Documenten
biedt die schriftelijk materiaal alleen niet kan recensi e bieden z o biedt sc hrijve rs over de oorlog beeld e n met de emot ionel e waa rd e en i ntens itei t van de roman een in terview met de aute ur zod at j e deze leert itie van den berg k enn en en snapt wat hij met zijn boek w ilde zeggen verder bi edt het achtergrondinforma jannie roerreling tie zo d at je het b oek in zijn to taliteit ka n be vatten z o onts taat er een co mplex geheel joke zwart d at alleen op deze wijze tot stan d kan komen en d at m eerwaarde aan zo n programma over het vrouwen over taa l d es b etreffende boek geeft in hun werk evaluatie na de uit zendinge n kom e n er standa ard e nque teuits lagen zo a l s van elk televisie program ma ti neke krol ank e b urger de makers w illen ec hter ook zelf de sc h ol en in f r anca van alebeek o m te zien hoe er met h e t materiaal gewerkt geschoold in de praktijk vrou wen ove r taal wordt e n wat de react ies zijn oo k h o p en ze op in hun werk sp ontan e reacties van l eerkrach te n docenten ams t e rd am pendoor 1988 kunnen op deze wijze i nvloed he bben op wat er 288 blz f24 5o g ema a kt kan wo rden taalgebruik van arbeiders vrouwen ik h eb begrep en met welke inzet en met welk entho usiasme aa n deze serie is gewerkt en ik kijk dit is de brief ja he t s taat er kort en denk dat dat ook uit d e programma s blij kt al krac htig maar j e ziet er ni et aan af dat i k er lema al kijken dus soms we l twintig velletjes voor verknoei het tekstboek is voor f9 te bestellen bij de not li teratu ur over vrouwen en taal i s er volop de afdeli ng verkoop antwoordnu m me r iris laatste tien jaar is er in bin nen en buitenland 1200 v s hil ver su m 035 72 36 z z veel o nderzoek verrich t naar de versch illen tus d e precieze uitzend data van de programma s sen mannen en vro uwen in taal ve rwerving en vindt u in d e age nd a op p 8o taal gebruik en naa r s p ecifieke kenmerken van h et taalgeb ruik van vrouwen ond erscheid n aar kla sse wordt er bij vrouwen echter zelden ge m aakt en de conclusies zij n meestal gebaseerd o p onderzoek on der vrouwen uit de hogere of m iddenklasse d e schrijfsters van geschoold in de praktijk heb b en voora l te ma ken met arb ei d ersvrouwen zij h ebbe n da arvoor behoefte aan stu dies waar in h et t aa l gebruik van j uist deze vrouwen centraal staat d ezelfde b ehoefte wordt aangegeven d oo r open s choo l b egeleidsters voor hun werk met l aaggesch oolde vro uwe n o ntbreekt geschikt en ond ers teunend materiaal ze heb ben eve neens behoeft e aan materiaal waarin taalscholing van vrouwen wordt verbonden m et onderzoek naar hun maa tschappelij ke po sitie en hun mogelijkheden na d e o pen sc h ool d aarom besloten d e schrijfsters tot een on 66 moer 1990 2 d e r zoeks project dat zulk materiaal m oes t op voor de levensgesch iedenis als voor de daaruit leveren ze hebben daarvoor interviews ge af te leiden taalgeschiedenis h ouden met vrouwen over wat ze na de op en d eze levens en taalgeschi ede ni ssen kunn en school zijn g aan doe n d oor middel van ge niet van buitenaf onderzocht en vastgestel d sprekken met die vrouwen kon onderzocht worden voor de groep arbeidersvrouwen maa r wo rde n hoe zij zichzelf zien als taalgebruik er diene n i n s amenwe rking met de vrouwen zelf wat hun vol gen s he nzelf goed a fgaat en wat te worden onder zocht niet en waaraan dat vol gens hen li gt het taal scholing dient te zijn afgeste md op de vrou onderzoek werd du s ge d aan m e t d e vrouwen wen in hun huidige situatie en die nt zicht te samen g even op hun sterke punte n ten aanzi en van taal het res ultaat is een boek over t weeentw intig o m ver vo l gens hun taalwensen naar boven te arb ei dersvrouwen die in hun jeugd wei ni g