Wat niet-lezers willen lezen. In memoriam Evert Hartman.

doree de kruijk wat niet lezers willen lezen in memoriam evert hartman begin april snerf op 56 jarige leeftijd leraar schrijver evert hartman hij was een productief schrijver publiceerde 1 1 jeugdboeken i n 1 5 jaar en daaraan voorafgaand 3 avonturenromans voor volwassenen zijn jeugdboeken warden gretig gelezen hij kreeg twee maal een prijs van de kinderjury beoordelende volwassenen reageerden kritischer ze wezen op het gebrek aan psychologische diepgang en een conventionele verhaaltrant aan veel jonge lezers hebben zijn boeken een laatste jeugdig leesplezier gegeven nadien begon voor de meesten het tijdperk van de echte boeken die ze onge lezen lieten of met moeite doorworstelden kort gekarakteriseerd hij was een zeer gewaardeerde gewone schrijver voor gewone kmderen getiteld hij werd geboren in 1937 in dedemsvaart studeerde aardrijkskunde en werd in 19 52 leraar in hoogeveen hij debuteerde in 197 3 met een roman voor vol wassenen signalen in de nacht gevolgd door machinist op dood spoor en de laatste stuw in 1979 werd zijn eerste jeugdboek gepubliceerd oorlog zonder vrienden in dit boek over de zoon van een nsb er komen de ken merken van al zijn jeugdboeken naar voren een verassende onderwerpkeuze een conventionele vlotte verhaaltrant met veel dialoog en voortdurend span nende gebeurtenissen en een nadrukkelijke moraal dit boek werd bekroond door de kinderjury en hartman kreeg er ook de europese jeugdboekenprijs voor actuele literatuur voor in hoog temp o publiceerde hij hierna zijn volgend e boeken vechten voor overmorgen da t speelt in de toekomst waarin een linkse partij maatregelen ontwerpt gebaseerd op haar oplossing voor de energiecrises en milieuvervui ling en die vervolgens dwingend aan de bevolking oplegt het onzichtbare licht over een meisje dat ontdekt dat ze helderziend is gegijzeld over een schoolklas die door goedbedoelende geweldenaars wordt gegijzeld buitenspel over een jongen die op school wordt gepest en thuis gebukt gaat onder de me deplichtigheid die zijn kennis van zijn vaders frauduleuze plannen met zich meebrengt morgen ben ik beter over de lijdensweg va n een meisje dat is overgeleverd aan de medische stand waarmee hij nogmaals door een kinder jury werd bekroond het bedreigde land en de droom in de woestijn beide spelend in de bijbelse ujd niemand houdt mij tegen waarin richard levend in de 22e eeuw vecht voor de toekomst de voorspelling waarin de hoofd persoon in een griezelige boodschap te horen krijgt wanneer hij zal sterven en ten slotte de vjoek van polyfemos de avonturen van odysseus dat door ruud kraayeveld in levende talen mei 1994 zeer lovend besproken werd al deze jeugdboeken zijn uitgegeven door lemniscaat 43 de kruijk wat niet lezers willen lezen boeken voor gewone kinderen evert hartman schreef zoal s zijn leerlingen het volgens he m graag zouden willen lezen vertelde hij in een interview naar aanleiding van de bekroning van oorlog zonder vrienden van zijn leerlingen weten we verder niets maar in de loop der jaren heb ik bij mijn eigen leerlingen gemerkt dat diegenen die echt door zijn boeken gegrepen worden tot een bepaald type behoren het zijn de gewone kinderen voor wie hij schreef zijn boeken draaien ook om gewone kinderen buiten de grote steden op de fiets naar school geen ge jakker en gejacht veel gesprekken met vader en moeder kortom gewone kin deren in een huiselijke sfeer en kinderen die zich daardoor voden aangespro ken laten zich meeslepen door zijn verhalen dat is een belangwekkend ge geven voor docenten die aan boekpromotie doen als onderdeel van jeugdlitera tuur onderwijs boekpromotie e n leesbegeleiding i n een groep die is samengestel d al s ee n dwarsdoorsnede van de nederlandse bevolking van 14 a 15 jaar is een moei lijke kwestie de dikke beckmann lezers zij n met vallen en opstaan overge stapt naar de wereldliteratuur met hen kan een letterminnende docent op ei gen kracht wel een diskussie aangaan over de noodlotsgedachte in de laatste regels van 100 jaar eenzaamheid van garcia marquez lezers van guus kuijer en veronic a hazelhof f zij n vi a su e townsen d terechtgekome n bi j d e kommer en kwelserie van lemniscaat o f bi j de gevoelige personage s va n yvonne keuls oo k met dergelijke