Documenten
sectie nederlands p a hoogveld hengel o werken aan de basis pedagogische het programma nederlands voor eerstejaarsstudenten van een academie pedagogische academie er is de laatste jaren nogal wat veranderd in het programma nederlands van pedago gische academies soms wordt duidelijk gekozen voor een praktijkgerichte taal didactische aanpak de docenten nederlands van de pa hoogveld te hengelo laten in dit artikel zien wat zo n verandering voor het eerstejaars p rogramma betekent hun doelstelling is dat de student in dat eerste jaar greep gaat krijgen op het taalonderwijs ze publiceren hun ideeen niet om daarmee een kant en klaar navolgbaar model voor alle opleidingen te propageren maar willen vooral anderen uitnodigen tot meedenken en eventueel reageren de sectie nederlands van deze pa bestaat uit hennie huiskeu marijke meijer drees harry paus jan wopereis en marijke zandbeld het adres is ped academie hoogveld m a de ruijterstraat 3 7556 cw hengelo 0 inleidin g vert de schrale oogst op van een vijftal artikelen jsw en moer vertonen een weinig opwekkender wie de tijd nog kan vinden de vaktijdschriften bij beeldt levende talen bracht enkele jaren gele te houden zal het opvallen dat er weinig taaldo den een artikel dat over het taalonderwijs op de centen uit de wereld van de pa over de specifieke pa handelde maar daar is naar ons weten nooit problemen van hun vak binnen hun instituut op gereageerd de zogenaamde hbo dagen geor schrijven n atuurlijk er verschijnen gelukkig ganiseerd in samenwerking met de dcn onder veel taaldidactische artikelen die betrekking heb vonden naar onze bevindingen weinig be ben op het onderwijs op de basisschool maar er langstelling van pa docenten nederlands is het is weinig te vinden over de doelstellingen van omdat deze door hen niet als een geschikt po het taalonderwijs op de pa en we hebben vrijwel dium voor hun onderwijs werden gezien niets concreets gevonden over de werkplannen is in het algemeen deze publikatie armoede te nederlands een onderzoekje in de tien jaargan wijten aan tijdgebrek bescheidenheid er veran gen van het blad de pedagogische a cademie le dert veel op de pa het eerder aangeduide artike l 22 van anker de groot geeft dat ook aan ook de theorie en de praktijk van pedagogiek didactiek komende integratie werkt innoverend wij vinden en de andere vakken door de instelling van een het jammer dat er op het niveau van het concrete instituutspracticum waarbinnen een grotere in werken zo weinig discussie in de tijdschriften breng kon komen vanuit andere disciplines dan wordt gevoerd zelf wielen uitvinden kan een die van de pedagoog in dit practicum werken eurekagevoel oproepen het is echter bevredigen studenten aan de voorbereiding op en evaluatie der met behulp van know how van elders een van de activiteiten op de basisschool ze worden fietsje te construeren dat echt rijdt zij het mis door een team van docenten begeleid dit team schien zonder derailleur we schrijven deze bij wordt door de praktijkleider de vaste onder drage dan ook om reacties op te roepen wijskundige van de klas gecoordineerd zo werd na een overzicht van de ontwikkeling van het de praktijkbegeleiding van de studenten meer en taalonderwijs op onze pa geven we een beeld van meer een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de inhoud van ons eerstejaars programma tot een aantal docenten een gevolg van deze inten slot proberen we enkele conclusies te trekken en sievere manier van begeleiden was dat ook de zeggen we iets over het programma van het twee theorie uren nederlands gebundeld werden we de en derde jaar doorbraken een systeem van specialisering in ver schillende vakonderdelen voorgeschiedeni s terzijde merken we op dat er ook allerlei externe factoren waren die een impuls gaven tot ontwik in de vroege jaren zeventig was ons programma keling van ons programma we noemen de korte nederlands sterk gerelateerd aan de wettelijke cursussen in de initiele opleiding zelf minicursus eisen zoals die in de kweekschoolwet5 