Werken met kaders. Samen met de leerlingen een thema kiezen.

werken met kaders samen met de leerlingen een thema kiezen de afdeling vorming en onderwijs van de anne frank stich ting heeft in de periode 1977 1980 in samenwerking met elly de nijs lerares dramatische expressie ervaring opgedaan met het werken met kaders dit is een methode die je in staat stelt samen met de leerlingen een thema te kiezen werken met kaders blijk een inspirerende manier van lesgeven te zijn die ook bij de leerlingen een sterke betrokkenheid teweeg kan brengen de verantwoordelijkheid voor wat er geleerd wordt komt gedeeltelijk bij de leerlingen te liggen we gaan ervan uit dat zij zelf heel goed kunnen vertellen hoe ze over bepaalde zaken denken wat ze voelen welke ervaringen ze hebben en waar hun belangstelling ligt het is belang rijk dat leerlingen tenminste een paar maal per jaar de ruimte krijgen om rechtstreeks invulling te geven aan hun onderwijs in dit artikel wordt eerst een voorbeeld beschreven om te illustreren hoe de verschillende fases van het werken met kaders er in de praktijk uit kunnen zien een beschrij ving hoe de keuze voor en thema tot stand komt daarna volgt wat is een kader kaderopdracht hoe bedenk je ka ders de uitwisseling van de resultaten en de selektie en themakeuze een praktijkvoorbeeld kader het lef hebben om te kaderopdracht schrijf een brief aan een vriendin waarin de zin voorkomt nou je zou het niet van me geloven maar ik had toch het lef om te motivering met dit kader vraag je naar strijdbare erva ringen van de leerlingen en of naar ideeen van hen over wat lef hebben is wanneer er volgens hen daarvan sprake is lef hebben betekent moed hebben een bijbetekenis is vaak dat dit voor iemand onverwacht gebeurt met andere woorden je staat er zelf van te kijken dat je iets durfde te zeggen of te doen het leek ons belangrijk om deze houding met leerlingen te onderzoeken welke situatie vraagt nu om het hebben van lef en waarom en is dat overdraagbaar naar andere situaties bedoeling van de les de leerlingen weten situaties waarin volgens hen het hebben van lef vereist is de leerlingen weten de thema s waarnaar deze situaties verwijzen de leerlingen weten op welk thema ze willen doorgaan en zo vonk 1985 15de jg nr 4 53 mogelijk wat ze er over willen leren duur van de les een blokuur 2 x 50 min lesopzet je vertelt de bedoeling van de les je introdu ceert het kader checkt of de woorden goed gekozen zijn je geeft een paar voorbeelden bij het kader daarna geef je de leerlingen de opdracht een brief naar een goede vriendin te schrijven waarin de zin voorkomt nou je zou het niet geloven maar ik had toch het lef om te de leerlingen schrijven elk een brief om de beurt geef je de leerlingen een brief van een ander om voor te lezen de betreffende gebeurtenis wordt samengevat en door jou op het bord genoteerd daarna stel je de herkenbaarheid van en de interesse voor elke gebeurtenis en het daarin vervatte thema bij de leer lingen vast samen met de leerlingen stel je vast aan welk thema nog een paar lessen besteed zullen worden en wat daarin aan de orde moet komen lesverloop in een klas middelbaar beroepsonderwijs waarin alleen meisjes zaten het aan elkaar voorlezen van de brieven is spannend iedereen kijkt meteen in het rond wie een rooie kop krijgt want van haar is de brief natuurlijk hoewel het voorlezen veel tijd in beslag neemt blijft het zo toch leuk de gebeurtenissen uit de brieven spreken voor zich en kunnen gemakkelijk in een paar tref woorden worden samengevat die de lerares op het bord schrijft is het toevallig dat er drie voorvallen van winkeldiefstal bijzitten waarbij de leerling durfde in te grijpen daar komen we niet goed achter de lerares loopt nog eens de trefwoorden op het bord langs om te kontroleren of iedereen nog weet wat ermee bedoeld is dan probeert ze er achter te komen in hoeverre het voorval uit een brief ook voor andere leerlingen herkenbaar is en of het hun belangstelling heeft ze stelt vragen als wie had deze brief ook kunnen schrijven je hebt het nu niet gedaan maar het had misschien best ge kund is dit iets waar je zelf ook weleens aan hebt gedacht over hebt gehoord of hebt meegemaakt een paar brieven beschrijven een treffende gebeurtenis die verder geen aanleiding vormt om langer bij stil te staan zoals die aangereden