Werken met prentenboeken in het lager beroepsonderwijs

werken met prentenboeken in het lager beroepsonderwijs dit is een artikel dat ontstaan is naar aanleiding van ervaringen met het prentenboek sprotje geschreven door j held in de lagere school in enkele observatieklassen en vooral in het lager beroepsonderwijs 1 uitgangspunt een visie op werken met boeken in de klas werken met prenten boeken in de klas betekent voor ons eigenlijk het volgende hoe kan je kinderen begeleiden bij de beleving van een boek hoe kan je hen helpen van een boek te genieten zonder dat ze het gevoel krijgen dat er zo nodig weer allerlei moet geleerd worden dezestellingname zal zijn weerslag hebben op doelstel lingen en aanpak er zit inderdaad een subtiel verschil in aanpak tussen iemand die kinderen een boek wil laten be leven en iemand die een boek gebruikt als motivatiemiddel en uitgangspunt om kennis en vaardigheden over te dragen op t eerste zicht gebeuren er dezelfde dingen in de klas een boek en naar aanleiding daarvan een reeks aktiviteiten en toch de doelstellingen liggen mijlenver uit elkaar onze doelstellingen bij het werken met boeken zijn op de eerste plaats de leerlingen kunnen via de bele ving van het verhaal en identificatie met personages komen tot vorm geven aan eigen gedachten en gevoelens en op de tweede plaats kinderen kunnen door aktiviteit en rond een boek ontdekken dat dezelfde dingen vanuit ver schillende standpunten kunnen bekeken en ervaren worden en op verschillende manieren verwoord worden twee doelstellingen die sterk gericht zijn op emancipatie en het verwerven van een democratische levenshouding 18 in de praktijk zal dit er op neerkomen dat er in de klas met het boek wordt omgegaan dat kinderen op allerlei ma nieren met het boek bezig zijn het boek en de ervaring van de kinderen blijven centraal staan al kunnen via het verhaal ook wel eens enkele kennisgebieden aangesneden worden belangrijk voor de onderwijsgevende om op deze manier succesvol met boeken te werken is ten eerste een vertrouwensrelatie hebben met de kinderen en ten tweede feeling hebben voor wat er op het moment leeft in de groep op basis hiervan zal hij zij een bepaald boek kiezen het belevingssucces bij de kinderen zal sterk van deze keuze en van het feit dat de leerkracht erg goed weet waaraan hij wil werken afhangen meestal zijn leerlingen niet gewend dat er geen leerstof tot doel van de lesaktiviteiten staat daar dienen ze dus wel zeer expliciet op voorbereid te worden 2 waarom een prentenboek kiezen voor vele taalleraars lijken prentenboeken een aparte wereld voorbehouden aan kleuters dat is een jammerlijk vooroordeel ten overstaan van deze vorm van jeugdlitera tuur het wordt hoog tijd dat deprentenboekenrijkdom open gaat voor kinderen jongeren en zelfs volwassenen er bestaan prachtige prentenboeken met hoogstaande esthe tische en literaire waarde die best kunnen genoten worden zelfs door volwassenen een goed prentenboek dat kleuters echt aanspreekt is niet kinderachtig kleuters zijn in wezen immers net dezelfde mensen als volwassenen prentenboeken hebben bovendien nog een heel aparte waarde nl het overheersen van platen op de tekst dit kan een belangrijk didactisch hulpmiddel zijn om geremde kinderen te stimuleren tot taalverrijking prenten boeien veel di rekter ze nodigen uit tot vertellen interpreteren discussieren uitbeelden of schrijven kortom ze zetten aan tot taalgebruik 19 voor kinderen die moeilijk praten of lezen kan dit een ope ning zijn om de wereld van boek en verhaal te leren kennen en genieten de voor die kinderen soms onoverkomelijke luister en lees concentratie staat die beleving van het boek niet langer in de weg in de beroepsschool kan een prentenboek om die reden erg zinvol zijn voor de keuze van dat boek is het belangrijk rekening te houden met de punten uiteengezet in het eerste hoofdstuk van dit artikel 3 een voorbeeld sprotje is een sprookje verteld door