van 1954 sen vragenstellen6 de verbale interactieanalyse verwoord staan die later enkele malen herzien of in het bijscholingswerk boa ac ivb zijn in verband met gewijzigde omstandigheden in het volgende gedeelte zullen we aangeven hoe er lag een sterke nadruk op de persoonlijke ont het programma nu 1980 81 bij ons verloopt plooiing van de student e met name wat de taal beheersing en de literatuur betreft wel kwam er h et ee rs tej aars programma in die tijd belangstelling op voor taaldidactiek en jeugdliteratuur ook op het examen werden deze algemeen onderdelen aan de orde gesteld aanvankelijk de havo leerling e die het instituut binnenkomt bleef de taalkunde nog geisoleerd van de taaldi heeft in de meeste gevallen nauwelijks nagedacht dactiek de kwekelingen studenten bestudeerden en na kunnen denken over de zin van de lessen taalkundige verschijnselen los van hun didac nederlands die hij zij op de havo heeft gevolgd tische consequenties de taaldidactiek was erg ook voor een docent e is het heel moeilijk een theoretisch er werd bijvoorbeeld informatie over goed beeld te krijgen van die lessen tee hebben de foutenanalyse gegeven en er werd nauwelijks veel aan opstellen gedaan we moesten een boe naar omgezien of deze kennis op de lagere school kenlijst aanleggen we kregen wel eens een ge werd toegepast trouwens neerlandici kwamen dicht bijna niet op die school die bleef voorlopig het we willen proberen de studenten een visie te la domein van de pedagoog ten ontwikkelen op taal op taalonderwijs het geleidelijk aan werd de didactiek meer praktijk kost grote moeite hen ervan te doordringen dat gericht er werd aandacht besteed aan leesvor taal niet ophoudt bij het roostervak taalonder men taalbeschouwingsonderwijs de studenten wijs is voor hen iets wat je uit taalboekjes kunt kregen steeds meer opdrachten mee voor de prak halen het is ieder jaar weer een verrassende ont tijkschool observaties het geven van lessen dekking voor eerstejaars dat er bijvoorbeeld veel waarvan verslag werd gedaan in protocollen en leuke taalspelletjes zijn de docent e die na ach documentatiemappen de jeugdliteratuur werd teloze introductie van een aantal ideeen een voorzichtig in het programma opgenomen in dit basisschool bezoekt ziet die ideeen dan ook ge kader werden er gastdocenten kinderboeken concretiseerd door toegewijde studenten die ech schrijvers en bibliothecaresses uitgenodigd ter geen antwoord kunnen geven op de waarom in die tijd werd op ons instituut de kiem gelegd vraag voor een steeds verdergaande integratie van de de student e moet proberen in het eerste jaa r 23 greep te krijgen op het taal onderwijs hij zij uitwerking begint al gauw met een onderzoekje naar taal op we zullen nu kort ingaan op de verschillende pro de basisschool hoeveel uren taal lezen staan op grammaonderdelen van het eerste jaar terwille het rooster hoe is de beschikbare tijd verdeeld van de duidelijkheid brengen we de verschillende over de verschillende onderdelen welk gebruik componenten waaruit het programma bestaat in wordt er van methoden gemaakt meestal blijkt schema dan dat de methode zeer centraal staat iets waar over een beginnende student e zich geenszins we beginnen met vertellen en voorlezen omdat verwondert dit vaardigheden zijn die al snel op de basisschool we proberen de studenten in het eerste jaar een toegepast kunnen worden de nadruk ligt op het indruk te geven van alle aspecten van het vak zelf ervaren het zelf doen in het school en insti nederlands het eerste jaar ook wat de prak tuutspracticum beginnen de studenten te oefe tische opleiding betreft gaat steeds meer het ka nen het hele jaar blijven zij er in de praktijkscho rakter aannemen van een propedeuse tijdens het len mee bezig tijdens het eerste instituutspracti eerste jaar moet een student e zelf in overleg cum onderzoekt de logopediste of aan het met het begeleidende team de studiecoordinato stemgebruik van de studenten speciale aandacht ren trices kunnen bepalen of het beroep onder besteed