Documenten
maaike haj er steeds nodig hebben maar wat is er voor no dig om die behoeften tijdig op het spoor te ronald de jong komen en om daar op een geschikte plaats in de organisatie gericht aan te kunnen werken rob thebentervill e aan de hand van e rv aringen op amersfoortse v b o scholen maken we in dit artikel duidelijk wat je als school kunt realiseren tegelijk geven we aan hoe lesmateriaal gericht op rr t t en wachtend op nieuw rrt z verwerving bestaande knelpunten wel licht kan helpen oplossen materiaal ervaringen in amersfoort over de noodzaak va n begin 1993 is in amersfoort het gemeentelijke integratie project school taalbeleid gestart dit project is erop gericht de opvang en begeleiding van meertali ge leerlingen op de amersfoortse scholen voor voortgezet onderwijs te verbete ren diverse schoolbesturen hebben een con volgens maaike haje r ronald de jong en rob venant gesloten voor een gezamenlijke beste thebe n tervill e hebben de huidige taalproblemen ding van beschikbare faciliteiten de uitvoe van mee rtalige lee rlingen o n der an dere te maken met ring ligt in handen van de onderwijsbegelei het feit dat nederlands als tweede taal alleen wordt din gs di en s t e e mla nd in sa me nwe rkin g m et de gezien als een zaak van de cumi docent e n met het vakgroep nederlands als tweede taal van de feit dat de huidige leergangen te veel gericht zijn op hogeschool midden nederland geisoleerde taalmiddelen met namegrammatica de datzelfde voorjaar star tt e de eerste groep aute urs geven enkele oplossinge n voor dit probleem scholen met een serie scholingsbijeenkomsten ze pl eiten voor e en vroegt ijdige diagnos tisering en voor directieleden en zogenaamde kartrek rege lmatige screening van de taalvaardigheid van de kers die binnen de eigen school een plan ter leerlingen docenten kunnen daarnaast een goede bevordering van een gerichte taalaanpak moes opbouw in function e le spreek en luitsteropdrachten ten opstell en het betrof vijf vbo scholen aanbrenge n met behulp van het nscn model van aansluitend startte in september 1 993 een neuner cursus nederlands als tweede taal van vijftien bijeenkomsten voor de genoemde kartrekkers en een aantal van hun co ll ega s op de scholen een brief aan de uitgevers moeten we schrij organiseerde men begeleiding en soms ook ven riepen diverse rrta docenten toen hen scholing het is binnen deze cursusgroep dat op een nascholingscursus duidelijk werd op het idee opkwam om dit verhaal te schrijven hoeveel punten hun leergangen nederlands over de noodzaak van integratie van tv t i en tekort schieten voor gebruik in meertalige nt2 onderwijs klassen het leek onmogelijk die gebreken door eigen inspanningen te verhelpen de scholen waar wij over schrijven zijn niet zij zullen niet de enige docenten zijn die uniek het zijn vso scholen met een i afde zo n hartekreet slaken op de meeste vo scho ling het aantal meertalige leerlingen varieert len zijn leerlingen voor wie het nederlands de van tien tot dertig procent van de leerlingen tweede taal is opgenomen tussen de andere populatie daarnaast kennen deze instellingen leerlingen in zeer heterogene klassen ze doen behoorlijk veel autochtone taalzwakke leerlin mee aan het reguliere programma met alle ta gen de scholen verkeren intussen vrijwel alle lige eisen die daarin gesteld worden daarbin maal in fusiebesprekingen die de aandacht van nen moet elke school de gelegenheid vinden inhoudelijke aspecten van het onderwijs drei om specifieke aandacht te geven aan de taal gen af te leiden ontwikkeling die deze leerlingen intussen nog in de loop van de jaren is de zorg voor d e 242 moer 1994 6 begeleiding van meertalige leerlingen op de je leerlingen een bepaald begrip beschaving schouders van een of twee mensen in de warmtetransport of taalgebruik hoe formu school komen te liggen die verzorgen de spe leer je een formeel verzoek wilt bijbrengen cifieke cumi lessen contacten met ouders on zull en ze die stappen moeten doorlopen ze derwijs voorrangsactiviteiten en dergelijke zullen eerst goede voorbeelden en uitleg moe deze specialisatie van taken draagt het gevaar ten krijgen moeten horen of lezen hoe die taal in zich dat andere docenten geen specifieke gebruikt wordt en daar