Wat doet de Klos met ’taaldidactiek aan de basis’?

wat doet de klos met taaldidaktiekaan de basis francien hageman in de kleuterleidstersopleiding wordt nog steeds een goed taaldidactisch handboek gemist dit is de mening van francien hageman directrice van een kleuterleidsters opleiding de auteurs van taaldidactiek aan de basis hebben zich in de eerste plaats gericht op het basisonderwijs maar zo schrijven ze ze hopen bovendien dat de aansluiting om van integratie nog niet te spreken tussen kleuter en basisonderwijs bevorderd zal worden als het boek ook in de opleidingsscholen voor kleuterleidsters zijn weg vindt francien concludeert dat die hoop ijdel zal blijken te zijn wie wil een taaldidactiek voor de kleuterleidstersopleidinggaan schrijven in het onderstaande artikel worden hem een aantal criteria aangeboden 1 taaldidakt ek in d e klo s het terrein van de taaldidaktiek is in de klos kleuterleidstersopleiding niet zo gescheiden van de overige vakgebieden als in de pa het geval is daar is het de leraar nederlands die dit terrein beheert bij de klos zijn het ook de leraressen didaktiek methodiek die zich ermee bezighouden wie de klos al wat langer kent weet dat zo n tien jaar geleden deze beide groepen leraren weinig tot geen contact hadden met elkaar over hun programma in de meeste gevallen betekende dit dat de taaldocent zich bij het lesgeven voornamelijk richtte op de eigen taalvorming van zijn leerlingen mede met het oog op het toen ook nog schriftelijk af te nemen examen de docent didaktiek methodiek bereidde de leerlingen voor op hun werk in de kleuterschool waartoe ook hoorde het geven van taalonderwijs aan kleuters dit laatste kwam in hoofdzaak neer op het behandelen van een aantal werkvormen gericht op de taalontwikkeling van kleuters ook in taal didaktiek aan de basis is weer zo n rij taal werkvormen opgenomen en behandeld van enige integratie van de programma s van beide groepen docenten is pas de laatste jaren wat meer sprake taalleraren worden zich meer bewust van de noodzaak om in hun programma een stuk beroepsgerichte voorbereiding van de studenten op te nemen didaktiek methodiekleraren voelen steeds meer de noodzaak van een ontwikkelings psychologisch gefundeerde theorie om tot een goed programma voor de begeleiding van de taalontwikkeling van jonge kinderen te kunnen komen een handboek waarin een dergelijke theorie is opgenomen naast een aantal didaktische aanwijzingen voor de lespraktijk van de kleuterschool is er op dit moment zeker niet ook van taaldidaktiek aan de basis kan niet gezegd worden dat het deze leemte opvult het is duidelijk een boek dat geschreven is voor de pa en het basisonderwijs ook het hoofdstuk over taal ontwikkeling in de kleuterschool vertoont duidelijk een expose karakter aan pa studenten om ze te laten kennisnemen van wat er in het 79 kleuteronderwijs wel all emaal plaats vindt inhoudelijk en qua opzet is er d an ook in dit boek evenmin sprake van een poging tot integratie ko lo als in vele geva ll en in de praktijk van het onderwijs toch missen we in de klos nog steeds zo n goed taaldidaktisch h an dboek weli swaar behelpen leraren en studenten zich wel met het geb ruiken v an stencils en tijdschrift artikelen maar het totaal ontbreken van een dergelijk boek geeft toch wel weer aan dat voor veel vakdeskundigen het schrijven ge richt op de begeleiding van het jonge kind toch minder a an trekkelijk lijkt d an het schrijven voor ouderen 2 algemene indruk van het boek als handboek in de klo s een kleuterleidster of een student aan de klos die dit boek voorgelegd krijgt zal het naar mijn stellige ove rt uiging al heel snel weer wegleggen met een gevoel v an dat is veel te theoretisch voor mij en daar heeft zij dan niet eens zo erg ongelijk