halen oplei ding h ebben gehad en die op l ater e l eeftij d taalscholin g dien t nie t allee n afges temd t e zijn naar d e ope n sch ool zijn gegaan d eze v rou op huidige taalwensen en de huidige taalsitua wen vertellen over h et b etaa lde of o nb etaald e tie maar cursisten m oeten vaardi ghe den ve r werk dat ze na de op e n s choo l hebb en gevon kr ij gen waarmee ze toekom s tige taals ituati es d en d e ve rhal en vorm e n conc ree t m ateriaal kunne n aanpakke n taalbeschouwing of lieve r voor andere vrouwen die nu en in de toeko mst taal gebrui ksbeschouwing is een noo dzakelijke aan o pen schoolse lee rgroe p en deelneme n extra dimensie in taa lsch oling d e ver halen gaa n over de invl oed van opvoe d ing en scholing op hu n mogelij khe den o m te wat betekent dit boek voor de praktijk spreken luis t ere n sch rijven en lezen de vrou wen vertellen over h et zoeken naa r ee n eigen in het boek geeft hee l veel info rmatie over v ro u breng in h un werk en ze leggen ui t wat hen we n en taa l maa r z egt in h e t ge heel niet s over d aarb ij hel pt of j uist hind ert d aarmee is het de wijze waarop d e informatie gebruikt k an een b oek geworden over de gesch ie de nis en de word e n i n de groep en we vroegen ons daarom praktijk van het taalgebruik van laaggeschoolde af wat h et boek kan b eteke nen in de praktijk vrouwen in werksituaties d at viel niet teg e n het boek is geschreven voor vrouwen die al s deelneemster of al s b egeleidster betrokken zij n taalgeschiedenis in h et boek we melt h et bij de o pen school of vergelij kbare l eer groe van voorb eel den op h e t terrein van s preken pen voor volwassen v r o uwen d aarnaas t b ie dt lui steren lezen en schrijve n het nieuwe inform at ie voor ie dereen die be leidsmatig betrokken is bij de kansen van meis trij n s chrij ven heeft mij altijd geh olpen ik jes en vrouwen op sc holing en werk en voor b en er p as echt mee begonnen i n die zware tij d i edereen di e geinteresseerd is in d e emancip atie na he t overlijd e n v an mijn man ik gel oof nie t van a rbeid er svrouwen dat ie m and me ooit h eeft zien schreien maar ik moet mijn verdriet toch e rgens kwijt waar blijf een visie op taal scholing ik anders die ee rste drie schriften staan vol me t p ra ten met hem schrij ven is nod ig ook over h et boe k telt 2 88 b ladz ij den waar van er 240 ge de mooie momenten en di e zijn e r heel veel wijd zijn aan de er varinge n van d e vrouwen de resterende 48 bladzijden b evatten samenvat loes na de oorlog b en ik wee r gaan werk en op tende o pmerkingen de visie die aan he t b oek een atelier voor h ere nkledin g daar heb ik ten grondslag ligt wordt niet expliciet vermeld broeken leren mak e n op een geg eve n mo ment al l ezend en sp eurend ko men we tot een aantal k reeg ik ru zie met de c hef hij gaf me ee n br oek ui tgangspunten e n zei moet j e met de gr oot ste zorg behan de binnen taa lsch oling moet men aand acht h ebben len want die i s voor de dochter van m enee r voor sp ecifieke doelgroepen zo als vrouwe n of d reesman no u zeg ik ik de nk dat de sp ecifieker arb eidersvrouwen d ochte r van men eer drees man meer centen binnen taalsch olin g moe t m en aandacht h ebben h eeft en gemakk elijker aan een broek kan ko men voor de geschied enis van de doelgro ep zowel dan ieder ander ik doe gewoon wat ik altijd do e 1990 2 m oe r 67 e n als u he t er nie t mee eens b ent h eeft u p ec h ik was daar dus ontzettend brutaal een effie is een gedicht dat bestaat uit elf woor den in een vaste vorm een voorbeeld anja je bleef t huis tot je trouwde a ndere ge dachten werd e n er gewoon uitgesl a gen en structuur hup naar je kamer jij u d a n d enk je nog wel regel i ieder krijgt het beginwoord gegeven maar da n zeg