Documenten
werkvormen om de lees vaardigheid te vergroten sylvia vink over literatuur op het gebied van leesvaardigheid valt niet te klagen in binnen en buitenland is al ontzettend veel over dit onderwerp geschreven niet alleen over de theoretische achtergronden van lezen ook de didactische uitwerking is volop aan bod gekomen s we ons verdiepen in de meer van de tekst hypotheses opgesteld en theoretische literatuur dan valt getoetst moeten worden ook in leesme op dat niet meer de schrijver of thodes nederlands als tweede taal vind je diens bedoeling of de tekst zelf deze ideeen terug de techniek van het centraal staat veel meer kijkt men lezen wordt in deze methodes getraind naar lezer wat doet deze uiteindelijk met strategieen worden aangeleerd met het de t st daarbij kiest men voor een inter doel leerlingen zelfstandiger met een tekst actieve benadering lezen verloopt niet uit te laten omgaan sluitend volgens het proces van decoderen van letters en woorden kennis van de deze aandacht voor de techniek van het wereld en van de globale inhoud van de lezen lijkt soms de inhoud van de tekst op tekst helpen mede bij de totstandkoming het tweede plan te zetten zo wordt een van een interpretatie deze twee processen tekst soms alleen gebruikt om de leerling respectievelijk bottom up en top down duidelijk te maken dat je bij zoekend lezen genoemd interaderen met elkaar er wordt op een andere manier leest dan bij globaal steeds heen en weer gesprongen tussen de lezen de informatie in de tekst is daarna verschillende niveaus de letters de woor geen onderwerp in de les meer ook het den de zin de tekst en de kennis van de ieren van woorden komt nogal eens slechts wereld marginaal aan de orde en dat is jammer omdat teksten zich juist zo goed lenen voor deze visie op het leesproces is ook terug te het uitbreiden van de woordenschat de vinden in de lessuggesties om de lees techniek van het lezen de inhoud van de vaardigheid te vergroten dient de lezer zijn tekst en het uitbreiden van de woorden kennis op de verschillende niveaus optimaal schat kunnen alle drie bij de behandeling te gebruiken met name de kennis op de van teksten aan bod komen niet tegelijk macroniveaus de zin de tekst en de maar wel in een evenwichtige afwisseling wereld moet meer in het oefenen van de leesvaardigheid benut worden dit heeft tenslotte gestalte gekregen in tal van oefe ningen waarin voorspellingen gedaan moe ten worden over de inhoud en het verloop mei juni 1993 nummer 5 22e jaargang nni leesstrategiedn het moeilijkste aan voorspellen en het opstellen van hypotheses omtrent woord wat moet een tweede taalleerder nu kun betekenissen is het gebruik weten te maken nen om enigszins leesvaardig te zijn ten van logische structuren in een tekst eerste moet hij zich bewust zijn van wat hij westhoff 1981 de talige elementen waar met de tekst wil wil hij de tekst bekijken mee deze structuren worden aangegeven zoals je dat bijvoorbeeld doet bij redame moet een tweede taalleerder nog veel beter teksten op straat is hij op zoek naar spe benutten dan een moedertaallezer bij de cifieke informatie gaat het hem erom om eerste taal leveren dit soort elementen globaal kennis te nemen van de inhoud of meestal niet zoveel problemen op de wil hij juist de tekst goed doorlezen zoals inhoud van de tekst is voor een moeder dat dikwijls het geval is bij het lezen van een taallezer veel redundanter omdat er immers schoolboek leerlingen in het voortgezet minder woorden zijn die hij niet begrijpt onderwijs moeten nog leren dat je leesdoel voor een tweede taalleerder is de inhoud bepalend is voor de manier waarop je leest meestal niet zo glashelder en daarom leve zo is extensief zoekend lezen een vaardig ren de talige elementen die logische struc heid die zij nog maar weinig toegepast heb turen in een