in het boek geeft inderdaad een enorme hoeveelheid theoretische informatie die door de uitgebreide subtiteling niet erg overzichtelijk wordt gepresenteerd zoals ook peter dekkers al opmerkte verder zitten er moeilijke theoretische brokstukken in die in de klos niet verteerd worden voorbeelden hie rvan zijn uit hfdst 2 het hele stuk over de generatieve grammatica hfdst 3 door de taal waa ri n het geschreven is veel te abstract al heeft juist het thema van de taalverwe rving grote waarde voor kleuter leidsters en zeker ook hfdst 13 over taalcompensatie waa rvoor hetzelfde geldt naast de te zware theoretische stukken bevat het boek verder een groot a an tal hoofdstukken die vooral gericht zijn op het basisonderwijs waar kleuterleidsters niet veel mee kunnen doen hfdst 6 over luisteren en spreken is hier een uitstekend voorbeeld van luisteren en spreken zijn immers aktiviteiten die ook in het kleuteronderwijs een belan grijk deel van de beschikbare tijd in beslag nemen in de wijze van uitwerken van dit hoofdstuk echter en in de voorbeelden die gekozen zijn blijkt nergens dat ook aan kleuters is gedacht een kleuterleidster voelt zich dan ook door de tekst van zo n hoofdstuk niet aangesproken ook al zijn er op zichzelf best b ruikbare suggesties voor spreek luisterspelletjes met kleuters aanwezig voor hfdst 7 over schrijven geldt wel heel sterk dat het eenzijdig op het basisonderwijs geri cht is en volledig langs het kleuteronderwijs heen glijdt dit komt m i vooral omdat het hoofdstuk in hoge mate ge ri cht is op het technisch aspect van het zuiver nederlands schrijven het schrijven als vorm van expressie van zingeving a an datgene wat in kinderen leeft of aan wat ze in hun omgeving opmerken komt pas in het tweede deel van dit hoofdstuk aan de orde en dan nog wordt het verhaal min of meer gezien als de kapstok waaraan de technische beheersing als vaardigheid opgehan gen wordt als he t kind opdracht krijgt iets te schrijven aarzelt het vaak lang voordat het de eerste zin op papier zet zegt de schrijver op bladzij 142 van het boek en dan volgen weer allerlei technische foefjes om het kind te helpen op gang te komen in plaats van aandacht te besteden aan het scheppen van een ontspannen en ve il ige situatie waa rin de natuurlijke creativiteit van het kind tot ontwikke ling kan komen het is immers de vraag of het geven van een opdracht voor een creatieve prestatie de beste weg is ook een kunstenaar zal z n beste prestaties leveren wanneer hij daar uit vrije wil en inspirati e 80 aan kan beginnen in dit verb an d denkend zou ik met name de aanpak van de engelse infantschool wel eens wat meer onder de aan dacht willen brengen met betrekking tot de voorbereiding en het begin van schrijven en lezen in de engelse infantschool en ook in een aantal open plan scholen in canada en ame rika maakt men reeds gedurende een aantal jaren geb ru ik van de language expe ri ence approach door russel g stauffer gefundeerd en omschreven in een boek van dezelfde titel in pedomorfose nr xix nov 73 beschrijft do ri s m nash hoofdleidster van een engelse infantschool een dergelijke benadering vanuit de praktijk deze aan pak is er globaal gezien op ge ri cht om vanuit de gesproken eigen taal van het kind te komen tot schrijven van eigen zinnen en tot het lezen erv an het kind wordt daarbij geholpen om zelf te bouwen aan zijn eigen taalschat en het behoudt de spontane creativiteit waarmee hij in de kleuterpe riode z n tekeningen maakte deze vroege creatieve uitingen worden op natuurlijke wijze voo rtgezet in het schrijven van kleine en later ook grotere verhalen eerst gekoppeld aan het eigen tekenwerk of andere creatieve uitingen later los hiervan het verbaast me wel dat in een zo moderne uitgave als deze van deze