Documenten
henk fige e werken met verhalen uit andere culturen onderwijspraktij k henk figee schrijft in zijn artikel over een speciaal soort vertellingen anansi sprook jes uit het caraibisch gebied de sprookjes zijn bij ons terecht gekomen via de suri naamse en antilliaanse migranten op de marnix pabo in utrecht hebben leerkrachten en studenten onderzocht hoe leerkrachten in de basisschool verhalen uit andere culturen kunnen gebruiken ten be hoeve van intercultureel onderwijs een concreet voorbeeld is opgenomen de ervaringen zijn bemoedigend inlei d i ng wie met kinderen werkt vertelt verhalen verha jes uit het caraibisch gebied overgewaaid en len over kinderen over volwassenen over dieren meegenomen en uiteindelijk verteld door suri met een bijna menselijk gedrag of gewoon over naamse en antilliaanse migranten in nede r land dieren verhalen die soms niet echt zijn omdat op de pedagogische academie jan van nassau je via een omweg weer bij de werkelijkheid te tegenwoordig marnix pabo is in de winter recht kunt komen maanden van 1984 gewerkt met een bundel soms hebben die verhalen een puur ontspannen anansi verhalen van noni lichtveld uitgegeven de functie vaker vertellen leerkrachten met ande door de novib vraagstelling was hoe leerkrach re doelen in het hoofd vertellen om te informe ten in de basisschoolpraktijk verhalen u i t andere ren te activeren en om meningen te vormen culturen kunnen gebruiken ten behoeve van in aardige discussie levert de kwestie goed of tercultureel onderwijs verhalen vertellen ten slecht in dit verband op bij de jaarlijkse toeken slotte altijd iets over de mensen die ze vertellen ning van de bekende griffels laait de discussie en in het geval van de exemplarisch gekozen steeds weer op toch wordt de discussie pas echt anansi verhalen maken we kennis met de suri interessant wanneer je je gaat afvragen met welk naamse en van oorsprong afrikaanse vertel we doel en in welke situatie je verhalen gebruikt reld over dat laatste waar verhalen voor gebruikt studenten en docenten uit het tweede leerjaar worden gaat het volgende artikel en wel over hebben gekozen voor het zoeken naar werkvor een speciaal soort vertellingen de anansi sprook men op het gebied van kunstzinnige vorming 42 omdat die een groot beroep doen op inleving en dierenwereld worden in de verhalen handig ge identificatie bruikt door anansi en zijn lotgenoten om te voorlopige uitkomst is een bescheiden lesbrie overleven de wet van de jungle in dit verband venbundel met vier lesbrieven rond anansi verha past een vergelijking met het middeleeuwse len een exemplarische uitwerking van het wer reinaert verhaal anansi en reinaert zouden aar ken met verhalen die in andere culturen een be dige bentgenoten vormen in hun strijd tegen ver langrijk doorgeefluik vormen van traditie waar loederde macht den en normen het actief gebruiken van verhalen uit andere cul er wordt verteld dat anansi bevriend was met turen in het onderwijs betekent het spelenderwijs een toverwalvis die hem bericht bracht over het verkennen van werelden waar veel migranten in vreselijke lot van de mensen die als slaven wegge nederland een sterke binding mee hebben juist voerd waren anansi spon een dikke draad en gaf in een tijd waarin racisme en het hanteren van die aan de walvis in zijn bek en met die draad vooroordelen zo sterk beginnen op te komen is zwom deze weg de oceaan over tot aan amerika het belangrijk om kinderen vroegtijdig in aanra zijn oudste zoon die al zijn verhalen kende king te brengen met de geschiedenis met de nor stuurde hij over de draad om ze te gaan vertellen men en waarden zoals die in veel verhalen van in alle landen en op alle eilanden waar de vrien onszelf en anderen overgeleverd zijn den van anansi terecht waren gekomen zo spon zich een web van verhalen door het hele caraibi an a n si v er h a l e n sche gebieden nu er zoveel mensen daarvandaan in west europa wonen nu nodigt dit boek alle in het project hebben we gebruik gemaakt van de kleine spinnetjes uit om die verhalen te horen en onlangs door de novib