tekst aangeven voor hem ben en die waarschijnlijk dus zelfs in de belangrijke informatie eerste taal nog niet helemaal volledig is verworven neem de zinnen vond jij die film ook zo is eenmaal het leesdoel bepaald dan moet saai integendeel ik vond het een span er echt gelezen worden dat betekent voor nende film een moedertaallezer zal mis spellen hypotheses opstellen over woordbe schien nauwelijks naar het woord integen tekenissen reflecteren op wat je gedaan deel kijken omdat hij alle woorden kent hebt en evalueren voorspellingen doen en voor een tweede taallezer die het woord hypotheses opstellen doe je op basis van saai niet kent levert integendeel juist informatie op alle niveaus letter woord zin belangrijke informatie op het herkennen tekst en algemene kennis als een leerling van deze logische structuren en hun talige niet goed profiteert van informatie op een vormen veronderstelt nogal wat denkwerk van deze niveaus zal hij een minder goede over taal en dat beheers je niet zomaar op lezer zijn dan dat hij idealiter zou kunnen zijn een terrein dat je vreemd is zie van paneren 1970 daarom is het verstandig het is lastig om te achterhalen op welk dit met leerlingen te oefenen niet alleen in niveau zich eventueel een probleem voor de tweede taal maar ook met voor hen doet een leerling die moeite heeft woord moeilijke en vreemde zaakvakteksten betekenissen te raden kan dat probleem hebben omdat hij te veel aandacht heeft het trainen van leesstrategieen is zeker niet voor het microniveau en te weinig oog heeft eenvoudig het vraagt veel rust en tijd voor voor de context een andere oorzaak kan reflectie die reflectie is nodig om foute zijn dat hij te snel en in het wilde weg bete hypotheses te kunnen herzien dikwijls kost kenissen raadt over het algemeen kun je het je enige tijd om te kunnen accepteren wel stellen dat zwakke lezers zich vastklam dat een idee dat je had niet correct is en pen aan het microniveau de letters de bovendien kan niet iedere leerling die rust woorden en de zin dit vooral vanwege het opbrengen een leerling moet zich gaan feit dat deze zo concreet zijn vertrouwen bezighouden met zijn leesproces hij zoekt hebben in kennis die je al hebt is voor dit voortdurend antwoord op vragen als wat type leerling veel vager dan vertrouwen heb ik gedaan en hoe heb ik het hebben in de letters die voor je neus staan gedaan sommige leerlingen lijken die rust let 22e jaargang nummer 5 mei juni 1993 al van nature te hebben maar met name de ven om een langdurige klassikale bespre leerlingen die zich erg vastbijten in de tekst king te vermijden kunnen de groepjes ook en zich dientengevolge minder bezighou geherformeerd worden de tweetallen gaan den met wat er in hun eigen hoofd gebeurt uit elkaar en bespreken probleemgevallen hebben moeite met deze werkwijze met een nieuwe partner zo hoeven alleen de moeilijkste opgaven klassikaal te worden hier ligt een taak voor het voortgezet besproken onderwijs die reflectie is een zinvolle leer houding die de leerling zich eigen moet maken een manier om dit te bereiken is voorspellen in de les door de leerling zijn denkstappen te laten vertellen hieronder zal ik ingaan op de ook met lesmateriaal waar het voorspellend werkvormen die het expliciet maken van lezen niet zo in terug te vinden is kan vaak denkstappen in de les kan krijgen met redelijk kleine didactische ingrepen in de les deze leesstrategie geoefend worden ook hierbij geldt weer dat het werken met strategieentraining in de les kleine groepjes te prefereren valt boven klassikaal onderwijs er is dan een overleg in recentere methodes als weet wat je situatie gecreeerd voorspellingen kunnen leest pn anders nederlands verder vergeleken en bijgesteld worden lazen wordt volop aandacht besteed aan maar de leerlingen moeten de voorspellin het oefenen