laurel en hardy en beoogt zelf reflectie op de eigen praktijk sinterklaas en zwarte piet gaston en leo via action research leraar als onder een vlaams komisch duo asterix en zoeker 1 obelix lambik en jerom uit de stripreeks dit praktijkgerichte perspectief spoort met suske en wiske de straatridder enz de noden van leraren in opleiding die zich dergelijke duo s geven ook de kans om een niet zelden wantrouwig opstellen tegenover gesprek op gang te brengen over meester elke vorm van theoretische reflectie door knecht verhoudingen die in heel wat verha action research in te voeren als onderdeel len voorkomen robinson en vrijdag old van de lerarenopleiding kunnen we voor shatterhand en winnetou holmes en een goed deel tegemoetkomen aan de ver watson enz in elk geval leerden wij tijdens zuchtingen van studenten en zo de brug deze gesprekken heel wat van de leerlin slaan tussen praktijk en theorie tussen wat gen waardoor we een beeld kregen van leerlingen weten en wat leraren als compe hoe bij hen intertekstualiteit functioneert tente inzichten beschouwen 2 v n 23e jaargang nummer 4 maart april 1994 lk wie van jullie weet iets over don quichot 111 ik ken enkel de naam don quichot verder niets 112 hij was een ridder hij vocht tegen de windmolens lk ken enkel het verhaal van horen vertellen ik je hebt er nog nooit over gehoord je kent dus gewoon de naam 113 ja 114 ik ken de naam gewoon van horen zeggen lk ken je enige elementen uit het verhaal 114 de belangrijkste elementen dat hij gek was en vocht tegen windmolens lk hoe ken jij het verhaal 115 van horen vertellen lk wat weetje erover of is het precies dezelfde informatie 115 dat van die windmolens 1k ja het feit van de windmolens is bekend en ook dat hij eigenlijk een slag van de molen had lk duidt 116 aan 116 ja ook dat hij een beetje gestoord was en hij tegen molens vechtte 1k vocht 116 vocht dat hij een spanjaard was en een medereiziger had en waanbeelden had lk waanbeelden heel goed 116 dat hij geboren is geweest ik denk je dat deze figuur echt heeft geleefd 116 ja lk nee de figuur is volledig ontsproten aan de fantasie van de auteur hoe hebben jullie kennisgemaakt met dit verhaal 116 ik heb het gelezen lk een jeugdversie of het origineel 116 een jeugdversie l17 doet een heel verhaal dat dq gepubliceerd werd in afleveringen van zonneland en dat ze het dan ook op de lagere school heeft gelezen 118 hij reed op een paard en had een knecht een bakker op een ezel hij had een snor en een sik leefde in spanje 1k heel goed hoe heb jij het werk leren kennen 118 op de lagere school 119 in een stripverhaal van asterix komt asterix don quichot tegen dit ene fragment van een lesprotocol 3 laat worden in een tweede fase dient de leraar zien wat een gespreksronde aan verwijzin dit netwerk te vervolledigen door een con gen kan opleveren een cultureel netwerk frontatie op gang te brengen met andere van verwijzingen komt in beeld zo krijgen verwijzingen zodat hun cultureel netwerk we via de interactie met leerlingen een uitgebreid wordt uiteraard hoort hier ook beeld van hoe een klassiek werk in het cul een confrontatie met het origineel vanuit turele geheugen verder leeft precies dit kennis van de historische achtergrond aspect kan tijdens de lessen literatuur waarin het werk ontstond ook geldt hier besproken worden en het thema van de les wat voor alle lessen geldt onvermijdelijk 4i maart april 1994 nummer 4 23e jaargang np 0 dient de leraar zich te beperken in ons geval beperkten de experimenten zich noten steeds tot een tweetal lessen 1 binnen de lerarenopleiding aan de de inventarisatie van achtergrondinformatie rug voeren een aantal studenten een is bedoeld voor de leraar zodat hij kan onderzoeksopdracht uit op hun eigen selecteren wat hij nodig heeft om de leer lespraktijk dit laatste als onderdeel lingen zowel met de originele don quichot van hun stage en van de cursus te confronteren als met de vele verwijzingen empirische onderwijskunde van en bewerkingen m a w om aan te tonen prof dr m spoelders hoe dit werk een moderne mythe geworden is zoiets kan voor alle leeftijden en alle rich 2 in het kader van haar licentiaatsver tingen de complexiteit van de confrontatie handeling voert sabine van hangt natuurlijk af van het niveau van de remoortele momenteel een onder leerlingen maar alle leerlingen participeren zoek uit naar de kennis van don dan aan de gedeelde kennis waaruit cultu quichot bij scholieren uit lager en rele geletterdheid bestaat de min of meer secundair onderwijs en studenten gedeelde kennis van een aantal klassieke het onderzoek is gekoppeld aan werken die een culturele traditie creeren action research op lesstrategieen we hebben gedurende een tweetal jaren 3 het voorbeeld komt uit een les litera die achtergrondinformatie aan een aantal tuur voor een laatste jaar secundair leraren doorgespeeld en die leraren heb onderwijs moderne talen op het ben ons vaak hun lesvoorbereidingen en instituut van gent bij a mottart lesprotocollen bezorgd we blijven mede werkers zoeken om het materiaal uit te tes ten en te bespreken binnen de stichting bibliografie promotie literatuuronderwijs spl is een werkgroep opgericht die rond o a dit onderwerp werkt we geinteresseerd is om kundera milan de kunst van de mee te werken kan informatie verkrijgen bij roman baarn ambo 1987 luc top op onderstaand adres steenhuis aafke in de cakewalk ronald soetaert andre mottart luc top amsterdam van gennep 1990 p a dlo sint pietersplein 5 9000 gent van dam c f a w f werumeus boning inleiding tot de geestrijke rid der don quichot van de mancha medewerkers vertaald ingeleid en toegelicht door c f a van dam w f werumeus vakinhoudelijke voorbereiding prof dr boning en verlucht met de prenten van n rowan rug prof dr r soetaert gustave dore amsterdam em rug l top g van belle querido s uitgeverij 1993 twaalfde druk didactische verwerking en begelei ding l top r soetaert a mottart r van peer wil het literatuuronderwijs de paepe e van alboom h leroy probleem analyse en fundering in begeleiding van de action research forum der letteren 28 3 september a mottart prof dr m spoelders rug 1987 p 161 174 k van heule 23e jaargang nummer 4 maart april 1994