Wel en wee van thematisch taalonderricht.

wel en wee van thematisch taalon derricht enthousiasme acht ik nog belangrijker dan vakmanschap sir e v appleton natuurkundige zal ik over het wel beginnen over het wee och beide zijn zo verweven dat ik de feiten voor zichzelf zal laten spreken zoals ik ze mocht ervaren tijdens het schooljaar 84 85 in een 1ste jaar a s o 1 begin september nieuwe gezichten vreemd en onwennig kijken en herbekijken niet lang echter dank zij thema tisch taalonderricht t t o want wij starten met het thema school wat ik zelf oplegde daar ik mijn pupils nog moet leren kennen in vakjargon heet dat observeren remedieren en dies meer ik noem het elkaar leren kennen want zoals de klas zich zal moeten blootgeven aan mij zo zal ook ik mezelf moeten ontdoen van alle rijzende vraagtekens de school wie is daar nu enthousiast over en dus starten we met wie gaat wel wie gaat niet graag naar school waarom of wat verwacht ik ervan studeren heeft het nog zin je brainstormt er met de klas maar op los al ken je nog geen namen en kan men amper jouw naam ontcij feren maar je zit alvast in groepjes druk te praten rond school en wat daar bij komt de resultaten hiervan een zelfontworpen uitnodiging voor alle betrokken leerkrachten om tijdens het speelkwar tier een babbeltje te komen houden bij een koekje en een drink elkaar bevragen zonder kwetsen de vragen werden klassikaal gecensureerd eer ze op het gezelschap werden losgelaten dit is geen wee als je er handig mee om springt zo is een van de klassieke vragen hoe oud bent u en het is even klassiek dat sommige veteranen daar moeite mee hebben eerlijk gezegd dus vraag ik hen of zij het prettig zouden vinden te moeten antwoor den op menstrueer jij reeds of niet het begrip pri vacy wordt dus klaar als een klontje verder kregen we nog een speurtocht naar vandalenstreken n a v nieuw ingerichte lokalen het werd een aanklacht zonder prekerij of gemoraliseer en een voorbehoedmiddel voor de toekomst dan kwam er nog een verkenning van de gebouwen voor nieuwkomers een relevatie en een must om niet verloren te lopen we bezochten labo s in werking bezette aula s het kleuterdomein de basis en de sportaf deling dit wereldje werd op een plattegrond vastgelegd ondertussen kenden we elkaar nu bij naam en min of meer van karakter rollenspel winkeltje spelen met schoolbe vonk 1985 15de jg nr 4 59 hoeften onthulden dat ik zenuwachtig en zelfs kwaad kon worden bij lawaai rommel en nonchalence brutaliteit was strafbaar aldus leerden we onze grenzen trekken en dat vind ik het belangrijkste in wat voor soort samenleving dan ook het eerste thema was eind september klaar niet denderend maar explorerend naar elkaar toe al met al een wel met kleine w de eerste wee doemde op bij het woord rapport wat hadden wij op die maand gedaan en geleerd wat kon getoetst worden hoe zouden we omspringen met cijfers hierover kwam een klasgesprek met panels zo gingen we akkoord dat uitspraakfouten in mondelinge activi teiten zoals interview enquete rollenspel gezamenlijk geevalueerd zouden worden ook het mee en samenwerken binnen de groep al dan niet vrij gekozen zou door die groep verrekend worden mijn cijfers zouden gegeven worden op schrijffouten in teksten van voornoemde werkstukken en op cognitieve toetsen rond de occasionele spraakkunst of spellingslesjes de kwaliteit van de werkstukken zouden wij samen beoordelen zo bleek dat spreken en schrijven het wonder van de taal dat communicatie heet de hoofdelementen zouden worden in ons nieuw taalsysteem oktober thema 2 er werden tientallen onderwerpen voorge steld daaruit zou ik volgens de gemiddelde voorkeur thema s lichten voor dit schooljaar het werd een wee met grote w aan werk bijna een week was ik avond aan avond aan het computeren het resultaat werd dieren kinderen oorlog en vrede relaties griezels en punkers