nieuwe ontwik kelingen die in het buitenl an d toch al een aantal jaren aan de g an g zijn op geen enkele wijze gewag wordt gemaakt voor de integratie ko lo is dit wel spijtig want hier lag nu juist een unieke kans om een v an de heetste hangijzers van deze integratie nl de aanpak van het voorbereidend en aanvankelijk leesonderwijs een nieuwe impuls te geven ook op dit punt van didaktische vernieuwing schiet dit boek dus m i duidelijk tekort ove ri gens wordt in de gehele aanpak van de schrijvers duidelijk dat een uitgesproken visie op de doorlopende taalontwikkeling van kinderen in kleuter en basisonderwijs niet aan wezig is er is zeer deductief gewerkt en een aantal deelaspecten van de taal krijgt ruime aandacht maar een doorlopende lijn in de begeleiding van de taalontwikkelingsmogelijkheden van kleuters en lagere schoolkinderen is er niet uit te halen dat betekent dat kleuterleidsters zelf uit het boek zu llen moeten destilleren wat voor hen bruikbaar is dat is geen eenvoudige opgave omdat de kindgerichte werkwijze in het kleuteronderwijs een grote behoefte schept aan praktische werk ideeen nodig om goede taalsituaties te scheppen en om deze ideeen uit dit boek te halen moet een kleuterleidster wel van goede huize komen de formele denktrant van de didaktische analyse die a an taaldidaktiek aan de basis ten grondslag ligt is dan ook voor veel kleuterleidsters een te abstracte aanpak daar komt bij dat door het da model te geb ruiken de nadruk in deze pub li katie al heel gemakkelijk lijkt te liggen bij het meetbare eindresultaat als doel van het taalbegeleidingsproces de gerichtheid van kleuterleidsters is vaak meer toegespitst op het proces van aktiviteiten dan op het al dan niet bereiken van een vooraf bepaald einddoel als werkprestatie en die procesge ri chtheid boven de produktge ri chtheid van kleuterleidsters maakt dat er meer profijt wordt getrokken van pub likaties die meer ideeen geven in deze richting en ook vanuit dit perspectief zal een kleuterleidster taaldidaktiek aan de basis niet snel ter h an d nemen 81 3 ho e zou h e t ta a ldidakti e kboek voor de klos er uit mo e t e n zi e n uit het voorgaande is we l duidelijk geworden dat taaldidaktiek aan de basis niet het boek is waar de klos al zo lang op wacht het is de vraag hoe dat boek er dan we l uit zou moeten zien het is immers te makkelijk om je met zo n negatief oordeel van zo n toch met veel zorg en aandacht voorbereide publikatie af te maken wel bij de samenstelling van een taaldidaktiekboek voor de klos za l de schrijver zich terdege bewust moeten zijn van de ontwikkelingen die zich in het kleuter en lager onderwijs voltrekken en die zeker ook in de komende jaren een be l angrijke ro l zullen blijven spelen de belangrijkste hiervan zijn de poging om voor kinderen van 4 tot 12 jaar een doorlopende ontwikkeling op allerlei gebied mogelijk te maken de hiermee samenhangende pogingen om de scheiding tussen het kleuter en lager onderwijs op te heffen en tot een ongedeelde basisschool te kome n de personifiering van het onderwijs d w z het erkennen dat een leerling niet alleen iemand is waaraan iets geleerd moet worden maar een persoon die de kans moet krijgen zich te vormen in eigen tempo initiatief en vormgeving een kans die de school hem op allerlei gebied moet geve n de met het vorige punt samenhangende individualisering van het onderwijs die het scheppen van een rijke leeromgeving noodzakelijk maak t vermaatschappelijking van het onderwijs die m b t kleuters en lagere school kinderen vooral betekent dat er een direct verband moet bestaan tussen de inhoud van het onderwijs en de werkvormen die in de school gebruikt worden en de leefsituatie van de kinderen wie zich aan het schrijven van een taaldidaktiekboek voor de