Wat is er mis met ‘jamaar’?

amos van gelderen and e rs gez egd vee l l ee rlin ge n zoude n door ee n ge br e kki ge ke nni s van d e rge lijke midd e l e n ge re md word en in h e t gev e n van bijdra ge n in een disc uss i e of in m oe ilijkh e de n wat is er mis me t kom en bij h e t a d e quaat formul e re n m ees trin ga mi e dema b ase re n zi c h op nattin ge r j amaar d e c a rri co 1992 di e s pre k e n ove r pr e fabricate d lan g u age in d e cont ex t van h e t v r ee md e tal e n o nd e rwij s s pree kt m e n ove r patte rn drill s h e t b esc hikk e n ove r d e r gelij ke taalmidd ele n zou h e t w e rk ge h e u ge n v a n in moer 1996 4 stond een bidrage van tlieiin s pr ek e r s on tlas t e n e n d e fluency vergrot e n meestringa marleeri miedema over liet gebruik o o k in o nd er zoe k v a n l a ag veld 199 6 e n van taalmiddelen bij referaten en discussies in de bo sse r s 1995 vind e n d e a ute urs s te un m aa r bovenbouw van hav o en vwo hun voor oo k co ntra indi ca ti es voo r hun ve rond e r s tel naaniste stelling is dat leerlingen van alloc itorte lin gen zo t oont laarveld aa n d a t a ll oc ht o n e afkomst orirleriristromers en zwakke sprekers van l eerlin ge n o nd er in s tro me r s gem idd eld min nederlands als eerste taal gebaat zijn bij expliciet d e r bijdr age n l eve re n in ee n di sc u ss i e d a n onderwijs in taalmiddelen zonder zulk oizrlenvijs s pr e k ers va n h e t ne d e rl a nd s als ee rs t e taal dit zonden deze leerlir zen sterk in liet nadeel zijn bij k a n wijze n op ee n ge br e kki ge b e h ee rs in g v a n referaten en discussies die volgens de nieuwe t aalmidd e l e n e en a lt ern a ti eve m aa r m e rk eindexamenvoorschriften verplicht zijn in liet waardi ge rwijs doo r laarveld ni e t ge no e mde schoolonderzoek awios van gelderen is rwerje ve rkl a rin g i s da t c ulture l e ve r sc hill e n d e ac h aiiteur van liet didactiekboek mondelirige taal t ergrond v orm en vo o r veel a ll oc hton e l ee rlin vaardigheid netlerlands waarop bovenqenoernrle ge n is h e t imme rs nie t zo v a nz elfs pr e ke nd om auteurs zich hebben gebaseerd hij zet enige v rij e lijk in h e t o pe nb aar va n ge dac ht e n t e kanttekeningen bij hun voorstel zijn voornaamste wissel e n a ls voo r autochto n e l ee rlin ge n bo s bezwaar is dat de voorstellen ten koste kunnen se rs vond da t alloc hto n e lee rlin ge n m o nd e gaan van echt coirvnninicatief spreekvaardigheids lin ge ta ke n al s gemakkelijker b eoord el e n da n orirlenvijs i orvrigericht onderwijs kan de inhoud hun a utoc ht on e kl asgen o t e n bij d oce nt e n van de communicatie op liet tweede plan zetten vond b ossers gee n s te un vo o r een duide lijk terwijl al de grootste moeite moet worden gedaan ve r sc hil tu sse n alloc ht on e e n a uto c hton e l eer om voor mondelinge taalvaardigheid wat tijd in liet lin ge n in d e bove nb o uw bossers m eent d a t rooster voor liet vak nederlands te reserveren tien d e a ll ocht on e lee rlin ge n zi c hz e lf ove rsc h a t procent van de lestijd is minimaal noodzakelijk t e n o md a t ze zi c h ve r gelijk e n ni e t alloc hto maar dat worgt zelden gerealiseerd n e n uit hun omgevin g w aartege n z e gun stig a fs t e ke n va nwege hun h oge re o pl e iding h e t a rtike l va n m eestrin ga mie de ma i s meestrings miedema 1996 geven in hun inte ressant o md a t h et op ee n ged e tailleerd artikel argumenten om aan leerlingen in de ni vea u een bijdrage l eve rt aa n d e dida c ti e k bovenbouw van xnvo en vwo apart onder va n h e t m ondelin ge vaardigh e idso nd erwij s wijs in taalmiddelen te geven hun betoog a a n d e v raag wa t leerlin ge n moeten kunn e n komt er op neer dat veel leerlingen beter o m goe d e di sc u ssi es e n re fe ra te n te kunn e n zullen presteren in referaten en discussies h o ud e n i s in de va klit eratuur no g n a uwelijk s wanneer ze over een ruimere direct ophaal a and ac ht b es t ee d ik h oop niet d ez e r e a c ti e bare voorraad van taalmiddelen beschikken t e b ew e