uitgebrachte bundel ze overal verder te vertellen anansi de spin weeft zich een web om de wereld noni lichtveld in de inleiding op haar bundel van noni lichtveld het bijzondere aan deze bun del is dat noni lichtveld een taal hantee rt die de het verschijnsel van de indirecte kritiek in verha orale traditie van ve rtellen sterk benade rt zij len komt in meer culturen voor nog onlangs zag heeft zelf als kind en volwassene de verhalen ik voor t v een surinaamse man een nederlandse meegekregen en in haar bundel geeft ze niet al lokatie schiphol voor zijn verhaal rond anansi leen de verhaalstof maar ook de vertelsfeer door kiezen verhalen als kapstok voor de werkelijk pwa dat moet ik nog zien roept tijger en giet heid maar ook verhalen met een evoluerende ge zijn hele bierglasinhoud zijn hoofd binnen of al schiedenis omdat ze meegroeien met de omstan die kilo s eens lekker rond moeten zwemmen digheden van een volk de verhalen rond de spinneman anansi komen en in die zin hebben de anansi verhalen of oorspronkelijk uit west afrika een door de sprookjes zoals ze ook wel genoemd worden nblc uitgebrachte dia serie anansi the sprder een emancipatorische functie ze dienen als mo met nederlands tekstboekje laat in prachtige delverhalen die iets duidelijk maken over de si primaire kleuren en patronen het verhaal van tuatie waarin de toehoorders leven zie litera anansi en zijn zonen zien het verhaal met een tuuropgave nr 4 sterk mythologische invulling ve rt elt hoe anansi en zijn zonen elkaar tot hulp kunnen zijn in de verhalen vertellen en intercultureel onderwij s wouden van afrika in de nu nog in ghana leven de anansi traditie verklaren de spinneverhalen een tweedejaars student vertelt voor de eerste niet alleen vragen over leven en dood maar ook klas van de lagere school het verhaal hoe anansi politieke vraagstukken een dollar verdiende in het verhaal troeft anan de massale deportatie van afrikanen naar ameri si als part time ober twee stand gevoelige heren af kaanse windstreken deden anansi onder meer in door met hen een weddenschap aan te gaan in het caraibisch gebied belanden in die tijd werd houd van de weddenschap foutloos drie woor anansi het prototype van de onderdrukte zwa rt e den na kunnen zeggen het lukt de heren niet mens die te allen tijde zijn intelligentie tegenover want het derde woord is steeds fout brute kracht kon gebruiken figuren als koning de student speelt met de kinderen en af en toe tijger jager en andere heersers in mensen en komt beschrijving aan bod zij neemt bestellin 43 gen op bij de kinderen en de favoriete gerechten eigenlijk te gek dat je in de vele tekstboeken als boerekool met worst poffertjes en dranken voor lezen zo weinig verschillende culturele bron als cola chocomel en cassis genieten de voorkeur nen aantreft bij velen in het voorbeeld van de student speelt overigens tot een van de kinderen wat te brutaal wordt en nog een ander aspect mee de ve rtelwijze de de ober aan haar jasje getro kken wordt de wed anansi verhalen zijn het gemeengoed van een denschap en het stoere gedrag van een jongen van groep en worden als zodanig ook nog ve rt eld zeven die heel goed drie woorden kan nazeggen spelenderwijs met een grote betrokkenheid van grote consternatie wanneer de jongen na het de luisteraars toeschouwers die te allen tijde mo tweede woord plotseling het woord fout voor gen inspringen en meevert ellen of een lied kun geschoteld krijgt en uiteraard gegadigden voor nen beginnen dat betrekking heeft op de ve rtel nog een ro ndje het duurt lang maar als de kin situatie deren er achter zijn heeft anansi met zijn slim in onze cultuur staat de ve rteller op een klein heid genoeg verdiend om z n baantje vaarwel te platform en duidt geen onderbreking of meever zeggen ofwel hoe je ondanks machtsvertoon tellen juist in het onderwijs moeten we kinderen van anderen met slimme speelsheid je huid kunt ieren om mee te ve rt ellen te onderbreken voor redden associaties dat is lastig ik weet het maar je ver telt tenslotte toch om betrokkenheid en actief die student heeft het geweten