lezer s kan een belezen docent lezen e n schrijven maar die groep niet lezers voor wie roald dahl te fantasierijk is veronica hazelhoff t e ver van hun bed sue townsend te modern gescheiden wat is er voor leesvoer voor deze boeken haters tot korte verhalen bijvoor beeld die van karel eykman zijn ze nog wel t e verleiden maar echte boe ken zoals zi j die zel f noemen daa r kunnen z e niet doorheen komen ee n voorbeeld van zo n niet lezer was tineke die ik hier ten tonele voer omdat ik via haar de waarde van evert hartman heb leren kennen waarom niet eerder in het najaar van 1985 bleek een groepje derdeklassers maar niet tot regelma tig lezen te kunnen komen om hen te stimuleren en om mijn nederlaag nog niet te hoeven erkennen organiseerde ik wekelijks een paar lees lunch pauzes ze vertelden over boeken die ze dan wel hadden gelezen kostschool manege en andere jonge meisjes boeken i k las stukjes voor nam boeken mee ging met hen naar de bibliotheek maar alleen om mij een plezier te doen lazen ze hier en daar wat stuk voo r stu k ware n het meiden me t flink e levenslust weinig abstractieniveau vee l huma n interest weini g gedul d e n heu s vo l goede wil tineke liep voorop als haantje de voorste en flapuit thuis vond ze na schooltijd een beschermd bestaan met hechte familiebanden die door zorgen over ziekte alleen maar werden versterkt haar ouders vonden lezen heel belangrijk maar gaven daarin niet het goede voorbeeld ze had al maan den geen heel boek meer uitgelezen de boeken van vroeger vond ze te kinder achtig en andere boeken trokken haar niet aan totdat ik op een goede dag het onzichtbare licht bij me had dat nam ze mee en ze las het in een paar dagen 44 de kruijk wat niet lezers wille n leze n thuis uit vervolgens prees ze het zo uitbundig aan dat de hele groep het ging lezen zij vertelde me dat ze vooral door de combinatie van gewone mensen en een duidelijk spannend verhaal zo onder de indruk was geraakt je kunt het je heel goed voorstellen en toch beleven ze dingen die bijna niemand bdeeft zei ze dat komt doordat jeje zo makkelijk in de personen kunt verplaatsen dat zijn zulke gewone mensen en ten slotte vroeg z e me enigzins verwij tend waarom heb je me zo n boek eigenlijk niet eerder gegeven helaas niet meer sindsdien heb ik nog heel wat niet lezende leerlingen met behulp van evert hartman tot lekker lezen gebracht oorlog zonder vrienden het onzichtbare licht en morgen ben ik beter waren daarbij duidelijk favoriet deze niet le zers herkenden de norm doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg maar binnen die norm kregen zij ongebruikelijke problemen voorgeschoteld je zou maar ontdekken dat je telepathisch e gaven bezat of je zo u maar de zoon van een nsb er zijn of je zou maar een enge ziekte krijgen door leesgrage leerlingen worden ook de andere boeken van evert hartman gekozen en gewaardeerd ze worden gretig gelezen en alleen al daarom zijn ze het waard genoemd te worden in elke jeugdboekengids of bespreking hartmans laatste boek de vloek van polyfemos wordt door ruud kraaye veld in voornoemde recensie in levende talen zelfs aangeraden als een must voor alle niet klassiek opgeleide leerlingen hartman heeft met dit boek een klassieke verhaal en denktrant toegankelijk gemaakt voor middelbare scholie ren voordien deed hij dat al met de bijbelse geschiedenis door twee maal een ver haal te laten afspelen in de tijd van de joodse koningen met zijn spannende verhalen droeg hij in deze boeken een bepaalde cultuur over aan lezende pu bers bewonderenswaardig en verdienstelijk maar onvervangbaar zijn de boeken die hij schreef voor wie ik gewone kinde ren noemde de boeken waarmee docenten ook hun niet lezende leerlingen kunnen laten ervaren dat lezen plezierig kan zijn boeken schrijven die niet lezers willen gaan lezen dat is onmiskenbaar een grootse verdienste waarom niet eerder werd mij gevraagd helaas niet meer zal ik voortaan denken tjteratuun schrijvers gezocht encyclopedie van dejeugdliteratuur lanno van holkema warendorf 1988 daarin het artikel van marita de sterck lexicon van dejeugdliteratuur 1984 daarin het artikel van max verbeek helaas was het niet mogelijk voor gegevens over evert hartman te putten uit de bibelebontse berg aangezien deze auteu r daarin nauwelijks genoem d wordt 45