je het niet meer en al s er d an eens regel z een associatie daaro p in t wee woorden bezoek kwam s avonds zeiden ze goh mei d regel 3 vertel in dr ie woorden iets meer over wat ben je stil ja denk je dan als ik iets zeg is het beginwoord het toch verkeer d d us hield ik mijn mond regel 4 geef een reactie in vier woorden met maar zo werd j e gevormd om te zwijgen een wer kwoord regel 5 ein d ig met een conclusie of een ui troep m ie n ik wilde mee r b egrijp en van de were ld in een woord om me heen en me e r verantwoorde lijk voor voelen mijn ma n zei l ees dan toch de kran zwijgen ten maar ik kon die kranten niet lezen d us ik kwam geen stap verder geleerd al vroeg z o n collage van frag m enten kan hee l geschik t mond dich t houde n zijn o m cursiste n aan de praat te kr ijgen over n u overstappen o p p raten hun achtergro nden met betrekk i ng tot taal moei l ijk over hun i deaalb eelden over hun taa lbeschou win gsk racht concrete werkvor men die we d aarbij voor ogen krij gen zij n al een sp reker wezen dei n swieger verbe h et nas p elen van een scene f reije 1988 ver te rt volgens scenes verand eren en uitbreiden b el angrijk is dat er in ieders persoonlij ke prate n aan d e ha nd van v ragen als hoe reageert geschiedenis gezoch t wordt naar gemeenschap l oes o p h aar chef m aakt ze duidelij k wat ze p elijke elementen van daaruit worden er ge d enk t kun jij duidelij k m aken wat je wi l i n zamenlij ke leer wensen geformuleerd waarmee welke situaties we l nie t l oes vind t zichzelf vrouwen hun persoonlij ke situatie weer moe t en brutaal wat vind jij aankunnen voorbeelden van leerwensen ik associeren op taal en vroeger ten hoo r wil l eren notu leren ik wil een b rief leren 1989 schrijven leren een ver haal na te ver t ellen etc e en ede mak en rond woord en als zwijgen of brutaal verkennen van taaldoelen d e vrou een gel ui ds decor make n bij een van de frag wen i n deze verhalen weten heel goe d aan te menten een geluidsdecor roept d oor middel geven wat ze aan hu n op en school periode ge van ee n reek s gel ui den e n s tiltes een sfeer op die ha d hebben vrouwen die aan h et begin staan past b ij een tek stfragment een deel van de van taalscholing zijn wel eens teleu rgesteld om groep maak t de geluide n de anderen staan met dat er nie t aan hun directe leerwensen wordt hun rug ernaar toe en rade n welk fragment of voldaan veel vrouwen geven als taalwens aan welke situatie er wordt bedoeld h et leren geb r ui ken van d en dt door de voor leuze n beden ken a l s mijn schri ft is mijn beel dverhal en wo rd t hun duidel ij k dat taal vriendin meer is dan dat taaldoelen die door de vrouwen vid eofragmenten bekij ken bij voorbeeld d e genoemd worden be kend e d ocumentaire uit d e schaduw van d e mann en over onmondighei d en ve r zet uit de atie ik wil d e ook leren om me beter te uiten scha du w 1989 want ik weid soms uit en spring van d e h ak op uit d rukkin gen bespreke n van leeuwe n 1978 de tak ik had vaak het gevoel dat mensen niet wat is de b oodschap e r acht e r bij voorbeeld naar me lu isterden bij famil ie en zo ik h eb oo k p roat is n i ks doun is n ding vraa u w ke niet zo n d uidelij ke stem maa r ik dacht dat ik e n swiegen d at l ogt nooit in ain tuug t mout zel f hel emaa l niet boeiend was mijn man nam 68 moer 1990 2 dan bij voorbeeld h et gesprek over nu zeg ik na de open sch ool de verhal en van d eze vrou mag ik het zelf afma ken wen l aten diverse mogelij kh eden zien en geven ook een b eeld van het proces van ve rd er le ren atie ik maakte wel een s gedichtjes en toen was o p taal geb ie d i n de werksi tuatie er op de o p en school een lera res nederlands bij d e keuze voor wat je wilt d oen na de o pen die was fantastisch die h eeft on s