van leesstrategieen weet wat gen niet alleen met elkaar vergelijken ze je leest geeft suggesties voor verscheidene moeten ze ook vergelijken met de werkelij werkvormen in de les anders nederlands ke inhoud van de tekst dat betekent dat er verder lezen beveelt voornamelijk klassi altijd op de voorspelling wordt teruggeko kaal onderwijs aan men nadat de tekst gelezen is de leerling mijns inziens leent groepswerk zich bij uit wordt zodoende gedwongen zijn hypothe stek voor strategieentraining in kleinere ses te evalueren en eventueel bij te stellen groepjes kan het denkproces van de ene leerling beter vergeleken worden met dat voorbereidende oefeningen zijn natuurlijk van de andere beide denkprocessen zullen op allerlei manieren mogelijk een woorden goede en slechte elementen bevatten lijstje vooraf aanbieden ter orientatie op het klassikaal onderwijs sluit meer aan bij het onderwerp van de tekst is een mogelijke gangbare beeld van de alwetende docent vorm maar de voorbereiding kan ook op en zo n alwetende docent is bij het evalu een intensievere manier gebeuren discus eren van denkprocessen uit den boze sieren over het onderwerp van de tekst bij voorbeeld met behulp van plaatjes beant het expliciet maken van de stappen die woorden van vragen die betrekking hebben geleid hebben tot een goede oplossing kan op het onderwerp van de tekst zwakke dus in kleine groepjes veel beter gereali lezers hebben over het algemeen veel meer seerd worden meer leerlingen worden zo in aan de tweede vorm van voorbereiding de gelegenheid gesteld hun denkproces intensief met het onderwerp van de tekst aan dat van anderen te toetsen bezig zijn ondersteunt bij hen het leespro de opdrachten in het lesmateriaal moeten ces aanzienlijk vergelijk hudson 1988 echter wel zodanig vormgegeven zijn dat leerlingen in een overlegsituatie kunnen tre een andere manier is de leerlingen vragen den zo is een schematische notatie vaak laten noteren aan de hand van het onder erg praktisch in tweetallen kan vergeleken werp van de tekst bij het lezen wordt er worden wat in het schema is opgeschre dan gezocht naar een antwoord op die vra mei juni 1993 nummer 5 22e jaargang v417 gen die informatie wordt vervolgens weer 2 omdat er veel muzikanten zijn en het in tweetallen aan elkaar uitgewisseld de aantal geschikte klein is bestaan leerling bepaalt bij deze opdracht dus zelf er afspraken zo n afspraak is bijvoor wat belangrijk is een variant op deze beeld dat je een uur op dezelfde plaats opdracht is de leerling een bepaald per speelt en daarna weer weggaat dan spectief te geven vanuit dat perspectief kan iemand anders op die goede plek moet hij op zoek gaan naar informatie in de gaan staan tekst dat neemt niet weg dat het raden van je kunt ook de leerlingen sleutelwoorden woordbetekenissen meer een micro aange van de tekst geven aan de hand van deze legenheid is waar zowel minder als zeer woorden proberen ze het verloop van de gevorderde taalleerders hun profijt van kun tekst te voorspellen na het lezen wordt nen trekken voor de eerste categorie leer weer gekeken wiens voorspelling het ders omdat zij juist iets groter moeten dichtst bij de werkelijke tekst lag hetzelfde gaan denken voor de tweede categorie is mogelijk met zinnen teerders omdat zij globaal meestal alles wel begrijpen en zo geprikkeld worden precie een echt verhaal en liefst een spannend zer te lezen om zodoende hun taalontwik verhaal heb je nodig als je een tekst in bij keling te blijven stimuleren voorbeeld vijf stukken verdeelt en iedere leerling een deel te lezen geeft in groepjes hoe kan het vergroten van het gezichtsveld van vijf moet het verhaal daarna weer aan nu in zijn werk gaan aanvankelijk kunnen elkaar gepraat worden westhoff 1981 woordbetekenissen geraden worden door een zakelijke tekst kan ook verknipt