hun aandacht op moe aandacht aan de meertalige leerlingen denk en ten richten bij tekstkeuze uitl eg en richtvra te hoeven besteden de cumi docent zoekt gen kun je daarmee rekening houden de leer zowel naar informatie nieuwe inzichten als lingen zu ll en daarna bij diverse gelegenheden naar materialen en hoe meer hij of zij in de moeten kunnen toetsen of ze goed begrepen materie thuis raakt en begrijpt waar de leerlin hebben wat de begrippen betekenen ze zullen gen over struikelen des te duidelijker wordt er zelf mee moeten kunnen experimenteren het voor die docent dat ondersteuning in de dat stelt vooral eisen aan de keuze van werk marge van het programma ontoereikend is en vormen en opdrachten en ten slotte zullen ze dat alle docenten een rol mo e ten spelen we uit de reactie van medeleerlingen en de docent zullen hieronder toelichten waarom dat zo is moeten kunnen afleiden of ze de taal juist en welke rol met name de docenten ned erlands begrijpelijk gebruiken om zodoende hun ei zouden mo eten spelen en wat ervoor nodig is gen taalsysteem te verfijnen zo verloopt het om die rol te kunnen vervullen natuurlijke verwervingsproces en daarbij kan men in het taalonderwijs aansluiten nieuwe inzichte n tekorte n er zijn twee belangrijke inzichten in taalver werving die ons duidelijk maken dat er ingrij met deze inzichten in het achterhoofd wordt pende veranderingen in het taalonderwijs no duidelijk waar leergangen tekortschieten ze dig zijn a ll ereerst is dat het onderscheid tussen zijn te sterk gericht op geisoleerde taalmidde functionele taalvaardigheid en talige lees len toen we kritisch keken naar ons materiaal grammaticale middelen in veel taalonderwijs voor nederlands zowel voor moedertaal als wordt taalvaardigheid in feite opgevat als het tweede taalonderwijs viel op hoe uitgebreid aanleren van allerlei deeltjes van het taalsys taalmiddelen aandacht krijgen vooral in het teem voorzetselgebruik de vorming van sa kader van grammatica en hoe weinig functio mengestelde zinnen spe lling verwijswoorden nele vaardigheden aan bod komen in de klas in leesteksten het werkelijk kunnen gebrui kun je merken hoe ver het taalaanbod en de ken van taal komt dan maar weinig aan bod oefenvormen afstaan van de behoeften van terwijl de leerlingen toch heel veel functionele leerlingen de leerlingen hebben veel uitleg vaardigheden nodig hebben van all edaagse nodig om een tekst en opdracht te snappen functies als iets beloven de weg wijzen een als de opdrachten gemaakt zijn kost het nakij voorstel doen tot de schoolse functies als een ken erg veel tijd en terwijl dagelijks hoorbaar conclusie trekken overeenkomsten aangeven is hoeveel moeite de leerlingen hebben met en om verduidelijking vragen uit een peiling het spreken van het nederlands ontbreken ge onder docenten op de school van een van ons richte spreekopdrachten kwam als grootste knelpunt naar voren dat met de invoering van de basisvorming is er leerlingen juist die functionele vaardigheden natuurlijk wel wat ten goede veranderd er is ni et be h eerst e n me t n ame in a nd ere vakke n meer aandacht gekomen voor functionele taal het tweede nieuwe inzicht met verstrekken taken waarin leerlingen hun taal leren gebrui de gevolgen is dat taalonderwijs moet aanslui ken in realistische situaties zoals het voeren ten bij het natuurlijke taalverwervingsproces van een telefoongesprek het schrijven van een belangrijke stappen in dat proces zijn een voor formele brief of het lezen van een schoolboek de leerder begrijpelijk taalaanbod opname van tekst diverse scholen kozen daarom bewust dat taalaanbod gelegenheid tot hypothesevor voor de methode nieuw nederlands maar bij ming en feedback op het eigen taalgebruik als de opdrachten daarin ontbreekt juist weer d e 1994 6 moer 243 aandacht voor de formuleringen voor de taal ten kunnen z n grammatica spell ing en ontle middelen leerlingen moeten een klacht for den zijn perfect maar hij heeft gro te p roblemen muleren maar hoe doe je dat in het neder met spreken en functionele vaardigheden hij lands ook zijn de opdrachten vaak te g ec om krijgt daa rom twee keer per week een uur cumi pliceerd geformuleerd voor de leerlingen het les gericht op die functionele vaardigheden vso