moet worden over het algemeen vinden wijzer es bij hem haar past studenten het moeilijk zich in te leven in een het programma nederlands is grotendeels pro door hen gekozen verhaal daarom geven we hen jectmatig opgezet in zes projecten komen die opdracht in groepen een script te schrijven van elementen aan de orde die binnen het tijdsbestek een hoorspel dit vervolgens op te nemen en er op van ongeveer vier weken min of meer afgerond de basisschool mee te werken verder worden er kunnen worden tussen de projecten door loopt videobanden bekeken waarbij vooral gelet wordt het zogenaamde intervalprogramma daarbinnen op de houding van de verteller vertelster komt vooral de jeugdliteratuur aan bod dat dit het tweede project van het eerste jaar gaat over onderdeel na elk project terugkeert houdt ver de verhouding tussen literatuur en lectuur dat band met het feit dat de opdrachten het lezen we ingaan op het verschil tussen literatuur en lec van boeken het interviewen van een bibliotheca tuur houdt niet in dat we lectuur willen afwij resse het onderzoeken van verschillende docu zen uiteraard willen we ook niet beweren dat je mentatiecentra niet binnen de beperking van een een beoordelingsmodel kunt ontwerpen dat de project vervuld kunnen worden verzameling boeken zou opdelen in deelverzame we geven dus geen aparte cursussen taalkunde lingen literatuur en lectuur we vinden wel dat taaldidactiek en jeugd literatuur binnen het ene een student e in staat moet zijn een gefundeerd project zal het accent liggen bij de literatuur bin oordeel uit te spreken over jeugd boeken hij nen het andere bij de taaldidactiek de taalbe zij moet kwaliteitsverschillen kunnen ontdekken heersing vroeger bij ons een apart vakonderdeel in boeken aan de hand van een aantal criteria is nu bijna geheel geintegreerd binnen de rest van steeds meer raken we ervan overtuigd dat het het programma uit de verschillende projecten mogelijk moet zijn de programma s jeugdlitera komen opdrachten voort die een beroep doen op tuur en literatuur op eigen niveau geintegreerd bepaalde taalvaardigheden schrijf een recensie aan te bieden we zien een positieve houding ten over een jeugdboek bespreek in je groep de ver opzichte van literatuur als voorwaarde voor het schillen tussen het taalonderwijs op de havo en werken met boeken op de basisschool werken de pa etc op dit principe hebben we een uit met boeken zonder dat de lesgever een zekere af zondering gemaakt driemaal per jaar geven we finiteit met boeken op zijn haar eigen niveau een cursus spelling en een cursus zinsontleding heeft degradeert het geven van dat onderwijs tot deze duren acht weken een uur per week en het hanteren van een didactische trucendoos worden afgerond met een tentamen een soort re die positieve houding proberen we gedurende medial programma dus ook omdat het vaardighe de drie jaar van de opleiding verder te ontwikke den betreft die eigenlijk beheerst zouden moeten len c q aan te kweken het is voor ons een moei zijn lijke vraag hoe we leesbeleving kunnen bevorde ren door literatuurtentamens worden studenten gedwongen boeken te lezen die ze soms nog moo i 24 projecten intervalprogramma instituuupracticu m remedial programma vertellen de activiteiten voor het instituuts voorlezen practicum en de praktijkschool komen voort uit de bibliotheek projecten en het documentatiecentr intervalprogramma analyse literatuu r en lectuur soorten jeugdliteratuu r gesp r eksanalys e werken met gedichten doelstellingen van het taalonderwijs geschiedenis van de jeugdliteratuur taal al s communicatiemiddel onderzoek leesboekjes bs taalontwikkeling 25 gaan vinden ook maar we experimenteren nu in c de taalbeheersing van de afzonderlijke kinde het tweede jaar met een soort leeskring waarin ren studenten in groepen boeken bespreken naar d de rol van de gespreksleider eigen keuze en zonder dwang opvallend is dat op de basisschool voeren ze een gesprek met een waar naar ons idee de grens naar vrijblijvend ge groepje van vijf tot acht leerlingen