Waar is Sebastiaan gebleven? Over fictie en non-fictie in het lees- en zaakvakkenonderwijs.

piet mooren den op deze vragen voldeden niet aan de ver wachtingen van de onderzoekers het allereerst kwamen sommige geenqueteerden in een opsomming van gebeurtenissen die zij zich al waar is sebastiaan gebleven dan niet in de oorspronkelijke volgorde wel zo n beetje konden herinneren er werd geschoten er werd overfictie en non fictie in het gezoend er werd in twee auto s ontzettend hard achter elkaar aan gereden er werd van een heel hoog lees en zaakvakkenonderwijs gebouw naar beneden gevallen dat soort dingen in die perceptie werd echter geen begin van samenhang opgemerkt of zelfs maar bevroed tussen de evene menten blokker 1989 p 24 opmerkelijk was verder dat er aan details zo dat was de mississippi en waarom uitge veel belang werd gehecht in de navertelling en rekend de mississippi dat de papoea s geen onderscheid maakten het stond in een boek zei ik tussen de non fictie van journaal en docu dan is het goed zei hij mentaire en de fictie van reclame en film per sonen en gebeurtenissen uit het gehele bios op scholen wordt nog vaak een strikt onderscheid coopprogramma werden met elkaar verbon gemaakt tussenfictie en non fictie bij leesonderwijs den worden wooral fi ctionele tek s ten gelezen terwijl bij voor de papoea s was fictie en non fictie dus zaakvakken voornamelijk non fi ctie aan bod komt een pot nat maar zij waren dan ook onbe een onderscheid dat belemmerend kan werken als kend met het medium film of televisie op we leerlinge n willen laten ervaren hoe leuk en zin hetzelfde moment waarop het onderzoek vol lezen kan z ij n plaatsvond waren er in nederland al ioo ooo piet mooren laa t in zijn bijdrage zien hoe behalve televisies verspreid toch constateert blokker h et ge bruik van fictionele ook non fictionele teksten dat zijn eigen kinderen ook papoeagedrag de leesvaardigheid van kinderen en hun plezier in vertoonden na een avondje televisiekijken het lez en bevordert zoals in h e t voorbe eld van robert televisie aanbod toen en nu is voor een beginneling hij bespreekt de m e thode wie dit leest waarin natuurlijk even confuus en diffuus als een bioscoop ve rreweg de m eeste teksten fictio n eel zijn ko mt een vertoning je ziet ongelukken rampen en schietpar jongen als robert dan wel ge noeg aan zijn trekken tijen die waargebeurd schijnen te zijn en ongeluk in het laats te dee l van zijn bijdrage gaat piet moo ken rampen en schietpartijen waarvan aangenomen ren in op het gebruik van boek e n b ij zaakvakken in moet worden dat ze zijn verzonnen p 25 de method e het ei van columbus gelardeerd een ander medium waarbij kinderen met dit met voorbeelden bes chrijft hij de deelm e thoden voor onderscheid te maken krijgen is de krant er is aardrijkskunde en natuuronderwij s het feitelijke nieuws maar ook commentaren columns soms strips soms verhalen en recla me in allerlei soorten jan blokker noemde ons ooit eens a ll emaal in blokker is geintrigeerd door de manier meer of mindere mate papoea s dit was naar waarop jong en oud het voor elkaar krijgen aanleiding van het lezen van papoea e n film om in die ontzettende chaos van indrukken beel een boekje uit de jaren vijftig dat bericht over den en signalen geschreven en getekende gefotogra het gedrag van papoea s tijdens een bezoek feerde en gefilmde boodschappen keuzes te maken aan de bioscoop in die bioscoop zagen zij het zekere analyses te verzinnen of te ondernemen polygoon filmjournaal daarna een documen samenhangen te ontwaren of juist niet zoals die taire over een educatief onderwerp reclame papoea s en vervolgens de hoofdfilm na het bezoek hij noemt dat een voorwaarde om uiteinde werden de papoea s enige vragen over de lijk redelijk te kunnen mee functioneren in de eigenlijke hoofdfilm gesteld als waar ging het beschaafde samenleving of wat wij daarvoor eigenlijk over wie is de held wie is de bij onderlinge afspraak plegen aan te zien schurk en krijgen ze elkaar de antwoor p 27 34 moer 1996 1 l ees e n leefkindere n haar were ld achter te laten ook wil ze ont roerd worden door een versjesboek een span het c ognitie f kunnen ond erscheiden tuss en nend bo e k of een zielig boek ze verlangt dus fi c ti e en non fictie is een belangrijke vaardig zowel voedsel voor het hart als voed sel voor h e id om met informatiemiddelen als televisie het hoofd een wiewee twatwaarboek en krant om te kunnen gaan maar wat vinden kind eren er zelf van ee n verlanglijstje zoals annie schmidt zei eens dat er leefkinderen en dat van deesje kan daar een aardig idee van leeskinderen zijn de esje is daa rvan e e n com geve n het verlanglijstje is te vinden in deesje binatie die leefkinderen die vaak een broertj e va n jo k e va n l ee u wen p io of een zusje dood hebben aan het lezen moet je niet al te veel lastig va ll en met vragen over wat ze van lee s materiaal vinden maar er zijn i va oo k leefkinder en die veel m oei t e h ebb en m et het verwerven van ee n vlotte leesvaardigheid zulke kinderen hebben behalve op leestech nische hulp ook recht op stimulere nde advie zen in wat ze voor hun plezier of voor hun hobby zoal kunnen lezen daarmee kunnen p o ze immers hun