rks t elli ge n d a t a nd ere n ges timul ee rd de auteurs doelen op tamelijk korte uitingen word e n ov e r deze v raag wa t di e pgaa nd e r n a hooguit een clause die voor diverse func t e d e nke n en bij t e dr age n aa n d e di s cu ssi e ties kunnen worden gebruikt zoals contro ni e t a ll ee n vo or d e didacti e k ma a r ook voor leren of de inhoud begrepen wordt is dit d e c rit e ria voor he t b e oord e l en i s dit van duidelijk snappen jullie en parafraseren b e lan g of expliciteren ik bedoel laten we zeggen 2 28 mo e r 1996 5 spreken luisteren en taalmiddele n soorten argumenten die zij hanteren passeren de revue daarna geef ik een principieel h et ga at m e in de ze bijdrage om d e b asi sver bezwaar tegen de prominente rol die de o nd er s t ellin g va n m ees trin ga mi e de m a al s auteurs toekennen aan het onderwijs in taal l eerling en b e t ere t aa l midd el e n l e re n gebrui middelen voor de discussie k e n dan komt dat hun vaa rdigh e id in he t houde n va n di sc u ss i es e n re fer a t e n ten g o e d e twee soorten argumenten wann eer dit juist i s h ee ft dit onmisk enb a re c on se qu enti es voo r he t o nd erwij s in m o nde hebben meestringa miedema voldoende linge va a rdi gh e d e n in d e b ove nb o uw ik h e b aannemelijk gemaakt dat het onderwijs in ni e ts tege n onde rw ij s waa rin d e s tili sti sc he taalmiddelen veel leerlingen helpt bij het m ogelijkh ed en va n l ee rlin ge n wo rd en uitge verbeteren van hun mondelinge communica bre id m e t b e hulp va n nie uwe taalmidd el e n tie dus het bereiken van hun communicatieve in ee n p e rfec t e we re ld me t ee n p erfec t doelen in het begin van hun bijdrage staan o nd erwij ssystee m e n vo ldoende tijd vo o r enkele kritische vragen is het echt zo dat b el a ng rijke za ke n m ag zulk o nd e r wij s ni e t leerlingen die doorgedrongen zijn tot de o ntbre ken d e mo eilijkhe id i s da t we in een bovenbouw van het xevo en vwo nog aan allesb eh a l ve p e rfect e we re ld l eve n e n d at er het taalverwerven zijn en als dat zo is is het p r io rit eite n gest e ld moe te n wo rd e n al s we aanbieden van taalmiddelen dan een bruik kieze n voor o nd erw ij s in taa lm i dd e l en t en baar en effectief middel p 1 9 2 1 93 deze kos te van reali s ti sch e co mmun i ca tieve oefe vragen zijn echter niet specifiek genoeg ook nin g dan moe t e n we eerst h ee l ze k e r we t en al zijn leerlingen in de bovenbouw nog aan d a t h et ee n oo k h et a nd er t e n goe de komt het taalverwerven en dat wil ik best aanne b ovendi e n o nde rw ij s in mo nd elinge co m men en ook al zijn taalmiddelen bruikbaar munica ti e is o p d e mees t e sc h o l en nog na u en effectief voor taalverwerving in het alge welij ks va n d e gr o nd ge kom e n ve rge lijk van meen dan nog is dat geen legitimatie voor d e r g ees t brae t o ostda m 1988 lamme r s bezetting van de schaarse tijd voor oefening 1993 he t ligt du s oo k ni e t voo r d e h and van in mondelinge vaardigheden aangetoond t evo re n t e b esluit en d at een dee l a an ap a r t moet worden dat onderwezen taalmiddelen idi oo m o nderwij s b es tee d m oe t worde n da t van direct nut zijn voor het houden van lijk t tevee l o p h e t s p ree kwo o rd e lijke ve rko referaten en discussies als dat niet het geval is p e n van d e huid van d e nie t gesc ho t e n b ee r dan kunnen ze misschien in andere onderde in een reac ti e o p laarve ld e n bol a nd 199 4 len van het curriculum bijvoorbeeld schrijf die even een s aan d ron ge n op ap ar t idi oo m vaardigheid onderwezen worden maar in o nd e rwij s in he t bijz o nd er vo or all oc hto ne ieder geval niet in de schaarse tijd voor de o nd e rin s tro me r s in de b ovenb ou w hebben mondelinge vaardigheden ron o os td a m en ik van g e ld e r en e n o os t er zijn twee soorten argumenten die mees d a m 1995 ve rduidelijkt wat v olge n s ons de tringa miedema aanvoeren voor het heilza pr ior it eit h ee ft mon delin ge c ommuni ca ti e i s me effect van onderwijs in taalmiddelen