ledere stagedag gedrag te bewerkstelligen en een goede verteller moest er een anan s i geschieden i s gespeeld en ver weet ook weer stiltes in te bouwen teld worden en ook in haar volgende stageklas vooruitlopend op de uitkomsten van het p a was anansi haar voorgegaan met als gevolg dat ze project enkele tips om met anansi verhalen in de nu nog vertelt schoolpraktijk te werken en er gebeurde natuurlijk meer tussen de verha geef anansi een plaats in het ve rt ellen met len door vert elde ze over de achtergronden van een groep door de feuilletonmethode toe te pas deze vreemde verhalen en waar je anansi kon sen regelmatig duikt de spin op in het klassege tegenkomen beuren de kinderen zullen uiteindelijk zelf de de succes story van de tweedejaars student il spin oproepen lustree rt hoe verhalen ve rteld moeten worden en ve rt el spelend en beeldend voorwerpen uit hoe ze gebruikt worden ten behoeve van intercul het verhaal zijn aanwezig in de ruimte dialogen tureel onderwijs bij dit onderwijs gaat het im worden gespeeld met inschakeling van de kinde mers om een bewustworden van eigen normen en ren lees nooit voor want daar zijn verhalen met waarden en het vergelijken van eigen gedrag en een sterk orale traditie niet voor bedoeld denken met dat van anderen dat moet dan uit doseer informatie rond de verhalen door wie eindelijk resulteren in een houding van waaruit worden ze verteld waar worden ze ve rteld en allochtone en autochtone k i nderen met elkaar waarom kunnen en willen omgaan laat het niet bij droppen en dan tot de orde mits verhalen uit andere culturen met een lange van de dag overgaan maar verwerk de verhalen traditie gebruikt worden om gedrag en normen op een actieve manier spelopdrachten en o p waarden kritisch aan de orde te stellen en niet drachten rond beeldend werken versluierend gebruikt worden kunnen zij bijdra ve rtel zelf nieuwe verhalen rond actuele situa gen aan emancipatie van het g ewenste gedrag de ties bewustwording van eigen en andermans normen ve rtel nooit versluierend conflicten tussen en waarden speelt zich bij het ve rtellen van derge mensen in snoepverpakking anansi moet zich lijke verhalen op verschillende niveaus af soms hardhandig van tegenstanders ontdoen en 1 kennismaken met het verhaalgoed van andere zo gebeu rt het helaas ook iets anders is wat je culturen daar van vindt 2 inzicht krijgen in andere normen en waarden laat de humor relativerend element goed zoals verhaalfiguren ze hanteren uitkomen 3 inz icht kr ijgen in verschillen en overeenkom sten met eigen normen en waardenpatroon heer koning zei anansi met een serieus ge een klein maar belangr ijk zijspoor het is toch zicht altijd zijn er verhalen verteld die te make n 44 hebben met anans i zolang als alle draden van al noni lichtveld als vertelster motieven om te le sp innen bij elkaar geweven zijn zolang zijn de schrijven en te publiceren bij de novib kwamen verhalen van mij en mijn familie in alle tijden op die manier direct naar voren en de motivatie ben ik niet de g rootste verhaalkundige van het om te gaan ve rtellen in de stageklas werd op deze land mijnheer koning laat mij minister van manier sterk opgeschroefd vertelkunst worden en laat alle verhalen de naam dragen van anansil c orientatie gedurende drie dagen hebben de studenten en wel eens een minister in ons no nonsens tijdperk docenten zich georienteerd op vraagstellingen gehoord die een fatsoenlijk en goed verhaal rond intercultureel onderwijs hoe ziet dat er ei kan vertellen genlijk in de praktijk uit lezen praten met gasten bezoeken van instellin het project anansi verhalen gen bekijken en bepraten van audiovisuele mate rialen etc het project intercultureel onderwijs rond de ver voor dat doel was een ruimte ingericht met ruim halen heeft twee weken in beslag genomen een 200 kinderboeken geselecteerd door de kinder veel te ko rte periode alhoewel de studenten en boekwinkel in utrecht en secundaire literatuur docenten gedurende een aaneengesloten periode overigens wreekt de aaneengesloten periode zich van twee weken konden werken