specifi eke kenni s van de wereld inze tten om hun leesvaardigh eid te vergroten voorkennis e n context zijn immers bepal e nd voor s uccesvo l lezen genres ver haalstructure n e n tek s tsoorten hore n daarbij kinderen die weinig interesse in lezen heb ben e n bove ndien ook nog eens slechte lees prestaties neerzett en dreigen terecht te komen in de vicie uze cirkel die bamb erg er als volgt weergaf vel e kinderen lezen g e en boeken omdat ze niet goed kunnen lezen en ze kun nen niet goed lezen omdat ze geen boeken nmqm a lezen gecitee rd in binder 1 970 p 2 4 wan neer je zulke kinderen toch vooruit wilt hel pen doe je er goed aan te lett e n op wat hun l yl l hobby s zijn die kinde ren lop en immers de kans om in het opzicht zoals blokker d a t he e ft beschreven pa poe a s te blijven maar wat voor kansen bi edt h e t o nderwijs afbeelding i verla nglijs tje van d eesj e op dit punt ik wil wat dit betreft even de inmiddels al oude noties longitudinaliteit en dit lij s tje laat heel aardig zien waar de onder latitudinaliteit in her i nnering roep en longi wijze r samen met de andere opvoeders een tudinaliteit staat voor de doorgaande lijn in broertje zusje of poes is zijn pakkie an niet het onderwij s va n z eg de ee rste no ti e niet eve nmin als doorgaan s een huisje in de tuin of echt ge b e urd tot ee n kriti s che evaluatie van een onderwa terkijkbril zoal voor heeft te de verm e end e objectiviteit in e e n kranten zorgen haar verlangen na a r een wieweet bericht latitudinaliteit is wel omschreven als watwaarboek over het heelal en zo ro e pt de elk vak is ook onderwijs nederlands toen vraag op of het onderwijs wel voldoende kan overigens nog aangeduid als moedertaalon sen biedt aan dit soort nieuwsgierigheid van derwijs voor h e t onderwerp van dit verhaal kinderen zou latitudinaliteit bijvoorbeeld vertaald kun het dingenschrift en de superstift vertegen nen worden als in het lee sonderwijs moet woordigen het elementaire verlangen van ook aandacht zijn voor de non fictie van de d e esje om zelf sporen van geletterdheid in wereld en de geschiedenis dat gebeurt voo r 1996 t moer 35 een de el al in het zaakvakkenonderwij s zou en leeskinderen een extra dimensie aan die ook w e l e ens aandacht b e steed mogen worden werkelijkheid gegeven relativering verdie aan de bosatlas van de kinderliteratuur de ping aanvulling indruk i s dat kinderen via de lee sles vooral vooral met de non fictie wordt er tegemoet fictie krijgen aangeboden en dat non fictie gekomen aan de specifieke interesses van kin vooral aanwezig is in het za akvakk enonder deren en wordt de kennis van nog meer wij s om er achter te kom e n wa t er me t non ankermomenten voorzien tegelijkertijd komt ficti e in het leesond erwijs en me t fi c ti e in het er via de loopplank van de non fictie ook fic zaakvakkenonderwij s gedaan kan worden en tie aan en worden kinderen bekend gemaakt hoe de verhouding fictie non fictie ligt met een joke van leeuwen wim hofman of word en hierna een methode voo r voortg ez e t een willem witmink met de smaakmakers l ezen en e en methode voor w e re ldorientatie kortom van de kinderliteratuur aan de hand van enk el e thema s b esproken dit zijn respectievelijk wi e dit lees t e n het e i van interesses van kinderen zowel bij columbus de leesles als bij de zaakvakken is het van be lang om tegemoet te komen aa n interesses en lees en zaakvakkenonderwij s voorkeuren van kinderen om ieder kind bij de l es te kunnen houden e n dat kan via een h e t bovenstaande dwingt tot e en inte g ratie breed aanbod va n fi c tie en non fic ti e van fic tie en non fi ctie zowel in he t lee s on vooral bij kinde ren die achterblijven met derwijs als het za a kvakke nonderwijs e e n aan l ezen is behalve voor d e te chnische tekortko tal overwegingen spelen hierbij e en rol mingen ook aandacht voor de leesinteresse gewenst zoal s in het volgend voorbeeld leesvaardigheid in het algemee n enige jaren g e leden kreeg ik van een school kinderen als d eesj e moet en zowel een wereld de vraag of robert al dan ni e t moest blijven van woorden l e ren beh e ers e n als ee n wereld zitte n hij zat in groep 6 en uit zijn dossier van kaarten diagramm e n s chema s grafieken bleek dat al vaker achterstand was ge c onsta en tabellen voor b eide werelden is leesvaar teerd bij mij las hij in een minuut 39 woor dighe id van belang het is daarom een goede den waa rvan 2 fout vergel e ken m e t leeftijdge zaak h e t a anl e re n van l ee s vaardigheid te c om nootje s was hij zo n twee j a ar ac hte r om te bin e re n met ande re vakken a ls reke ne n wi s weten te kom e n hoe hij met lezen presteerde kund e en aardrijkskunde in de lee s le s zou er v ergeleken met zijn klasgenoten heb ik de daarom ook van de domeinen v a n a nd ere vak hele klas de cito toets begrijpend lezen ken g e bruik gemaakt mo e ten worden deesje afgenomen robert bleek opnieuw hekke slui wil immers niet a ll e en een spannend bo e k of te r hij maakt e z t van d e 25 vragen goed een versjesboek ma a r ook een wi ewee twat twe ederde van de reproducere nde vra g en en waarboek over het heelal en zo voor zo n eenderde va n zowel de concluderende al s de boek zal ze