en drugs ik was niet bepaald enthousiast over thema 2 dieren het leek me banaal schoolboekerig en alleszins niet origineel vergeet het maar er werd een interview afgenomen bij gil claes himself via een geimproviseerd teeveetoestel en echte cassetterecorder kregen we een rechtstreekse uitzending over uitgestorven en bedreigde diersoorten daarna volgde een voorstelling van zelfgemaakte dia s over een kalkoenkwekerij op zijn minst leerzaam voor oningewijden verder had een papa tekenaar met een groepje bij hem thuis een knappe dierenkwis ontworpen in de klas had een andere groep de muren met witte wolken beplakt waarin weerspreuken geschreven stonden in verband met seizoenen en dieren dit naar een artikel van jan bomans een lieve bompa konijnenkweker wilde met alle plezier over zijn ervaringen met deze beestjes komen praten en tengevolge van een door mij aangeboden tekst rond dieren mishandeling trok een groepje op informatie naar het blauwe kruis van belgie na een zielig interview werd 60 prompt tot de actie overgegaan in de vorm van een sticker verkoop ten belope van 2000 bf er werd nog een droevig rollenspelletje over dropping opgevoerd en als klapstuk liet ik hen op video animal farm van g orwell bekijken waardoor we op de toer van tirannie en dictatuur geraakten het werd aldus een van de boeiendste en meest geslaagde thema s uit mijn loopbaan ondanks de eenvoud van het onderwerp en mijn aanvankelijke onderwaardering ervan maar zoals later nog zal blijken je hebt het sukses niet in eigen hand al met al hadden mijn leerlingen dus een goed rapport en kwam ikzelf bij hun evaluatie over mijn begeleiding ook goed uit de verf maar toen kwam de flop want niet alles lukt en zoals ik al zei je hebt het niet in eigen hand hoe een thema flopt is niet altijd te verklaren het betrof dus thema 3 griezels punkers en drugs voor hen eeri pot nat ik zweeg in alle talen en liet brainstormen groepen vormen werkstukken voorstellen er zat alvast een ding mee het liep naar kerstmis en in de bioscopen werden ghostbus ters en gremlins vertoond enkele videofragmenten hier van werden besproken maar verder raakten we niet pun kers je kon als 12 jarig meisje toch niet in disco s rondhangen om hierover concrete kennis op te doen en in tijdschriften vonden we niets drugs o k dat viel nog mee maar hoe zou dat allemaal aan mekaar moeten ge rijmd worden ze zagen het gewoon niet zitten en snapten al dadelijk dat er te hoog gegrepen was dat ze nu te maken kregen met een wereldje waar geen herkenningspunten waren en je met fantasie alleen ook niet verder kon ondertussen was er al veel tijd verloren met zoeken vallen en opstaan de proefwerken naderden er moest een punt achter gezet niemand had er spijt van maarrr o wee wat kwam er op het rapport wat hadden we gedaan geleerd enzoverder enzoverder als je het mij vraagt veel weinig schools akkoord maar we konden nu voort met de grote zelfopgedane wijsheid dat je erg beperkt bent dat niet alles wat je wenst ook haalbaar is dat je nooit verder moet springen dan je stok lang is dat was niet aangepraat noem het aangeleerd maar aan de lijve ondervonden en voor de harde levensrealiteit buiten de schoolmuren waar soms veel meer tegenslagen dan suksessen te rapen zijn hadden we ons een beetje leren wapenen en wat we gedaan hadden eerlijk ons best we hadden gezocht maar riet gevonden en daarover hoefde niemand zich te schamen en het rapport daarop blonken of grijnsden cijfertjes van spraakkunst en spelling vol gende keer anders 61 en gelukkig het werd machtig anders weer had ik het thema zelf opgelegd het moest over oorlog en vrede gaan n a v het vredesboek van benson noem het geluk als je wil ik noem het gerichtheid net na de jaarwisseling had de vredesconferentie te geneve plaats even later vlogen onze ministers naar amerika waarna de raketten ons land binnenvlogen heter