deel richt zich vooral op c n niveau en zo n individuele aanpak is echter all een te de didactiek in de leergang is nog steeds geen realiseren als het aantal meertalige leerli ngen taalverwervingsdidactiek leerlingen moeten beperkt is met meer meertalige en taalzw akke bijvoorbeeld al taal produceren speel dat je in leerlinge n is een andere oplossing nodig in de de platenzaak je juist gekochte plaat wilt rui reguliere les is de oploss ing vaak schrappen len hoewel je er geen bon bij hebt zonder van onderdelen helaas zijn het vaak de eerst te kunnen lezen en luisteren om goed te spreek en schrijfopdrachten die sneuvelen kunnen begrijpen hoe het nederlands precies omdat z e veel tijd kosten ook de lastigere op gebruikt wordt in zo n situatie drachten worden vaak ove rgeslagen met name vooral bij woordenschat ontwikkeling ont die waarbij de doc ent te lang aan het woord breekt een dergelijke opbouw van perceptie zou moeten zijn om de opdra c ht uit t e l e ggen naar produktie allereerst behoort zo n 90 zo zijn in nieuw nederlands de opdrac hten t a van de aangeboden moeilijke woorden niet tot en 3 nog wel te doen maar voor leerlingen op de dagelijkse omgangstaal deze laag frequen a b niveau moeten de opdrachten 4 en 5 vaak te woorden zijn niet zo relevant voor de woor wijken die bestaan vaak uit samengestelde denschat ontwikkeling van meertalige leer opdrachten in de trant van onderstreep het lingen bij d e selectie gaat het dus al mis daar gezegde en geef daarbij ook aan waar zul ke naast worde n de woorden vaak niet aan opdrachten kunnen niet als huiswerk meege geboden in een betekenisvolle context de geven worden leerlingen moeten de betekenis van woorden daarnaast is leesvaardigheid zelfs zo n alge vaak opzoeken in een woordenboek soms met meen probleem dat er op een van de scholen het re sultaat dat ze daarin even moeilijke bete een apart uur per week in de brugklas voor is kenisomschrijvingen vinden hartaanval ingeruimd met een eigen aanpak een compi acute hartaandoening latie van wee t watje lees t lezen tot de tweede en verder leze n de andere problemen worden de huidige oplossin g vaak in remedierend onderwijs aangepakt met een serie extra spe llinglessen bijvoorbeeld in de lessen nederlands op de amer s foortse scholen wordt op dit moment met de regu li ere de huidige opzet binnen de reguliere lessen leergang gewerkt nie uw nede rlands of over e n werken met de moedertaalmethode en in weer waar de neerlandici merken dat leerli n cumi lessen problemen aanpakken heeft nog gen absoluut niet meekomen worden ze allerlei andere nadelen de inroostering van ex doorverwezen naar een wekelijks steun uurge tra uren is vaak ongunstig en het is een hele twee voorbeelden een turks meisje twee kunst de leerlingen voldoende te motiveren en eneenhalfjaar in nederland komt in de brug niet te stigmatiseren als kind met taalproble klas ze spreekt gebrekkig nederlands on men danks de opvang die ze op de centrale opvang overigens valt op dat docenten nederlands voorziening achter de rug heeft nieuw ned er vaak geisoleerde taalmiddelen als probleem lands blijkt in de vso versie te moeilijk voor noemen functionele vaardigheden lijken nog haa r binne n d e reguli ere les n e d erlands we rkt onvoldoende in beeld te zijn bij hen dat ver ze daarom met de i versie tijdens maatschap eist dus nieuwe inzichten in taalvaardigheid pijleer gymnastiek of catechese krijgt ze een die zullen in de loop van de jaren toenemen extra cumi uur de cumi docent werkt de ge er zal ook mee te maken hebben dat docen maakte opdrachten dan met haar door en geeft ten in de lessen weinig zien en horen van de de nodige ui tleg een jongen uit hong kong taalvaardigheid van de leerlingen een goed eveneens tweeeneenhalfjaar in nederland zou beeld daarvan krijg je pas in intensievere con waarschijnlijk mtnvo xnvo niveau aan moe tacten of bij gerichte toetsing 244 moer 1994 6 inzi cht in taal vaardighei d ons het probleem hoe je geschikt materiaal vindt voor zo n gerichte aanpak en in wezen het zou natuurlijk goed zijn als cumi steun maken de genoemde inzichten in tweede taal niet uitgesteld zou worden tot er problemen verwerving het werken moeilijker je krijgt last gerapporteerd worden maar zou