dit wordt op praat soms al overschreden is studenten toch in een cassetteband opgenomen en in groepen ge volgende boekenuren er blijk van geven tot le protocolleerd na een klassegesprek over de voor zen aangezet te zijn juist door informatie van an beelden uit taaldidactiek aan de basis ver deren terug naar het project we proberen in volgens wordt het geanalyseerd en besproken i n het eerste jaar dus een beoordelingsmodel te het instituutspracticum oefenen de studenten ontwikkelen dat studenten kunnen hanteren voor ook in microlesjes in het leiden van gesprekken boeken op eigen niveau en voor jeugdboeken de onderscheidingen die taaldidactiek aan de wat concreter gezegd we bieden een geheid lec basis geeft klassegesprek onderwijsleergesprek tuurverhaal aan en een ondubbelzinnig literair etc hebben ze intussen bestudeerd en bespro verhaal i n een kringgesprek worden de argumen ken ten geinventariseerd op grond waarvan het ene het vierde project begint direct na de kerstvakan verhaal lectuur het andere literatuur zou zijn tie de studenten hebben door observatie al wat het blijkt dat studenten in hun argumentering zicht gekregen op het verloop van het taal ver kunnen komen de gegevens worden gestruc onderwijs op de basisschool in groepen wordt tureerd de studenten krijgen vervolgens een gesproken over het taalonderwijs op de havo het stencil8 waarop eventueel ook andere argumen is vaak een openbaring voor de studenten om te ten die niet uit de discussie naar voren komen in zien dat een bepaald soort onderwijs dat zij als een schema zijn gezet dit stencil wordt met be heel gewoon ervaren op andere middelbare scho hulp van enkele andere verhalen op zijn merites len niet gebruikelijk is we proberen de doelstel beoordeeld daarna brengen we een tweetal re lingen van de lessen nederlands op de havo te censies van jeugdboeken in waarvan de een van achterhalen vervolgens worden de taalactivitei uit een maatschappijkritisch standpunt is geschre ten op de basisschool geinventariseerd aan de ven terwijl de ander een meer literair uitgangs hand van een onderzoekje van enkele taalmetho punt heeft in een discussie besteden we aan des door middel van interviews met mentoren en dacht aan louter informatieve recensies en beoor door observatie van lessen de begrippen talig on delingen vanuit een pedagogisch standpunt9 ten derwijs en taalondersteunend onderwijs worden slotte krijgt de klas opdracht een vergelijkende ingebracht met gebruikmaking van het raam recensie te schrijven vanuit een door hen zelf te plan voor het taalonderwijs van morgen 1 3 en en kiezen standpunt over de twee dukaatboeken kele artikelen uit moer en levende ta en 14 on strijd in sneeuw en ijs en die rotschool met die derscheiden we drie stromingen in het taalon fijne klas 10 derwijs waarmee we niet bedoelen dat dit een het derde project is getiteld gespreksvormen de exclusieve opsomming zou zijn 1 5 studenten hebben zich op de basisschool al ge a het taalonderwijs vanuit de methode waagd aan korte lesjes waarin klassegesprekken b het normaal functioneel taalonderwijs zijn opgenomen ze hebben gemerkt hoe moeilijk c het emancipatorische taalonderwijs het is antwoorden van leerlingen te hanteren ver tenslotte proberen de studenten een persoonlij dieping in een gesprek aan te brengen de leerlin ke voorlopige visie op taalonderwijs op te stellen gen ook naar elkaar te laten luisteren e d we be van waaruit ze ook op de basisschool willen wer ginnen met de aanbieding van een kleutergesprek ken bij bespreking van door hen gegeven lessen je uit taal op de kleuterschool dat geanaly gaat deze visie een steeds grotere rol spelen het seerd wordt zoals daar staat beschreven vervol blok wordt afgerond met een voorlopige evalua gens laten we een bandopname horen van een tie van het taalonderwijs op de pa door ons geprotocolleerd gesprek op een kleuter het vijfde project hebben we taal als communica school de studenten analyseren dit vanuit vier tiemidde genoemd maar is vooral gericht op het aandachtspunten