Documenten
is het nu een verrijking dat deze nieuwe moeder uitsluiting van problemen die leerkrachten in taaldidactieken geschreven zijn het beroepsonderwijs en die met anderstalige ik heb hier toch mijn twijfels bij al eerder zei ik leerlingen werken hebben dat leren leven in taal voor vlamingen meer her ik ben me ervan bewust dat zulke opmerkingen kenbaar zal zijn dan de overige moedertaaldidac misschien wel weer tot nieuwe moedertaaldidac tiekboeken het boek lijkt verder toch wel erg op tiekboeken zullen leiden het produkt van de leidse werkgroep moeder taaldidactiek ik zou hier wel de vraag willen stel fr daems j pepermens r roger leren leven len of moedertaaldidactieken eigenlijk niet teveel in taal malle de sikkel 1982 387 blz op een onderwijsstructuur worden afgestemd j griffioen m m v h damsma a j evenhoer tegenspraak heeft wel een consistente gedachten tegenspraak groningen wolters noordhoff lijn in zich maar biedt in vergelijking met de 1982 165 blz tweede druk van zeggenschap 1978 weinig nieuws en weinig uitwerking naar de praktijk noten beide boeken gaan mijns inziens mank aan gri ff ioen schreef in 1975 de eerste druk van zeggen het feit dat de vakdidactiek zich blijkbaar nog schap in 1978 verscheen de tweede d ruk van dit in zulk een pre wetenschappelijk stadium be bo e k h damsma fungeerde b ij d eze d ruk als mede vindt dat er nog voo rtdurend moet worden auteur herkauwd inzichten uit bijvoorbeeld de psy uitleg van h e t begr ip autonomie is mijns inz i ens be chologie zouden toch veel sneller tot de theo ter verwoord in j griffioe n en h damsma zeggenschap groninge n rievormers moeten doordringen 1978 tweede druk een hokjesgeest die steeds tot een weinig suc j g r iffioe n autonom i e i n leidse we r kgroe p mo e cesvolle verkaveling van vakonderdelen leidt de rtaaldidactiek red moedertaalonderwijs in ont en die belemmerend werkt op de ontwikkeling wikkeling mu i derberg 1982 g j westhoff voorspellend lezen van een integrale visie op en aanpak van het moede rt aalonderwijs kees sluis wat begrijp je dan niet alles niet vorig jaar september hebben de stichting voor de van twee functies die taal in het concrete taalge leerplanontwikkeling slo en de adviescom bruik vervult de cognitieve en de communicatie missie leerplanontwikkeling moede rt aal aclo ve functie die twee functies kun je wel onder m een nieuwe publikatie het licht doen zien scheiden maar je moet er rekening mee houden leerlingen taal en school dat zij over het algemeen tegelijkertijd worden de schrijvers van dit 280 pagina s tellende boek gerealiseerd als je het hebt over de rol van de zijn maria van der aalsvoo rt en bart van der taal in het leren cognitieve functie dan kun je leeuw de verantwoording vermeldt dat de au er niet omheen dat dat leren plaatsvindt in een teurs het niet gemakkelijk hebben gehad het situatie waarin communicatie verloopt volgens ging dan ook om een niet eenvoudig onderwerp bepaalde rechten en plichten om dit te illustre de rol van taal in elke onderwijsleersituatie ren voeren de auteurs in het vijfde hoofdstuk het het is goed dat dit boek er gekomen is voortdu volgende beeldverhaaltje ten tonele rend word je als leerkracht geconfronteerd met 4 y 4 de rol die de taal in het onderwijs speelt de titel van deze bespreking duidt dat al aan maar wel ke rol taal speelt in de klas en welke functies al dat gepraat beluister geschrijf en gelees heeft dat is vaak niet zo duidelijk soms vind je in moer er wat over zie bijvoorbeeld het thema r k n rt gee n nee e rdj t w ear oer f t dan at nummer interactie in de klas 1979 3 i k weg ye n y oty f v meb6fu y van der aalsvoo rt en van der leeuw gaan uit 40 in tegenstelling tot de auteurs meen ik dat dit de voo rt durend zelf een actieve rol speelt op ba grapje niet behoeft te worden uitgelegd sis van subjectieve e rv aringen bouwt de lerende dat brengt me tegelijk op de wijze waarop de een voorstelling van zijn werkelijkheid hij