vooral tijdens zo n orientatie een bombardement de ervaring is ook dat att itudevorming zo nood van veelsoortige informatie met onvoldoende be zakelijk bij intercultureel onderwijs niet in twee zinningsmomenten de studenten klaagden daar weken tot stand komt pas in het werken op de herhaaldelijk over hartstikke zinnig maar zo stagescholen komen studenten tot het besef hoe veel belangrijk het is om met interculturele doelen be zig te zijn d themakeuz e een ander nadeel van twee weken thematisch na de orientatie op de vraag naar de vormgeving onderwijs is het bekende vluchtheuveleffect van intercultureel onderwijs kozen de studenten lange periodes van overwegend cursorisch onder voor een verwerkvorm van de anansi verhalen er wijs worden af en toe onderbroken door een kor kon gekozen worden uit de diverse takken van te periode thematisch onderwijs en daarna gaan de kunstzinnige vorming met aansluitende work we weer vrolijk verder studenten erv aren de pe shops van begeleidende docenten riodes thematisch onderwijs soms als momenten om bij te komen e uitvoering themakeuze echter de organisatie was gegeven en desondanks in werkgroepen van vier tot vijf studenten i s ver is er met groot enthousiasme gewerkt treffende volgens zes dagen lang gewerkt aan evaluatie van een werkgroep aan het eind van de 1 uitwerken van de werkvorm en het verhaal op periode we hebben nog nooit zo intensief ge eigen niveau wat kunnen we met dit verhaal werkt als in deze twee weken of dat iets zegt en de gekozen werkvorm over de kwaliteit van het project of van de rest 2 uitwerken van de ervaringen op eigen niveau van het onderwijs op de opleiding laat ik aan de tot lesbrief voor de basisschool waarin voor doortastende lezer over leerkrachten suggesties rond de gekozen werk vorm en het verhaal beschreven werden organisatie tussen niveau 1 en niveau 2 zit een breuk hoe ve rtaal je eigen ervar i ngen naar een didactisch a voorbereidin g handelingsplan voor de basisschool de studen een kleine groep studenten en docenten hebben ten hadden hier ook grote moeite mee projectplan draaiboek en werkwijze voorbereid de instructies voor het werken ve rtaalden de gedurende drie maanden studenten meestal alleen door naar i nstructies voor kinderen collega leerkrachten kregen b presentatie summiere aanwijzingen als introductie en opwarmer van de projectactivi het aangeven van verborgen normen en waar teiten een presentatie van de verhalenbundel met den achter de verhalen bleek voor veel studen 45 ten een moeilijke en abstracte opgave het ver en waarom haal werd nog te veel als louter verhaal ge b welk conflict in het verhaal interpreteerd en niet als model voor de wer c welke normen en waarden schuilen achter het kelijkheid gedrag van de verhaalpersonages de studenten hadden veel moeite met het ge d welke interculturele verhaalthema s zie jel structureerd geven van werkinformatie staps e welke ver werkvorm gewijs ve rt ellen hoe iets zou kunnen gebeuren f voor welke leeftijdsgroep de problemen van de studenten hadden te maken g welke creatieve en interculturele doelen heb met de al genoemde tijdsfactor maar eveneens ben jullie met dit verhaal en de werkvorm met het ontbreken van didactische vaardigheden h opbouw en organisatie van het werk blijkbaar leiden we onze studenten te eenzijdig i hulpmiddelen en materialen voor de lespraktijk op lesplanning en communi j tijdsduur en tijdsopbouw catie naar collega s krijgen te weinig aandacht k literatuursuggesties de oplossingen voor de problemen zijn voorna na afloop werden de brieven verzameld en uitge melijk gezocht in het begeleiden door docenten geven binnen de academie al eerder heb ik gewe en in het werken met voorbeelden van lesbrieven zen op de problemen die studenten hadden bij de verwerking van hun activiteiten tot lesbrieven f presentatie en evaluati e vier van de zeven werkgroepen hebben uiteinde een eerste behoefte bevrediging voor een derge lijk hun lesbrief gerealiseerd drie werkgroepen lijk project is het presenteren van de verschillen zijn niet klaar gekomen met hun