worden uitsluitend te kijken of er herkenbare ele maar dan kun je hem niet in groepjes laten menten in het onbekende woord zitten de vertellen met een dergelijke oefening gaat betekenis van het woord onderwijspro het er meer om signaalwoorden te interpre gramma is in feite al achterhaald als de teren twee woorden onderwijs en programma worden herkend puzzeltjes en anagram men zijn andere leuke oefeningen op dit het raden van woord lexicale niveau betekenissen later kan meer context worden betrokken bij het raden zo kunnen er vrij sturende bij het voorspellen van tekstgedeelten vragen gesteld worden bijvoorbeeld multip wordt er meer macro gewerkt bij het le choice vragen om leerlingen de beteke raden van woordbetekenissen gebeurt dat nis van een woord te laten achterhalen meer micro toch is er bij het oefenen van bijvoorbeeld deze vaardigheid wel een ontwikkeling van micro naar iets meer macro te zien de de lichttherapie is enkele jaren geleden ont oefeningen moeten langzamerhand het blik dekt door een psychiater die bij een patien veld van de lezer oprekken zo kan een te zag dat zij opknapte als ze in een zonni cloze oefening lastiger worden gemaakt ge streek op vakantie was geweest doordat er steeds meer context betrokken opknapte betekent moet worden bij het correct invullen van het a depressief was geworden woord vergelijk 1 en 2 b beter was geworden c bruiner was geworden 1 ik schrijf een de brief is voor mijn moeder va 22e jaargang nummer 5 mei juni 1993 een fase verder is bijvoorbeeld een oefe niem van een onderstreept woord uit de ning waarbij nieuwe woorden in een tekst tekst de bedoeling is dat bij iedere zin een zijn onderstreept onder de tekst staat een onderstreept woord uit de tekst gevonden serie zinnen in iedere zin staat een syno wordt j leven de enige manier q om te zorgen dat i ik niet iet ongelukkig 9 9 word is om het alvast te zijn j dacht de man en hij schreef zijn vriendin dat hi j j haar verlaten ging 9 q hij nam een trein naar de haven en een boot naar een ander land en daar leefde hij zoals hij j 5 gewildinhad ongelukkig elk gevalmaar n e ben q ik niet meer bang dacht hij wat kan mij nog gebeuren g n en hij dook van de hoge en liep op de richels van daken want ookk hoogtevrees was nergens meer voor nodig andere mensen om hem heen waren nietn o gelukkig mannen o hadden vrouwen en ouders hadden kinderen wat griezelig 9 j om zo te leven stel je hij voor de vrouwen lopen p weg q of de kinderenaan g dood ik begrijp g p niet hoe ze het uithouden opdracht 1 in de tekst staat een aantal woorden cursief 9 edrukt in de zinnen hieronder staan synoniemen y van deze woorden zoek bij iedere zin het juiste j synoniem y in de tekst kijk kij niet in een gebruik de context 1 ik ben bang 9 voor muizen ik vind ze enq 2 vorigeg week ben ik doodziek g geweest van het roken r van een p aar si aretten g sinds dat moment wilde ik niet meer roken 3 jan was triest omdat zijn zijnvrouw doodgegaan was 4 wat een harde muziek hier ik begrijpq 7p niet dat julli j ullie kunnen 5 jeroen is er nog niet maar zullen we alaan g eten 6 laura heeft angst om op 9 hoe laatsen p te staan 7 de mensen rondom hem waren druk aan hetraten p 8 hij j werd door zi zijn j n baas weggestuurd 99 hijj werkloos en nu is hi 9 omdat ze zoveel ruzie hadden wilde hi j bij haar weggaan uit lezen las gelezen door l de bakker e a 1991 1993 je kunt leerlingen ook laten speuren naar soort combinaties dan zijn al veel woorden woorden die aan elkaar gerelateerd zijn zo te raden ook cloze teksten bevorderen leent een tekst over het onderwerp geld een dergelijke gevoeligheid voor vaste corn zich voor de vraag welke woorden hebben binaties in de les kunnen deze cloze tek te maken met geld in deze fase kunnen sten mondeling ingevuld worden waarbij de leerlingen ook bewust gemaakt worden