ni e t h e t foutl o o s fo rmul e r en va n com pl exe argumenten van de eerste soort stellen een z inne n m e t s tilistisc he variati es en fr aai e w e n positief effect van het gebruik van taalmiddelen din gen ma a r h e t be re ik en va n co mmuni ca op de vaardigheden voor discussie en referaat tieve doele n d es n oo ds m e t omwegen en in het vooruitzicht de leerlingen zouden herformuleringen d a t i s he t prim a ire do el zich met onderwezen taalmiddelen beter kun van onde rwij s in m o nd elin ge taa lvaa rdi g he id nen uitdrukken en dit is relevant voor de al h e t ove ri ge is luxe waarm ee d e mees te eigen doelstellingen van het mondelinge l eerlingen zo int er pre t eren we d e genoem vaardigheidsonderwijs de tweede soort argu d e behoefte onderzoekingen ni e t ge di e nd menten stelt dat impliciet verwezen wordt zijn p 56 naar het gebruik van taalmiddelen in de crite in de v ol gende p ar ag ra fe n zal ik b esp re k en ria voor beoordeling van referaat en discussie in hoeverre h e t voo rst e l va n m ees trin ga als leerlingen beoordeeld worden op ade mi ed em a r ec ht do et aa n d ez e priorit e it tw ee quaatheid van hun bijdrage zo suggerere n 1996 5 moer 229 m ees tringa mi e d e ma d a n is h e t ge bruik zal v erdwijn en z e ge ve n z e lfs e en explici e t van d e jui ste taalmiddelen esse nti eel in hun voorb eeld p c99 waa rin h e t fragm e nt i s e ig e n woorden m e t l e xic a l e fra se n kunn en h e rs chre ve n met a nd ere markerin ge n van d e l ee rlin ge n hun g espre ksbijdragen b e t e r op b e urt ov erga ng e n zo a ls als ik j e go ed b eg rijp ad e quate wijz e prese nt e re n zoal s de e ind d e nk jij m a g ik i ets zegge n n ee d aar te rm h e t formul eert vakontwikke lg ro ep h e b j e ge lijk in en go e d h e t g a at e r du s n e d erl a nd s 1 99 5 p 2 3 van g eld ene n en om en toe vo eg ing e n al s d a t wil z egge n o os tdam 1994 p 44 s pr ek e n in dit ve rb a nd ove rig en s e n snap j e ove r mo e it eloo s vlot e n vlo ei e nd formul e h et probl ee m i s d a t vol s tre kt ni e t duid e lijk re n e n dat i s vo or veel l ee rlin ge n e n ze k er i s ge worde n ho e d e z e wijzi g in ge n zond e r d a t voor v ee l twee d e ta a llee rd e rs ee n ho ge e i s d e inhoud va n d e b e urt e n we rke lijk veran waara an zij zonde r sp ec i a l e t a almidd e l e n ni e t d e rt kunn e n b ewe rk stell i ge n d a t l eerlin ge n kunn e n voldo en p 1 9 6 w e l o p elkaar in gaa n ni e t hun e i ge n s t ellin g blij ve n h erhal e n nie t maa r wa t ro ep en en w el is er een positief effect ter illustratie ee n duid e lijk e lijn vo l ge n to c h lijk e n m ees va n ee n direc t po s iti e f e ffec t ton en m eestrin t r in ga mi ed ema wel te ge l ove n dat dit ga mi ed em a ee n pro toc olfr agm e nt uit een gevo l ge n z ijn van li et ge bruik va n d e a nde r e di sc u ssi e gevoe rd d o or van hui s uit n e d er t aalmidd e l en z e zegge n d a t de t aalmidd e l en l a nd stali ge l ee rlin ge n in 6 athe n e um e n ont h e lp e n bij h e t ve rgrot e n van de re dund a nti e l eend aan ee n case s tud y van l ee n e 1995 va n d e formul e rin ge n di e s pr e ke r s ge bruike n opvall e nd vind en z e dat e r in d e di s cu ss i e in h e t voo rb ee ld dat d e a ut e ur s geve n i s gebruik ge m aa kt wordt va n ee n b e p e rkt ec h te r aa n d e re dunda nti e ni e ts ve r a nd e rd aa nta l ta almidd el e n om be urt o v e rgangen t e h e t e nige e ffec t lijkt te zijn da t m e n w a t m a rke re n twee keer maar drie kee r j a m a ar be leefd er me t elk aa r om s prin g t zo wor dt ee n kee r n ee ee n kee r n ee o k e e n dri e kee r m et mag ik i ets z e gge n ex pli ci e t gevraagd z o nde r ove rga n g h et c omm e nta a r va n m ees o m ee n b e urt t e r wijl in h e t oor s pronkelijk e t r in ga mi e d em a op dit fr agm e nt komt erop fragm ent i em a n d zonde r ove rg a ng zijn bij n ee r da t z e h e t v a n onvold oe nde nivea u dr age l eve rde v ind e n luis t era ar s n aar zo n