opdracht en dan de verhaaluitwerkingen de meeste studenten wa wreekt zich de twee weken structuur na zo n ren in de uitvoering zeer intensief bezig geweest thematische periode blijkt het heel moeilijk om met de kunstzinnige vertaling van de verhalen tussen de cursorische bedrijven door de lesbrief een eerste evaluatie kwam van noni lichtveld opdracht nog eens op te pakken die de presentatie bijwoonde en vooral inhoude lijke en dramaturgische kritiek gaf een voorbeeld om de lezers een indruk te geven hoe de lesbrie de werkvormen ven er uit zien is hierna de lesbrief spelen met afhankelijk van de disciplines van begeleidende poppen integraal opgenomen docenten handenarbeid textiele werkvormen en taal is gekozen voor de volgende werkvormen 1 werken met hand en of stokpoppen 2 werken met marione tt en 3 werken met schimmen en schaduwenspel 4 werken met maskers en levende figuren 5 werken met diaverhalen in eerste aanzet was de keuze ruimer negen werkvormen maar de studenten hebben uitein delijk bovenstaande vijf werkvormen gekozen voor het bewerken van de verhalen uiteraard zijn veel meerdomeinen van kunstzin nige vorming geschikt voor verwerking van de verhalen maar bij een dergelijk arbeidsintensief project met workshops hebben wij gekozen voor de disciplines van de begeleidende docenten de lesbrieven voor de lesbrieven is gebruik gemaakt van een door begeleidende docenten opgestelde richting wijzer geen revolutionair model wel een begrij pelijk model voor studenten a verhaalbeschrijving wie wat waar wanneer 46 lb o wsa v v vi ae f t aa l ufo am y eoswc a b io a o rp f ez n ian b mp w ure awa8 vavo e oaf aoe sa avp aaa aaap apuoy ua va vl axe i a had aiae e p uvn ua pury op urz uaecod ap uvn va pury uaeo aae wt gpuata a a 8rl u puoa 100p ad ua pvvy ap a am uaibe aav 119 uxve e 8u onm md zv uaaaod iae ua1 a w vanaaa a as lci7y11 t iddodlpls 9 as i viuxaid i e d a i f c as o mvn evaaoaanu atz 8uj w ato p iiin ot x um lav yian d ay ua n 4r in p p i o o m les e zaa ec ar n m8ujiiwt p poon w najv vf vw ua smo aaa a o u a aa ii yav an ac l da la v aa l4 uap u a uauo 3v ac n nao d v3 v a 8ou u a pnowt a0 aeno uabvst ni a d aam aa ie ag q i f las iin a sy s bsi o0 w atu a ay a c 1 da av u ailo aaan jo ua s a y sai u a vnz shv u ae ua a vvpa8 u a sa ai tl e ap u v w noyeo ua u a iai nfa eaaa s aaotv 42sdo uj puoav hu t i oje p afp uwp wcn pw y q1 uv n ia w a f p y e ll a9 8ua ae vaupdojaaensn ap ua eac ds ed p mp n 9 8 pin 3to 1 siw apu13m 1 8 uaa us ov 30 wapian a a di apa ap dl t n 11 11 pit i vryi aw u w v w v a a8 a bvivinv t 3iaz s a d eoe uan iap pfm loop t ua a aputl taj ooae a ua8 a a a a aw aaa iano ua v ailt4r d ua ss z ea oo as ap u vs t ap v joop annasn ps o w wapw uaa a w tuua ua vm ua ap s i u i r e it za o n ao ac nv u aa n p a uw vr ap ua iv saa c a m3ddq mlc lm kmds eua n an uazo a c l abao aav uav8 8ue8 a w m iin f a d a di n ap u sn a auwpa8 eiw op wu l vy a8n1 ualfa u m viro x wn 8n av n 8ujaa v fnj uo ad tan a8aw anj r y l afs w a c i vp je u en wh hiv aay vv adtnjv x8n sa c coy ap ainw n ua tx 1 ax3 ac wav u m u a s yx aaju a vy af ua c pay wap anp ao ry a aago a a a u vxi n i a8 a ap a8ut dv ai ai aa ap i vw ban do t avvu y ad a i j a n vg w y ay ely e a 7 s ua tiaaa an a a t a ev b f njab a ai zoo af vj aep 4 8f1 r 1 o a apva as a afu jw w 8 w n iy o h do afi oo uaa pvaoi aop wv aiaa an u a ua8ai f vuwy i bsop y a utx 9fi e 8 u a u tan o fop aav a atu alftihav 1 n8 poos o w o ov n4 i ua tan u x a nam ea do aeayav j 8 t1 a9 i 2 5 8uliavut av wn vi n v ac mf ga p d ool a eh usl v ali x sox aa por nt a w v ti x lia ap poon e ay aax e av a luvw 11 v ui p iv rit av i abdo aw iav dp l foov bna pve ir ui cuaau i l o4 puo a 93 va vpavtaapan t i 8 i1 00 t a jvp eoulavai uaa do ac 30 h uii apury uvn uav a vrtd aval a e mo a day 0 pis ua bvipab 8 aazo8 a t 8vxa8 aa y bimop aw w 3w q wrs ooyai pno l aas ue wiaav v uaaiapat acoel av wy do aa8 w8vp m4 n suf i aa efaajioj uaa wn apnoy 8saa8vil btai nb span pag vea v ry a uap iv tl s is o uae o tan a ut 3ta s4 ix w j s xvai u vn a alas