jacqueline held en geschilderd door arnaud laval dit boek is uitgegeven bij lerniscat rotterdam het verhaal gaat over een jongetje dat liever een vis zou zijn hij houdt er niet van allerlei karweitjes te moeten doen die bij jongen zijn horen t liefst van al speelt hij met zijn vrienden de vissen hij vraagt raad aan de wal vis en met de hulp van alle vissen kan hij ook een vis worden zijn ouders doen al wat ze kunnen om hun zoontje terug te winnen sprotje voelt zich machtig totdat zijn vader die visser is belooft van beroep te zullen veran deren als sprotje weer een jongen wordt de jongen voelt zich verplicht weer een mensenkind te worden om zo zijn vrienden de vissen de helpen de illustraties bij dit boek zijn zeer mooi en sfeervol zij kunnen een belangrijke inspiratiebron zijn voor teken en schildertechnieken en voor kostuum decor en attri butenontwerp bij spel rond dit boek zijn een hele reeks verwerkingsactiviteiten ontwikkeld in verschillende omstandigheden door verschil lende mensen wij geven een opsomming van die werkvormen en opdrachten die volgens ons het meest beantwoorden aan onze visie op werken met boeken keuze en volgorde van aktiviteiten voor jouw klas bepaal je zelf dat hangt 20 nauw samen met de thematiek die bij de leerlingen leeft en waarvoor jij dit boek uitkoos en met jouw doelstellingen daarbij enkele thema s waar dit verhaal kan bij aansluiten vriendschap met dieren in naam van echte vriendschap ik wil liever een dier zijn dan kan ik wil wel niet een jongen meisjes zijn omdat dieren ons voedsel en wat met dierenbescherming dan ouders kinderen macht een reeks aktiviteiten en opdrachten 1 aan de hand van de prenten bedenken de kinderen zelf het verhaal voorlezen of vertellen van het verhaal uit het boek en vergelijken met vertelsel van de kinderen 2 gesprekspunten waarom wil sprotje een vis zijn wat zou jij willen zijn en waarom wat is akelig fijn aan jongen meisje zijn iets opofferen vader sprotje de vissen erg verschillend en toch samenwerken kan dat heeft sprotje juist gehandeld 3 commentaar op het verhaal kunnen uitdrukken dit kan d m v een bodeverhaal een toevallige voorbijganger heeft alles gehoord en gezien hij zij gaat met toevoe ging van emoties en bedenkingen het verhaal aan een welbe paald persoon doorvertellen vb onderdaan koning 4 spelsituaties ontmoeting met sprotje spelen en pra ten over h etgebeuren de oplossing spiegelbeeld sprotje voert gesprek met alter ego zijn geweten dat hij in de spiegel ziet vader zoon machtsverhoudingen die wijzigen visueel uitbeelden 5 informatie zoeken vissoorten die vernoemd worden op sommen en opzoeken in woordenboek encyclopedie biologie 21 boek kookboek collage ontwerpen de geschetste vis senwereld wordt herkenbaarder andere mogelijkheden bezoek vishandel dierentuin 6 sprotje wordt een vis uitbeelden attributen maken de samenstelling van een vis ontleden informatie verzamelen en tot spel verwerken 7 ontwerpen van een eigen vissenwereld waarin jij je thuis voelt hoe ziet die wereld eruit welke vissen zijn er groepswerk tekenen en schrijven of ontwerpen en spelen 8 verhaalsituatie op zichzelf betrekken zelf in de vis senwereld stappen je voorstellen jezelf veranderen en een menselijk lichaamskenmerk behouden een naam kiezen pro bleemstelling ontmoeten vb oceaanvervuiling of bedreiging van een oepaalde vissoort 9 kreatief taalgebruik de namen uit het boek en de schrijfstijl kunnen vertrekpunt vormen voor taalspelletjes vb namen ontwerper klank of rijmgedichtjes maken dit kan gebruikt worden in collage of spel 10 na het verhaal schrijfoefening inleving in sprotje een bladzijde uit het dagboek van sprotje schrijven de volgende dag een jaar later tien jaar later dialoog voeren sprotje ontmoet 10 jaar later de walvis heeft zijn keuze de vissen echt geholpen dit zijn slechts enkele mogelijkheden bij dit verhaal andere mensen andere situaties nieuwe mogelijkheden een ding is zeker er valt met