poes die bloedend en wel snel naar een dierenarts werd gebracht en daarmee gered was de brieven over winkeldiefstal krijgen wel veel bijval van andere leerlingen evenals die over kindermis handeling en lastig gevallen worden door mannen op een gegeven moment telt de lerares hoeveel leerlingen voor welk onderwerp belangstelling hebben wanneer die aantallen bekend zijn vertelt ze haar gedachtengang als m n idee niet klopt moeten jullie het maar zeggen maar ik denk als je een brief hebt geschreven of had kunnen schrijven dat zo n verhaal je dan ook interesseert ik denk dan dat dat onderwerp je bezig houdt en dat je er wel wat langer bij stil zou willen staan er misschien wat meer over wilt weten 54 de onderwerpen kindermishandeling lastig gevallen worden en winkeldiefstal die een hoge score kregen worden daarna overwogen vragenderwijs probeert de lerares er achter te komen over welk onderwerp de leerlingen langer willen praten op welke punten er behoefte is aan informa tie winkeldiefstal valt vrij snel af en tussen de andere twee wordt geaarzeld op een gegeven moment durft iemand iets over handtastelijke mannen te mompelen anderen vallen haar bij over kindermishandeling horen we genoeg dat komt vaak op de televisie en in de andere vakken gebeurt dat ook maar dat andere niet daar praat je niet zoveel over de knoop is doorgehakt het is tijd en voor de komende lessen staat op het programma handen thuis wat is een kader een kaderopdracht twee belangrijke kriteria voor het kiezen van lesinhouden zijn je kiest lesinhouden op basis van een analyse van de maatschappelijke verhoudingen en de positie daarin van de leerlingen waarmee je werkt de leerlingen moeten de mogelijkheid hebben om ervarin gen problemen en interessen in te brengen zodat zij invloed hebben op inhoud doel en vorm van de lessen je kunt op verschillende manieren recht proberen te doen aan beide uitgangspunten een werkwijze waarbij leerlingen zo rechtstreeks mogelijk ervaringen problemen ideeen en interessen kunnen inbrengen op basis waarvan gezartte lijk een thema wordt gekozen is werken met kaders kaders refereren aan ervaringen ideeen of gevoelens die leerlingen hebben in relatie tot maatschappelijke machts verhoudingen waarvan ze deel uit maken ze proberen aan leerlingen associaties te ontlokken die zij daarmee verbinden het kader geeft de grenzen aan waarbinnen je de leerlingen om inhoudelijke inbreng vraagt het vormt als het ware de lijst waarbinnen de leerlingen een schil derij maken het kader wordt verwerkt in een zogenaamde kaderopdracht bij het maken van een kaderopdracht kun je verschillende werkwijzen en middelen gebruiken een brief schrijven zoals in het praktijkvoorbeeld schrijf een brief aan een vriendin waarin de zin voor komt een verhaal een kollage een standbeeld of een spel hoe bedenk je kaders het kader uit het praktijkvoorbeeld is een van de vele mogelijkheden een vast recept voor het bedenken van een kader is niet te geven er zijn wel een aantal richtlijnen die je hierbij kunnen helpen 55 a in de doelstellingen van de anne frank stichting zijn bepaalde sleutelbegrippen heel belangrijk de sleutel begrippen zie afschrift 6 blz 60 zoals onderdruk king verzet rechtvaardigheid solidariteit diskrimi natie bieden houvast bij het ontwikkelen van een kader het is noodzakelijk om te weten welke inhoud en waardering leerlingen aan een bepaald sleutelbegrip geven met behulp van een kader kan dit duidelijk worden omgekeerd en dat is eigenlijk hetbelangrijk ste kan via deze weg een sleutelbegrip voor de leer lingen een reele betekenis krijgen na het vertalen van het sleutelbegrip bv solidari teit in er niet in je eentje voorstaan of verzet in voet bij stuk houden ga je na op welke wijze de leerlingen het beste het kader kunnen opvullen met hun ervaringen en formuleer je de kaderopdracht bv bedenk een situatie waarin je blij was dat je er niet alleen voorstond maak hier een spel van en laat dat zien b je kunt ook heel goed een bepaalde soort ervaringen als uitgangspunt nemen voor het verzinnen van een kader je weet welke positie de leerlingen innemen op school thuis op hun werk stage en in welke verhou dingen ze tot allerlei mensen staan wat je meestal niet precies weet is hoe ze daar mee omgaan dat beleven en waar zich misschien een konflikt voordoet een kader kan dit