of zij schrijvers de lezer benaderen heel veel moeite doet dat in samenspel met anderen door over de getroosten zij zich om hem haar duidelijk te ma e rvaringen te praten zijn de betrokkenen bezig ken wat ze bedoelen voorin het boek wordt een hun voorstelling van de werkelijkheid te interpre samenvatting gegeven van de verschillende hoofd teren en te toetsen dit betekent dat alledaagse stukken dit wordt nog eens herhaald aan het be kennis geen objectief ding is maar aan interpre gin van hoofdstuk 6 elk nieuw hoofdstuk begint taties van mensen onderhevig is en dat kennis met een terugblik op het voorafgaande en ook voo rtdurend verande rt tussendoor zetten de schrijvers het voorafgaande voo rtbouwend op deze lijn kunnen we zeggen regelmatig op een rijtje helaas komt hierdoor te dat veel leerlingen op school belangrijke leere rva genover de goede bedoeling een groot nadeel van ringen zullen opdoen als we ze veel ruimte geven zo n schrijfwijze aan het licht om te praten vragen te stellen en te discussieren het wezenlijk nieuws van elk hoofdstuk en van maar wat is het geval de auteu rs citeren uit een elke paragraaf wordt er behoorlijk mee verdoe lezing van barnes in 1979 die terugkijkt op meer zeld onbedoeld versterken de auteurs dit door dan tien jaar onderzoek van klassesituaties zich voortdurend te beroepen op grootheden in de lessen werden gedomineerd door gesloten kapitalen en steeds zinnen in te voegen om het vragen de leraar wist wat het antwoord moest voorafgaande te relativeren of te nuanceren dat zijn zelfs in de natuurwetenschappen waren er is jammer zeker als je bedenkt dat niet iedere meer vragen naar feiten dan redenee rv ragen zeer onderwijsgevende zo n dik boek van de eerste tot weinig vragen werden door de leerlingen zelf ge de laatste letter zal lezen steld veel antwoorden bestonden slechts uit een een haastige lezer heeft als hij zij volstaat met woord of waren tenminste erg kort het denken het lezen van het inleidende hoofdstuk de kern werd door de leraar gedaan dit alles implicee rt van het boek te pakken zo n lezer mist dan wel dat de leerling in de klas een rot toebedeeld kreeg de vele lesfragmenten die de auteurs gebruiken van passieve ontvanger niet die van actief lerende als uitgangspunt voor hun beschrijvingen ik vind die taal gebruikt om zijn denken te organiseren deze aanpak van de auteurs te waarderen het is leerlingen moesten taal gebruiken voor presen alleen jammer dat de voorbeelden voornamelijk terende doeleinden bijvoorbeeld om het juiste afkomstig zijn uit de mens en maatschappijvak antwoord te geven er was nauwelijks sprake van ken en de natuurvakken in het voortgezet onder taalgebruik om dingen uit te proberen te heror wijs de expressievakken en het talenonderwijs ganiseren te weifelen hypotheses op te zetten ook dat in de moedertaal blijven in de nota etc p 74 grotendeels buiten beschouwing het is waar deze rol van taal hangt nauw samen met algeme schijnlijk zo dat de geraadpleegde literatuur deze ne opvattingen over leren en kennis als leraar le voorbeelden nauwelijks aanbood rares ben je aangesteld om een bepaald stuk ken nis aan de leerlingen over te dragen van de leer terug naar de inhoud van deze studie de hoofd lingen verwacht je dat zij zich de door jou ver stukken 1 t m 4 gaan over de overdracht van we woorde kennis eigen maken en reproduceren als tenschappelijke kennis hoofdstuk 5 over de com je een toets geeft er is in dit model weinig ru i m municatieve patronen in de interactie tussen leer te voor leerlingen om te twijfelen om zelf e rva kracht en leerlingen en hoofdstuk 6 wil een be ringen op te doen te interpreteren en te verwoor schrijving geven van een andere rol van taal in de den daarmee ontstaat het gevaar dat geen ken onderwijsleersituatie nis maar woordvormen aan de lerende worden wat is nu de kern van die hoofdstukken 1 t m 4 overgedragen in het begin van het eerste hoofdstuk maken van der aalsvoort en van der