te weten manipulerende karakter dat taal kan aannemen a de sociale relaties na een college over communicatie laten we stu b de lijn van het gesprek denten advertenties verzamelen die met behul p 26 van artikelen over beinvloeding door reclame 6 van docent in hoge mate is veranderd van alles worden geanalyseerd na bespreking van deze weter van overdrager van leerstof zijn we meer analyses gaan studenten zelf advertenties maken begeleider geworden begeleider van studenten mede onder begeleiding van de docent tekenen die geleidelijk hun verantwoordelijkheid voor het na eventueel tijdens dit blok geven de studen onderwijs en voor elkaar gaan inzien een paar ten zo mogelijk enige lessen met reclame als jaar geleden konden we nog boeken behandelen thema doorwerken tentamineren nu halen we ons ma het laatste project in het eerste jaar heeft taal teriaal her en der vandaan maken we leeswijzers ontwikkeling als onderwerp de studenten begin en samenvattingen of laten ze door studenten nen met het inventariseren zonder voorbeelden maken het programma is veel meer open de sa of ander materiaal van kenmerken van kinder menwerking binnen de sectie wordt steeds hech taal in een bespreking daarvan groeperen de stu ter omdat elk project vooraf volledig doorge denten de gevonden kenmerken in categorieen sproken wordt tevens groeit het samenwerkings fonologische syntactische e d h ierna geven verband met andere docenten we een college vanuit het hoofdstuk taalontwik door deze ontwikkeling is onze taak er niet lich keling uit taaldidactiek aan de basis en de taal ter op geworden in het eerder aangehaalde artikel ontwikkeling van het kind vervolgens maken van anker de groot wordt opgemerkt dat pa we met de klas een voorbeeld analyse van kinder docenten nederlands niet voor hun werk zijn op taal de studenten krijgen hierna de opdracht een geleid dat geldt stellig ook voor ons onze sectie gesprekje met een kleuter te voeren dat op te ne bestaat uit drie mo b ers van wie er twee in het men en te analyseren tevens orienteren ze zich lager onderwijs werkzaam zijn geweest een doc op de taalontwikkeling op de kleuterschool on toranda en een tijdelijk docente met mo a met der meer door een interview met een kleuterleid lo ervaring door tijdgebrek zijn we nauwelijks ster het tweede deel van dit blok gaan we in op nog in staat zelf lessen op een basisschool te ge het taalonderwijs aan kinderen van gastarbeiders ven op de doctoranda na die er tijd voor maakt zo mogelijk in samenwerking met de docent cul gelukkig kunnen we veel stage en hospiteerbe tuur en maatschappij en de pedagoog hiervoor zoeken afleggen en hebben we ook door de bij gebruiken we vooral materiaal van de boa 1 8 scholingscursussen meer contact met leerkrach tussen elk project zit steeds een week waarin we ten aan ko en lo gekregen we zouden graag zelf ingaan op het werken met boeken op de basis bij geschoold worden vooral in agogische vaar school het zogenaamde intervalprogramma digheden wanneer kan zoiets op acceptabele wij aan het begin van het eerste jaar krijgen de stu ze in de weektaak opgenomen worden overigens denten opdracht een documentatiemap jeugdlite prijzen we ons gelukkig in een relatief grote sec ratuur aan te leggen die in het tweede jaar een tie te werken zodat het bijhouden van vaklitera voorlopige afronding moet krijgen d e inhoud tuur het voorbereiden van projecten en het bij van deze map is nogal gevarieerd naast een aan stellen van de programma s teamwork kan zijn tal verplichte opdrachten het lezen van een aan in hoeverre ons taalonderwijs emancipatorisch tal moderne en klassieke jeugdboeken het verge en of normaal functioneel is is een vraag die we lijken van enkele bewerkingen van klassieke nu nog niet graag willen beantwoorden wel kun jeugdboeken een verslag van jeugdbibliotheekac nen we zeggen dat het cooperatieve het vakinte tiviteiten een overzicht van het praktische wer grerende praktijk en studentgerichte belangrij ken met boeken verhalen en gedichten op de ba