a i vniavuoa uaivdc aw vac p vaaaw ahai uala uaaa i4 lep oy en wno op uvo nno a auall li vi mits t wy ta wia asiav oar antm ain fsuwr oe law avn nf wov ad wno pd uv uaiat a a y i uaz jnaq a u f uw e z uap aai ja e p w h aatil oa e l v au a3 e f xn ovoo uaeo i ono w v m wi a a 8ni 8 ua in uauu vm ap u amo glv a aay vi u ahom uaw w tu ui sa8 a a4 u e v 3 4 rt u e v i euvl p u aaaid i n s op poon t vs a8 aan o a fvvtsq uw aainlin apu a ixv an wn uv aapivu va uavaou ua ada p vop tt npw t awn a a wae v aa a fd i aza op a cwaa a u am wh aww x aa va awx oj ar ioo a aw ai o cot ta w zt ate ot vt a n awz aao w n z mp w m uao on st i luwaav u uoc avuac a ut a vv i iuao t ooom sa o aoool vw p ial sa r wr t on aaaa3ur faun ta ea na aa i sxvxr aox tnoo as t k aaodwts li krn as m or ie n m m o o a aee t eiwip e e n ea ate aoo nap wne1 te kc vei ot ee ae n a n e o e dm ea w o ei a h ip die d e ct ta m ok n l noota l on een helde stok ais be a ae vei l p het rol leene o wrec w het eek e ae kovv t n c r a e e r r de kimercn eniye type ces 1ny ta teken lke ulterluke kapmerken ma l mt wng ksrek t er d uttmeleie s in lijf kop moet so veel myel ijk eepm l da karo4te r efymacmppan accent uer en hen eet tem lot u a em typering en niet m ree lf i n iceeeiat z1a tekming f n 7 s g zozo ae handen or coke neen erwt f wc dl kleae ooros c ae ns ee m ee top rc msmu rrcreo ameet deer da r ce mveytngro el k maen 3 g eo lr ke n gespeeld oorden echter een gore n 4t esn een e wtni o tee i ova n oe o a awle w a 1 bedekt a het ome eo 1 h e dl poppen no o net w a me yrate cokpoodm k er mk heel opeed raar 0 aen dkor be chlleere laken o eemn f plor e peele wrern pe kfme an mude n de poppen voor ica en u sa sten den ook wt er qeleure b doeigqo iddm m neow w t claol ma b rum tt e grda moni que ben piet er tot slot enkele e rvaringe n in het onderwijs zijn verhalen uit verschillende opleidingsonderwijs moet intercultureel on culturele bronnen goed te gebruiken mits er derwijs niet alleen benaderen vanuit de discussie meer mee gedaan wordt dan alleen vertellen sferen maar de handelingsorientaties bieden voor werkvormen op het terrein van kunstzinnige studenten en leerkrachten om intercultureel on vorming dragen bij tot een intensieve beleving derwijs in de praktijk handen en voeten te geven van verhalen wanneer attitudevorming en bewust intercultureel onderwijs laat zich niet wringen worden van normen en waarden voorop moeten in zogenaamde weken met een thematische op staan zet maar vraagt om integratie in alle vak en vor visualisering door spel is bij sprookjes en ver mingsgebieden op een opleiding dat er dan the halen uit andere culturen een belangrijke voor maweken aan verbonden worden voor intensieve waarde om onvoorstelbare personages en situa re aandacht is alleen maar gunstig ties te kunnen h erkennen 48 de ervaringen van de studenten met dit thema lijk project geheel binnen een stageplan voor stu liggen tot nu toe vooral op de opleiding en denten te passen om directer de effecten van een incidenteel in de stageklas de studenten maken dergelij k e aanpak te k unnen waarneme n i ri d it gebruik van verhalen uit andere culturen bij het verband ben ik benieuwd naar de ervaringen van uitvoeren van stage opdrachten en ze kijken ook leerkrachten die bewust verhalen uit andere cul anders tegen het gebruik van dergelijke verhalen turen op een actieve manier gebruiken om inter aan culturele doelen te realiseren toch zou het de moeite waard zijn om een derge l i teratuu r jan voorhoeve dikke ikke en de rest amsterdam 1979 noni lichtveld anansi de spin weeft zich een web om de wereld s gravenhalte 1984 vladimir hulpach sprookjes van de radio s ve rtaald door anke eggink deventer 1979 j me r ke l en d richte r verte geen sprookjes over sprookjes ve rt aa l d door e hutsens leuven 1977 jessica schmitz de wolf en de zeven geitjes e rv arin gen bij het ve rtellen van een sp ro okje op kleute rsch o len in bzzlletin 92 januari 1982 p 13 19 p f schmitz hoe diep is de verhaalstructuur van sp ro okjes in bzzllerin 92 januari 1982 p 3 7 49