Wat moeten we aan met zulke belegen ‘bevrijdingspoëzie’?

kees combat wat moeten we aan met zulke belegen bevrijdingspoezie is het de mooiste nederlandse bevrijdingspoezie die hans warren volgens de ondertitel bij de bloemlezing die dag in mei vergeet ik niet heeft gekozen wel misschien wanneer mooiste betekent dat mooier niet te vinden was niet wanneer de lezer denkt uitsluitend mooie gedichten te kunnen lezen dat wordt door de ervaren bloemlezer die warren is zonder meer toegegeven men vindt in dit boek naast klassiek geworden poezie en ontroerende verzen van vrijwel vergeten dichters ook minder geslaagd werk van bekend gebleven dichters en warren noemt als voorbeeld van dat minder geslaagde werk van bekend gebleven dichters een gedicht van hemzelf bij een graf het getuigt van zelfkennis dat hij dit schrijft maar waarom nam hij deze ballade achtige tekst dan op omdat ze representatief zo u zijn voor het niveau van wat hij aanduidt als bevrijdingspoezie of omdat hij het stiekem toch wel leuk vond een eigen winkeldochter te slijten een bloemlezer die zelf de dichter is van zijn keuze maakt zich dan wel kwetsbaar lijkt me bij een graf haal t ee n gebeuren dichtbij dat zich als volgt laat beschrijven ergens aan de schelde in zeeland is het lijk van een engelse soldaat gevon den daar dromt men omheen een riep daar slaapt een tommy op het strand glimlachend daar je jong gezicht die glimlach bood maar een schopte wantrouwend in je flank en mompelde verbitterd hij is dood men heeft je hoog begraven in de groene kruin daar waar ik mij een rustplaats had gedroomd een houten kruisje en een heuvel aardebruin en t eeuwig bruisen van de scheldestroom en dan vertelt de dichter over de meisjes die bloemen brengen bij het graf en hoe later als iedereen verdwenen is hijzelf bij het graf van de onbekende sol daat gaat rusten en denken aan diens geliefde en dat hij haar nooit zal kunnen schrijven over de dood van haar man verbitterd constateert hij dat het eerbe wijs dat de gestorven soldaat bij officiele herdenkinge n van de oorlog wordt gebracht tenslotte verdort in niets dan plichtmatigheid ik zal je rustplaats nooit beschrijven aan je vrouw na deze hulde word je immers toch vergeten plicht is volbracht toen t herfst was heeft met nauw gebogen kop een schaap de palmkrans opgegeten geen sterke ballade die bijvoorbeeld gemakkelijk vervangen had kunnen wor den door de welbekende ballade van john mcbaine maar laat ik eerlijk zijn 73 combat wat moeten we aan met zulke belegen bevrijdingspoezie een romantisch gedicht als dit is misschien toch treffend voor jongere lezers die zich gemakkelijk met de soldaat en de dichter kunnen vereenzelvigen en wie houdt er niet van kitsch t kan een argument zijn geweest de ballade op te nemen een vleug van poetische gedrevenheid is al helemaal niet te bespeuren in de flauwe kul van herman heter de boer hallo hiero en de matte regels van sleutelaar over het bombardement op rotterdam het gaat om twee gedichten die in het eerste van de vier delen over de aanloop en het begin van de oor log volstrekt detoneren dodenmarsen voor rotterdam van clara eggink tk waag mij haast niet in die straat waar gloeiend puin in t donker staat is daarnaast hoe bonki g sommig e distichon s oo k zijn een wondertj e va n taal en wat sleutelaar en de boer misschien nastreven een zekere nuchter heid wordt op voornamelijk prozaisch verantwoorde wijze bereikt in vader landse geschiedenis van buddingh dat stukje proza in poezievorm ik zou het werkelijk geen poezie willen noemen haalt tenminste nog de eerste mei dagen in rotterdam en omgeving dichtbij maar pas bij remco campert hij ontbreekt evenmin als zijn vader jan met diens evergreen de achttien doden wordt de prozaische herinnering werkelijk poezie hoe vier je bevrijding merkwaardig vind ik overigens dat het begrip bevrijdingspoezie niet conse quent is gehanteerd al in het voorwoord heeft warren het ook over gedichten over bezetting en bevrijding en met name in het eerste deel staan gedichten waarin de bezetting in herinneringen wordt teruggehaald maar waarom nu de dikwijls veel fellere poezie die tijdens de oorlog zelf over die eerste meidagen de bezetting en de onderdrukking van de joden werd geschreven en waarvan heel veel is opgenomen in het vrij nederlandsch liedboek van 1 april 1944 nagenoeg ongebruikt is gebleven kan ik uit geen enkel woord in de verant woording opmaken bevrijding is toch niet te vieren met alleen de gedistanti eerde teksten van plichtmatige terugkijkers voor wie de oorlog in verschil lende gevallen tot een anekdote blijkt gereduceerd of in andere gevallen een aanleiding blijkt tot herdenkingsretoriek nuttig voor gelegenheidssprekers bevrijding moet gevierd worden met