bij d e afdeling informatieve boe samenvattende vragen bij zo n leesvaardig ken bij het onderwerp sterrenkunde te rade heidsniveau was de kans natuurlijk groot dat moeten gaan haar intere s se voor een were ld robert van het l e zen in de vrije tijd niet z n orient e rend onderwe rp gee ft haar een extra speciale hobby zou maken toch wild e ik m e t kaps tok voor h et lez e n name daar graag wat meer van weten op de leesattitudeschaal las van aarnout le e sbevorderin g in het algemee n se bleek hij tot de tien procent te horen die leesbevordering is een belangrijk doel op de het minst van lezen houdt gevraagd naar wat basisschool dat kan zowel via de leesles als via hij graag in z n vrije tijd deed noemde hij tv het zaakvakkenonderwijs de zaakvakken bie kijken en sport e n heel leuk lezen leuk kon den zoals gezegd een prima kapstok om kin knutselen hem maar matig boeien en noemde deren met fictie en non fictie te confronteren hij luisteren naar muziek ronduit ve rvelend met de onderwerpen uit de zaakvakken wordt robert had meer dan 15 stripboeken tussen de werkelijkheid verkend met de fictie en de s en 15 gewone boeken was lid van de non fictie wordt er voor deesje en alle leef bibliotheek ging daar eens per maand naar to e 36 moer 1996 1 e n las minder dan een boek per week geen ik een jongen tegen met ee n vrouw die me gre tige lezer kortom maar nou toch ook weer aanke ken alsof ze mij he el goed k enden waar geen kind dat met geen stok aan het boek te kend e ik hen toch van vroeg ik me af totdat krijgen is me nog net op tijd voor een praatje inviel dat maar wat las hij graag welk soort boeken het robert en zijn moeder waren wie had had zijn voorkeur daarover bood de ins ook kunne n v e rwac hten dat robert die vol weinig inzicht wel inzic ht gaven de vragen ge n s de i ns tot de ti e n procent kinderen lijstjes van manja heerze die naging of er een behoord e die het mins t va n lezen houdt naar verband bestond tussen le esvaardigh e id en de s chouwburg zou komen om d e kinder voorkeur voor fictie dan wel non ficti e en of boekenwe ek te vieren kinderen met leesproblemen relatie f vaker dan go e d e lez e r s non ficti e boek e n kozen die aan inspelen op specifiek e voorkeuren zou al s s loten bij hun int e res ses en hobby s robert s tanda ard voor onde rwij s o p ma a t mogen gel vond het be langrijk dat een b o ek niet te dik i s de n maar ho e kom je daar a c hter via s pr e ek en dat j e er iets va n leert en belangrijk was het be urten e n proj e cten bijvoorbeeld via een voor hem dat er plaatjes in staan hij had een opstel een gesprekje m e t robert of via het uitg esproke n voorkeur voor non fictie zo als verlan glijstje van de esje daa ruit kan dan blij me t name blee k uit zijn voork e ur voor niet ke n dat het kind er e n ni e t alleen te doen is om b esta a nde tit el s ontluik e nd e gel e tt erdh eid sec ma ar o o k o m robert koos zeven informa tieve e n dri e v er ontluikend historisc h geografi s ch of biolo halende bo e ken op basis van a lle zonet gi sc h be s ef g enoemde geg evens he b ik ouders en klasse een combinatie van kind erlite ratuur me t docent geadviseerd om rob e rt een paar aardrijkskunde kan bijvoorbeeld blijkens maanden l a ng extra aa nda c ht bij h e t l e z e n op onde rzo ek van ann e mari e helms positie f bij school en thuis te g even in de kla s kwam d a t dra gen tot e en verbet e rin g van de kaartvaar vooral ne er op meer training va n de le estech digheid he lms 1 995 van een experime nt e le niek en van het le esb egrip thuis op het lez en groep en ee n controlegro e p he eft helm s de van non fi cti e uit de wereld op z ak serie en kaartvaardigheid gemeten op twee momenten uit zoekli cht titels die aansloten op zijn namelijk voor en na he t werken m e t j eu g d interes se aan he t eind va n he t jaar zou ik literatuur door de experim e ntele g roep zij robert en zijn kl as opnieuw to e tse n om t e koo s voor dri e aspe c ten van h e t kaartlezen te zien of zitten blijven vermed e n kon worde n weten leerkracht en ouders committ eerden zi c h aan he t a a ngeve n van de b e t ekeni s van kaarts ym de voorge st elde aanpak zelfs moe s t ik vade r bolen met behulp van een legenda ervan we e rhoude n om me t een de hele het b epale n van de ri chting op de kaart wereld op zak serie voor robert t e gaan het relati ef lokaliseren kopen zo n leesberg ineens zou imm e r s ave fragmente n uit kinderliteratuur vormd e n rechts uit kunnen pakke n het lee k verstandi haar int erventie programma ze koos uit het ger robert z elf als loon voor z n inspannin werk van wim hofman joke van leeuwen gen om de wee k bijvoorb eeld een deeltje uit arnold lobel het s chrijversco llectief en jos die s erie uit te lat e n gaan zoeke n van he s t op grond van de resultaten conclu bij het herh a lings onderzoek had robert all e d ee rt zij dat de kaartvaa rdigheid van basis reprodu c erende vragen goed bea ntwoord e n s choolleerling en inde rdaad verbeterd kan was hij er 1 8 schaalpunten op vooruitgegaan worden door het l e z e n e n verwerken van volgens het cito ruim bov en de grens van fragmente n uit de jeugdliteratuur die b e trek toevalseffecten zittenblijven