van de naald kon dus niet op dit punt kan je dus van geluk spreken maar met gerichtheid bedoel ik dat je nog meer documenten vindt dan wanneer je met een ander thema zou werken heel de wereld lijkt eventjes stil te vallen tot je met dat thema klaar bent nu werd vooral rond krantenknipsels gewerkt haast niet om bij te houden het journaal kenden mijn leerlingen zo ongeveer van buiten en al wat ik zou gemist hebben werd mij netjes bijgebracht kijk nog een grote wel van t t o vroeger moest je als leerkracht veel zoniet bijna alles kennen en soms ook nog kunnen nu weet je of evenveel of iets minder of iets meer dan je leerlingen wees gerust dat ze het enig vinden je te overdonderen met nieuwigheden en nieuwsjes en ik vind het zalig om mij aldus bij te scholen het houdt me jong en wij leren van elkaar ik hang dus nooit de geleerde uit voor de klas en uiteraard zijn leerlingen voor mij geen domme schepsels zoals ik soms hoor maar rijke en vriendelijke informatiebronnen akkoord soms dien je hun info wel eens te checken maar is dat niet zo met de meeste bronnen en voorbereidend werk heb je toch altijd dan liever dit soort dan uren lang oefeningetjes zitten te herkauwen nu ja met thema 4 hingen we dus in het atoomtijdperk als jolige vogels van vrede en er werd een brief gestuurd naar vaka om een gastspreker te kunnen beluisteren een spreker in je klas is gewoon het einde vooreerst weet die persoon in kwestie alles en nog wat beter dan jij tijdens een maand voorbereiding kan te weten komen verder hoef je maar te laten begaan want die mensen onderrichten gewoon uit hun eigen ervaring en dit op niveau van je leerlingen naar aanleiding van hun vragenlijsten eerlijk gezegd hield ik dit keer mijn hart een beetje vast je begrijpt waarom de vragenlijst was dus extra door mij gecontroleerd en bewuste spreker werd verzocht niet op de fanatieke politieke toer te gaan maar objec tieve info door te geven het werd groots van takken nog niet bloeiende forsythia werd een soort levensboom gemaakt vol groene blaadjes cfr vredesboek waarop elk kind een zin geschreven had rond het monster oorlog of de droom van vrede de spreker kreeg een witte stenen duif met bloemen als herinnering later kwam er een brief van hem geadresseerd aan de vredesklas een prachtig rollenspel op muziek van de song why besloot dit onverge telijk thema 62 na de vrede kwamen de kinderen thema 5 zo mogelijk nog ontroerender er passeerden kinderangsten weeskinderen gastarbeiderskinderen en mishandelde kinderen de revue er werd niet gewerkt maar gezwoegd hele avonden had ik soms nodig om de teksten te selecteren die de leerlin gen mij uit alle mogelijke boeken en tijdschriften bezorg den voor het subthema angst liep ik zelf naar de bib om enkele naslagwerken in te kijken het was vreselijk moeilijk vond ik toch trof ik bij jonathan kellerman in het angstige kind een knappe passage aan over uitslui ten en uitschelden en hoe je je ertegen kan verweren samen zochten we naar de schuldige partij in dergelijke situaties en welke stappen elke partij kan zetten om het goed te maken er volgde spontaan een eerlijk opbiech ten van uitsluiterij en plagerij met de belofte dat dit niet meer zou gebeuren nooit zag ik een ontroerender rollenspel dan wat nu volgde over de verboden vriendschap tussen een turkse en een belgische tiener dagboekfragmenten van de turkse vormden het bindmiddel tussen de cynisch racistische scenes en ik kon maar niet geloven dat mijn 12 jarigen dit zelf geschreven hadden toch was dit het geval daar ze er in de klas aan gewerkt hadden geen vinger had ik er naar moeten uitsteken wel hadden ze zelf contact opgenomen met mensen van de kindertelefoon waarvan een medewerker had gevraagd om naar dit rollenspel te mogen komen kijken om een of andere reden is dit jammer genoeg niet kunnen doorgaan wat wel doorging was een bezoek