begeleiding van de taalontwikkeling van jonge kinderen zet zal zich het beste kunnen richten op het 4 tot 8 jarige kind dat is de leeftijdsgroep die bij de komende integratie klos pa als de specialisatiestroom voor het jongere kind wordt gezien voor een boek over taal didaktiek is dit trouwens een goede periode met vier jaar moet nog een heel stuk taalontwikkeling bij het kind plaats vinden met acht jaar hebben de meeste kinderen de stap naar de formele taalbeheersing het lezen reeds gezet deze specialisatiestroom omvat dus de hele periode waarin zich de belangrijkste stappen in het taal beheersingsproces voltrekken wat er daarna komt is vooral verdere verdieping en uitwerking van deze beheersing niet meer zoals bij het aanvankelijk lezen het overgaan naar een geheel ander niveau van taalbeheersing wie de taalontwikkeling van kinderen in deze leeftijdsgroep goed zal willen leren begeleiden zal zeker iets moeten weten over de volgende onderwerpen de taalontwikkeling bij het jonge kin d hierin zal zeker een hee l stuk psycho linguistiek en socio linguistiek aan de orde moeten kome n de vier belangrijkste vormen waarin de taal verschijnt luisteren spreken schrijven en lezen zullen vanuit een ontwikkelingspsychologisch perspectief aan bod moeten komen hierbij zal de language experience approach zeker betrokken moeten worden omdat deze laat zien hoe verweven de taalontwikkeling van jonge kindere n 82 is met hun ervaring en hoe dit met een goede didaktische begeleiding benut kan worde n materialen methoden werkvormen hierbij zal heel concreet vergelijkend beschreven moeten worden welke hulp middelen en werkwijzen er beschikbaar zijn om goede taalsituaties te scheppen op verschillende niveau s van taalontwikkelin g praktische lesideee n hierbij zullen concrete ideeen aan de hand gedaan moeten worden die leidsters in verschillende situaties helpen om goede taalsituaties op te zetten voor kinderen van verschillend niveau interesse tempo kinderliteratuu r dit spreekt waarschijnlijk voor zichzelf hierbij moeten criteria voor het kiezen van goede kinderliteratuur aan de orde komen wanneer dus een schrijver zich gaat wagen aan het schrijven van dat taaldidaktiekboek voor de klos zullen toch minstens deze onderwerpen een plaatsje moeten krijgen in dat boek wie schrijft eens zo n boek 4 ho e ge bruikt de klos taaldidaktiek aan de basis terug naar taaldidaktiek aan de basis is het een informatiebron die we in de klos zouden willen hanteren wel mogelijk gebeurt dit op een aantal klossen wel maar op de school waar ik werk wordt het boek door de leerlingen van de a akte niet gebruikt er ontbreekt teveel informatie in waar ze reeel behoefte aan hebben zie vorige paragraaf en wat er wel in staat is weer teveel gericht op het basisonderwijs wel staat een exemplaar van het boek in onze schoolbibliotheek om gebruikt te worden door de leraren als naslagwerk of ideeenboek ook studenten voor de akte b die in hun programma een heel stuk didaktiek van het basisonderwijs te verwerken krijgen maken er op deze wijze gebruik van voor het gewone programma wordt voorlopig nog overwegend gebruik gemaakt van eigen stencils van de leraren en van verzamelde artikelen uit tijdschriften zoals moer pedomorfose en de wereld van het jonge kind een intensiever gebruik van het hier besproken boek lijkt ons vooralsnog niet mogelijk het zou fijn zijn wanneer inderdaad eens iemand zou willen beginnen met het schrijven van een taaldidaktiekboek voor de leeftijdsgroep die de echte basis vormt in ons onderwijs nl de 4 tot 8 jarige kinderen nog fijner zou het zijn wanneer daarbij dan eens wat meer over onze taalgrenzen gekeken zou worden dan in het hier besproken boek is gedaan nog werk genoeg dus voor schrijvers die het aandurven 83