ker worden op het moment dat we de laatste sisschool krijgen de studenten gelegenheid om hand aan dit artikel leggen zijn we bezig met het enkele onderwerpen wat uitvoeriger uit te wer vierde blok in enkele klassen is de voorlopige ken evaluatie van het taalonderwijs op de pa afge tenslotte vermelden we volledigheidshalve de rond we doen een greep uit de schriftelijke reac korte cursussen zinsontleding 1 9 en spelling ties van studenten het normaal functionele moedertaalonderwijs op de pa functioneert in slot zoverre dat we het aangeboden onderwijs op kor te termijn praktisch kunnen gebruiken doordat proberen we nu de ontwikkeling in ons eigen les de opdrachten niet in voorafgaand overleg zijn geven te overzien dan valt ons op dat onze rol gekozen wordt de stof niet altijd boeiend ge 27 vonden uit een ander verslag je mag je eigen belangrijkste onderdelen zijn het aanvankelijk en keus maken maar het alternatief is meestal zo voortgezet lezen taalbeschouwingsonderwijs op dat het oorspronkelijke voorstel van de docent de basisschool en jeugd literatuur wordt gehandhaafd in het derde jaar experimenteren we met een hoewel uit de mondelinge evaluaties gebleken is swp project bij de onderwijskundige hebben dat de studenten zich nog onzeker voelen veel de studenten groepen gevormd die in een simula mee te praten over de ontwikkeling van het pro tiespel als basisschoolteams gaan opereren in het gramma gaan we proberen de inbreng van stu begin van het cursusjaar kiest elk team enkele on denten geleidelijk te vergroten derwerpen uit de taaldidactiek en de jeugdlitera het is verheugend en verwonderlijk gezien de on tuur waarvan ze een deel swp gaan schrijven getwijfeld geringe mogelijkheden om emplooi in de studenten formuleren een visie op taalonder het onderwijs te vinden dat de motivatie van stu wijs die aansluit bij hun algemene visie op onder denten over het algemeen zo goed is dat ze dui wijs en werken de gekozen onderwerpen vanuit delijke toepassingsopdrachten en praktijkwerk die standpuntbepaling uit met behulp van litera verkiezen boven het beschouwen van onderwijs is tuurstudie en een onderzoek naar de situatie op echter ook duidelijk toch zien we langzaam bij de hospiteerschool stellen ze een aantal lessen op de meesten bij sommigen een kritische hou over de door hen gekozen onderwerpen deze ding ten opzichte van het taalonderwijs ontstaan werkzaamheden worden door de onderwijskundi het is overigens jammer dat er geen taaldidac ge en de neerlandicus a van de klas begeleid tiekboek bestaat dat uitgaat van een goede visie daarnaast volgen de studenten een cursus over op taal en deze op het niveau van eerstejaars het verschil tussen literatuur en lectuur door de studenten ook naar de praktijk vertaalt we zijn eeuwen heen na die cursus vormen ze werkgroe gelukkig met de uitgangspunten van het raam pen die een thema kiezen en een lijst daarbij aan plan voor het taalonderwijs van morgen we kun leggen van werken die vanuit een literair sociolo nen ons goed vinden in die van taaldidactiek aan gische hoek worden bestudeerd op het einde van de basis maar steeds als we gedeeltes van het het eerste semester wordt deze studie afgerond laatste boek in colleges aan de orde stellen moe in het tweede semester vormen de studenten op ten we vechten tegen een groeiende afkeer nieuw werkgroepen die een contemporaine stro bij studenten ik lees het driemaal over en dan ming schrijver of modern genre gaan bestuderen weet ik nog niet wat er staat en mat doe je daar dit jaar voor het eerst hebben we de voorberei nou in de praktijk mee we denken dat zulke ding op het schriftelijk en mondeling examen reacties niet alteen manifestaties zijn van een ge taalbeheersing teruggebracht tot twee uur per ringe studievaardigheid van studenten of van on week in het tweede semester ze didactische kwaliteiten aan teksten op het niveau van onze studenten waarin een brug ge je hoort wel eens wat van elkaar op conferen slagen wordt tussen een visie op taal en de praxis ties son