duidelijk maken vanuit het gegeven van gezagsverhoudingen en de doorgaans ondergeschikte positie van leerlingen kun je komen tot een kader als als klein kind behandeld worden c het is ook mogelijk om gevoelens als uitgangspunt te nemen voor het ontwikkelen van een kader we doen maar een greep uit het enorme scala waaruit je kiezen kunt stoer opgelucht verlegen kwaad machteloos blij ook hierbij moet je nagaan of de leerlingen deze woorden als uitdrukking van dergelijke gevoelens gebruiken d er is een meer associatieve manier om op kader vondsten te komen we hebben daar vaak gebruik van gemaakt tijdens de lessen en als je door school loopt zie je en hoor je veel je merkt op hoe een jongen door een kollega van je met een kluitje in het riet wordt gestuurd zo zijn er vast veel meer momenten waarvan je wel eens denkt daar zou ik wel wat mee willen doen bv het kader het lef hebben om iets terug te zeggen kan zo ontstaan e ook spreekwoorden en gezegdes kunnen zich voor het ontwikkelen van kaders lenen een paar voorbeelden niet op je kop laten zitten kleren maken de vrouw man 56 f verder kan een bepaalde karakteristiek van leerlingen uitgangspunt zijn voor en kader denk maar aan sexe jongere zijn leeftijd opleiding of beroep een kader opdracht die in dit opzicht telkens gevarieerd kan worden is noem leuke en niet leuke dingen van meisje zijn kapster zijn 16 jaar zijn enz en schrijf deze op flaps de uitwisseling van de resultaten die uitwisseling is afhankelijk van de kaderopdrachten en de werkvorm die gebruikt gaat worden bij de bovenstaan de opdracht bedenk leuke en niet leuke dingen van meisje zijn kunnen die flaps stuk voor stuk besproken worden na een toelichting van de makers diskussie en reakties op elkaars inbreng kunnen de overeenkomsten be sproken worden na een klassegesprek kunnen geselekteerde aspekten op het bord komen te staan bij een opdracht als maak een kollage over in de knel zitten kunnen de verschillende kollage s besproken wor den aan de hand van gezamelijk bedachte namen voor die kollage s komen verschillende trefwoorden op het bord soortgelijke werkwijzen m b v trefwoorden kunnen volgen na een verhaal een spel een lied een hoorspel etc de selectie en themakeuze voor welke kaderuitkomsten met als geheugensteun de tref woorden op het bord hebben de leerlingen de meeste belang stelling de eerste reakties zijn een houvast bij de volgende stap peil voor elke kaderuitkomst de belangstelling en stel vragen als heb je dit ook wel eens meegemaakt heb je hier ook wel eens van gehoord zou je dit ook doen had jij dit verhaal deze brief ook kunnen schrijven dit spel kunnen verzinnen denk je dat dit bij meer mensen meisjes van 17 enz wel eens voorkomt zou je hier meer over willen weten waarom niet zo ja waar denk je dan aan op basis van de antwoorden van de leerlingen kun je jouw veronderstellingen uitspreken over de gemeenschappelijke interesse voor een bepaalde kaderuitkomst en het thema waar die naar verwijst de leerlingen gaan daar mee akkoord of wijzen je vermoedens af als alle kaderuitkomsten op deze wijze besproken zijn is het mogelijk een eerste rangorde aan te brengen je bekijkt samen met de leerlingen welke kaderuitkomst voor 57 hen het meest herkenbaar was de meeste vragen opriep diskussie te weeg bracht en waar ze misschien nieuwsgierig naar waren die kaderuitkomst en dus het thema dat erin besloten ligt komt bovenaan te staan soms moet er een knoop doorgehakt worden wanneer een paar thema s heel hoog gescoord hebben kan turven een middel zijn dat uitsluitsel geeft de duur van de gehele procedure hoeft zeker niet lang te zijn en de ervaring is dat de leerlingen deze spannend vinden het gaat over hen zelf en daarom over het algemeen de lessen gemotiveerd volgen mocht uw interesse voor deze methode gewekt zijn dan kunt u in afschrift 6 werken met kaders een meer uitgebreide beschrijving van de methode vinden met een twintigtal voorbeelden en een aantal tips voor verdere afspraken en vervolglessen verder is er een bijlage opgenomen met onze ideeen omtrent anti fascistische vorming in het onderwijs u kunt dit afschrift bestellen bij de protes tantse stichting lektuurvoorlichting antwoordnummer 265 2270 wb voorburg michel tesselaar afd vorming en onderwijs anne frank stichting prinsengracht 263 1016 gv amsterdam 020 264533 58