leeuw een onderscheid tot nu toe hebben we het vooral gehad over de tussen alledaags leren en schools leren ze duiden manier waarop de leraren kennis overdragen het dan vooral op het verschil in wat er geleerd wordt boek besteedt ook twee hoofdstukken aan wat ende manier waarop dat leren is georganiseerd leraren overdragen het alledaagse leren is een proces waarin de leren de auteurs benadrukken dat de kennis die we 41 overdragen via het academisch leerplan in het den zakken naar de bodem dat is toch zo onderwijs terechtkomt het feit dat we met een albert soort van wetenschappelijke kennis omgaan als melk erg zuur wordt dan ruikt het toch naar heeft een aantal nadelen kaas he in de wetenschap bestaat een strenge vakken hans scheiding er bestaan daardoor verschillende nou maar het is dan toch kaas als je het lang ge soorten kennis die verschillende aspecten van de noeg laat staan of niet werkelijkheid interpreteren kennis over de na leraar tuur over de geschiedenis over taal over sociale goed kunnen we doorgaan we zullen een paar verhoudingen vragen voor later bewaren nauw samenhangend met het vorige punt is de barnes 1 97 1 p 28 verzelfstandiging van de vakken elk vak heeft zijn eigen begrippenapparaat de wetenschappers van der aalsvoort en van der leeuw geven ver werken onafhankelijk van elkaar in verschillende volgens aan wat de gevolgen zijn van de over disciplines dracht van die wetenschappelijke kennis en het wetenschappelijke kennis wordt gemaakt daarbij behorende taalgebruik op school door de specialisten aan de universiteit die vaak op de eerste plaats de kwestie van het vaktaalge onvoldoende rekening kunnen houden met de bruik mens en concrete alledaagse situaties vaak merk je als leerkracht dat leerlingen vooral wetenschappelijke kennis komt meestal van intel in de brugklas moeite hebben met de verwer lectuelen zelden van handarbeiders met inzicht king van de leer teksten van aardrijkskunde ge in hun eigen arbeidsproces schiedenis of biologieboeken het makkelijkste wetenschappelijke kennis wordt geformuleerd in zou zijn om te zeggen vetaal even die tekst in wetenschapstaal deze taal onderscheidt zich van gewoon nederlands maar vaak is het niet een de omgangstaal in onder meer de bijzondere voudig een kwestie van vertalen het taalgebruik woordenschat of terminologie de zinsbouw veel bevat ook een kijk van de schrijver op de wer passief constructies en het gecompliceerde ka kelijkheid een zingeving en die kun je niet zo rakter van de zinnen dit verschijnsel kan ertoe maar vertalen sleutelen aan de vaktaal betekent leiden dat de leerlingen wetenschapstaal die de dus ook vaak sleutelen aan het vak zelf leraar lerares gebruikt niet begrijpen wat denk een tweede gevolg is de verdeling van de werke je van het volgende beroemde voorbeeld van een lijkheid in zo n 18 stukjes vakken men had scheikundeleraar die uitlegt dat melk een voor ook een verdeling naar thema s kunnen invoeren beeld is van een suspensie van vaste stof in een maar de correspondentie met wetenschappelijke vloeistof disciplines heeft de doorslag gegeven het tweede gevolg heeft ook consequenties voor leraar het derde in het basisonderwijs of in het lbo ge je krijgt het witte wat we caseine noemen deeltelijk weten de onderwijsgevenden van alles dat is eh proteine dat is goed voor je een beetje in het havo en vwo zijn de onderwijs het helpt bij het vormen van botten en het wit gevenden vakdeskundigen die de leerlingen al te is voornamelijk de caseine en daarom is het ei leen kunnen inleiden in hun eigen wetenschap genlijk dus geen oplossing het is een suspensie pelijke discipline voor de leerlingen betekent dit van hele fijne deeltjes samen met water en ver dat zij een wereld in fragmenten voorgeschoteld schil ende andere dingen die in het water zijn ver krijgen dat leidt tot situaties als de volgende spreid jan biologie of scheikunde meneer op mijn oude school schudde ik mijn melkflesje op en neer en