van leerlingen in tweetallen werken de een vult het feit dat er in een taal vaste combinaties in de ander controleert degene die de van woorden bestaan zoals een gesprek controle uitvoert moet de ander helpen voeren als een leerling oog heeft voor dit door vragen te stellen en op aanwijzingen wi mei juni 1993 nummer 5 22e jaargang uit de context te wijzen eerst of de context hem een aanwijzing geeft over de betekenis van het onbekende tenslotte worden alle activiteiten op de ver woord vervolgens kijkt hij of hij een bekend schillende niveaus samengevoegd met element in het woord ziet behulp van een schema kijkt de leerling bijvoorbeeld zo waar gaat de tekst welke woorden herken je een wat is de over hoort het uit de zin woarcije in betekenis nieuwe woord bij hepen je de het woord volgens jou het onderwerp betekenis te van de tekst raden met name jongere leerlingen zullen proble de inhoud men hebben met het leggen van logische verbanden en het interpreteren van de tali ge elementen die die verbanden aangeven toch is het van belang dat er in de les ook zo n schema als hierboven lijkt dan ook aandacht is voor de inhoud van de tekst meer geschikt voor iets oudere leerlingen voorkomen moet worden dat de leeslessen 15 17 jaar blijven hangen bij de techniek van het lezen je leest tenslotte om de informatie van een ai de bovengenoemde oefeningen zijn erop tekst in je op te nemen bovendien worden gericht dat er verbindingen in het geheugen nieuwe woorden vanzelf herhaald als er iets tot stand komen tussen wat de leerling al met de inhoud van de tekst in de les weet de context waarin het nieuwe woord gedaan wordt geleerd wordt en het nieuwe woord zelf die natuurlijk impliceert voorspellend lezen verbindingen zijn nodig om het woord een zeker als het op macroniveau gebeurt dat plekje te laten veroveren in het geheugen er wordt nagedacht over de inhoud van de dat plekje krijgt enige bestendigheid door tekst vervolgopdrachten kunnen de inhoud dat er gehandeld wordt met het woord van de tekst echter meer levend maken hoe meer energie je moet investeren hoe zij geven de leerling de beloning voor alle meer je doet met het woord des te waar moeite die hij zich heeft getroost bij de stra schijnlijker is het dat het woord beklijft tegieenoefeningen ook bij het raden van woordbetekenissen is het goed als dit aan de hand van zaakvak een schema laten maken van de inhoud teksten gebeurt op deze wijze komen de van de tekst heeft drie voordelen ten eer typische schooltaalwoorden expliciet aan ste leert de leerling belangrijke informatie te bod selecteren uit een tekst ten tweede heeft de leerling de inhoud van de tekst beter in vw 22e jaargang nummer 5 mei juni 1993 zijn hoofd zitten en een schemavorm maakt de tekst doen docenten nogal eens klassi het mogelijk puntsgewijs op de tekst te kaal op een gegeven moment kunnen de reageren je krijgt dan niet zo snel reacties leerlingen dat ook zelf proberen te doen in de trant van ik vind het gewoon stom over een klein stukje tekst moeten ze wat de schrijver zegt zoveel mogelijk vragen aan elkaar stellen in een schema zal de grote lijn van het ver zoals wie wordt er bedoeld met dre welk haal zijn weerslag vinden maar de leerling ander woord staat er voor woord x in de kan ook een tekst lezen en bekijken wat hij tekst zelf opvallend vindt zo staat de lezerserva ring meer centraal als er ingegaan wordt op de tekstsoort kan de leerling de informatie beter op zijn waar zaakvakteksten kenmerken zich onder de schatten een waarschuwing heeft nu andere door een behoorlijke abstractie eenmaal een andere reactie tot gevolg dan graad leerlingen hebben vaak moeite zich een uitnodiging opdrachten moeten de iets concreets voor te stellen bij zulke tek ruimte geven om op de taalhandeling die in sten in de les moet er dus plaats zijn