de k neepjes sc hool s pelen de as pec t en leeftij d b etaald of b ijgebrac ht van de d en dt maar oo k de o nbetaald werk een rol een werkvo rm die deze liefde voor l iteratuur en gedichte n o p ee n keer aspecten naar voren kan halen is ee n sorteer moesten we ter pl ekke een gedic ht make n over oefening of me moryspel maken aa n de h and de winter ik had e r een klaar en vond hem zelf van de inh o ud sopgave va n di t boek b ij voo r wel wat knullig maar goed we lazen ze voor e n bee ld arie 58 jaar ik kan b eter met de p en ze vonden mijn gedicht zo zo heb ik oo k eens overweg waa r zou zij terecht z ij n gekomen een gedi cht gepublicee r d in het ke rke blaadje bestuurslid van een vr ouwenverenigi ng redac dat heette dringend a ppel ik k reeg een tielid van een wijkkrant kaart van iemand die h et gedich t gelezen had met daarop u h arte l ijk dank voor uw dringend i neen k euzep roces zij n veel asp ecten van bel ang appel vanui t dit boe k kan met name de talige kant onder de aandacht wor d en gebrach t wat kan je tiny ik heb geleerd mijn eigen mening n aar te wachten staan o p taalgebie d en wat zou je voren te brengen n ormaal dach t j e och i k zeg daar nu nog aan kunnen d oen maar oo k h oe h et maar niet nu zeg ik het wel da t is iedereen je in die situatie kunt reage ren o p gevallen dat komt door die thema s jezelf presenteren mondeling schriftel ij k vergaderen gilly eerst li ep dat niet zo goed want we had je visie naar vo re n brengen bij ge l ijkgezinden den het gevoel dat we niks leerden maar omdat bij meerderen bij mense n m et tegenges tel de zij zich ontzettend inzette gingen we praten en visies vragen stellen en kwamen we er weer achter kri tiek geven boos worden wat we zelf wilden het nederlands vond ik achte r je eigen i deaa lbeelden komen b ij voor ook heel fijn ik koos het omdat ik moeite had beeld niet hard of onaardig over willen komen met de d en de t enzo maar we deden ook co ntact opnemen mondeling of schriftelijk heel andere dingen we moesten bij voorbeeld met officiele instanties een interview houden ik ging naar mijn zwa b enoemen van negatieve b enamingen voor ger hij stotterde en ik wist dat hij daar last van taalactiviteiten o p een positieve ma nier bij had ik heb een prachtig werkstuk gemaakt ik voorbeeld meningen weerleggen in pl aats van leerde daarvan dat dat iets was wat ik heel goed tegens preked kon b rieven sch rijven waar geen voo rbeeld voor b e staat we noemen enkele werkvormen die hierbij ge on ders teuningsges prekk en vragen en voeren schikt zijn th uis gespre kken kunnen voere n praten over de herkenning van taalwensen pleidooien laten houden voor een bepaalde samenvatting taalwens een dag laten beschrijven en dan de talige as bij het lezen van het boe k ga je voor een g root pecten er uithalen deel onder in de indivi duele verh alen van v rou een domino maken de taalwensen uit de ver wen d e concluderende opmerk ingen na elke halen neerleggen en de cursisten daarbij hun cl uster van verhalen zij n verh el d erend evenals taalwensen die daar dicht bij in de buurt komen de afsluitende samenvatting we blijven echter laten aanleggen benie uw d naar antwoorden op v ragen al s de volgende werken aan toekomstplannen aan het h oe verhoud en z i c h leerprocesse n op het ter eind van open schoolse groepen wordt vaak rein van zelfvertrouwen k rijgen tot leerproces samen met de vrouwen gekeken wat ze willen sen als het leren leze n van d e k rant met ee n 1990 2 moer 69 aantal verh alen wekken de schrijfsters de in als j e uitgaat van functio nele individu ele taal druk dat vrouwen l angzamerhan d zelf en zelf we n sen va n c ursis t e n lamm e rs 1989 z iet net ontdekkend hun weg zoeken door de taal als de auteurs van geschoold in de