toen ik er weer naar leraar wijst naar een wandkaart met elemen keek was de hele wand bedenkt met eh zo tensystemen iets als deeltjes en eh zouden dat de witte wie weet wat dat voorstelt deeltjes in de melk kunnen zijn leerling pieter atomen ja en naar verloop van tijd zullen ze naar bene leraar duidelijk verbazing tonend over deze 42 kennis 8 initiatieven komen vrijwel alle van de leraar maar over atomen hebben we het dit jaar nog lerares niet want dat is scheikunde 9 niet de lerende maar de leerkracht stelt de paulusproject 1981 meeste vragen 10 de meeste vragen zijn gesloten en dienen ter we komen dan bij hoofdstuk 5 de onderwijs controle of toetsing leersituatie is een institutioneel gestuurde com 11 het vraag en antwoord beoordelingspatroon municatiesituatie hier komt dan de tweede komt wel reeds in de instructiefase voor maar functie van taal de communicatieve aan bod stelt de leraar juist in staat het verloop van het om de reeds eerder gen oe mde samenhang tussen gesprek zelf te bepalen de cognitieve en de communicatieve functie van zo n opsomming wekt de indruk dat de leraar taal in de school te onderbouwen beroepen de lerares volledig het werktuig is van het institutio auteurs zich op een werkstuk van barnes uit nele kader van de school dit sombere beeld doet 1972 daarin beschouwt deze de klas als een mijns inziens geen recht aan de eigen invulling communicatieve context een theorie over taal van hun rol zij het in beperkte mate van de en leren in de klas zou dan vier aspecten van in interactanten leerkracht en leerlingen in de teractie moeten beva tten meeste lessituaties de auteurs onderkennen dit waarschijnlijk zelf want ze nemen steeds ook verwachtingen communicatieve soorte n voorbeelden op van verzet tegen deze schoolse fi leren patronen van iln context taalgebrui k de wat karikaturaal aandoende beschrijving van de schoolse communicatiesituatie komt mis in dit schema laat barnes mijns inziens geheel schien ook voort uit de keuze voor enigszins ge ten onrechte de verwachtingen van de leraar dateerde literatuur over dit onderwerp cazden lerares buiten beschouwing 1972 goffman 1961 en young 1971 het aanha op basis van dit uitgangspunt van barnes vinden len van bijvoorbeeld delen van boeken van gloy de auteurs van de nota dat eerst een analyse van presch 1976 en woods 1980 a en b en uit de de factoren die het taal gedrag van de leerlingen ethnografische richting zie kusters sluis inperken moet worden gemaakt daarna zou dit 1982 had waarschijnlijk een genuanceerder taal gedrag gerelateerd moeten worden aan soor beeld opgeleverd noot 2 ten leren vele bladzijden besteden van der aals de schrijvers compenseren deze nalatigheid weer voort en van der leeuw daarna aan de analyse enigszins met een beschrijving van de samenhang van de factoren die het taalgebruik in de klas be tussen interactiepatronen en sekserollen hoewel invloeden dit taalgebruik brengen zij tot een hierover nog niet zoveel bekend is hebben de au aantal patronen terug die inherent zijn aan de in teurs wel de belangrijkste gegevens bij elkaar ge stitutie school zet met name het feit dat jongens door hun na 1 de leraar lerares is voor het grootste deel van drukkelijke aanwezigheid meer van de school de tijd aan het woord meepikken dan meisjes wordt uitvoerig toege 2 iedereen moet luisteren lich t 3 onofficieel taalgebruik wordt soms wel meestal niet getolereerd het zesde en laatste hoofdstuk kondigt voor de 4 de leraar lerares maakt zeer veel meta commu lezer aan hoe het wel zou moeten naar een an nicatieve opmerkingen bedoeld om de com dere rol van taal in de onderwijsleersituatie municatie in de klas te regelen mijns inziens gaat het hier niet om een andere 5 na iedere opmerking van de leerling neemt de rol maar een andere invulling van de rol be leraar lerares weer de spreek beurt over of langrijker is hoe zij die andere invulling zien de geeft die door slogan in dit hoofdstuk is eren door praten