was van de baan kin g h e bben op aspecten van de kaartvaardig al moest het leze n natuurlijk wel een punt heid helms 2995 p 1 54 blijven van zorg en aanda cht en op school hoorde ik zo nu en dan dat het goed bleef de mooi s te integratie van boeken en zaakvak gaan ken stelde wim hofinan zelf voor een bos zo n half jaar later tijdens het kinderboe atlas van de kinderliteratuur hie rvoor draagt kenweekfeest in de stadsschouwburg kwam hij fragment en en kaarten aan van edwar d 1996 1 moer 37 lear lewis carro ll stevenson en robinson m e be d met op h e t plafond de kaart van dromen crusoe tot roald dahl in die atlas moeten land alle soorten kaarten en onderwerpen opgeno men worden die zoal in de kinderliteratuur wie dit leest voorkomen er moet dus een kaart van de wereld in want in kinderboeken reist men wie dit leest is een leesmethode voor het basis nogal e ens door de wereld of om de wereld of onderwijs die werd samengesteld door cor men trekt de wijde wereld in hofman 1995 aarnoutse en jos van de wouw het eerste p 1 59 ook moeten er blanco kaarten kaar deel versch een in r99o de methode is bestemd ten van eilanden en weerkaart en in en daarbij voor groep 4 tot en met 8 en bevat vijf onder nog de bossen vanwege de enge bossen uit delen technisch lezen begrijpend lezen infor sprookjes luilekke rland de cho c oladerivieren matie verwerven en leesbevordering en deze uit roald dahls sjaki e en de ch oco ladefabriek en vormen weer de basis voor vrij lezen een sterrenkaart de opzet van de methode is voor a lle groe d e bos atlas van de kinderliteratuur zal naas t p en identiek er zijn steeds tien eenheden of zeekaarte n met of zonde r ijsel ijk spitse ijsbergen of thema s waarbinnen de vijf deelaspecten van zeerove rseilande n naas t ontdekkings rei zige rslande n het lezen terugkomen m e t verschrikkelijke gebe rgten waar lawin es razen zware bo ssen wo este rivieren ondoordringbare de aute urs gaan bij het onderdeel leesbevor jungles smoorhete wo es tijn en romm e le nde vulka dering uit van een ontwikkelingslijn kinde n en e n diepe oce an e n veel bladzijden moeten heb ren doorlopen op de basisschool een ontwik b e n voo r aanvulling e n en appendici dat zi e ik we l keling van emotioneel reageren naar interpre aanko me n het regis ter z al eindelo os zijn tatie en evaluatie p r 7 r dat betekent dat de kinde ren in d e jongste gro e hofman b e sluit zijn opsomming met de p en op gevarieerde wijze n vooral hun gevoe le ns die maan die komt do o r verhalen opgeroepen worden moet e n kunnen o nwaarschijnlijk veel in kinde rb oeken voor uiten in groep 4 en 5 komt daar een e erste argu aan h e t re izen naar de maan we rd ook al sn e l mentatie en waardering b ij in de hoogs te groepen geda cht in kinderboelen was m e n er ve el ee rder dan kunn en l eerlingen zeggen wat ze van een tek st vin dat m en er werk elijk een voet op zette en e r een d en en waaro m ze dat vinde n van der wouw dansje maakte ja de m aan m oe t wel in de 1992 p 333 bosatlas e n e r m oe t en afbee ldinge n in s taan die in de loop van die basisschooljaren worden lat e n zi en dat d e maan la ch en kan en boos kan kinderen zich tevens meer bewust van hun zijn of je vriend kan worden en dat j e er op kan keuzes voor boeken die gaat van onbewust zitten dat je er ee n schuitje aan kan 1l attgen en dat naar het hanteren en kunnen noemen van cri je langs m a nestrale n naar de aarde af kunt zakke n teria van groep i tot en met 8 ontwikkelen zo naar je huis daar in dat huis staatje nog war zich gespreksvormen lees en lui s tervaardig b oe k soo rt groe p 4 groep 5 groe p 6 groep 7 g roep 8 totaal ficti e 1 44 155 185 2 4 2 271 997 non fict ie 6 24 9 32 39 ii o p oez ie 9 4 2 4 3 22 prentenboek 77 97 50 32 22 27 8 strip 4 6 8 5 8 31 overige r 1 2 to t aal 240 286 25 4 316 3 44 1 440 afbee lding 2 aantal opgenom en titels in wie dit lee s t 38 moer 1996 1 heid vaardigheid in het uitbeelden inzicht in geheim spanning gevaar ontdekkings de relatie tussen fantasie en werkelijkheid ver tochten detective haalkennis verwachtingspatronen belezen de manier waarop je het verhaal vertelt ver heid poetische groei inzicht in het stripver tellen schrijven media taalspe l haal de wereld van schrijver en tekenaar toe de helft van de thema s heeft een non fictio passing van verwerkingsvormen de wereld neel karakter en toch is de fictie bij elk thema van verhaal en boek oververtegenwoordigd op de boekenlijst in wie dit leest worden in totaal 1440 titels van kinderboeken genoemd het aantal titels de teksten bij het onderdeel leesbevordering per leerjaar varieert van zo n 250 tot 5o zoals zijn meestal afkomstig uit bestaande kinder in afbeelding 2 te zien is literatuur maar soms ook speciaal voor de methode geschreven zoals het verhaal de reis boekenlijst verreweg het grootste aan koffer bij het thema ontdekkingsreizen in deel kinderboeken bijna zeventig procent in groep 7 wie dit leest wordt gevormd door fictie op auteur van de reiskoffer is wim hofman en grote afstand gevolgd door de categorie pren hij heeft voor het verhaal de in zijn werk al tenboeken bijna twintig procent en non fic bekende figuren ansje vis en matje klop tie zeven procent poezie