prentenboeken heel wat te bele ven in de klas lieve de pau linda van der auwera tot slot enkele klaservaringen 22 de praktijk ervaringen met dit boek in een tweede jaar voorbereidend beroeps leer den me dat dit sprookje echt wel kan voor de leeftijd van 14 jaar een korte beschrijving van de sfeer en de groep een klas van 12 meisjes van 13 a 14 jaar enkelen zeer stil verlegen moeilijke praters an deren eerder brutaal opstandig en harde roepers daartussen nog 2 meisjes die door karakteriele problemen wat apart stonden het intelli gentiepeil is zwak een heterogene groep met een gemeenschappelijk probleem zelfexpres sie en communicatie ze konden maar op een manier opkomen voor zich zelf en uitdrukking geven aan hun gevoelens en verlangens nl door ruzie te maken en te schelden dit had meestal het gekende gevolg dat ze vaak op hun kop kregen en zelden iets bereikten ik wilde met deze groep in de eerste plaats hieraan werken door hoofd zakelijk tijdens de lessen nederlands en taalvaardigheid aan hun verbale expressie iets te doen spel dialoogjes toneel interview bandopnamen maken leeskring poezie lezen en voordragen fragmenten uit jeugdboeken inleven verslag uitbrengen expressief lezen vrij en creatief schrijven allemaal activiteiten waardoor er langzaam een open en prettige sfeer groeide de minste praters durfden meer en de luide roepers kregen meer inhoud wat vooral belangrijk was om het experiment te wagen met het boek sprotje was het gezamelijk plezier in spel en fantasie ze vonden spelen plezant ze hadden geproefd van de veiligheid die de fantasie en spelwerkelijkheid hun bood het project rond het prentenboek werd een succes en vooral de teken en schrijfresultaten die achteraf in de klas werden opgehangen gaven de leerlingen veel vreugde en erkenning doordat andere leerkrachten zeer positief op hun werk reageerden een ware beloning voor deze in ons schoolsysteem toch texgbenadeelde kinderen de illustraties bij dit artikel zijn resultaten van opdrachten 5 7 en 8 en werden gemaakt door de meisjes uit de bovenbeschre veegroep andere ervaringen in een onvoorbereide klas leerlingen die ik niet kende en die mijn manier van werken niet kenden leerden me dat het boek geen boek is om mee te beginnen leerlingen staan weigerachtig tegen over de sprookjesvorm voor hen is de sprookjestijd gepasseerd denken ze het moet allemaal echt en werkelijk zijn om goed te zijn t v invloed het is voor kleuters wordt er dan minachtend geroepen als je voor die barriere komt te staan betekent dit dat er nog veel voorbereidingswerk met die groep te leveren valt op weg naar spelbe reidheid en openheid natuurlijk is niet ieder boek elk onderwerp voor ieder klas bruikbaar ik blijf er wel bij dat prentenboeken zeer waardevol zijn voor iedereen en voor het onderwijs een schrijver en tekenaar als leo lionni die met een minimum aan tekst en met prachtige eenvoudige tekeningen de kern der dingen raakt vind ik persoonlijk onovertrefbaar dat benadert poezie graag geef ik hierbij enkele titels van volgens mij mooie en geschikte prentenboeken frederick leo lionni deventer blauwtje en geeltje l lionni deventer wil je mijn vriendje zijn e carla drommels wat een rommel a foreman bussum max en de maximonsters m sendak rotterdam als je maar vriendjes hebt f c waechter rotterdam ik zeg je bent een beer 23 het eiland van de skog linda van der auwera bibliografie werken met prentenboeken reina van ballegooijen het beste uit moer 69 78 p 118 1ondom prentenboeken 1 en 2 rien haak het beste uit moer 69 78 p 103 werken met boeken commissie modernisering moedertaalonderwijs discussienota over literatuuronderwijs aan kinderen tot 12 jaar kies een goed kinder en jeugdboek infodok leuven i080k a q ax feenal afj 64 k0j0 53 eitif 34 alj51j z 0 i 2i j e i f 9 a1v 543 wkil9 14 qak o k j14 1w ok auv i cleir d l9k ekp s e tv 5 i t irr j 0 v r 1 as 4 4na 6c1 c vt 1 4 1 z f r 3 m n alt rae l vw hom k 4 4 4 q 4 4 4 1 6 i j 1 to 24