oog voor de nood vanwaaruit in de oor log zel f mense n over hun lot hebbe n geschreven hun nood hebben uitge schreeuwd voor mijn part maar niet met labbekakkige versjes die in de verste verte niets te maken hebben met de emoties van toen het lot der joden de bundel bestaat uit vier delen treffender dan dit eerste deel is het hoofdstuk met gedichten waarin de onderdrukking en vervolging van de joden centraal staan warren heeft daarbij het naoorlogse gedenken van de slachtoffers al s uitgangspunt genome n voo r zijn keuzes niet z o vreemd want van de 130 gedichten uit het vrij nederlandsch liedboek waren er nog geen tien die de joden tot onderwerp hadden die beroemde bundel is toch vooral ee n weer spiegeling van de gevoelens van opstand en verzet die nederlanders koester den in deze afdeling zijn de vroegste gedichten afkomstig van presser ceen 74 combat wat moeten we aan met zulke belegen bevrijdingspoezie lentemorgen tra d je uit ons huis in een dun bloesje zonnig en tevreden fedder joodsch kind en greshoff bede tot de joden geschreven toen de af loop van de holocaust nog niet bekend was terwijl zich later in het koor der treurenden de grondtoon van de immer om het lot der joden rouwende dichters maurits mok en saul van messel medegedragen wordt door anderen en late ren ida gerhardt leo vroman bert voeten hanny michaelis judith herz berg en nog recent franz pointl erik spinoy en anna enquist verschil lende prozaschrijvers onder wie harry mulisch de toekomst van gisteren en george steiner the portage to san cristobal hebben zich voorgesteld hoe het zou zijn als hitler nog geleefd had als dichter doet willem wilmink dat op het niveau van een jong mens zou er in zulke uitzichtloze tijden nog iets bestaan als hier en daar een sprank van moed en hoop die boeken doet verspreiden jan campert en van randwijk anne frank zou iets van het goede schone ware nog bestaan als het net even anders was gegaan die laatste regels is de stockregel die van het gedicht een ballade maakt een referein de derde afdeling o vrij te zijn bevat veel poezie die zich aan de gemiddelde jonge lezer onttrekt en waarvan warren zelf de kwaliteit niet hoog inschat de dichters van o vrij te zijn snakken naar de vrijheid hier zijn het dan ook vooral d e dichters va n 44 45 die zic h laten horen aafjes donker den doolaard schuur en foppema theun de vries en van vriesland en zelf s nijhoff bloem en engelman slaan een heel hoge toon aan bitter weinig grote poezie de charme als men dat zeggen mag dresdens probleem van hoe en of je es thetisch genieten mag van literatuur geent op dood en ellende zie zijn essay vervolging vernietiging literatuur ik herhaal de charme van deze bloem lezing ligt dan ook vooral in de laatste afdeling daarin zijn het naast enige ouderen als max dendermonde c j kelk en yge foppema vooral naoor logse dichters die de titel van deze bloemlezing waarmaken remco campert jb charles guillaume van der graft ed leeflang gerrit kouwenaar j a decider en eva gerlach deze afdeling kan het opmerkelijke gebrek aan kwaliteit niet goedmaken die dag in mei vergeet ik niet biedt voor weinig geld gelukkig een inzicht in het reageren op en nadenken over die periode van bevrijding met de herdenking waarvan wij in dit vijftigste jaar na de oorlog zonder ophouden bezig zijn dat ze bitter weinig grote poezie zoals die van ida gerhardt heeft opgeleverd we wisten het al geen paul celan geen nelly sachs geen ingeborg bach wel merkwaardi g genoe g i n een land dat tot 1950 veel mee r grote dichters kende dan grote prozaschrijvers auteurs als j presser s vestdijk w f hermans harry mulisch marga minco david koker philip mecha nicus etty hillesum armando en g l durlacher die met hun soms cyni 75 combat wa t moeten w e aan met zulke belege n bevrijdingspoezie sche soms heel direct emotionele of beheerst registrerende verhalen aandacht vroegen voor de oorlog dat we ons nu bevrijd voelen heeft voor mij als het gaat om het aandeel van de literatuur in de verwerking van de oorlog dan ook veel meer te maken met de aanwezigheid van hun werk dan met het doorsnee bevrijdingsgedicht de bundel verscheen in een reeks die ook twee prachtige bloemlezingen be vat domweg gelukkig in de dapperstraat met de bekendste gedichten uit de nederlandse literatuur verzameld door c j aarts en m c van etten werd hier al eerder besproken willem wilminks verzameling uit de mooiste lief desgedichten ik heb de liefde lief is de andere beide een tientje te geef hans warren die dag in mei vergeet ik niet de mooiste nederlandse bevrij dingspoezie ooievaar pockethouse isb n 90 351 1525 2 prijs f 10 18 2 blz j w van de rhee rotterdam in geillustreerd vrij nederland 2e jaargang no 12 31 mei 1942 oplage ca 1200 ex 76