en strips zijn nau genomen ansje en matje ontvangen thuis welijks opgenomen in de boekenlijst terwijl achtereenvolgens een kookboek een woor ze wel ruimschoots aanwezig zijn in het denboek een atlas en een reiskoffer die koffer methodisch materiaal het relatief grote aan brengt hen naar een vreemde plek met dichte deel fictie in de methode blijft in elk jaar ver bossen en een bruine berg met sneeuw op de houdingsgewijs gelijk het aandeel prenten top maar ook naar dwergen en een gevaarlijk boeken neemt over de leerjaren duidelijk af monster om zich te redden wensten ze dat ze in groep 4 en 5 zijn ongeveer eenderde van de het woordenboek en de atlas bij zich hadden opgenomen kinderboeken prentenboeken in maar die liggen thuis de koffer brengt hen groep 8 is dat nog slechts zeven procent de gelukkig weer thuis en daar vragen ze zich af verdeling van non fictie over de leerjaren is wie hen al die spullen stuurde wat wisselender de leerlingen moeten na de helft van het de boekenlijst is bedoeld voor het vrije verhaal gelezen te hebben er een mening over lezen de titels zijn kort geannoteerd en er zijn geven de structuur in kaart brengen zelf een geen opdrachten aan verbonden de boeken einde schrijven en na het lezen van het gehele lijst sluit steeds aan bij een thema elk leerjaar verhaal het eigen einde met dat van de schrij heeft tien thema s elke thematische lijst is in ver vergelijken naar aanleiding van de open gedeeld in vier categorieen boeken voor vraag aan het einde van het verhaal kan er moeilijk lezenden voor de gemiddelde lezer eventueel gepraat worden over een antwoord voor de betere lezers en boeken die geschikt dat te vinden is in ander werk van hofinan zijn om voor te lezen functioneel geletterd de ontwik m ethodisch materiaal de teksten keling die de auteurs bij de kinderen onder voor technisch en begrijpend lezen en voor scheiden namelijk die van kinderen die zich het verwerven van informatie zijn speciaal identificeren groep 4 en 5 naar kinderen die voor de methode door bekende schrijvers met afstand naar een tekst kunnen kijken en geschreven die teksten zijn afwisselend ver kritisch met tekst kunnen omgaan groep 6 7 halend en informatief en 8 loopt parallel met de ontwikkeling van de tien thema s zijn koepelthema s en ko de soorten teksten die steeds informatiever men dus elk jaar terug ze betreffen verschil worden lende genres en onderwerpen uit het dagelijks vanaf groep 5 leren kinderen met soorten leven van de kinderen uit de natuur aardrijks teksten en de termen daarvoor omgaan recla kunde en geschiedenis de thema s bieden me fabel sprookje en gedicht worden ze steeds vijf varianten zoals blijkt uit de volgen wegwijs gemaakt in de bibliotheek leren ze de twee reeksen wat de scso code inhoudt en hoe je zelf een 1996 1 moer 39 boek kunt opzoeken in de loop van de leer van de m e thode werden in t99i ingevoerd in jaren komen alle aspecten van een boek aan h et b as isond erwij s de orde van het schrijven tot het produceren kinderliteratuur is een vast onderdeel van de en verspreiden methode ten eerste in de geannoteerde boe vanaf groep 6 kunnen kinderen met ver kenlijsten achterin het deel voor elke jaar schi ll ende bronnen omgaan en teksten kri groep en ten tweede in het zogenaamde ti s ch lezen en leren ze omgaan met pl a tte s trooigoed fragmenten liedje s en gedichten grond en folders gidsen het s poorboekje die in de lesstof zijn opgenomen in de hand tijdschriften en krant en op deze manier is er leiding wordt de opname van kinderliteratuur aandacht voor functionele g eletterdh eid als volgt verantwoord voor groep 7 is er bijvoorbeeld het onder de opna m e van kinderliteratuur dient aldu s werp teleteksten over de media televisie het fundamentele streven van het basisonde rwijs om radio krant tijdschrift computer telefoon en van alle kinde ren zelfstan dige e n functi on ele lezers satell iet d e kinderen leren w a t al d e ze tele te maken die in s taat z ijn op e igen ho u je i nforma teksten inhouden en leren de verhalen over tie op te do e n en die zove el plez ie r hebben in het deze onderwerpen te onders cheiden er zijn leze n van boeken dat ze ernaar blij v en grijpen dat informatieve teksten verhalende teksten en ge ldt eens te m ee r vo or kinde ren di e mo eite h ebben meningteksten ook moeten z e reageren m e t l ezen en die bij voo rke ur non fictie lez en ze op e en gedicht over lezen van leendert krijgen daar alle kan s toe als oo k o m te ontde kken witvliet wat fictie voo r hun sp ecifi ek e int eresse te bieden h eeft p 20 2 1 het ei van columbu s van het strooigoed wordt gezegd dat het soms een toe li chting op het onderwerp geeft de m e thode he t ei van columbus bestaat uit s om s een per s oonlijke ervaring weergeeft en vier deelmethodes respe ctievelijk de wereld dat een gedicht of lied vaak een emotionel e rond voor sociale ontwikkeling e en zee van verankering geeft bij de zakelijke kennis tijd voor geschied enis in vogelvlu c ht voor daardoor kan de aangeboden kennis gemak biologie en land in zicht voor aardrijkskun kelijker beklijven want onderzoek leert dat de de wereld rond begint vanaf groep i de zo n gecombineerd aanbod sne ll er en ook