aan een tehuis voor verlaten kinderen dit na een interview ter plaatse een inzamelingsactie werd opgezet voor afgedankt speel en babygoed het werd een verhuis ouders voerden de kinderen in kleine groepjes op een zaterdagnamiddag ter bestemming de organisatie ervan was door henzelf geregeld zonder mijn tussenkomst het werd de zoveelste onvergetelijke dag met vele lieve mensen en met veel contacten die ook later nog zullen blijven doorwerken weet je hoe ik mij voel na zulke prestaties kapot van geluk dankbaar omdat er nog zoveel geloof en enthousiasme is bij onze zogenaamd materialis tische kinderen en bij hun ouders zussen en broers grootouders verdere familie vrienden en kennissen iedereen valt voor het engagement van de betrokken leerling in kwestie die hen voor een bepaalde opdracht nodig heeft aldus hoeft de zogenaamde brug tussen school en huis niet meer door een artificieel tijdschrift in stand gehou den en ik ben er trots op aan dat bruggenbouwen geholpen te hebben 63 terwijl ik dit schrijf werken wij rond thema 6 toekomst jaar 2000 het wordt uiteraard science fiction hoewel de flanders technology tentoonstelling een extra handje geholpen heeft een groepje trok naar eindhoven om er op een woensdagnamiddag het evoluon te bezichtigen waarna ze ons inlichtten over de woning van de toekomst ook zijn er dokters gevonden en verpleegsters die bereid waren hun vragen omtrent de geneeskunde in de toekomst au serieux te nemen want dat is van elementair belang bij t t o kinderen ernstig nemen ernaar luisteren maar niet in de betekenis van horen hun engagement is afhanke lijk van uw aandacht dat is cruciaal in mijn betoog betoog kan je voor zoiets vanzelfsprekends betogen pleiten humaniora humanitas meer mens worden dit was steeds mijn hoofddoelstelling bij het taalonderricht en hoe kan je completer mens worden dan door communicatie hetzij mondeling hetzij op papier dit alles toont aan dat t t o ongrijpbaar is onverwoord baar bijna en daarom zeker niet vast te leggen in school boeken met handleiding voor de leerkracht en desnoods correctiemodellen je schoolboek zijn de thema s die je samen met je leerlingen kiest je handleiding is je moed om jezelf te zijn om open te staan voor kritiek van je leerlingen als je je teveel bemoeit bijvoorbeeld voor kritiek van je collega s die je misschien voor vak idioot of beroepsbederver verslijten voor kritiek van sommige ouders die zich aanvankelijk met je methode geen raad weten ze doen niets ze praten maar wat en ze hebben nooit huiswerk maar die je dan achteraf om de hals zouden vliegen en al het werk zoals ik al zei niet meer noch min der maar anders je bent constant themagericht bezig artikels gebeurtenissen t v uitzendingen vallen je zo in de schoot niet uit puur toeval maar omdat je er onbewust mee leeft en al die gegevens verwerk je dan er komt wel wat ongeoorloofd kopieerwerk bij kijken papa s en mama s helpen gelukkig mee en verder laat je een beetje begaan het echte leven panta rhei kan je toch ook niet in kaders zetten of aan banden leggen wil je het leefbaar houden 2 hilde paeshuis de corte vagevuurveldenlaan 39 2130 bras schaat 64 noten 1 voor meer aanvulling verwijs ik naar mijn cursus t t o daar moet je op school mee aankomen deze cursus kan besteld worden bij h paeshuis op bovenstaand adres tegen de prijs van 395 bf 2 graag wil ik dit schrijven opdragen aan g manderveld de direc trice van onze school h familie te berchem die het mogelijk maakt om op deze manier met onze leerlingen te werken j van poel inspecteur nederlands die vanaf het begin achter mij en mijn methode heeft gestaan alle collega s oudere en beginnende die zich aan deze methode wilden wagen en mij hierin enorm hebben bevestigd tenslotte aan mijn eigen ik dat de moed heeft opge bracht om openlijk te breken met het verstarde traditionele moedertaalonderricht 65