anticiperen van je geweten als je op de oude manier werkt op te verwachten moeilijkheden daa rvoor is maar je staat in feite niet lege handen als je de het nodig een goed beeld te hebben van de nieuwe inzichten wilt toepassen of toch niet taalvaardigheid van leerlingen dit beeld kan helemaal verkregen worden door gerichter te p eilen dat kan in d e vorm van globale taalvaardig het a b c d m o del heidstoetsing daarnaas t kunnen versc hill e nde c oll e ga s op basis van afgesproken aanda c hts een heel bruikbaar didactis c h hulpmiddel punten problemen signaleren ook overleg blijkt de oefenings typologie van neuner te met de aanme ldende basisschool is nodig om zijn bekend als het n cn model alsje consta gegevens over het taalvaardigheidsniveau van teert dat schrijf en spr eekopdrachten in de d e leerlingen te krijgen leerga ng nederlands niet goed worden opg e elke school heeft nu een eigen toetsplan bij bouwd en te we inig aanda c ht schenken aan gebrek aan een bestaande globale toets bij het taalmiddelen is er met het abcd model op te selecteren van leerlingen voor de cumi les en anticipere n geen ingewikkeld getheoretiseer voor verdere diagnostisering gebruiken we maar een korte en heldere bes c hrijving van de onderdelen v a n de cito ins taptoets de be opbouw van oefeningen een opdracht al s een grijpend l ee s toets van hacquebord en he t stu t e lefoonge s prek voeren kun j e dan voorberei dievaardigheidsde el van staal schriftelijke den door de le erlingen geri c ht te laten luiste taalvaardigheden a ll ochtone en auto c htone ren naar divers e voorbeelden van telefoonge l eerlingen we bevragen echter ook do ce nten s prekken fase aanbieden daarna te oefen en van diverse vakken om tijdig probleemsignalen me t allerlei formuleringen die e rbij nodig zijn door te krij gen het zou goed zijn al s taalont fa se bouwstenen zelf produceren in voor wikkeling met name ook de schooltaalvaar ge structureerde gesprekjes met steun formule digheid een vast aandachtspunt zou zijn in het ringen is dan de laatste voorbereidende stap in te voeren leerlingvolgsysteem in amers fase c alvorens de originele open opdracht foort maar zove r is het nog niet g e geven wordt fa s e n vrije produktie bij s creening van de functionele schrijf en door regelmatige screening kom je diverse spreekopdrachten in de leergang blijken deze taalproblemen op het spoor punten waarop opvallend genoeg hoofdzakelijk aangeboden leerlingen aanda cht nodig hebben sommige te worden in fase n een enkele keer in fase c blijke n voor alle le erlingen la s tig andere zijn een voorbeeld uit nie uw nede rlands 2lm specifiek las tig voor twe ede taall eerders s chrijf de tekst voor een advertentie voor een woordensc hat bijvoorbeeld en weer and e re nieuwe o6 lijn een o6 lijn voor hulp aan ver voor individuele leerlingen in het eerste geval slaafden aan o6 lijnen de advertentie is be kun je soms voor een hele klas het onderwijs stemd voor sc hoolagenda s omdat de op aanpassen zoals hierboven werd beschreven drach t en in het boek beginnen in fase c of n voor het leesonderwijs de andere gevallen zouden all e do c enten nederl a nds vaardigheid worden veelal doorgeschoven naar de extra mo eten krijgen in het voorbereiden van zo n cumi uurtjes opdrac ht en dat is te leren aandacht voor de ook met die gerichtere toetsgegevens blijft vier fa sen maaktje alerter op d e mogelijke val het de kunst in de cumi uren een programma ku il en bij dit soort opdracht e n op te stell e n dat in een beperkt aantal lessen het alternatief is om tijdig de functionele heel gericht we rkt aan geconstateerde hiaten opdra chten in cunu lessen voor te bereiden het gebeurt te snel dat leerlingen voor onbe met n en s opdrachten maar dat vereist wel paalde tijd naar de cumi les worden verwezen een strakke planning in elk geval is het nodig en dan met een toeva llig opgesteld programma eigen voorbereidend materiaal te maken en worden b eziggehouden zoals overal is ook bij dat vraagt tijd 1994 6 moer 245 er zijn nog wel meer praktische aanpassingen de methode zou toetsing van leerlingen moe te bedenken binnen de huidige leergang zo ten bevatten met waar nodig differentiatie zou je bij leesteksten tevoren schooltaal en