overige drie deelmethodes beginnen in groep langer sporen achterlaat in het geheugen 3 van het basisonderwijs de eerste jaargangen boeksoort de wereld een zee van in vogelvlucht land in zicht totaa l rond tij d fictie 2 32 iai 48 92 493 29 i non fictie 209 77 i66 i04 556 32 9 poezie 2 2 0 1 prentenboek 3 85 56 37 67 545 32 2 strip 4 5 t to q6 fotoboek 55 2 2 59 3 5 audiovis 9 4 li 24 1 4 overige r 2 3 0 2 totaal 895 26 7 255 275 169 2 52 9 is 8 is i 16 3 ioo afb eelding 3 aantal opgenom e n titels in de deelmethodes van het ei van columbus naar boeks oort 40 moer 1996 z voor kwantitatieve analyse van de geanno appelmoesstraat is anders van joke van leeuwen teerde boeken zie afbeelding 3 is gebruik opgenomen hierin wordt het concept van gemaakt van a ll e delen van de methode die een nederlandse straat met de vrijwel iden begin 1 995 op de markt waren op dat tieke huizen overboord gezet nadat miep er is moment ontbraken nog de delen voor groep komen wonen du rven alle bewoners toe te 7 en 8 van de wereld rond geven aan hun onderdrukte verlangens naar bijvoorbeeld een griezel of nestjeshuis en in de hele methode zijn in totaal 16 9 2 boek maken ze van hun huizen de meest wonderlij titels opgenomen iets meer dan de helft van ke bouwsels de titels is opgenomen in de deelmethode in groep 3 leren kinderen om met plaatsb e voor sociale ontwikkeling de wereld rond palende begrippen de plaats van een voorwerp 5 3 pro cent waarin voor toepassing smomen ten opzichte van een ander voorwerp aan te ten van het geleerde bij de zaakvakken geven joke van leeuwen heeft in deesje gezorgd wordt de vrijheidsgraden zijn daar p r r hierbij precies verwoord wat vele kin voor de kinderliteratuur heel wat groter e n d eren intrige ert het gebruik van kinderliteratuur navenant zoal s blijkt uit de aanta ll en titels ook is er een kamer veel leesmateriaal be s chikbaar ter ondersteu is in een huis ning van d e sociale ontwikkeling deze vorm is in een straat van wereldori e ntatie kan in d e keuze van boe is in een plaats ken uit s tekend worden gecombineerd me t is in een land intercultur ee l onderwijs het aantal onder is in een werelddeel werpen en tit els is omvangrijk en bedient a ll e is in de wereld jaren van de basiss chool dus ook groepten 2 is op de aarde de verdeling over de overige drie methodes is in het zonnestelsel voor geschiedenis natuur en aardrijkskunde i s is in het heelal ongeveer gelijk rond i s procent hoewel er bij natuuronderwijs in vergelij in groep 6 is hofman op de boekenlijst verte king met geschiedenis en aardrijkskunde genwoordigd met drie titels in het kader van veel non fictie op de boekenlijst staat is er de provincie zeeland wim het tweede bo ek meer ficti e in de vorm van strooigoed opge o ve r wim en he t vlot hierin trekt de h o ofd nomen dan bij geschiedenis en aardrijkskunde per s oon veel door de polders en langs het in het geheel is er hierdoor evenwi cht overi strand om de spanningen van thuis te ont gens hoewel non fictie op de boe kenlijst de vluchten of om gewoon mooie dingen te overhand heeft i s er bij elk th ema ook fictie te gaan verzamel en het leven aan de wester vinde n schelde ee n boek en de aardrijkskundeles in spireerden d e ho ofdpersoon in het vlot om net aardrijkskunde bij een vak als aard als hucklebe rry finn een vlot te bouwen en rijkskunde liggen de onderwerpen met e lk weg t e varen over een in dit geval denk leerjaar letterlijk verder van huis in groep 3 beeldige mississippi bevinden de kinderen zich in huis en op een fragment hieruit is opgenomen als s chool in groep 4 wordt de buurt het dorp en s trooigoed in groep 8 bij het thema amerika de stad verkend in groep s en 6 reizen ze door nederland in groep 7 kent europa voor wim wil van huis weg het grote avontuur tege hen geen grenzen en in groep 8 worden ze moet maar eerst wil hij nog even een blik op de wereldwijs wereldkaart werpen en hij loopt nog voordat de schoolbel is gegaan met kloppend hart de zesde de boeken bij die onderwerpen worden juist klas b innen daar wordt hij overvallen door de niet in het keurslijf van de methode gedwon volgende vraag gen maar halen eerder de methode uit haar wat zoekt u hier eigen keurslijf zoal s mag blijken uit het vol ik schrok dat was de stem van de meester van de gende voorbeeld voor groep 3 is het boek de zesde en het hoofd der school h ij droeg ee n 1996 r moer 41 bruin pak met streepjes en een hoed en in zijn hand evenredige aandacht voor de levende en de had hij een bruine leren boekentas h ij legde tas en niet levende natuur hoed op de lessenaar uit de zak van zijn bruine het gebruik van een realistische context door vest haalde hij met duim en wijsvinger een sleutel het dagelijks leven als uitgangspunt te nemen tje waarmee hij het slotje van zijn tas opende en informatie over te brengen via verhalen met ik zei dat ik de m ississippi zocht hij antwoordde leeftijdgenoten als hoofdpersonen dat ik die pas in de zesde klas kreeg maar toch liep hij naar de hoek van de klas om het touw los te onderzoeksvaardigheden en de dagelijkse knopen waarmee je de landkaart naar beneden omgeving krijgen kansen via boeken waar kon takelen even later zakte de hele wereld voor mee