disc u ssi e e n toegegeven d e rge lijk e verand e rin ge n kun we lli cht o ok l e ze rs va n het proto co l krij ge n ne n in ee n disc u ss i e so m s h e il za am zijn e n dat d e indruk d a t i e d eree n ma a r wa t roe pt da t d e kan in h e t onde r wij s z e k er ee n plaa t s krij ge n l ee rlin ge n voo rn am e lijk s ta t em ents afl egge n maa r aa n d e essenti e l e di scu ssi e va a rdi gh ed e n d a t e r geen lijn in d e di sc uss i e zit e n da t d e ande re n aan bod laten komen int e r essa nt e l ee rlin ge n ni et echt op e lk aa r in ga an maar bijdragen l everen in gaa n o p and e r e n bij he t hun e i ge n ste llin g blij ve n h e rh al e n k o mt dit o nde rwerp blij ve n a nd e re n seri e u s n em e n ie t nivea u va n d e s o c i e te it t e b o ve n p 193 zull e n d eze vo r me lijkh e d e n ni e t vee l toevo e mijn indruk va n h e t fr agm en t i s h el e m aa l ge n d e n adruk di e m ees trin ga mi e d e m a ni et zo n ega ti e f ik vind nie t dat i e d e r ee n l egge n op h e t vervan ge n va n ee n vo udige m aar wa t ro e pt e n da t d e l ee rlinge n ni e t ec h t taalmiddelen z oa ls j a m a ar door co mpl exe re op e lkaa r inga an m aar hun e i gen s te lling e n m ee r expli ci et e taalmidd ele n is in strijd blijve n he rh al e n st e rker nog ik ko n uit h e t me t een van hu n e igen a rgum e nt en di e z ij frag m e nt v oord at ik d e toe li c htin g in d e o ntl en e n aa n h e t w e rk van n a ttinge r te kst ha d ge l e ze n o pm a ken wa t h e t ond e r d e ca rri co 1992 nam elijk d e o n tlastin g va n we rp va n d e di sc u ss i e w as d at duidt e rop da t h e t w e rk ge h e u ge n door midd e l va n pre fa bri d e l eerlin gen zic h voldo e nde duide lijk he b ca te d l a n g uage h oe mind e r m oe ite lee rlin b e n uitge drukt missc hi e n z a l bij b e lui st e rin g ge n mo e te n doe n o m dit soo rt uitinge n uit een a nd e re indruk onts t aa n dat i s ni e t uitge hun ge h e uge n op te h a l en d es te m ee r ruimt e sloten maar ook ni e t esse ntieel in dit ve rb a nd i s e r om aan d e inhoud van hun bijdra ge t e e ssenti eel is d a t m ee strin gs mi e d e ma s u g sc h ave n wa t is e r nu ge he u ge nb es pare nde r e n ge re re n da t bij vervan gin g van d e ja nn aa rs e n direc t er dan compa c t e uitinge n al s j a maar de ri ee s door and er e taalmidde l e n ee n b e la n g al s e r nog gee n j a m aa r b es tond d an ha d h et rijk d ee l va n d e door h e n ge no e md e e uve ls m oe t en wo rde n uitge vond e n jamaar druk t 2 3 0 moer 1 996 5 preci es alle s op ee n gec ond e n seerd e wijze uit b e te r tege moet kom e n aan d e eind exa m e n wat nodig i s bij b e p a ald e argum e nt a ti eve e is e n e n a a n d e b e oord e lingsc rite ria in van be urtovergange n d e v ertaling in m ee r expli g e ld e r en o os td a m 1 994 ook dit ar g u c i e t en b el ee fd t aal gebruik zou al ga uw twee m e nt i s twijfe l ac htig d e va k o ntwikk e lg roe p zinn e n in bes lag n e m e n ik b en h e t d ee l s ee ns n ed erl a nds v oor 1995 s pr ee kt ond e r m ee r me t w a t j e z e gt m aa r ik wil e r to c h wat t ege n ove r g espre ksbijdrage n present eren op e e n inbre ngen ik d enk ni e t dat v eel l ee rlinge n e r ad equ a t e wijze zi e noot 2 e n in he t didac prij s op s t ell en op zo n mani er in ee n di s cu s ti e kbo e k wordt a ll ee n v oor b e oorde lin g si e to e ges prok e n t e word en door hun kla s van h e t refera at ges proke n over mo e it eloo s ge not e n en d a tz elfd e geldt voor tam e lijk vlot e n v loe i e nd formul e re n sa m e nva tt end o m sl ac hti ge e n vo o rzic hti ge fr ase n al s al s ik s preek ge mak of fluency gen oe md i s het j e goe d b eg rijp d e nk jij di e m eestri nga ge bruik va n j a m aa r of va n b e urtove rgange n mi e d e m a in hun h e r schrijvin g vo o r di e di r ec t o p de inhoud over sc hak el e n ee n ma a r ge bruike n wa a rom zoud e n l eerkra c h n egati eve indi ca ti e op d ez e c rit e ri a m e n ka n