en 6 de bijdragen van de leerlingen aan het gesprek schrijven in groepswerk deze vondst is niet zijn meestal kort nieuw in 1974 publiceerde jan sturm er al 7 in tegenstelling tot de leerkracht hebben leer over in moer maar blijkbaar waardevol genoeg lingen niet het recht om andere leerlingen te om nog eens van stal te worden gehaald in deze onderbreken situatie wordt leren gezien als een actief proces 43 de nieuwe indrukken worden geinterpreteerd in kindgericht bezig termen van de reeds aanwezige kennis terwijl de b leraren leraressen zijn in het algemeen slecht oude kennis wordt geherinterpreteerd op basis in staat een klassegesprek of dialoog zo op te van nieuwe ervaringen en informatie taal is dan bouwen dat leerlingen de kans krijgen om het middel waarmee leerkracht en leerlingen el echt mee te denken kaars beeld van de werkelijkheid kunnen inter c leraren leraressen onderschatten de moeilijk preteren voorwaarde hiervoor is wel dat zij bei heid van het vakjargon den de gelegenheid krijgen om over hun eigen beeld van de werkelijkheid te schrijven en te spre toch wil ik stellen dat ik het al sprokkelend bij ken eenzetten van vele publikaties over dit onderwerp hoe organiseer je zulk onderwijs nu dat is niet in een boek een knap stuk werk vind men zegt zo eenvoudig de drie voorbeeldprojecten in het immers dat actie meestal bij bewustwording be boek het abraham moss center de werkgroep gint en daar kan deze nota zeker toe bijdragen ik empirische inleiding scheikunde en het bullock hoop dat de nota niet alleen binnen maar ook project in engeland geven dit al aan dit bete beter gezegd juist buiten de kring van de neer kent dat de leraar lerares in het voortgezet on landici bekendheid zal krijgen derwijs na het lezen van dit boek nog met vrijwel lege handen staat ik vind dit een ernstige tekort maria van der aalsvoort bart van der leeuw koming ik denk dat leraren die zo n boek lezen leerlingen taal en school de rol van taal in elke behoefte hebben aan meningsvorming in contrast onderwijsleersituatie enschede slo 1982 met hun eigen schoolpraktijk daarbij moet de besteladres slo winkel postbus 2041 7500 ca schrijver mijns inziens inhaken op de vermoedens enschede tel 053 840840 prijs f 17 50 die er bij de onderwijsgevenden over hun eigen taal gedrag bestaan met een aantal aangrijpings noten punten voor zelfdiagnose kunnen leraren dan een ik dank m ijn collega s geurt van hierden en siel van start maken met het zoeken naar een andere in d e r ree voor de aangename gesprekken die i k v oo r vulling van de rol van taal in de onderwijsleersi deze besprek i ng met hen over dit boek had tuatie in hun klas nu ontbreken perspectieven k gloy g pre sch h ersg sprachnormen lll kommunikationsorientierte linguistik didakt ik en voorbeelden die een oplossing voor de gestel s t u ttgart 1 97 6 de problematiek bieden de schrijvers kiezen p woods ed pupil strategies explorations in the voor een beschrijving vanuit het standpunt van soc iology of the school london 198 0 leerlingen p 17 tesamen met de reeds genoem p woods ed teacher strategies explorations i n de breedsprakigheid is de nota daardoor voor le the sociology of the school london 198 0 ton kuste rs kees slu is onderzoek op h et ge b ie d raren niet erg publiekgericht volgens mij zouden van de analy s e van klasinteractie in le idse w e rk de schrijvers hun boodschap voor leraren heel gro e p moe de rtaald i dacti e k moedertaalonderwijs in kernachtig kunnen samenvatten in drie punten ontw ikkeling een overzicht van onderzoek tot a leraren leraressen zijn sterker stofgericht da n 1981 muide rbe rg 1982 adressen van de auteurs in dit nummer hannek e de bode herenstraa t 10 1 1015 ca amsterdam peter dekkers nije n h ei m 24 26 3704 vk zeist sander van gangeten kralenbeek 41 1104 kh amsterdam albe rt loman nassaul a an 51 a 9717 ch groninge n paul tack overwijs 60 3810 westerlo belgie ja ck de vroomen zeesweg 2 5975 pp sevenu m 44