de kinderen zelf thuis op eenvoudige het bord hij zag er vooral blauw uit dat waren de wijze aan de slag kunnen zoals de boeken van oceanen en zeeen het land was groen bruin en midas dekkers geel en de m ississippi bleek een zwarte lijn te zijn deze uitgangspunten kunnen worden geil die zich door het groen en het bruin heen kron lustreerd aan de hand van het thema kleveri kelde ge drad en over spinnen in het openingsver dit zei meneer de bont want zo heette het haal van tais teng ontdekken kees en carmen hoofd van onze school is de m ississippi jonge een spin in een web en ze stell en hun tante man dan a ll erlei vragen over spinnen daarna wor h ij had het touw weer vastgemaakt en tikte met den uitspraken van kinderen over verschillen een stok die op een biljartkeutje leek tegen de de soorten webben aangehaald wordt een kaart en de hele wereld beefde ervan h ij bewoog spin nader bekeken en gecategoriseerd maar daarna de stok naar boven de mississippi is een voordat ze dat doen zijn ze naar buiten rivier die hier onupringt zei hij h ier bij het itaca geweest om zelf op zoek te gaan naar spinnen meer en dan loopt hij helemaal zo naar het zuiden en webb e n met allerlei stroomversnellingen door prairies van de kinderen wordt verwacht dat ze na immense grasvlakten ruige bergachtige streken en de les webben en spinnen kunnen onder zware bossen zo naar de golf van m exico h ier is scheiden en opzoeken en met verschill ende dat daar is de rivier breed misschien wel een kilo materialen en technieken een web kunnen meter of meer d at is niet zo breed als de wester maken zelf onderzoek doen de kinderen schelde want die is hier bij vlissingen wel vijf kilo door spinnen in de klas te houden en te meter breed de m ississippi is een lange rivier mis o b serveren schien is hij wel drieduizend kilometer lang zo dat het thema wordt afgesloten met het gedicht was de m ississippi en waarom uitgerekend de de spin sebastiaan van annie m g schmidt m ississippi een versje van kees stip over de spin en een het stond in een boek zei ik fragment van gerard brands uit een krekel voor dan is het goed zei hij de ke ize r onder de kop meer over spinnen w hofinan het vlot p 154 de kinderli teratuur heeft hier volgens jose simons tot doel om onverwachte aspecten zo zetten een boek en de uitle g van meneer van het onderwerp te belichten bijvoor de bont de topografis che verbeelding in gang beeld de gevoelens van de arme spin sebasti met jaren later de autobiografische roman het aan de gedichten en de verhalen in de vlo t van wim hofman als resultaat zulke frag methode bieden de leerlingen de mogelijk menten die hun ontstaan ten dele danken aan hei d o m l eerst of emot io n eel te veranke r e n de aardrijkskundeles zouden geent op dat simons 1992 p 15 5 onderwijs de wereld wel eens heel wat dichter het gedi cht van kees stip biedt amusement bij de kinderen kunnen breng en en h e t fragment van g e rard brands gaat in op een van de moeilijkste vragen die kinderen natuur de belangrijkste veranderingen kunnen ste ll en kunnen spinnen denken in het natuuronderwijs die tevens verwerkt he t sc h ijnt ook voor te ko men dat spinnen in de zijn in in vogelvlucht zijn onderste ho e ken van hun web een takje ophangen kinderen zelf onderzoek laten doen in buurt dat doen ze vooral als het flink waait dan blijft en schoolomgeving het we b tenminste rustiger hangen in engelan d 42 moer 1996 1 werd eens een web ontdekt waa raan vlak bove n de slot gro nd een st eelt je bunge lde toe n de onde rzoeke r dat s tee n je o o k weer weghaalde vertrok d e spin maar wat baat het om geen papoea s meer te naar een and ere pl e k gelijk had ze vind ik of zijn als we de onfortuinlijke sebastiaan de spinnen ku n n en den ke n wee t ik niet maar prima inventieve anansi en de slimme charlotte als ideeijes h ebben ze soms we l p 15 4 fictieve spinnen bij de non fictie van het zaak spinnen vol ideeen zijn anansi en charlotte vakkenonderwijs moeten missen kinderen hun verhalen staan op de boekenlijst anans i op de basisschool zijn al gauw geen papoea s van noni lichtveld en charlo tte s web van e b meer die tus s en fictie en non fictie geen white beide boeken gaan over spinnen met onderscheid weten aan te brengen anders dan s terke karakters op bes lis sende momenten de papoea s lijken leerlingen in het algemeen de anansi vertell inge n werd en in de zeven me e r dan globaal vertrouwd met beide vor ti ende en achttiende eeuw door de slaven uit m en van schriftgebruik al zijn da a rover geen west afrika naar het caraibisch gebied ond erzoeksgegevens bekend maar ook als dat gebracht onder moeilijke omstandigheden wel het ge val is kan het daar niet bij blijven boden ze een ui tlaatklep en de mogelijkheid willen de kinderen het meer of minder fictio op bedekte wijze kritiek te leveren op de nele kar a kter van bijvoorbeeld de column of overh eersers anan si i s he t enige di e r da t een de historis che rubriek van blokker in de vo lks draad kan s pinnen en langs diezelfde draad krant late r metee n kunn en herkennen we er omhoog kan klimmen zo vormt hij e en tegen di e ac htergrond i s het minder g e luk ve rbinding tussen god en de mensen zijn kig wanne e