te n n ed e rlands dit mo e te n na s tre ve n in hun daar ve rsc hille nd ov e r d e nk en m a ar mijn di sc uss i eond erwij s n ee l a te n de l ee rlinge n a ntwoord is nee er is gee n r ed e n o m bij voor zic h da n li e v e r co n se nte re n op d e inhoud va n b eeld va n d e proto colfragme nt e n va n m ees hun a rgum e nt en tringa mi e d em a te zegge n da t d e ge rev i d e indruk o nt s taat d a t m ees tringa mi e see rde ve r si e m e t c ompl exe re t aa lmidd el e n d e ma he t onde rwij s in monde lin ge vaar m oe it e lo zer vl o tt er o f vl oe i e nde r is d a n d e di gh ed e n voo r een b e l a ngrijk deel wille n oor s pr onkelijk e ve r s ie m e t zij n jainaars e n ri c hte n o p vorm elijk e k enme rke n z o a ls h e t n ee s e ve nmin i s de o o r spronkelijk e ve rs i e ge bruik v a n expli cie te en fo rm el e a an s pree k minde r a de qua a t m a ar we l mind e r b e l ee fd vorm e n en d e s tandaardtali ge c orrecth eid form eel d a n d e ge r e vi see rd e ve rsie e en missc hi e n v ee lzegge nd d e t a il is da t zij in mijn onde rzo e k naa r h e t b e o o rd el e n v a n s til zwijgend in h e t o or s pronke lijk e proto co l spreekpr es t a ti es door een ge trainde jury va n d e uiting dan b e n j e ec ht o p j e e ige n aan gewe l ee rkracht e n bl eek d a t h et h an t e ren van s to p z en h ersc hrij ven als da n b e n j e echt op j e ze lf l a pp e n zoa l s no u e h e n t oe n e h e n e n e h aa ngewe ze n dit soo rt c orrec th e id s n or m e n geen n oe me nswaardi ge inv l oe d h a d o p d e hoe b e l a ngrijk z e so ms ook mo ge n zijn in b e oord eling van fluency va n g elde r e n 199 2 fo rme l e inte rac ti es b e hoort niet tot d e pri o e n 1994 d e b eo ord e lin g van flu ency s pr ee k rit e it e n v a n h et mond e lin ge va ardi gh e ids ge mak werd v o oral b ein v lo e d door de aa n ond erwij s zo al s b eschreve n in van g eld e re n wezigh e id v a n l a nge d e nkp a uzes en v a lse oos td a m 19 94 e n voorzo ve r ik k an s t a rt s sto pl a pp e n zoals n o u e h en e n e h b eoo rde le n o ok ni et tot de ni e uwe exa fun c ti o n ere n al s vull ers en geve n d e s pr e ke r m e n ei se n 2 in b e id e publika ti es gaa t h e t vrij m ee r d e nk t ijd zonde r da t deze h e t ris ic o wel uit s luite nd om int e rac ti es tussen klas loopt d e b e urt a an ee n a nd er kwijt te rake n ge note n e n de l eerkr acht elke po g in g om h e t o ve r d e fun c ti e v a n jamaar k a n ik o p g rond reg i s ter in di sc uss i es en r e fera te n t e do en van h e t onderzo ek ge en uitspraak do e n omdat afwijke n van he t voor l ee rlinge n gebruike lij d aa rin geen gegeve n s uit argum e nta ti eve di s k e zal inde rdaa d vo or g rot e mo e ilijkh ed en c uss i es zijn ve rzam eld ma ar h et is ge e n wild e zo rge n en w el vo or de mo e ilijkh e de n di e gok om aa n t e n e m e n da t luis t eraa rs e n m ees tringa mi ed ema will e n b es trijd e n b eo orde l aa r s va n di sc u ss i es tusse n l ee rlinge n o verb e las tin g va n h e t w e rk geh eu ge n do o r het ook jam aar e n n ee ok e en uitin ge n di e zoe ke n n aa r formul ering e n die voor d e mees direc t zeggen waar h e t op staa t a l s vo l s tr e kt te l ee rlinge n uit ee n vreemd e n z e lfs onn a a ccept ab e l vlot vlo e i e nd en mo eit e loo s e n tuurlijk regi s te r s tamm e n ade quaat er v ar e n dit s oort uitingen zijn fun c tion ee l e n hore n bij d e mond e linge taalmiddelen en beoordeling hi er communi c ati e ook al vind en veel m en se n ze mee kom ik bij h e t twee d e s oort argum e nt ni e t zo mooi da t m ees tring a mi ed e m a h a nt e r e n h e t gebruik van m ee r expli c i e t e ta almidd el en zou 1996 5 moer 231 taalmiddelen en discussie onderwij s t aalmidd el e n wa ar l ee rlinge n vak e r ge bruik van kunn e n m a ke n een andere kwestie is de nadruk die mees d e fun c ti e van ond e rwij s in ta almidd el en i s tringa miedema leggen op het gebruik van b e te r t e v erd e di ge n in de c ontex