voor de tekst verweven zit te reageren dit aspect dat kan door bij een vaag stukje tekst voorbeelden te laten geven een meer enquetes interviews argumentatieop gestuurde variant is voorbeelden geven en drachten het zijn allemaal middelen om de de leerling laten beoordelen of zij op de leerling de gelegenheid te geven de infor tekst van toepassing zijn ook kan bij een matie van de tekst te verwerken in de les serie adjectieven bekeken worden op wie of zijn dit bovendien meestal de leukste activi wat ze slaan teiten het maken van gevolgtrekkingen op basis van de tekstuele informatie kan op deze tot slot wijze ook geoefend worden reglementen kunnen vergezeld gaan van de opdracht leesvaardigheidslessen kunnen dus diverse om van een bepaald gedrag te bepalen of doelen beogen het verwerven van de tech dat volgens de regels toegestaan is doel niek van doelmatig en snel lezen het uit van deze opdrachten is dat de leerling leert breiden van de woordenschat en het ver afstand te nemen van de tekst en iets met werken van de informatie deze drie aspec de informatie kan doen ten hoeven niet bij iedere tekst aan de orde te komen maar ze kunnen wel gecombi binnen de nederlandse les moet bovenal neerd worden de toegankelijkheid van zaakvakteksten ver die combinatie is mogelijk als de leerlingen groot worden ingewikkelde zinnen met een tekst verscheidene malen lezen elke complexe woordgroepen moeten geanaly keer met een ander specifieker doel de seerd worden zo n analyse hoeft men niet nieuwe informatie die bij iedere leesronde te ver door te voeren als een leerling het gevonden wordt wordt beter verwerkt want subject en het object kan herkennen en deze sluit immers aan bij wat de leerling al deze in combinatie met het werkwoord over het onderwerp te weten is gekomen bij weet te brengen dan komt hij al een heel eerdere leesrondes zo leert een leerling eind dit kan in meer open opdrachten omgaan met een tekst vol nieuwe informa gebeuren of de opdracht kan een meer tie gesloten karakter hebben zoals bij een mat chingvorm een klas kan ook verdeeld worden in groepjes waarbij ieder groepje een andere dit soort gedetailleerde besprekingen van taak krijgt het ene groepje richt zich op het mei juni 1993 nummer 5 22e jaargang va raden van woordbetekenissen het andere groepje leest de tekst globaal en destilleert de hoofdgedachte uit de tekst later dra gen de leerlingen aan elkaar over wat ze noot gevonden hebben 1 voor een bespreking van anders je kunt een tekst lezen met diverse doelen nederlands verwijzen we naar het extra in je achterhoofd en die doelen hoeven nummer van vonk ais syllabus bij de stu elkaar niet te bijten lessen waarin het lees diedag nederlands aan anderstaligen vaardigheidsonderwijs op een gevarieerde een materiaalverkenning februari 1992 wijze aan bod komt maken de leerling een vonk 21 5 mei juni 1992 nvdr rr goed duidelijk dat er verschillende manieren van lezen bestaan bibliografie sylvia vink universiteit van amsterdam instituut voor nederlands als tweede taal de boer b b v j m lijmbach spuistraat 134 anders nederlands verder lezen nl 1012 vb amsterdam hoevelaken 1990 grellet f developing reading skills a practical guide to reading compre hension exercises cambridge 1981 hudson t the effects of induced sche mata on the short circuit in l2 reading non decoding factors in 1 2 reading per formance in carrell p j devine d eskey interactive approaches to second language reading cambridge 1988 lijmbach b v j m h i hacquebord k galema weet wat je leest jacob dijkstra 1990 van paneren c f psychologie van het ieren deel ii actualisering van leerre sultaten deventer 1970 westhoff g j voorspellend lezen een didactische benadering van de lees vaardigheidstraining in het moderne vreemdetalenonderwijs groningen 1981 22e jaargang nummer 5 mei juni 1993