r in leesmethoden nage noeg uit gedrag is e chter al e ve n uit e rmate aards als dat sluitend g e werkt wordt met fic tionele teksten van r einaart de vos hij h e eft gedurig last van het is immers nog maar de vraag of de eenzij hongerbuik drinkt graag een biertje en weet dige fictionali se ring van het leesonderwijs de als m ees ter in het liege n en bedriegen de vorming van het wereldbe eld van de leerlin machtigen steeds weer e en hak te zetten zijn gen wel ten goede komt nu juist het zaakvak adagium is wie ni e t sterk is mo e t slim zijn kenond e rwijs kapstokken aanre ikt om greep in charlo tte s web wil de vader van het me isj e te krijgen op de wereld en de z elfde greep f e rn een pasgeboren biggetje om zeep help en wee r voorwaard e is om de fictiona lisering van omda t het geen l eve nskansen zou hebben de wereld op waarde te kunnen schatten fern krijgt het van haar vader gedaan dat he t een siamese tweeling van leesonderwijs en blijft leven en zij verzorgt het biggetje wilbur zaakvakke nonderwijs van fictie en non fictie haar volgende succe s is dat wilbur ni e t naar zou dan ook ideaal zijn als leerlingen er dan de veemarkt hoeft maar terechtkomt op de dankzij dit onderwij s in slagen de papoea in boe rderij van een vriendelijke oom daar leidt hen af te l egg en mogen wij ze ve rvolgens hij terzijde van e en mesthoop een h e erlijk de lotgevall en van de onfortuinlijke sebasti l even dat opnieuw bedreigd wordt door het aan de inventi e ve anansi of de slimme nadere nd kerstfee s t zelfs het liefste varken charlott e al s de fictieve spinn e n bij het wacht het lot van ham en gerookt spek ook non fictie web van het zaakvakkenonder fern kan geen list meer verzinnen op dat wij s niet onthouden moment komt charlotte het ve rhaal binnen ze is een vindingrijke s pin met de gave van literatuu r h e t woord in haar web w e eft ze wonderen in blokletters zoals wat ee n varken geweldi g binder l der junge leser erg e bnis einer en stralend de mensen denken dat hun een natiirlichen entwicklung oder soziale und teken is geschi ed want ze geloven bijna all es nationale pr gungen in jugendliteratu for wat ze geschreven zien staan wilbur wordt scliung i n ternational weinheim 1 970 beroemd wint een prijs op de jaarmarkt en blokker j wij zijn a ll emaal papoea s in van gerookt spek kan geen sprake meer zijn p mooren en h verdaasdonk red kinderen want een gelauwerd varken eet je niet op e n non fi ctie t ilburg zwijsen 19 8 9 heerze m zin en tege nzin no n fictie voo r kinde re n met leesmoeilijkh ede n doctoraalscriptie lite 1996 1 moer 43 ratuurso c iologie tilburg katholieke univer annie beullens siteit bra bant 19 8 8 helms a de topografische verb eelding de invloed van kinderliter a tuur op de kaa r tva ar digheid van basi ssc hoo ll eerlingen in h van de boekenjuf of lierop d ebrauwe r p mo o ren p quelle h verschuren red zo goed als klass iek den boekenmeester haag nblc x99 5 hofman w naar een bosa tlas van de j e ugdlite leesbevordering op de ratuur in h van li erop debrauwe r p moo ren p que ll e h ve rsc huren re d zo goed basisschoo l als klass i ek d e n ha ag nblc 1 995 sim o ns j elfjes en herfstwande lin ge n ond e r zo ek en boei ende t e ks t en in he t natuuronder wij s d e wa ard e e n de bep e rking van ond er zoekend l eren bij natuurond e rwij s in h van l ezen i s volgens ch a mbe rs 1 995 e rva ren dat l ie rop debrauwer p mo oren p quell e wo o rden nie t alleen ve rwijzen n a ar h et woo rden h ve rsc huren red de ku nst va n het lezen b oe k maar dat ze een zek e re to ve rkracht b ez itten den haa g nblc 1 994 di e men se n laat pra t en dinge n la at ge b e ure n en van de wouw j le esb evordering in th a al ideeen aanreikt waarva n je nog noo it geh o ord h e bt bers e a re d taaldida ctie k a an de ba s is gro lezen is ervaren d a t woo rde n je kunnen amuseren ningen wolters noordhoff 1992 bazig b edro efd ofgelukkig m a k en je krac ht en e n er g ie kunn en geven alleen je m oe t we te n h oe de magie werkt e n daa rbij sp el en leraren o uders en andere ervare n lezers ee n g rote ro l in d e bijdrage va n a nn ie beullens t ij de ns de hsn conferentie we rd iets van die magi e van lite ratuur zichtbaar zeer ge inspireerd e n in spirerend la s zij h e t verhaal van d e b oe ke njuf voo r in haar bijdrage aan dit themanummer is getrac ht i e ts va n haar ve r telwijze te bewaren anni e beullens optee rt voor ee n nieuwe wijze van omgaan met je ug dlit eratuur di e leespl ezi er en h et gevoe l va n ik kan h e t op de eers t e plaats ze t vra ge n a ls wat is l eze n eigenlijk wann eer lees t i e mand en hoe worden kind ere n lezers h o ud en haar nu al m eer dan acht jaar inten s bezig het eers t e ged ee lte van dit artikel sch etst he t ont s taan van de functie van b oekenjuf e n de context wa a rin gewerkt wordt leesbe vorde ring in de prak tijk wordt in twee delen opgesplitst kleut ers e n g roep 3 4 e n vervolgen s leesbevordering in groep 5 6 7 en 8 wat doet een boekenjuf toen ik in 1982 jannie daanen een neder landse bibliothecaris hoorde vertellen hoe zij werkte met kinderen en boeken in klasver band dacht ik dat zou ik ooit ook willen 44 moe r 1996 1