t va n h e t taalmiddelen voor het discussieonderwijs in re feraa t waarin l ee rling e n afzonderlijk op plaats van het referaatonderwijs dit is een hun t a alg ebruik word e n be oordee ld bij refe ongelukkige keuze er wordt daardoor een raten ge ld t de v erzac ht e nd e o ms t a ndi gh e id onevenredig zwaar accent gelegd op beoor dat l ee rlin ge n zich uitdrukke lijk op hun deling van het individuele taalgebruik van de b e urt kunn e n v o o rb e re id e n h e t leren ge brui deelnemers terwijl de doelen van de discussie k e n v a n m ee r form e l e p atron e n lijkt in d ez e juist veel meer liggen op het niveau van het cont ex t haa lbaarde r e n o ok minde r onn a tuur interactieproces zie van gelderen oost lijk ho e d a n o ok e r blij ft s t aa n dat h e t do el dam 1994 bij de discussie gaat het om een v a n h e t onde rwij s in mond e lin ge vaardi g groep leerlingen die al of niet met een he de n in d e ee r s te pl aa ts is d a t leerlin ge n hun voorzitter elkaars mening aftasten over een ge d ac ht e n o p ee n b eg rijp elijk e e n ove rtui voorbereid onderwerp bij het referaat gaat ge nd e wij ze o nde r wo orde n bre n ge n gebruik het om een grondig voorbereide toespraak make nd va n alle midd e l e n di e ze h e bb e n voor de klas waarbij een leerling gedurende v e rb a l e e n n on verb al e e e n l ee rling di e me t langere tijd aan het woord is o mwege n e n he rfo rmul e rin ge n ee n mo e ilijk e beoordeling van het spreekgemak van indi kw esti e k a n uitlegge n ve rdie nt ee n ho ge r viduele deelnemers in een discussie is onder c ijfe r d an een lee rlin g di e in pra c htig e ta al meer op praktische en methodologische gron din ge n z egt die n auwe lijk s te b eg rijp e n zijn den niet aan te bevelen het is uitzonderlijk moeilijk om vijf a zes leerlingen die elkaar tot slot voortdurend afwisselen en onderbreken op hun individuele taalgebruik te beoordelen ik wil hi er n og e ni ge punte n no e m e n voo r voor de betrouwbaarheid van de oordelen d egen e n die overwege n onde rwij s in ta a l valt dus het ergste te vrezen maar het is ook midd e l en vo or refe r aa t e n disc uss i e te geve n op een principiele grond ongewenst in een ik h e b b ez w a r e n b eh a nd e ld wa a rvan d e discussie dragen de individuele deelnemers de v oo rn aam s te b oo d sc h a p i s gee f bij dida c ti e k gevolgen van andermans gedrag zowel in en b eoord elin g d e m ees te n a druk aa n d e positieve als in negatieve zin een leerling die inho ud van d e communi cati e e n la a t da t ni e t in sterke mate polemiseert niet wil luisteren v er drin ge n do o r vormke nm e rk e n lee rlin ge n in het geheel geen bijdrage levert of juist di e gebruik kunne n make n va n hun ve r bevordert dat iedereen aan bod komt heeft tro uwde r egis t er e n d e d a arbij h ore nde v e r een grote invloed op ieders taalgebruik beoor korte nd e t a alnudd e l en z oal s j a m aa r e n s top deling van het taalgebruik van de individuele l app e n z u lle n zi c h ma ximaal kunn en c on ce n deelnemers in een discussie is dus unfair bij tre re n o p de inhoud v a n hun bijdrage n een andere samenstelling van de groep zou wa nn ee r bij beoord elin g ni e t d e vorm maar den deelnemers onder gelijkblijvende discus d e inhoud van de communi ca ti e h e t m eest e sievaardigheid beter of slechter presteren gewicht krij g t i s h e t oo k voor d e v e rbaal bovendien is de verantwoordelijkheid voor mind e r vaardi ge l eerlin ge n moge lijk bijdr a het gespreksverloop collectief om deze reden gen t e l eve re n van ee n vo ldo e nd e nivea u moet bij beoordeling de nadruk liggen op de wannee r me n ec hte r e i s t d a t h e t t aal gebruik groep waarbij niet de vloeiendheid en de va n de l eerlin ge n zi ch co n form ee rt aa n he t verstaanbaarheid van individuele deelnemers idi o om va n d e fo rm el e o p e nb a r e co mmuni maar het interactieproces en de inhoudelijke ca ti e z eg ma a r taal gebruik va n hoo gopge l e i voortgang van de discussie de aandachtspunten d