al binnen de leergang zodat extra materialen ledaagse woorden uit de tekst aan leerlingen overbodig worden kunnen voorleggen ve rvolgens de tekst kun de methode zou in thematiek en benadering nen behandelen en ten slotte dat lijstje nog van thema s moeten aansluiten bij de multicul maals kunnen voorleggen op die manier is turele samenstelling van de klassen eenvoudig te peilen wat leerlingen hebben op gestoken van de begrippen en kan waar nodig organisatorisch nog bijsturing plaatsvinden de nieuwe methode zou zo min mogelijk het reguliere klasseverband moeten doorbreken een nieuw soort leergang de differentiatie moet zo ingebouwd zijn dat meertalige leerlingen niet als achterblijvers ge intussen blijf je kritisch ten aanzien van de stigmatiseerd kunnen worden leergang die je gebruikt het lijkt of je daarmee het paard achter de wagen spant je vraagt je af we zijn ervan overtuigd dat zo n leergang be of het niet tijd wordt om de leerstof modulair ter zal zijn voor alle leerlingen op te bouwen en in die modules spreekvaar digheid woordenschat enzovoort te laten te afsluitend rugkomen volgens nt2 uitgangspunten die ook ten goede komen aan de taalzwakkere vo l gens o n s ka n m en binnen regul iere lessen leerlingen de complete leergang zoals je die nederlands beter aan taalverwerving w erken nu gebruikt zou dan in de prullenmand kun wanneer er een leergang voorhanden is waarin nen je vraagt je af wanneer er eens een leer z a aspe cten zijn geintegreerd om met zo n gang verschijnt die echt in meertalige klassen le ergang te kunnen werken zal het wel nodig bruikbaar is en waarin alle benodigde onder zijn dat docenten een and ere visie op ta a lvaar delen met differentiatie mogelijkheden aan digheid krijgen vooral de verhouding tussen bod komen nu verschijnen er per taalaspect fun c tionele taalvaardigheid en aandacht voor of taaltaak telkens aparte boekjes katernen grammaticale taalmidde le n zou drasti sc h ge lesbrieven et cetera daarmee blijf je aan het wijzigd moeten worden en de vaardigheden knippen en plakken zoude n zorgvuldig opgebouwd moeten wor den dat zou een kwe sti e van tijd kunnen zijn afsluitend zette n we de belangrijkste wensen in heterogene klassen zal altijd differentiatie ten aanzien van een nieuwe leergang op een nodig blijven dat stelt hog e ei sen aan d e rijtj e plaats van toetsen en aan sluitend differentia tie materiaal binnen de leergang inhoudelijk ook wordt het een uitdaging voor de leer om te beginn e n er zou een betere method e middel e nontwikkelaars en docenten di e diffe mo e ten komen die gesc hikt is voor alle leerlin rentiatie een plaats te geven binn en d e regulie gen re uren daarbij is he t de vraag of een docent a ll edaagse maar vooral ook schoolse functio zo n les nog kan behappen nel e vaardighe den zoud e n daarin ee n c e ntrale soepelheid in de organisatie zal nodig zijn plaats moeten krijgen om differentiati e te kunnen verwez enlijken opbouw van function e le vaardighe den zou dat moet bij de landelijke dis c us s ies over inte voorop moeten staan met daarbij aandacht gratie van rrt t en nt2 wel goed onthouden voor de benodigde taalmi ddelen ve rge lijk het worden want we vermoede n een adder onder abcd model he t gras onlangs is de cumi faciliteitenrege er zou veel aanda c ht moeten word en gegeven ling ernstig verslechterd waardoor het be aan woordenschat ontwikkeling beginnend s taande kaartenhuis van extra zorg voor een met een weloverwogen uitleg en invulli ng deel is ingestort op onze schol en om een idee semantisering van de nieuwe be g rippen en te geve n een van onze s cholen de koppel met ruime o efe ngelegenheid ging in augustus 1994 terug van 245 naar 17 6 246 moer 1994 6 formatie rekeneenheden extra faciliteiten blijven nodig bij integra t ie van nti en nt2 maar we moeten het gevaar onder ogen zien dat integratie als dekmantel wordt gebruikt van een ordinaire bezuiniging erkenning van de behoefte van veel leerlingen aan specifiek nt2 onderwijs zou dan als een boemerang kunnen werken literatuur schlebusch j e a nieuw nederlands l rvi editie groningen wolters noordhoff i 99 i feteris e e a over en weer amsterdam meu lenhoff bienfait n e a anders nederlands hoevelaken crs 1994 6 m o er 247