prak tijk taalbe waarb ij ze e lkaar stimuleren maar hoe heeft schouwing als het enzym van taalscholing mien nou die krant leren lezen in t egens telling to t wat l a mmer s beweert is het welke taalstrategi een geef je cursis ten mee du s wel mo gelijk h et echte leven i n de klas te h et s preken en schrij ven wo rdt d oor de vrou brengen in geschoold in de praktijk doen vrou wen op diverse plekken verwoord lezen e n wen niet anders h et zal duidelijk zijn dat het luisteren in veel mindere mate hoe komt dat van edu catief werk ers een hoo p inlevingsver welke taalkenmerken behalve de cultuur van mogen tact en didactische vaardigheid vereist het zwijgen horen nog meer bij arb eid er svrou om vanuit di e verhalen aan taalscholing te d oen wen opvallend i s dat d e schrij fste rs streektaal niet no eme n al s ee n van de kenmerken a lleen d aarin zien we een gemis i n di t boek het vergt neg atieve taalui ti ngen zoals overemotioneel nogal wat van educatief werkers om taalonder re age ren zijn voo rb eelden die in het boek ge zoek te d oen zoals in geschoold in de praktijk en noe md wo rden verschillende an alyses van het vergt nogal wat o m ve rv olg ens met die ver vrouwen taal en mannen taal hebb en toch wel halen aan de slag te gaan met eni ge vin di ng mee r kenm e rken o p geleverd zoals het vaak rijkhei d is uit dit b oe k bruikb aar materiaal te voorkomen van de vragende vorm in taaluitin halen tweeent wintig verhal en vinden we wel gen van vrouwe n wat veel je gaat er als lezer snel i n onder b o we lke taalvaardigheden kun je oefenen met h et vendien hebben erva ren docenten al snel zelf oog o p de toekomst en welke niet in het boek vrouwen voor ogen vrouwen die ze i n hun wordt bij voorbeeld geconstateerd dat geen groepen van nabij hebben meegemaakt werkp lek gelijk is aan een andere dat laat niet onverlet dat ons leuke vrouwen wo rd en voorgescho te ld die vanu it de cultuur d e lezers van func ti onele taalvaardigheden van van het zwijgen to t een cultuur van taalvaa rdig lammers 1989 kunnen echter met een b eetj e handelen zijn gekomen e en b oek voo r o p het speurwer k wel aan hun trekken komen we nac htkas tje af en toe een verhaal noemen hieronder een aantal problemen die betrekking hebb en op d e functionali teit van met dank aan wanda d ijkoran en anita middel taalvaardigh ede n hoe sel ecteer je relevante communicatieve situaties in dit boek wordt duidelijk dat dat een literatuu r zaak is die de groep vrouwen a angaat hoe ga j e o m met prive co mmun icatie waar freij e aly jose helmus sp el zegt meer dan iooo heel andere taalnormen gehanteerd worden dan woorden werkboek dramatische m iddelen in de b asis in op enbare co mmun icatie wij zijn er voor om educa tie groni nge n cove d e stiep 1988 openbare en prive communicatie strikt te h oor cori na ten anita middel de strippenkaart scheid en in d e ve rhal en van de tweee ntwintig en zoo andere tips voor leesactiviteiten in de volwasse v rouwen uit geschoold in de p raktijk wordt die ne nedu catie assen werk groep l ees pl ezier pl a scheiding zeker niet gemaakt h et geleerde s e w d renth e 1989 wordt ook in hun prive situatie toegepas t en lammers h func tionele ta alvaardigheden in communicatie in de prive situatie is oo k on moer i989 i6 p 258 264 d erwerp binnen de taalsc holing op d e open leeuwen p j va n j niemeyer sprokkelholt i o00 school en het ntso bespraken wij hoe wij die groninger gezegden spreekwoorden en uitdrukk in gesprekken b evredigend kond en voeren zodat gen gro ning e n 1978 d e echtgenoot mee kon groeien uit de sch aduw van de mann en vro uwene mancipatie in ho e zo rg je voor ge neralisati e van het geleerde nederland 1 93o 194o baarn d st 19 89 brochure bij de videoband 70 moer 1990 2