e volw asse n s ta nda a rdta a ls pre k ers d a n legt vormen apart onderwijs in taalmiddelen voor m e n d e lat voor de m ees te leerlin ge n vee l t e de discussie ligt daarom niet voor de hand hoo g bo ve ndi en do e t m e n da n gee n recht wel kan bij sommige discussies en nabe a an h e t e ige n ka ra kt er van r efe rat e n e n dis cu s sprekingen de aandacht gevestigd worden op s i es in de kl as h e la as expli c it e r e n m ees trin ga 232 moer 1996 5 mi e d e m a ni e t w a t hun norm e rin g pr ec i es alleen sprekers van het nederlands als tweede i s maar dat d e ze afwijkt va n d e c rit eria uit taal zijn de doelgroep maar alle mindere van g eld e re n oo s tdam 1994 e n van d e sprekers bedoeld zijn dus vooral onderinstro exa m e n ei se n is uit h e t voorafgaa nd e we l mers en zwakke nederlandstalige sprekers d uidelij k het is toe te juichen dat men bereid is d a arnaa st is e r d e b ewij s las t h e bb e n m ees geweest de eigen veronderstellingen in het tringa mi e d e ma nu w e l of ni e t ge lijk in licht van onderzoeksresultaten en kritiek uit hun s t ellin g dat een ge brek aa n ta almidd e l e n de praktijk bij te stellen de andere kant van t e n grond s l ag lig t a a n ge br ekki ge pr es t a ti es de medaille is dat de doelgroep niet alleen dit is ge h ee l ni e t b e weze n d e s t e llin g k a n verbreed maar ook vervaagd is wie zijn all ee n word e n be we z en niet b e hulp va n goe d precies die mindere sprekers die extra onder gec ontro l ee rd e onderwijsexperimenten wan steuning nodig hebben en waaruit moet die neer w e de e ffec te n van o nd e rwij s in t aa lmid ondersteuning bestaan het gevaar is aanwe d el en k enne n kan b eslot en word e n o f h e t zin zig dat door het benadrukken van taalmidde h ee ft vo o r vee l l ee rlin ge n nu mo e t en we len docenten criteria gaan gebruiken die niet vare n op circu m s tari tia l ev idente wa arover n og uit de inhoud maar vooral uit de vorm van vee l disc u ss i e moge lijk i s z oa l s h e t d oor het taalgebruik worden afgeleid zo zou de m ees trin ga mi e d e m a al s voorb eeld ge cirkel op tragische wijze gesloten worden bruikt e proto c olfra gm ent d e kriti e k in taalmiddelenonderwijs voor leerlingen die bo ve ns t aa nd e kantte k e ninge n maakt duid e lijk naar de zin van de taalpuritein teveel jairiaars d a t ik geen ho ge verwac htin ge n he b va n h et en rioii elfi s gebruiken waardoor er onvol e ffec t va n onde rwij s in taa lmidde l e n voor doende tijd is voor oefening in het houden di sc u ssie e n r e fera a t to c h b e n ik we l b e ni e uwd van referaten en of discussies dat is de dood na a r d e resultat e n v an expe rime nt e n op dit in de pot van het onderwijs in mondelinge gebie d communicatie de timin g va n h e t voo r s te l i s onge lukki g la te n w e ee r s t zo rgen vo or vo ld oe nd e ruimt e noten en literatuu r voor ec ht s pree kvaa rdigh eidso nde rwij s in d e bo ve nbouw v oord a t we o n s druk make n ove r i h e t b etre ft onde rzo ek n aa r de mo e ilijkh e id e n d e v r aag o f lee rling en o ver vo ldo e nd e ta al b e langrijkhe id va n situa ties w aa rin uitstromers midde le n b esc hik ke n op dit m o m e nt lijkt uit h e t voortgeze t o nde rwij s o p hun m o nd elin idio om o nd erwij s meer op z ijn pl a ats in a nd e ge va ardi gheden aan gewezen zijn b oc hardt re ond e rd ele n va n h e t vak n e d erl a nd s zo a ls 1985 bl ok d e gl opp er x983 j a nse n 1 99 4 l ees e n schrijfvaardig hei d bij de sc hrifte lijke d e gl o ppe r va n s cho o t e n t 9 9o vaardi gh e de n krijge n l ee rlin ge n de ge l ege n 2 in h e t a d v i es voor h e t exam e nprog r a mm a h e id zi c h te bui gen ove r taa lge bruik in zee r v oor 1995 wordt g espro k e n ove r inh o u ve rsc hill e n de c ont ex t e n gesc hreve n te ks t en d e lij k en vor m elijk a d e quaa t reagere n op zijn ee n veel rijk e r e bro n va n reg i s te r s en p 23 de ze formul er in g s t aat z o wel bij h e t bijb e hore nd e ta a lmidd ele n bov e ndi en hee ft re fe ra a t voordr ac ht al s bij d e di sc u ss i e maa r gesc hr even t a al h et voord ee l dat m e n d e tijd h eeft een ande r ve rvolg bij d e tw ee to et s vor kan ne me n formul erin ge n bij t e sc have n wa t m e n bij h e t refe r aa t wo rdt ge re agee rd op bij mond elin ge communicatie mees ta l ni e t vr agen en k r iti e k zond er ve rd e re t oeli c h k a n z e k er wann ee r h et gaa t om h e t kennis tin g van d e b ete ke ni s van vo rm e lijk bij d e make n m et en aa nl e re n va n onb ek e nd e s tilis disc u ss i e wordt ge r e agee rd op bijdrage n va n ti s ch e cons tru cti es lig t to e pa ssing in he t lees and e re d ee ln e m e rs e n hie r wordt ee n lij s t va n e n sc hrijfond e rwij s m ee r vo o r d e hand aa nd acht spunte n a an to ege vo egd al d ez e h et idee va n ond erwij s in t aa lmidde l en is in a a nd ac ht s punte n h e bb e n b e tre kkin g op d e ee r s t e in s tanti e opg e vo e rd va nuit de veron esse nti e le o p d e inhoud ge richt e discu s de rs t elling d a t all oc htone l e erling e n d a arm ee s i e vaardi gh e d e n di e ik a l ge no emd h eb bij gebaat zijn laarve ld boland 1994 inmid gee n van d e aa nd ac hts punte n w o rdt gere fe de ls i s h et inzi c ht ve rande rd zo blijkt uit d e ree rd aa n h e t gebruik va n m ee r of mind e r bijdra g e va n mi ed e ma mees tringa nie t fo rm e le taa lmidd el e n 1996 5 mo e r 233 blok h k d e glopp er taa l v oo r h e t leven nattinger j r j s decarrico lexical phrases meni ngen van o udlee rlingen lbo en mavo ove r hu n and language teaching oxford oxford univer taalgebruik h a rlinge n flevodruk 1983 sity press 1992 bo chardt l taalvaardigheid in li e t r oger onderwijs vogn vakontwikkelgroep nederlands advies een enque t eo nde rz oe k onde r ee rs tejaars s tude nt en examenprogramma havo en vwo nederlands den am ste rda m sco 1 9 85 haag stuurgroep profiel tweede fase 1995 bo sse r s b taa lproblenlen van all ochto n e scholieren in de bovenbouw va n liet voo rtgezet on de rwijs en sc h e d e slo 1995 g ees t e va n de r a brae t r oo s td a m h e t zal w e l altijd ee n s ti efkind blij ve n ov e r d e b e n a rd e po s iti e van de mo nd eling e vaar digh e d e n o p de bove nb ouw va n havo vwo in leven de talen 434 blz so6 s i 2 1988 g e ld e re n a van de evalua t ie van spree kvaa rdig h e id in com mu ni ca ti eve s ituat ies gl oba le beoo rde li ng e n gedetailleerde an alyse van spree kpresta ties van li en 12 jarigen ams t erdam sc o 1 99 2 g e ld e re n a van pr e dic tion of glob a l rating s of flu e n cy and d elive ry in n arra ti ve disc ourne by linguis ti c a nd phon eti c measures oral p erfor ma n ces of stud e nt s age d ri 12 yea rs in l a nguage tes ting 11 3 blz 291 319 1994 g e ldore n a va n r oo std a m mo nd e li nge t a alvaa rdig heid nederla n ds r eferaa t de ba t e n discuss i e in d e boven b ouw va n h avo en vwo bussum coutinho 1994 g e ld o re n a v a n r oos tdam e en dom ein b e p a lin g vo or mond e lin ge t aa lvaa rdigh e id in d e b ove nbouw havo en vwo in sp iege l 13 r blz 4 1 5 9 1995 glopp e r k d e e va n scho oi e n de in hou d van de exa m en s ne derlands voo r ha vo e n vwo am s te rdam sco i 99o j a nse n j ta algeb ruik in de econo misch e en admini stratieve be roepe nvelde n een on de rzoe k on d er o ud lee rli ngen van het meao t b v ee n ve rni euwd programma ne derla n ds l e id e n rul 1994 laa rveld k j bol a nd ka n did ac ti ek zond er l ee rlinge n in moer 6 blz 3 30 334 1994 laarveld k discuss i epres ta ties van nt2 leerders i n de b ove nb o u w van havo en vwo en sc h ed e slo 1996 la mm e r s h de impa sse in h et o nde rwij s in d e mond e linge va ardi g h e de n in spiege l 1 1 3 blz 9 3 5 1993 le en e w spre k e n e n luisteren in de tweede fase d e gedocumenteerde g roep sdisc uss i e op li e t pierso n co llege in den b osch ens c h e de slo 1995 mi e de ma m th mees tringa taalmidd el e n bie d e n s pre ke r s houvast in moe r 4 blz 192 1 96 1 9 96 234 moer 1996 5